Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement

Transcription

1 Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement Chwefror 2011 Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru

2 Awduron: Rhys Gibbon, Dr Ciaran Humphreys, Claire Jones, Nathan Lester, Margaret Webber Cydnabyddiaethau: Anna Childs, Hugo Cosh, Andrea Gartner, Jo Menzies, Bethan Patterson, Isabel Puscas, Dr John Steward, Dr Ceri White Mae r tîm hefyd yn ddiolchgar i Dr John Kemm o Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Gorllewin Canolbarth Lloegr am gynnal yr Adolygiad Cymheiriaid. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 2 o 85

3 Cynnwys 1 CRYNODEB CYFLWYNIAD CEFNDIR NOD YR ADRODDIAD HWN DEALL Y DATA Ffactorau sy n effeithio ar iechyd Gwybodaeth am iechyd Daearyddiaeth Ffynonellau gwybodaeth Y dangosyddion a ddewiswyd Dulliau ystadegol Darllen y siartiau a r mapiau DADANSODDIAD Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru Cyfradd y marwolaethau o bob achos, pob oed Cyfradd y marwolaethau o bob achos, dan 75 oed Canran pwysau geni isel Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol, pob oed Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol, dan 75 oed Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefyd coronaidd y galon, pob oed Cyfradd y derbyniadau i r ysbyty, dan 75 oed Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty, dan 75 oed Cyfradd y derbyniadau dewisol i r ysbyty, dan 75 oed Cyfradd nifer yr achosion o bob math o ganser, pob oed Cyfradd y marwolaethau oherwydd pob math o ganser, pob oed Nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint, pob oed Cyfradd y marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint, pob oed Cyfradd nifer yr achosion o ganser y prostad, pob oed Nifer yr achosion o ganser y fron ymysg menywod, pob oed Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefydau anadlol, dan 75 oed Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau anadlol, pob oed Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint, dan 75 oed Cyfradd y marwolaethau oherwydd COPD, pob oed Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd asthma, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 3 o 85

4 6.22 Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd heintiau anadlol, dan 75 oed TRAFODAETH CASGLIADAU Atodiad A Crynodeb o arwyddocâd ystadegol Atodiad B Diffiniadau r Dangosyddion Atodiad C Rhestr Termau Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru. Gellir atgynhyrchu deunydd a gynhwysir yn y ddogfen hon heb ganiatâd ymlaen llaw ar yr amod y gwneir hynny mewn modd cywir ac nas defnyddir ef mewn cyd-destun camarweiniol. Dylid cydnabod Ymddiriedolaeth y GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru. Cedwir yr hawlfraint am y trefniant argraffyddol, y dyluniad a r diwyg gan Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 4 o 85

5 1 Crynodeb Mae r adroddiad hwn yn rhan o r ymchwiliad i r pryderon iechyd cyhoeddus sy n gysylltiedig â Gwaith Hanson Cement yn Padeswood, Sir y Fflint. Mae n defnyddio ffynonellau data a gesglir yn rheolaidd i ddisgrifio iechyd y gymuned leol. Nid yw r dadansoddiad hwn yn cysylltu iechyd pobl â phresenoldeb y gwaith sment, ac ni all wneud hynny. Ei nod yw rhoi gwybodaeth gefndir yn unig. Dewiswyd y dangosyddion, lle y bo n bosibl, ar sail y cwestiynau a r pryderon a godwyd gan y gymuned leol ac a gofnodwyd gan dîm ymateb yr ymchwiliad. Mae r dangosyddion yn cwmpasu ystod o bynciau yn cynnwys genedigaethau a marwolaethau, achosion o ganser a derbyniadau i r ysbyty. Er mwyn ymateb yn effeithiol i bryderon y gymuned, roedd yn bwysig nodi daearyddiaeth a fyddai n bodloni dau faen prawf hanfodol: Daearyddiaeth a oedd yn ddigon bach i nodi n fanwl y cymunedau yng nghyffiniau r gwaith sment; Daearyddiaeth a oedd yn cynnwys ardaloedd sy n ddigon mawr i gynnwys niferoedd digonol o ddigwyddiadau iechyd er mwyn gallu dadansoddi data mewn modd dibynadwy. Barnwyd mai r Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Haen Ganol (MSOAs) oedd y cyfaddawd mwyaf addas rhwng y ddau ofyniad hyn. Mae 413 o MSOAs yng Nghymru gyda phoblogaeth o tua 7,000 yr un, ar gyfartaledd. Mae r dadansoddiad wedi canolbwyntio ar y saith MSOA sydd o amgylch y gwaith sment. Er mwyn nodi r cyd-destun, cynhwysir y ffigurau ar gyfer Sir y Fflint, Gogledd Cymru a Chymru. Mae n hysbys bod ystod eang o ffactorau yn effeithio ar iechyd, boed yn gadarnhaol neu n negyddol. Ymhlith y ffactorau hyn mae oed, rhyw a chyfansoddiad genetig unigolion, yn ogystal â dewisiadau ffordd o fyw fel ysmygu, deiet ac ymarfer corff. Mae ffactorau ehangach fel rhwydweithiau cymunedol, amodau byw ac amodau gwaith, gwasanaethau gofal iechyd, ac amodau amgylcheddol ac economaidd-gymdeithasol cyffredinol yn dylanwadu ar iechyd hefyd. Dangoswyd bod yr holl ffactorau hyn yn rhyngweithio â i gilydd, gan greu patrymau iechyd gwahanol mewn cymunedau gwahanol. Wrth edrych ar wahaniaethau mewn statws iechyd yng Ngogledd Cymru, mae n bwysig cofio bod yr holl ffactorau hyn yn dylanwadu ar iechyd, ond bod sawl un yn anodd ei fesur. Defnyddiwyd cyfraddau oedran-safonedig. Mae r rhain yn fodd i gymharu drwy ystyried y strwythurau oedran gwahanol mewn ardaloedd gwahanol. Cymhwyswyd mesurau gwahaniaethau ystadegol i r dangosyddion hefyd. Mae arwyddocâd ystadegol yn cyfeirio at ba mor debygol y bydd gwahaniaeth rhwng dau werth (yn yr achos hwn y gwerth cenedlaethol a r gwerth lleol) yn digwydd ar hap. Nid yw arwyddocâd ystadegol yr un peth â phwysigrwydd iechyd cyhoeddus. Mae canlyniad sy n ystadegol arwyddocaol yn golygu ei bod yn annhebygol y byddai r gwerth lleol yn wahanol i r gwerth cenedlaethol, oherwydd hap yn unig. Dim ond canllaw yw arwyddocâd ystadegol. Er enghraifft, hyd yn oed pe bai gan ddwy ardal yr un gyfradd sylfaenol, byddai disgwyl i un o bob pedwar deg o ganlyniadau fod ag arwyddocâd ystadegol uwch ac i un o bob pedwar deg fod ag arwyddocâd Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 5 o 85

6 ystadegol is. Gelwir y broses o ddosbarthu canlyniadau o r fath yn ganlyniadau ag arwyddocâd ystadegol uwch neu is yn wall math I. 1 Yn yr un modd, lle mae cyfraddau sylfaenol yn wahanol, gellir eu categoreiddio n gyfraddau nad oes iddynt arwyddocâd ystadegol gwahanol. Gelwir hyn yn wall math II. 1 Noda Tabl 1 sut y mae dangosyddion iechyd penodol ym mhob un o r saith MSOA o amgylch Gwaith Hanson Cement yn cymharu â chyfradd Cymru. Noda r tabl dair cymhariaeth â chyfradd Cymru, sef: Arwyddocâd ystadegol is na Chymru mae r gyfradd yn is na chyfradd Cymru Dim arwyddocâd ystadegol gwahanol i Gymru gall y gyfradd fod yn uwch neu n is na chyfradd Cymru, ond gellir priodoli r gwahaniaeth hwn i hap Arwyddocâd ystadegol uwch na Chymru - mae r gyfradd yn uwch na chyfradd Cymru O ran y rhan fwyaf o r dangosyddion a ystyriwyd, roedd iechyd, neu r dirprwy a ddefnyddiwyd, e.e. derbyniadau brys i r ysbyty, gystal â chyfartaledd Cymru neu n well na chyfartaledd Cymru yn yr ardaloedd o amgylch y gwaith sment. Mae r ffactorau sy n cyfrannu at lefelau iechyd ardal yn niferus ac yn gymhleth. Mae r lefelau cymharol isel o amddifadedd yn debygol o gyfrannu at y lefelau iechyd a welir yn yr ardal. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 6 o 85

7 Arwyddocâd ystadegol is na Chymru Dim arwyddocâd ystadegol gwahanol i Gymru Arwyddocâd ystadegol uwch na Chymru Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement Tabl 1 Dangosyddion yn ôl arwyddocâd ystadegol Nifer yr MSOAs yng nghyffiniau r gwaith sment Dangosydd Marwolaeth o bob achos Marwolaeth o bob achos dan 75 oed Pwysau geni isel Marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol Marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol dan 75 oed Marwolaethau oherwydd clefyd coronaidd y galon Derbyniadau i r ysbyty dan 75 oed Derbyniadau brys i r ysbyty dan 75 oed Derbyniadau dewisol i r ysbyty dan 75 oed Nifer yr achosion o ganser o bob math Marwolaethau oherwydd canser o bob math Nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint Marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint Nifer yr achosion o ganser y prostad Nifer yr achosion o ganser y fron Derbyniadau brys oherwydd clefydau anadlol dan 75 oed Marwolaethau oherwydd afiechydon anadlol Derbyniadau brys oherwydd clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint (COPD) dan 75 oed Marwolaethau oherwydd COPD Derbyniadau brys oherwydd asthma dan 75 oed Derbyniadau brys oherwydd heintiau anadlol dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 7 o 85

8 2 Cyflwyniad Gofynnodd Mrs Edwina Hart AC MBE, y Gweinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, i Iechyd Cyhoeddus Cymru weithio gydag asiantaethau eraill â diddordeb yn ogystal â r gymuned leol i feithrin dealltwriaeth well o r pryderon iechyd sy n gysylltiedig â Gwaith Hanson Cement (Castle Cement Ltd gynt) yn Padeswood, Sir y Fflint. Sefydlwyd tîm ymateb i ymchwilio i r pryderon iechyd a godwyd gan arweinwyr cymunedau lleol ynghylch Gwaith Hanson Cement yn Padeswood, Sir y Fflint. Mae r adroddiad hwn yn un rhan o r ymateb i r pryderon iechyd a godwyd. Paratowyd yr adroddiad gan Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru. Tîm bach yw hwn sy n rhan o Iechyd Cyhoeddus Cymru, gyda staff sy n meddu ar sgiliau dadansoddi data iechyd cyhoeddus, canfod tystiolaeth a rheoli gwybodaeth. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rhan o r GIG ac yn darparu gwasanaethau a chyngor iechyd cyhoeddus annibynnol i ddiogelu a gwella iechyd a lles poblogaeth Cymru. 3 Cefndir Dechreuodd y gwaith sment yn Padeswood weithredu yn 1948, gydag odynau 1 a 2 i ddechrau, ac yn 1967 adeiladwyd odyn 3. Datgomisiynwyd yr odynau hyn yn 2005 pan gomisiynwyd odyn 4. Mae gwaith ar wahân yn mynd rhagddo n barhaus i nodi pa allyriadau y gallai r gwaith sment eu rhyddhau, y llwybrau posibl ar gyfer dod i gysylltiad â r allyriadau hyn a, lle y bo n berthnasol, y poblogaethau a allai ddod i gysylltiad â hwy (ffynhonnell, llwybr a derbynnydd). Mae n debyg mai r brif ffordd y bydd rhywun yn dod i gysylltiad â llygredd o r gwaith sment, ac eithrio am resymau galwedigaethol, yw drwy r awyr. Ar y cyfan, daw r prifwynt o r Gogleddorllewin ond weithiau daw o r De-orllewin yn dibynnu ar amodau meteorolegol. Ymhlith y pryderon sy n gysylltiedig ag iechyd mae: o o o o o o A yw allyriadau yn niweidio iechyd? A yw r boblogaeth yn dioddef mwy o salwch na phoblogaeth debyg? A yw proffil oedran salwch yn wahanol mewn cymunedau cyfagos h.y. a yw pobl yn mynd yn sâl yn iau, a yw marwolaethau/afiachusrwydd babanod wedi cynyddu? A yw nifer y bobl sydd â chanser yn y cymunedau hyn yn fwy na r nifer mewn cymunedau tebyg, ac a oes unrhyw glystyrau o ganser mewn cymunedau cyfagos? A oes lefelau cynyddol cyffredinol o glefydau anadlol, gan gynnwys asthma a phroblemau r frest? A oes cynnydd mewn problemau iechyd aciwt eraill mewn cymunedau cyfagos e.e. problemau anadlol, peswch, gyddfau sych, brechau ar y croen? Mae r pryderon eraill a godwyd yn ymwneud ag allyriadau a r gwaith a r broses fonitro, y prosesau a ddefnyddir yn y gwaith sment a rheoleiddio. Mae pryder am iechyd galwedigaethol hefyd. Nid yw hyn yn rhan greiddiol o r ymchwiliad ond fe i trosglwyddwyd i r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch er mwyn iddo wneud rhagor o waith ymchwil iddo a chyflwyno adroddiad arno i r gymuned. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 8 o 85

9 4 Nod yr adroddiad hwn Nod yr adroddiad hwn yw disgrifio iechyd y bobl sy n byw yng nghyffiniau r gwaith sment, gan gyfeirio n benodol at y pryderon iechyd cychwynnol a fynegwyd i r tîm ymateb. Bwriedir i r adroddiad fod yn ddisgrifiadol, gan ddefnyddio gwybodaeth sydd ar gael fel mater o drefn o fewn GIG Cymru. Ei nod yw rhoi iechyd y boblogaeth leol yn ei gyd-destun, gan gynnwys cyddestun iechyd Gogledd Cymru a Chymru gyfan, mewn ffordd y gall arweinwyr cymunedau lleol ei deall. Nid astudiaeth drylwyr mo hon. Yn hytrach, mae n rhan o r cam cyntaf o ymchwiliadau i effaith bosibl y gwaith sment ar iechyd cymunedau lleol. Nid yw r adroddiad yn ymchwilio i achos ac effaith mewn perthynas â r gwaith sment ac iechyd, ac ni all wneud hynny. Rhydd yr adroddiad hwn wybodaeth mewn perthynas â phryderon penodol a godwyd ynghylch y canlynol: Iechyd neu salwch cyffredinol y boblogaeth Lefelau o ganser ymhlith y boblogaeth Lefelau o glefydau anadlol ymhlith y boblogaeth Codwyd pryder penodol am salwch neu farwolaeth ymhlith pobl o oedran iau. Oherwydd hyn, lle mae r niferoedd yn caniatáu, mae r dadansoddiad wedi canolbwyntio ar y bobl hynny sy n 75 oed neu n iau. Nid yw r adroddiad hwn yn ceisio disgrifio llecynnau na chlystyrau posibl o ganser, gan y bydd Uned Gwybodaeth ac Arolygaeth Canser Cymru, sydd hefyd yn rhan o Iechyd Cyhoeddus Cymru, yn cefnogi r gwaith hwn. Nid ystyrir gwybodaeth am farwolaethau ac afiachusrwydd babanod yn yr adroddiad hwn. Mae marwolaethau ymysg babanod yn brin iawn ledled Cymru erbyn hyn, gyda thua 150 o farwolaethau y flwyddyn. Oherwydd hyn, nid yw marwolaethau babanod yn addas ar gyfer y dadansoddiad lleol a wnaethom ar gyfer yr adroddiad hwn. Ni chaiff dadansoddiadau o afiachusrwydd (salwch) babanod eu cynnwys yn yr adroddiad hwn, gan fod angen deall ymhellach pa agweddau ar afiachusrwydd babanod sy n peri pryder. 5 Deall y data Mae r adroddiad hwn yn ystyried dangosyddion iechyd ar lefel leol gan ddefnyddio MSOAs (gweler adran 5.3). Daearyddiaeth ystadegol yw hwn a gynhyrchir gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS). Caiff yr MSOAs yng nghyffiniau r gwaith sment eu rhoi yng nghyd-destun Gogledd Cymru. Mae gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr gyfrifoldeb statudol am iechyd trigolion Gogledd Cymru. Cyflwynir y wybodaeth ar ffurf mapiau, tablau a siartiau gyda sylwebaeth ategol. Cynlluniwyd yr adran hon i helpu pobl i ddeall data iechyd, y ddaearyddiaeth a ddefnyddiwyd, sut i ddehongli r data a r ffordd y cyflwynwyd y dadansoddiad. 5.1 Ffactorau sy n effeithio ar iechyd Mae nifer fawr o ffactorau yn effeithio ar iechyd, boed yn gadarnhaol neu n negyddol. Ymhlith y ffactorau hyn mae oedran, rhyw a chyfansoddiad genetig (neu gyfansoddiad a etifeddwyd) Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 9 o 85

10 unigolyn a ffactorau ffordd o fyw fel ysmygu, deiet ac ymarfer corff. Maent hefyd yn cynnwys ffactorau ehangach fel rhwydweithiau cymunedol, amodau byw ac amodau gwaith, gan gynnwys gwasanaethau gofal iechyd, ac amodau amgylcheddol ac economaidd-gymdeithasol cyffredinol (Ffigur 1). Mae r ffactorau hyn oll yn rhyngweithio i greu patrymau iechyd gwahanol mewn cymunedau gwahanol. Mae Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru (MALlC) 2 yn cynnwys nifer o r ffactorau sy n dylanwadu ar iechyd poblogaeth ardal. Mae lefelau uwch o amddifadedd yn aml yn gysylltiedig â chanlyniadau iechyd gwaeth. Ffigur 1. Diagram Dahlgren a Whitehead o r ffactorau sy n dylanwadu ar iechyd Ffynhonnell: Dahlgren G, Whitehead M. Policies and strategies to promote social equity in health. Stockholm: Institute for Future Studies; Gwybodaeth am iechyd Yn aml, rydym am wybod am achosion newydd o glefydau (nifer yr achosion) neu faint o afiechyd sydd mewn poblogaeth (lefelau) yn lleol. Fodd bynnag, oni sefydlir cofrestr a reolir sy n seiliedig ar boblogaeth at y diben hwn, nid yw r wybodaeth hon ar gael fel mater o drefn. Ymhlith y ffynonellau o ddata iechyd sydd ar gael fel mater o drefn sy n helpu i roi cipolwg o faich sylfaenol clefydau mae: Cofrestrau marwolaethau Cesglir y rhain fel mater o drefn yn genedlaethol. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 10 o 85

11 Priodolir marwolaethau i achos sylfaenol marwolaeth. Er enghraifft, os bydd rhywun yn marw o niwmonia a achosir gan ganser yr ysgyfaint, caiff y farwolaeth ei chategoreiddio fel marwolaeth oherwydd canser, nid haint. Maent yn cofnodi pegwn eithaf clefyd neu salwch, h.y. marwolaeth. Arolygon rheolaidd Mae arolygon penodol, fel Arolwg Iechyd Cymru, yn ffynonellau data defnyddiol iawn, ond nid ydynt yn rhoi gwybodaeth ar lefel ddigon lleol ar gyfer yr adroddiad hwn. Mae r Cyfrifiad ar gael yn lleol ond nid oes ynddo lawer o gwestiynau sy n ymwneud yn uniongyrchol ag iechyd. Data r gwasanaeth iechyd Nid yw data r gwasanaeth iechyd wedi eu cynllunio n bennaf at ddibenion iechyd cyhoeddus ac felly gelwir y defnydd hwn o r data yn ddefnydd eilaidd weithiau. Nid yw data practisau meddygol ar gael fel mater o drefn ar sail breswyl ac nid ydynt wedi u cynnwys yn yr adroddiad hwn. Mae n cynnwys data ar dderbyniadau i r ysbyty. Mae nifer o ffactorau i w hystyried wrth ddefnyddio data ar dderbyniadau i r ysbyty: Mae r data yn cynrychioli r defnydd o wasanaethau, yn hytrach na dim ond y swm sylfaenol glefyd. Mae p un a yw pobl yn manteisio ar y gwasanaethau (galw) a chyfansoddiad ac ymateb y gwasanaethau hynny (cyflenwad) yn dylanwadu arnynt. Dim ond y rhai â chyflwr sy n ddigon difrifol iddynt gael eu derbyn i ysbyty a gaiff eu cynnwys yn y set ddata. Y prif gyflwr sy n peri i unigolyn gael ei dderbyn i ysbyty sy n cael ei gynnwys yn y dadansoddiadau hyn h.y. os caiff unigolyn â chanser yr ysgyfaint ei dderbyn gyda niwmonia, mae n debygol y caiff yr achos ei gategoreiddio fel haint anadlol, nid canser. Mae n bosibl bod rhai unigolion wedi cael eu derbyn i r ysbyty fwy nag unwaith. Gall fod anghysondebau o ran y modd y caiff data eu cofnodi mewn cyfleusterau gofal iechyd gwahanol. Cofrestrau sy n seiliedig ar boblogaeth Mae r rhain yn defnyddio sawl ffynhonnell fel cofrestriadau marwolaeth a data r gwasanaeth iechyd i nodi pob achos o afiechyd. Caiff y data eu gwirio i sicrhau eu bod o safon uchel. Mae cofrestr o safon uchel sy n seiliedig ar y boblogaeth ar gael ar gyfer canser yng Nghymru. Er hynny, mae hyd yn oed y ffynonellau hyn yn agored i rai problemau yn sgîl eu ffynonellau sylfaenol, a gall amrywiadau o ran cyfraddau canser adlewyrchu amrywiadau o ran diagnosis a chofnodi data. Nodir manylion y ffynonellau data penodol a ddefnyddiwyd yn y dadansoddiad hwn yn adran 5.4. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 11 o 85

12 5.3 Daearyddiaeth Y ddaearyddiaeth a ddewiswyd Er mwyn disgrifio canlyniadau iechyd yng nghyffiniau r gwaith sment mae angen diffinio daearyddiaeth addas i adrodd arni. Mae dau brif fath o ddaearyddiaeth y gellir eu defnyddio i ddadansoddi gwybodaeth am iechyd ar lefel is na lefel awdurdod lleol, sef daearyddiaeth weinyddol a daearyddiaeth ystadegol. Mae daearyddiaeth ystadegol yn gymharol newydd. Fe i crëwyd gan yr ONS mewn ymgynghoriad â llywodraeth leol. Rhydd Tabl 2 wybodaeth gryno am y ddaearyddiaeth hon yn Sir y Fflint. Tabl 2 Daearyddiaeth ystadegol a daearyddiaeth weinyddol Sir y Fflint Ardal Math Nifer yn Sir y Fflint Poblogaeth gyfartalog Ardal gynnyrch Ystadegol Ardal gynnyrch ehangach haen is Ystadegol 92 1,641 Adran etholiadol (ward) Gweinyddol 57 2,641 Ardal gynnyrch ehangach haen ganol Ystadegol 20 7,527 Ardal gynnyrch ehangach haen uwch Ystadegol 5 30,193 Wrth gynnal dadansoddiad fel hwn, mae dau ofyniad allweddol. Y cyntaf yw bod yr ardaloedd a ddewisir yn ddigon bach i allu darparu r manylion gofynnol. Yr ail yw bod y data i w dadansoddi yn gadarn sy n golygu y gellir dibynnu ar y canlyniadau. Yn anffodus, mae r ddau ofyniad hyn yn tueddu i wrthdaro â i gilydd. Y manylaf yw r data, y lleiaf cadarn y mae n tueddu i fod oherwydd y lleiaf yr ardal, y lleiaf yw r nifer o ddigwyddiadau (er enghraifft marwolaethau neu dderbyniadau i r ysbyty). Pan fydd nifer y digwyddiadau n fach fel arfer bydd llawer o amrywiad o flwyddyn i flwyddyn sy n digwydd yn gyfan gwbl ar hap. Yn sgîl hyn, caiff y darlun sylfaenol gwirioneddol ei gelu. Felly, mae r ddaearyddiaeth a ddewisir ar gyfer dadansoddi iechyd ardal fach yn tueddu i fod yn gyfaddawd rhwng y ddau ofyniad gwrthgyferbyniol hyn. Ar gyfer y gwaith hwn, barnwyd mai MSOAs yw r cyfaddawd gorau. Mae MSOAs yn ein galluogi i ddangos ystod dda o ddata gan gynnwys manylion cymharol fân. Yn anffodus nid yw r MSOAs yn berffaith. Yn benodol, nid yw r cyhoedd yn gyfarwydd â hwy, ac nid oes ystyr leol i w henwau. I r gwrthwyneb, adrannau etholiadol (wardiau) yw r ardaloedd y caiff cynghorwyr lleol eu hethol iddynt ac mae ystyr i w henwau. Ar gyfer y dadansoddiad hwn, credwn fod wardiau yn llai addas gan fod poblogaethau wardiau tua thraean maint MSOAs, fel y dangosir yn nhabl 2. Drwy ddefnyddio MSOAs gallwn ddangos mwy o ddangosyddion iechyd gan wybod bod ein dadansoddiad yn gadarn. Dangosir yr holl ddangosyddion yn yr adroddiad hwn ar lefel MSOA ac eithrio MALlC sydd ond ar gael ar lefel ardal gynnyrch ehangach haen is Ardaloedd cynnyrch ehangach haen ganol yn Sir y Fflint Dengys Ffigur 2 yr MSOAs a r adrannau etholiadol (wardiau) yn Sir y Fflint. Saif y gwaith sment o fewn MSOA 017. Mae tref gyfagos Bwcle yn rhan o MSOAs 012, 013, 014 a 017. Mae Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 12 o 85

13 aneddiadau Penmynydd a Phen-y-ffordd, sy n llai o faint, yn rhan o MSOA 018. Mae r ardaloedd hyn o fewn wardiau Mynydd Bwcle, New Brighton, Argoed, Gorllewin Bistre Bwcle, Dwyrain Bistre Bwcle, Pentrobin Bwcle a Phenyffordd. Ymhlith y wardiau eraill mae yr Hob, Caergwrle a Llanfynydd sy n rhan o MSOA 020 tra bo Treuddyn, Coed-llai, Gwernymynydd a Gwernaffordd yn rhan o MSOA 019. Yn yr adran ddadansoddi dangoswn fap bach o r MSOAs a r wardiau i helpu r darllenydd i gysylltu r data a ddangoswn â daearyddiaeth wardiau. Ceir canllaw i r mapiau a gynhwysir yn yr adroddiad yn adran 5.7. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 13 o 85

14 Ffigur 2 Daearyddiaeth adrannau etholiadol ac MSOAs yn Sir y Fflint Y dewis o ardaloedd cynnyrch ehangach haen ganol Yn y dadansoddiad hwn amlygwyd MSOAs yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement, sef MSOA Sir y Fflint 017, sy n cynnwys y gwaith sment a r pum MSOA sy n cyffinio â r MSOA hon (Sir y Fflint 012, 013, 014, 018 a 019). Mae r MSOAs hyn yn cyd-fynd â r MSOAs yr ystyrir eu bod fwyaf perthnasol ar ôl ystyried data ar yr amgylchedd a chwynion ar wahân yn ystod rhan gychwynnol yr ymchwiliad hwn. Amlygwyd MSOA ychwanegol, sef MSOA Sir y Fflint 020. Roedd hyn ar gais penodol Cyngor Cymuned yr Hob. Dangosir y saith MSOA hyn yn ffigur 4. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 14 o 85

15 Ffigur 3 Ardaloedd cynnyrch ehangach haen ganol yn Sir y Fflint Ffigur 4 Ardaloedd cynnyrch ehangach haen ganol yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 15 o 85

16 5.4 Ffynonellau gwybodaeth Mae r adroddiad hwn wedi defnyddio r ffynonellau data canlynol i ddisgrifio genedigaethau, marwolaethau, nifer yr achosion o ganser a derbyniadau i r ysbyty. Tabl 3 Ffynonellau data Genedigaethau Marwolaethau Daw r data ar enedigaethau o r Detholiad o Enedigaethau Rhanbarthol Blynyddol (ADBE). Darperir y data gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) ac mae n cynnwys gwybodaeth am ddyddiad geni, cyfeiriad y fam a phwysau geni r baban. Daw r data ar farwolaethau a ddefnyddiwyd i gyfrifo cyfraddau marwolaeth o r Detholiad o Farwolaethau Rhanbarth Blynyddol (ADDE), a ddarperir gan yr ONS. Mae r data yn seiliedig ar yr achos sylfaenol a nodir ar y dystysgrif achos marwolaeth. Y clefyd neu r anaf a symbylodd y digwyddiadau a arweiniodd yn uniongyrchol at farwolaeth person yw hwn. Nifer yr achosion o ganser Mae nifer yr achosion o ganser yn ffordd arall o ddweud achosion newydd o ganser. Caiff pob achos newydd ei gofrestru gydag Uned Gwybodaeth ac Arolygaeth Canser Cymru sy n rhan o Iechyd Cyhoeddus Cymru. Derbyniadau ysbyty Amcangyfrifon poblogaeth blwyddyn i r canol Daw r data ar dderbyniadau i r ysbyty o Gronfa Ddata Cyfnodau Gofal Cleifion Cymru (PEDW). Mae PEDW yn cynnwys cofnodion yr holl arosiadau mewn ysbytai lle y mae n ofynnol aros dros nos am un noson o leiaf (cleifion mewnol) neu lle mae angen gwely am gyfnod yn ystod y dydd yn unig (achosion dydd). Caiff derbyniadau i r ysbyty ar gyfer pobl sy n byw yng Nghymru a gaiff eu trin mewn rhannau eraill o r DU eu cynnwys yn y ffigurau. Ni chaiff presenoldeb mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ac adrannau cleifion allanol ei gynnwys yn y ffigurau hyn. Cyfrifwyd y cyfraddau yn yr adroddiad hwn gan ddefnyddio amcangyfrifon poblogaeth canol blwyddyn a gynhyrchwyd gan yr ONS. Amcangyfrifon blynyddol yw r rhain o r boblogaeth breswyl yn seiliedig ar y Cyfrifiad ac maent yn ystyried newidiadau yn y boblogaeth oherwydd genedigaethau, marwolaethau a mudo. 5.5 Y dangosyddion a ddewiswyd Mae r dangosyddion a ddewiswyd yn adlewyrchu r pryderon a godwyd gan y gymuned, gan gyfeirio n benodol at iechyd cyffredinol, canser a chlefydau anadlol. Gan fod pryderon penodol bod salwch yn datblygu ymysg pobl o oedran iau, ar gyfer y dangosyddion hynny lle r oedd digon o ddata, cyfrifwyd y cyfraddau ar gyfer pobl dan 75 oed. Defnyddir dan 75 oed fel trothwy i ddadansoddi marwolaethau cyn pryd. Dengys fod MALlC 2 yn rhoi gwybodaeth gyddestunol ar gyfer y dangosyddion iechyd. Mae tri grŵp bras o ddangosyddion iechyd: Iechyd cyffredinol: naw o ddangosyddion yn cwmpasu marwolaethau o bob achos a chlefyd cylchredol a chlefyd coronaidd y galon (un o brif achosion marwolaeth nas Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 16 o 85

17 cynhwysir ymhlith dangosyddion anadlol a chanser), pwysau geni isel a derbyniadau i r ysbyty. Canser: chwe dangosydd yn cwmpasu diagnosis newydd o ganser a nifer y marwolaethau oherwydd pob math o ganser a r mathau mwy cyffredin o ganser y gwnaethpwyd diagnosis ohonynt ac sy n achosi marwolaeth. Salwch anadlol: chwe dangosydd yn cwmpasu marwolaethau a derbyniadau brys i r ysbyty o ganlyniad i glefydau anadlol yn cynnwys clefyd rhwystrol cronig y galon ac asthma. Mewn rhai achosion caiff salwch ei gynnwys mewn un math o ddangosydd ond nid mewn un arall o ganlyniad i amlder cymharol digwyddiadau, e.e. caiff derbyniadau brys i r ysbyty ar gyfer asthma eu cynnwys, ond mae marwolaethau oherwydd asthma yn brin iawn ac ni chânt eu cynnwys. 5.6 Dulliau ystadegol Cyfraddau Caiff yr holl ddangosyddion yn yr adroddiad hwn eu cyflwyno fel cyfraddau fesul uned o r boblogaeth. Mae cyfradd yn fodd o fesur pa mor aml y mae rhywbeth yn digwydd mewn man penodol a thros gyfnod penodol o amser. Mae cyfradd fras yn rhannu nifer y digwyddiadau (e.e. marwolaethau mewn ardal mewn blwyddyn) â r boblogaeth (e.e nifer amcangyfrifedig o drigolion yr ardal ar ganol y flwyddyn). Caiff cyfraddau eu cynllunio i n helpu i wneud cymariaethau. Fodd bynnag, nid yw cymharu cyfraddau syml bob amser yn cymharu tebyg at ei debyg. Mae oedran yn ffactor arbennig o ddylanwadol wrth benderfynu a fydd rhywun yn mynd yn sâl neu n marw. Gwyddom hefyd fod gan ardaloedd gwahanol gyfansoddiad gwahanol o ran oedran eu poblogaeth. Cyfeirir at hyn fel strwythur oedran y boblogaeth. Er mwyn gallu rhoi cyfrif am hyn a thrwy hynny wneud cymariaethau gwirioneddol ar draws ardaloedd, caiff cyfraddau oedran-safonedig eu llunio. Yn yr adroddiad hwn, defnyddiwn gyfraddau oedran-safonedig Ewropeaidd (EASR) i gymharu MSOAs ledled Gogledd Cymru. Y gyfradd oedran-safonedig Ewropeaidd yw r gyfradd y byddech yn ei chael pe bai gan y boblogaeth yr un strwythur oedran â phoblogaeth Ewropeaidd safonol ddamcaniaethol. Er mwyn cyfrifo hyn cymhwyswn y cyfraddau sy n digwydd ym mhob band oedran pum mlynedd i r strwythur poblogaeth Ewropeaidd safonol. Wrth gymhwyso r dull hwn, sy n ddull a ddefnyddir yn eang, gallwn fod yn hyderus bod y cyfraddau n ystyried strwythurau oedran gwahanol y boblogaeth ledled MSOAs Cyfyngau hyder Ar eu pen eu hunain, nid yw cyfraddau yn dweud wrthym y cyfan sydd angen i ni ei wybod ynghylch p un a oes problem y gallai fod angen gweithredu arni mewn ardal benodol. Y rheswm dros hyn yw bod cyfraddau n tueddu i amrywio rhwng ardaloedd ac o fewn ardaloedd dros amser o ganlyniad i hapffactorau (neu ffactorau sy n agored i siawns). Pan fydd cyfraddau n mesur rhywbeth sy n brin, mae dylanwad yr hapffactorau hyn yn gymesur fwy. Wrth lunio r adroddiad hwn, rydym wedi canolbwyntio ar ddangosyddion lle mae o leiaf 20 o ddigwyddiadau ar lefel MSOA, er enghraifft marwolaethau, yn y cyfnod a gwmpesir. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 17 o 85

18 Mae cyfyngau hyder yn dangos ystod yr amrywiad a ddisgwylir yn y gyfradd o ganlyniad i hap (amrywiad ar hap). Yn yr adroddiad hwn defnyddiwn gyfyngau hyder o 95%. Mae hyn yn cynrychioli ystod o werthoedd y gallwn fod 95% yn hyderus eu bod yn cynnwys y gyfradd sylfaenol wirioneddol. Mae maint y cyfwng hyder yn dibynnu ar nifer y digwyddiadau a maint y boblogaeth y deilliodd y digwyddiadau ohoni. Yn gyffredinol, mae cyfraddau sy n seiliedig ar nifer fach o ddigwyddiadau a phoblogaethau bach yn debygol o fod â chyfyngau hyder ehangach. I r gwrthwyneb, mae cyfraddau sy n seiliedig ar boblogaethau mawr yn debygol o fod â chyfyngau hyder llai. Er enghraifft, mae r terfynau hyder ar gyfer pob marwolaeth yn llai o gymharu â r marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint yn unig (Ffigur 5). Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 18 o 85

19 A Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement Marwolaethau 005 o bob 715 achos, MSOA Sir y Fflint Pob 011 marwolaeth 50o ganser yr ysgyfaint, MSOA Sir y Fflint Cyfradd oedransafonedig Ewropeaidd Cyfwng hyder o 95% Ffigur 5 Bwlch rhwng y cyfyngau hyder Arwyddocâd ystadegol Cyfrifir arwyddocâd ystadegol gan ddefnyddio r dull a ddisgrifir gan Breslow & Day 4, tra defnyddir cyfyngau hyder ar gyfer paramedrau Poisson fel y disgrifir gan Dobson et al 5. Mae r cysyniad o arwyddocâd ystadegol yn gysylltiedig â chyfyngau hyder. Yn ogystal â dangos cyfraddau ar gyfer pob MSOA, mae r mapiau yn yr adroddiad hwn hefyd yn labelu MSOAs â chyfraddau ag iddynt arwyddocâd ystadegol uwch na r cyfartaledd ar gyfer Cymru. Mae gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol os yw n annhebygol o fod wedi digwydd ar hap. Os oes gan ddwy ardal yr un gyfradd sylfaenol byddai disgwyl i un o bob 20 o gymariaethau fod â chyfradd ag iddynt arwyddocâd ystadegol gwahanol oherwydd hap yn unig. Ystyriwyd p un a oes gan gyfradd yr MSOA arwyddocâd ystadegol uwch na chyfradd gyffredinol Cymru. Caiff profion ystadegol eu cynllunio er mwyn diystyru gwallau math I â mwy o sicrwydd na gwallau math II. Wrth ystyried arwyddocâd ystadegol dylid ystyried y canlynol: Gwall math I Mae gwall math I yn digwydd pan gaiff canlyniad ei gategoreiddio n ganlyniad ag iddo arwyddocâd ystadegol gwahanol pan na ddylid bod wedi gwneud hynny (gan felly wrthod y ddamcaniaeth nwl). Ym mhob dadansoddiad o ugain o achosion lle mae r gyfradd sylfaenol yr un peth, disgwylir i un fod yn ystadegol arwyddocaol (h.y. byddai gan un o bob pedwar deg arwyddocâd ystadegol uwch, a byddai gan un o bob pedwar deg arwyddocâd ystadegol is). Y mwyaf o brofion a gynhelir y mwyaf yw r risg y bydd gwallau math I yn digwydd. 1 Gwall math II Mae gwall math II yn digwydd pan gaiff canlyniad ei gategoreiddio fel un nad oes iddo arwyddocâd ystadegol gwahanol ân na ddylid bod wedi gwneud hynny (sy n wall o ran methu â gwrthod y ddamcaniaeth nwl pan fydd yn anghywir). Hyd yn oed os nad oes arwyddocâd ystadegol gwahanol i ganlyniad nid yw n golygu bod y cyfraddau sylfaenol yr un peth. 1 Caiff profion ystadegol eu cynllunio i ddiystyru gwallau math I â mwy o sicrwydd na gwallau math II. Pwysigrwydd iechyd cyhoeddus Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 19 o 85

20 Nid yw gwahaniaeth mewn cyfradd sy n ystadegol arwyddocaol bob amser yn adlewyrchu arwyddocâd ehangach, h.y. pwysig neu broblemus. Mae cysylltiad agos rhwng safle r cyfwng hyder mewn perthynas â chyfradd Cymru gyfan a i arwyddocâd ystadegol o gymharu â Chymru (Ffigur 6). Mae gan yr MSOAs hyn gyfradd sy n arwyddocaol uwch yn ystadegol na chyfartaledd Cymru yn ôl prawf ystadegol, ac fe i dangosir yn y tabl perthnasol yn y ddogfen. Ffigur 6 Cyfyngau hyder ac arwyddocâd ystadegol mewn perthynas â Chymru ar gyfer marwolaethau o bob achos, Sir y Fflint Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 20 o 85

21 5.7 Darllen y siartiau a r mapiau Dehongli r mapiau Mae r mapiau n dangos ffiniau r MSOAs a r Awdurdod Lleol yng Ngogledd Cymru (Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr). Mae r mapiau n dangos data fesul pumed o ystod gyfartal o fewn y bwrdd iechyd. Gwneir hyn drwy ystyried ystod data r bwrdd iechyd rhwng yr isaf a r uchaf ar lefel MSOA a i rannu n bum adran gyfartal o ran maint (pumedau). Caiff mapiau eu creu drwy liwio pob MSOA yn ôl y pumed y mae n perthyn iddo. Nod y dull hwn yw sicrhau bod ardaloedd â gwerthoedd tebyg yn yr un pumed; fodd bynnag, lle nad oes llawer o amrywiad ar draws y bwrdd iechyd, gallai r grwpiau fod yn eithaf tebyg a gallai defnyddio lliwiau tywyll a golau beri i r amrywiad ymddangos yn fwy nag ydyw mewn gwirionedd. Am y rheswm hwn, mae n ddefnyddiol ystyried beth yw r cyfraddau ym mhob pumed, yn hytrach na dim ond y pumed y mae ardal yn perthyn iddo. Gall mapiau hefyd gynnwys labeli wedi u rhifo sy n amlygu ardaloedd lle mae gan y gyfradd neu r gyfran arwyddocâd ystadegol uwch na chyfartaledd Cymru. Dangosir manylion yr ardaloedd hyn yn y tabl wrth ymyl pob map. Drwy lunio mapiau sy n cynnwys pumedau r bwrdd iechyd ac arwyddocâd ystadegol o gymharu â Chymru, dangosir y sefyllfa leol a chenedlaethol. Nid yw r adran hon yn dangos yr ardaloedd sy n arwyddocaol is yn ystadegol na chyfartaledd Cymru. Fodd bynnag, mae crynodeb o r arwyddocâd ystadegol mewn perthynas â phob dangosydd ym mhob un o r saith MSOA a amlygir wedi i gynnwys yn Atodiad A. Dangosir map enghreifftiol, ag arno nodiadau er mwyn helpu gyda r dehongli, ar dudalen 23. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 21 o 85

22 Map wedi i chwyddo yn dangos yr ardal o amgylch Gwaith Hanson Cement. Dangosir ffiniau MSOAs mewn pinc ac maent yn cyfateb i r MSOAs yn y siart. Mae r MSOAs sydd â chyfradd ystadegol arwyddocaol uwch na chyfartaledd Cymru wedi u labelu. Mae enw r MSOA i w weld mewn tabl ar y dudalen gyferbyn. Mae r prif bennawd yn dangos enw r dangosydd, y cyfnod a ddefnyddiwyd a r ddemograffeg. Mae r isbennawd yn dangos lefel ddaearyddol, y math o ddata a ddefnyddiwyd a u ffynhonnell. Caiff ffiniau MSOAs ac Awdurdodau Lleol eu nodi gan linellau llwyd a du yn y drefn Caiff data ei ddangos mewn ystodau cyfartal. Gwneir hyn drwy ystyried y data ar gyfer Sir y Fflint ar lefel MSOA a i rannu n bum adran o r un maint (pumedau). Caiff pob MSOA ei lliwio yn ôl y pumed y mae n perthyn iddo. Mae r ffigurau mewn cromfachau yn cyfeirio at nifer yr MSOAs sy n perthyn i r ystod honno. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 22 o 85

23 5.7.2 Dehongli r siartiau Mae siartiau wedi u cynnwys i ategu r mapiau. Mae data r MSOA wedi i drefnu i ddangos yr ystod o werthoedd yn Sir y Fflint. Mae r cylchoedd gwyrddlas yn dangos gwerthoedd yr MSOAs sydd o amgylch Gwaith Hanson Cement. Isod ceir siart enghreifftiol, ag arno nodiadau er mwyn helpu gyda r dehongli. Allwedd ar gyfer siart MSOA Percentage value point for low birth weight in Flintshire MSOA with 95% confidence interval Flintshire MSOA names, e.g. Flintshire 017 Percentages for MSOAs surrounding Hansons Cement are shown as turquoise circles Percentage value for low birth weight in Flintshire Local Authority is shown as a blue dotted line Name of indicator Percentage value for Betsi Cadwaladr Health Board (green) Percentage value for Wales (red) Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 23 o 85

24 6 Dadansoddiad 6.1 Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 24 o 85

25 Diffiniad Caiff MALlC 2008 ei gynhyrchu ar lefel ardal fach o r enw ardal gynnyrch ehangach haen is (LSOA), ac mae n deillio o ystod eang o ffactorau yn cynnwys incwm, cyflogaeth, iechyd, addysg, sgiliau a hyfforddiant, diogelwch cymunedol, tai, amgylchedd ffisegol a mynediad at wasanaethau. Mae n fesur amddifadedd sy n seiliedig ar ddaearyddiaeth y gellir ei ddefnyddio i ddangos anghydraddoldebau iechyd ac awgrymu ardaloedd sydd fwyaf y tebygol o fod angen mesurau i wella iechyd a rheoli salwch. 6 Ar gyfer y dangosydd hwn, cafodd dosbarthiad amddifadedd ledled LSOAs Cymru ei rannu n bum grŵp, a elwir yn bumedau. Roedd y broses o ddewis nifer y grwpiau yn fympwyol ond fe i gwnaed gan ddisgwyl y byddai r pum grŵp, sut bynnag y u diffiniwyd, yn ddigon mawr i osgoi problemau n gysylltiedig â niferoedd bach a u bod yn ddigon bach i wahaniaethu rhwng dau eithaf. Diffiniwyd y torbwyntiau er mwyn sicrhau bod gan bob pumed nifer gyfartal o ardaloedd cynnyrch ehangach haen is. Ynglŷn ag amddifadedd Ceir cysylltiadau cryf rhwng amddifadedd ac iechyd gwael. Mae addysg, cyflogaeth ac incwm yn effeithio ar gyfleoedd iechyd a dewisiadau iechyd. Er enghraifft, mae pobl sy n byw yn yr ardaloedd â r amddifadedd mwyaf yn fwy tebygol o ysmygu, yfed mwy o alcohol na r lefelau dyddiol a argymhellir, ac yn llai tebygol o fwyta pum dogn o ffrwythau a llysiau neu fwy y dydd neu wneud y lefelau a argymhellir o weithgaredd corfforol na phobl sy n byw yn yr ardaloedd â r amddifadedd lleiaf. Patrwm amddifadedd Mae Gogledd Cymru yn dangos bod nifer gymharol lai o bobl yn byw mewn amddifadedd na Chymru gyfan, gyda 49 (13%) o LSOAs yn perthyn i r pumed â r amddifadedd mwyaf. Er hyn, mae rhai o r ardaloedd â r amddifadedd mwyaf yng Nghymru i w gweld yn ardaloedd arfordirol y Rhyl. Mae r ardaloedd cynnyrch ehangach haen is o amgylch Gwaith Hanson Cement yn perthyn i r pumed â r amddifadedd lleiaf (63%) a r pumed â r amddifadedd lleiaf ond un (16%) Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 25 o 85

26 6.2 Cyfradd y marwolaethau o bob achos, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 26 o 85

27 Marwolaethau o bob achos, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 18 Wrexham Flintshire Denbighshire Wrexham Wrexham Wrexham Flintshire Isle of Anglesey Wrexham Wrexham Flintshire Denbighshire Conwy Flintshire Conwy Conwy Flintshire Gwynedd Diffiniad Cyfradd y marwolaethau fesul 100,000 o r boblogaeth. Safonwyd y gyfradd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â marwolaethau o bob achos Mae cyfraddau marwolaeth, wedi u haddasu ar gyfer oedran, yn adlewyrchu iechyd sylfaenol y boblogaeth. Nid ydynt yn adlewyrchu iechyd gwael sy n amharu ar ansawdd bywyd heb fyrhau bywyd. Er bod gwasanaethau gofal iechyd yn dylanwadu ar gyfraddau marwolaeth mae r gyfradd gyffredinol yn debygol o fod yn gysylltiedig ag ystod eang o ffactorau sy n dylanwadu ar iechyd. Patrwm marwolaethau o bob achos Y cyfraddau marwolaeth ar gyfer Cymru a Gogledd Cymru yw 635 a 617 fesul 100,000 yn y drefn honno. Mae cyfraddau MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 427 a 1016 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn debyg i rannau eraill o Gymru ar y cyfan. Mae r cyfraddau yn ardaloedd MSOA 014, 017 a 020 yn debyg i gyfradd Cymru. Mae cyfraddau MSOAs eraill yn is, ac MSOAs 018 a 013 sydd â r gyfradd isaf yn Sir y Fflint. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 27 o 85

28 6.3 Cyfradd y marwolaethau o bob achos, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 28 o 85

29 Marwolaethau o bob achos, dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 15 Denbighshire Conwy Wrexham Isle of Anglesey Flintshire Conwy Wrexham Wrexham Flintshire Denbighshire Wrexham Wrexham Flintshire Conwy Flintshire Diffiniad Cyfradd y marwolaethau fesul 100,000 o r boblogaeth dan 75 oed. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â marwolaethau o bob achos, dan 75 oed Defnyddir marwolaethau sy n digwydd ymysg y rhai 75 oed yn aml fel dirprwy ar gyfer marwolaeth gynamserol. Mewn ffyrdd eraill mae r dangosydd hwn yn debyg i r gyfradd marwolaeth o bob achos mewn pobl o bob oed. Patrwm marwolaethau o bob achos, dan 75 oed Mae r patrwm yn debyg iawn i r dangosydd marwolaethau ymysg pobl o bob oedran. Y gyfradd marwolaeth ar gyfer Cymru a Gogledd Cymru yw 331 a 320 yn y drefn honno. Mae cyfraddau r MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 201 a 584 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn is na chyfartaledd Cymru ar y cyfan, yn enwedig MSOA 013, 018, 019 a 014. Mae cyfradd MSOA 017 yn debyg i gyfradd Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 29 o 85

30 6.4 Canran pwysau geni isel Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 30 o 85

31 Pwysau Geni Isel (% y genedigaethau byw) MSOAs significantly higher than overall % for Wales label MSOA name annual avg % low birth weight 6 Denbighshire Flintshire Wrexham Gwynedd Flintshire Denbighshire Diffiniad Cyfran y genedigaethau byw unigol lle mae r baban yn pwyso llai na 2,500 gram ar adeg ei eni. Ynglŷn â phwysau geni isel Gall pwysau geni isel adlewyrchu iechyd cyffredinol y fam ac mae n gysylltiedig â chefndir economaidd-gymdeithasol, addysg a chyflogaeth. Mae hefyd yn gysylltiedig ag ysmygu ac yfed alcohol yn ystod beichiogrwydd; maeth gwael; beichiogrwydd ymysg merched yn eu harddegau a tharddiad ethnig. Canfuwyd cysylltiad rhwng pwysau geni isel a chanlyniadau iechyd gwaeth yn ddiweddarach mewn bywyd. Patrwm pwysau geni isel Yn nodweddiadol, mae gan 5.8% o fabanod byw unigol yng Nghymru bwysau geni isel. Mae hyn yn amrywio o 2.9% i 8.2% ymysg MSOAs Gogledd Cymru. Mae canrannau pwysau geni isel yn yr ardal o amgylch Gwaith Hanson Cement yn debyg i rannau eraill o Gymru ar y cyfan. Mae gan un ardal, sef MSOA 019, y gyfran isaf o fabanod â phwysau geni isel yn Sir y Fflint, sef 3.7%, sy n sylweddol is na chanran Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 31 o 85

32 6.5 Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 32 o 85

33 Marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 12 Wrexham Denbighshire Flintshire Flintshire Wrexham Conwy Flintshire Wrexham Conwy Gwynedd Flintshire Isle of Anglesey Diffiniad Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol fesul 100,000 o r boblogaeth. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol Mae clefydau cylchredol yn cynnwys clefyd coronaidd y galon, strôc ac amrywiaeth o gyflyrau eraill fel emboledd ysgyfeiniol. Ymhlith y ffactorau risg mae pwysau gwaed uchel, colesterol uchel, ysmygu, deiet afiach, anweithgarwch, diabetes, oed a ffactorau genetig. Mae hefyd yn gysylltiedig ag amddifadedd a gallai patrymau gofal ddylanwadu arno hefyd. Patrwm marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol Y cyfraddau marwolaeth oherwydd clefydau cylchredol ar gyfer Cymru a Gogledd Cymru yw 214 a 210 fesul 100,000 o r boblogaeth yn y drefn honno. Mae cyfraddau MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 143 a 378 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn debyg gyfradd Cymru ar y cyfan. Mae MSOAs Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 33 o 85

34 013, 012 a 018 yn is na chyfradd Cymru. Mae cyfraddau r pedair ardal sy n weddill yn debyg i gyfradd Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 34 o 85

35 6.6 Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 35 o 85

36 Marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 6 Denbighshire Wrexham Flintshire Isle of Anglesey Flintshire Wrexham Diffiniad Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol fesul 100,000 o r boblogaeth dan 75 oed. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol, dan 75 oed Mae r dangosydd hwn yn debyg i r dangosydd marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol ar gyfer pob oed, ond dim ond unigolion dan 75 oed y mae n eu cynnwys. Caiff marwolaethau ymysg y rhai dan 75 oed eu defnyddio n aml i gynrychioli marwolaethau cynamserol. Patrymau marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol, dan 75 oed Mae patrwm marwolaethau oherwydd clefydau cylchredol ymysg y rhai dan 75 oed yn eithaf tebyg i r patrwm ar gyfer pob oed. Y gyfradd ar gyfer Cymru yw 90 fesul 100,000 ac 82 fesul 100,000 ar gyfer Gogledd Cymru. Mae cyfraddau MSOA yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 46 a 184 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn debyg i rannau eraill o Gymru ar y cyfan. Mae cyfraddau r holl ardaloedd hyn yn is na chyfradd Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 36 o 85

37 6.7 Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefyd coronaidd y galon, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 37 o 85

38 Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 38 o 85

39 Marwolaethau oherwydd clefyd coronaidd y galon, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 8 Wrexham Denbighshire Flintshire Wrexham Flintshire Conwy Wrexham Flintshire Diffiniad Cyfradd marwolaethau oherwydd clefyd coronaidd y galon (CHD) fesul 100,000 o r boblogaeth. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â marwolaethau oherwydd clefyd coronaidd y galon Mae clefyd coronaidd y galon yn glefyd sy n effeithio ar y pibellau gwaed sy n cyflenwi cyhyr y galon ac ystyrir ei fod yn achos o salwch a marwolaeth gynamserol y gellir ei atal, ar y cyfan. Ymhlith y prif ffactorau risg ar gyfer CHD mae pwysau gwaed uchel, colesterol uchel, tybaco, deiet afiach, anweithgarwch corfforol a diabetes. Mae n gysylltiedig ag amddifadedd. Gallai patrymau gofal ddylanwadu arno hefyd. Patrwm marwolaethau oherwydd clefyd coronaidd y galon Mae r siart yn dangos mai r gyfradd ar gyfer Cymru a Gogledd Cymru yw 108 a 106 yn y drefn honno. Mae cyfraddau MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 59 a 226 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn debyg i rannau eraill o Gymru ar y cyfan. Mae MSOAs 012, 013, 014 a 018 yn is na chyfradd Cymru. Mae MSOAs 017, 019 a 020 yn uwch na chyfradd Cymru ond nid yw hyn y tu hwnt i r hyn a ddisgwylid oherwydd hap yn unig, h.y. nid yw n ystadegol arwyddocaol. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 39 o 85

40 6.8 Cyfradd y derbyniadau i r ysbyty, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 40 o 85

41 Pob derbyniad i r ysbyty dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 20 Denbighshire Conwy Gwynedd Gwynedd Denbighshire Conwy Isle of Anglesey Conwy Wrexham Flintshire Gwynedd Denbighshire Conwy Conwy Isle of Anglesey Denbighshire Conwy Isle of Anglesey Isle of Anglesey Flintshire Diffiniad Y gyfradd fesul 1,000 o r boblogaeth dan 75 oed a dderbyniwyd i r ysbyty yn ystod 2008 oherwydd achos a gynlluniwyd neu achos brys. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Caiff achosion dydd yn ogystal â derbyniadau cleifion mewnol eu cynnwys. Ynglŷn â phob derbyniad i r ysbyty, dan 75 oed Mae lefel uwch o dderbyniadau yn awgrymu lefel uwch o salwch lle mae angen gofal yn yr ysbyty o ystyried strwythur oedran y boblogaeth 5. Mae r gyfradd hefyd yn adlewyrchu ymddygiad pobl o ran mynd ar drywydd gofal iechyd a r ffordd y caiff gwasanaethau iechyd eu darparu i r gymuned. Patrwm yr holl dderbyniadau i r ysbyty, dan 75 oed Y gyfradd ar gyfer derbyniadau i r ysbyty ymysg pobl dan 75 oed yng Ngogledd Cymru yw 134 fesul 1,000 o r boblogaeth, sydd ychydig yn is na chyfartaledd Cymru, sef 139. Mae cyfraddau MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio o 93 i 181 fesul 1,000 o r boblogaeth. Mae cyfradd derbyniadau i r ysbyty MSOA 004 ac MSOA 009 yn uwch na chyfradd Cymru ond mae cyfradd Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 41 o 85

42 derbyniadau i r ysbyty MSOA 017 yn debyg i gyfradd Cymru. Mae r cyfraddau ar gyfer yr MSOAs eraill o amgylch Gwaith Hanson Cement yn is na r cyfartaledd ar gyfer Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 42 o 85

43 6.9 Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 43 o 85

44 Derbyniadau brys i r ysbyty dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 18 Denbighshire Conwy Denbighshire Flintshire Gwynedd Denbighshire Wrexham Gwynedd Gwynedd Conwy Isle of Anglesey Denbighshire Conwy Flintshire Conwy Flintshire Gwynedd Conwy MSOAs surrounding the Hanson Cement Plant Diffiniad Y gyfradd fesul 1,000 o r boblogaeth dan 75 oed a dderbyniwyd i r ysbyty yn ystod 2008 ar gyfer pob achos ar sail frys neu heb ei gynllunio. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â derbyniadau brys i r ysbyty, dan 75 oed Mae cyfradd uwch yn awgrymu lefel uwch o afiachusrwydd sy n gofyn am ofal heb ei gynllunio yn yr ysbyty. Gall hyn, yn ei dro, fod yn arwydd o ofal ataliol annigonol ar ran y gwasanaethau iechyd ac/neu unigolion. 7 Mae r gyfradd hefyd yn adlewyrchu ymddygiad pobl o ran mynd ar drywydd gofal iechyd a gall y ffordd y darperir gwasanaethau iechyd ym meysydd gofal sylfaenol a gofal eilaidd, er enghraifft trothwyon ar gyfer derbyniadau brys, amrywio. Patrwm derbyniadau brys i r ysbyty, dan 75 oed Mae r gyfradd derbyniadau brys ymysg y rhai dan 75 oed ar gyfer Gogledd Cymru yn debyg i gyfradd Cymru gyfan. Mae r gyfradd ar gyfer Sir y Fflint, sef 61 fesul 1,000, ychydig yn is na r gyfradd ranbarthol. Mae cyfraddau MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 41 a 104 fesul 1,000 o r boblogaeth. Yn Sir y Fflint, mae gan MSOA 004, MSOA 009 ac MSOA 011 gyfraddau derbyniadau brys i r ysbyty ag iddynt arwyddocâd ystadegol uwch na r cyfartaledd ar gyfer Cymru. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn is yn MSOAs 012, 013, 018, 019 a 020 ac nid oes gan MSOA 014 a 017 arwyddocâd ystadegol gwahanol i gyfartaledd Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 44 o 85

45 6.10 Cyfradd y derbyniadau dewisol i r ysbyty, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 45 o 85

46 Derbyniadau dewisol i r ysbyty dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 9 Conwy Gwynedd Isle of Anglesey Isle of Anglesey Conwy Conwy Gwynedd Isle of Anglesey Gwynedd Diffiniad Y gyfradd fesul 1,000 o r boblogaeth dan 75 oed a dderbyniwyd i r ysbyty yn ystod 2008 ar gyfer pob achos ar sail ddewisol. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â derbyniadau dewisol i r ysbyty, dan 75 oed Mae cyfradd uwch yn arwydd o lefel uwch o afiachusrwydd lle mae angen gofal wedi i gynllunio yn yr ysbyty. Nid yw r gofal iechyd wedi i gynllunio yn golygu bod angen derbyn pob i r ysbyty fel rheol ac felly ni chaiff ei adlewyrchu yn y ffigur hwn. Mae r gyfradd hefyd yn adlewyrchu ymddygiad pobl o ran mynd ar drywydd gofal iechyd a r ffordd y caiff gwasanaethau iechyd eu darparu yn y gymuned. Patrwm derbyniadau dewisol i r ysbyty, dan 75 oed Cyfradd y derbyniadau dewisol i r ysbyty ar gyfer pobl dan 75 oed yng Ngogledd Cymru yw 69 fesul 1,000 o r boblogaeth, sy n is na r cyfartaledd sef 74 fesul 1,000 o r boblogaeth ar gyfer Cymru. Mae cyfraddau MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 48 ac 88 fesul 1,000 o r boblogaeth. Mae cyfraddau derbyniadau dewisol i r ysbyty ar gyfer pobl dan 75 oed yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn is na r cyfartaledd ar gyfer Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 46 o 85

47 6.11 Cyfradd nifer yr achosion o bob math o ganser, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 47 o 85

48 Nifer yr achosion o bob math o ganser, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 14 Denbighshire Wrexham Wrexham Isle of Anglesey Wrexham Flintshire Flintshire Isle of Anglesey Denbighshire Denbighshire Gwynedd Isle of Anglesey Denbighshire Gwynedd Diffiniad Cyfradd yr achosion newydd o unrhyw ganser y gwnaethpwyd diagnosis ohonynt (neoplasm malaen) fesul 100,000 o r boblogaeth. Ni chaiff canser y croen, heblaw am felanoma, ei gynnwys. Mae hyn yn arfer safonol, gan nad yw n hawdd ei gofnodi mewn modd dibynadwy. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â nifer yr achosion o ganser Mae canser yn gyffredin a gwneir diagnosis o tua 18,000 bob blwyddyn yng Nghymru. Mae tua un o bob tri o bobl yn datblygu canser yn ystod eu bywydau. Mae nifer fawr o ffactorau yn effeithio ar y tebygolrwydd y bydd rhywun yn cael canser yn cynnwys mwg tybaco, ffactorau deietegol, gordewdra ac ymarfer corff, cyfryngau heintus a galwedigaeth. Dengys y dystiolaeth fod llygredd aer, dŵr a phridd yn cyfrannu at tuag 1% o achosion o ganser yn gyffredinol. 8 Mae hwn yn fesur cryno defnyddiol ond cymharol amhenodol, o ganlyniad i r amrywiaeth o ffactorau risg y gellid eu hadlewyrchu. Patrwm nifer yr achosion o ganser Mae nifer yr achosion o ganser yng Ngogledd Cymru yn amrywio o 342 i 523 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r nifer cyffredinol o achosion yng Ngogledd Cymru (424) fymryn yn uwch nag yng Nghymru gyfan (413). Mae r rhan fwyaf o gyfraddau r MSOAs yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement yn debyg i gyfartaledd Gogledd Cymru. Mae MSOA 012 yn uwch na chyfartaledd Cymru, ond nid yw hyn yn ac ystadegol arwyddocaol (h.y. nid yw y tu hwnt i r Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 48 o 85

49 hyn a ddisgwylid oherwydd hap yn unig). Fodd bynnag, mae gan gyfradd MSOA 020 arwyddocâd ystadegol uwch na chyfartaledd Cymru, gyda chyfradd o 497 fesul 100,000 o r boblogaeth. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 49 o 85

50 6.12 Cyfradd y marwolaethau oherwydd pob math o ganser, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 50 o 85

51 Marwolaethau oherwydd pob math o ganser, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 10 Wrexham Flintshire Wrexham Flintshire Denbighshire Wrexham Flintshire Denbighshire Wrexham Flintshire Diffiniad Cyfradd y marwolaethau oherwydd canser fesul 100,000 o r boblogaeth. Nid yw r dadansoddiad hwn yn cynnwys canser y croen anfelanotig, felly hefyd nifer yr achosion. Safonwyd y gyfradd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â marwolaethau oherwydd canser Mae marwolaethau oherwydd canser yn adlewyrchu baich sylfaenol yr afiechyd ac mae r broses o ganfod a thrin canserau yn dylanwadu arno. Bydd cyfraddau marwolaeth oherwydd rhai mathau o ganser yn uwch nag ar gyfer mathau eraill o ganser. Trafodir y risgiau sy n effeithio ar fathau o ganser dan y dangosydd nifer yr achosion o bob math o ganser. Patrwm marwolaethau oherwydd canser Y cyfraddau marwolaeth oherwydd canser yng Nghymru a Gogledd Cymru yw 186 ac 187 fesul 100,000 o r boblogaeth yn y drefn honno. Mae cyfraddau r MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 124 a 272 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn debyg i rannau eraill o Gymru ar y cyfan. Ac eithrio MSOA Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 51 o 85

52 013 a 019 sy n is, nid oes gan gyfraddau r MSOAs o amgylch y gwaith sment arwyddocâd ystadegol gwahanol i gyfradd Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 52 o 85

53 6.13 Nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 53 o 85

54 Nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 17 Denbighshire Gwynedd Flintshire Wrexham Wrexham Flintshire Wrexham Wrexham Denbighshire Conwy Flintshire Gwynedd Wrexham Conwy Wrexham Flintshire Denbighshire Diffiniad Cyfradd yr achosion newydd o ganser yr ysgyfaint y gwnaethpwyd diagnosis ohonynt fesul 100,000 o r boblogaeth. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ar gyfer y dangosydd hwn, dewiswyd data ar gyfer i sicrhau bod y dadansoddiad yn gadarn. Ynglŷn â nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint Canser yr ysgyfaint yw r canser mwyaf cyffredin ond un ymysg dynion ar ôl canser y prostad, a r mwyaf cyffredin ond dau ymysg menywod ar ôl canser y fron a chanser y coluddyn. Mae n cyfrif am tua 13% o bob malaenedd heb gynnwys canser y croen anfalaen. Credir bod tua 90% o achosion o ganser yr ysgyfaint yn cael eu hachosi gan dybaco. 8 Ymhlith y ffactorau eraill sy n gysylltiedig â chanser yr ysgyfaint mae ymbelydredd ïoneiddio a chyfryngau galwedigaethol fel asbestos a mwg llosgi. Patrwm nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 54 o 85

55 Yng Nghymru, 51 fesul 100,000 o r boblogaeth oedd y gyfradd ac mae n amrywio o 25 i 100 fesul 100,000 o r boblogaeth yng Ngogledd Cymru. Yn Sir y Fflint, mae r gyfradd yn amrywio rhwng 34 a 99 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae gan bedair MSOA yn Sir y Fflint gyfraddau ag iddynt arwyddocâd ystadegol uwch na chyfradd Cymru. Nid yw r un o r rhain ymhlith yr ardaloedd cynnyrch ehangach haen ganol yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement. MSOA 013 sydd â r nifer leiaf o achosion o ganser yr ysgyfaint yn Sir y Fflint. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 55 o 85

56 6.14 Cyfradd y marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 56 o 85

57 Marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 16 Flintshire Conwy Wrexham Denbighshire Wrexham Gwynedd Denbighshire Wrexham Wrexham Denbighshire Wrexham Denbighshire Flintshire Flintshire Wrexham Isle of Anglesey Diffiniad Cyfradd y marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint fesul 100,000 o r boblogaeth. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ar gyfer y dangosydd hwn, dewiswyd data er mwyn sicrhau niferoedd digonol. Ynglŷn â marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint Mae cyfradd marwolaeth uchel yn gysylltiedig â chanser yr ysgyfaint. Am fanylion ffactorau sy n gysylltiedig â chanser yr ysgyfaint, gweler nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint. Patrwm marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint Mae patrwm marwolaethau oherwydd canser yr ysgyfaint yn debyg iawn i r hyn a welir ar gyfer nifer yr achosion o ganser yr ysgyfaint. Y gyfradd farwolaeth ar gyfer Gogledd Cymru a Chymru yw 41 a 42 yn y drefn honno. Caiff llinell Gogledd Cymru ei chuddio y tu ôl i werth Cymru. Mae cyfraddau MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 20 ac 82 fesul 100,000 o r boblogaeth. MSOA 013 sydd â r gyfradd isaf yn Sir y Fflint, ac nid yw ei chyfwng hyder uchaf yn gorgyffwrdd â chyfradd Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 57 o 85

58 6.15 Cyfradd nifer yr achosion o ganser y prostad, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 58 o 85

59 Nifer yr achosion o ganser y prostad, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 5 Flintshire Denbighshire Wrexham Isle of Anglesey Wrexham Diffiniad Cyfradd yr achosion newydd o ganser y prostad y gwnaethpwyd diagnsos ohonynt fesul 100,000 o ddynion. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â nifer yr achosion o ganser y prostad Canser y prostad yw r canser mwyaf cyffredin ymhlith dynion, ac mae n cyfrif am chwarter yr holl achosion o ganser ymysg dynion ac eithrio canser y croen anfalaen. Ymhlith y ffactorau risg mae oedran ac ethnigrwydd. Fel canser y fron, credir bod ei ddatblygiad yn gysylltiedig â ffactorau hormonaidd. Mae amrywiadau mewn perthynas â nifer yr achosion yn fwy o lawer na r rhai sy n gysylltiedig â marwolaethau. Mae r defnydd o brofion antigenau penodol y prostad a biopsïau i drin hypertroffedd prostatig (cyflwr cyffredin ymysg dynion hŷn) yn effeithio ar nifer yr achosion. Mae n fwy cyffredin mewn ardaloedd â llai o amddifadedd. Patrwm nifer yr achosion o ganser y prostad Yng Nghymru, 117 oedd y gyfradd fesul 100,000 o r boblogaeth ac mae n amrywio o 69 i 182 fesul 100,000 yng Ngogledd Cymru. Yn Sir y Fflint, mae r EASR yn amrywio rhwng 86 a 182 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae gan un ardal, MSOA 016, gyfradd ag iddi arwyddocâd ystadegol uwch na chyfradd Cymru. Fodd bynnag, nid yw r MSOA hon yn yr ardal o amgylch Gwaith Hanson Cement. Mae gan un o r MSOAs yng nghyffiniau r gwaith sment, MSOA 012, y Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 59 o 85

60 gyfradd uchaf ond un yn Sir y Fflint; fodd bynnag, nid yw hyn y tu hwnt i r hyn a ddisgwylid oherwydd hap yn unig. Mae cyfraddau pob MSOA yng nghyffiniau r gwaith sment yn debyg i gyfradd Cymru ar y cyfan. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 60 o 85

61 6.16 Nifer yr achosion o ganser y fron ymysg menywod, pob oed Iechyd Cyhoeddus Cymru 61 o 85

62 MSOA Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement Nifer yr achosion o ganser y fron ymysg menywod, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 7 Wrexham Wrexham Isle of Anglesey Conwy Conwy Denbighshire Conwy Flintshire EASR per 100,000 Flintshire EASR = 139 Diffiniad Cyfradd yr achosion newydd o ganser y gwnaethpwyd diagnosis ohonynt ymysg menywod fesul 100,000 o fenywod. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â nifer yr achosion o ganser y fron ymysg menywod Canser y fron yw r canser mwyaf cyffredin ymysg menywod ac mae n cyfrif am tua 30% o bob malaenedd ymysg menywod ac eithrio canser y croen anfalaen. Mae cyfraddau uwch o ganser y fron ymysg menywod o grwpiau economaidd-gymdeithasol uwch o gymharu â r rhai o grwpiau economaidd-gymdeithasol is. Mae ffactorau hormonaidd yn dylanwadu ar y risg o ganser y fron, fel dechrau ofylu yn ifanc, menopos hwyr, heb feichiogi erioed a therapi adfer hormonau. Gall alcohol a gordewdra gyfrannu hefyd. Patrwm nifer yr achosion o ganser y fron ymysg menywod Yng Nghymru, 124 oedd y gyfradd fesul 100,000 o r boblogaeth ac mae n amrywio o 71 i 200 fesul 100,000 yng Ngogledd Cymru. Yn Sir y Fflint, mae r EASR yn amrywio rhwng 107 ac 171 fesul 100,000 o r boblogaeth. Nid oes gan gyfraddau r un MSOA yn Sir y Fflint arwyddocâd ystadegol gwahanol i gyfradd Cymru gyfan. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 62 o 85

63 6.17 Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefydau anadlol, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 63 o 85

64 Derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefydau anadlol dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 16 Denbighshire Flintshire Denbighshire Denbighshire Gwynedd Isle of Anglesey Gwynedd Isle of Anglesey Wrexham Denbighshire Denbighshire Gwynedd Wrexham Wrexham Conwy Isle of Anglesey Diffiniad Y gyfradd fesul 1,000 o r boblogaeth dan 75 oed a dderbyniwyd i r ysbyty rhwng 2004 a 2008, oherwydd clefydau anadlol fel achos brys. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefydau anadlol, dan 75 oed Mae cyfradd uwch yn awgrymu lefel uwch o afiachusrwydd anadlol y mae angen gofal heb ei gynllunio arno yn yr ysbyty. Mae derbyniadau oherwydd clefydau anadlol yn cwmpasu ystod eang o gyflyrau fel COPD, asthma, niwmonia a r ffliw. Gall ymddygiad unigolion effeithio ar gyfradd derbyniadau brys yn ogystal â sut y darperir gwasanaethau i r gymuned, mewn perthynas ag atal y clefyd a i drin. Caiff sawl cyflwr anadlol ei achosi neu ei waethygu gan fwg tybaco. Patrwm derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefydau anadlol, dan 75 oed Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefydau anadlol, dan 75 oed yng Ngogledd Cymru yw 9.3 fesul 1,000 o r boblogaeth, sy n is na r cyfartaledd o 9.7 fesul 1,000 o r boblogaeth ar gyfer Cymru. Mae cyfraddau r MSOAs yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 5 ac 17 fesul 1,000 o r boblogaeth. Mae r gyfradd yn MSOA 017 yn debyg i gyfradd Cymru gyfan. Mae r cyfraddau mewn ardaloedd eraill o amgylch Gwaith Hanson Cement yn is na chyfartaledd Cymru. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 64 o 85

65 6.18 Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau anadlol, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 65 o 85

66 Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 66 o 85

67 Marwolaethau oherwydd clefydau anadlol, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 13 Wrexham Wrexham Wrexham Wrexham Denbighshire Flintshire Wrexham Wrexham Flintshire Wrexham Wrexham Conwy Isle of Anglesey Diffiniad Cyfradd y marwolaethau oherwydd clefydau anadlol fesul 100,000 o r boblogaeth. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â marwolaethau oherwydd clefydau anadlol Mae afiechydon anadlol yn achos cyffredin iawn o salwch, triniaeth yn yr ysbyty a marwolaeth ac maent yn cynnwys COPD, asthma, y ffliw, niwmonia a chyflyrau eraill. Mae bod yn agored i fwg tybaco yn aml yn achosi llawer o gyflyrau anadlol, neu n eu gwaethygu. Patrymau marwolaethau oherwydd clefydau anadlol Dengys y siart y gyfradd ar gyfer Cymru a Gogledd Cymru, sef 77 a 74 yn y drefn honno. Mae cyfraddau MSOA yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 42 a 153 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn debyg i rannau eraill o Gymru ar y cyfan. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 67 o 85

68 6.19 Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 68 o 85

69 Derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd COPD dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 20 Denbighshire Flintshire Denbighshire Isle of Anglesey Flintshire Wrexham Wrexham Wrexham Wrexham Gwynedd Wrexham Wrexham Isle of Anglesey Wrexham Gwynedd Denbighshire Gwynedd Conwy Flintshire Isle of Anglesey Diffiniad Y gyfradd fesul 100,000 o r boblogaeth dan 75 oed a dderbyniwyd i r ysbyty rhwng 2004 a 2008, oherwydd clefyd rhwystrol cronig y galon (COPD) fel achosion brys. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ynglŷn â derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd COPD, dan 75 oed Mae cyfradd uwch yn awgrymu lefel uwch o COPD lle mae angen gofal heb ei gynllunio yn yr ysbyty. Mae COPD yn cynnwys broncitis cronig ac emffysema. Mae derbyniadau brys fel arfer yn ymwneud â gwaethygiadau aciwt o r cyflyrau cronig hyn. Amcangyfrifir bod 70% o COPD mewn gwledydd incwm uchel o ganlyniad i fwg tybaco. 9 Gall amlygiad galwedigaethol, yn enwedig o i gyfuno ag ysmygu, chwarae rôl hefyd, e.e. glo neu lwch silica. Gall ymddygiad unigolion effeithio ar gyfradd derbyniadau brys yn ogystal â sut y darperir gwasanaethau i r gymuned, mewn perthynas ag atal y clefyd a i drin. Patrwm derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd COPD, dan 75 oed Cyfradd derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd COPD, ymysg y rhai dan 75 oed yng Ngogledd Cymru yw 96.5 fesul 100,000 o r boblogaeth, sy n debyg i r cyfartaledd sef 101 fesul 100,000 o r boblogaeth ar gyfer Cymru. Mae cyfraddau MSOA yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng a fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae cyfraddau derbyniadau brys i r ysbyty Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 69 o 85

70 oherwydd COPD ymhlith pobl dan 75 oed yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn tueddu i fod yn is na chyfartaledd Cymru; mae MSOA 012, 017 a 020 yn debyg i gyfradd Cymru; tra bo MSOA 013, 014 a 018 yn is na chyfartaledd Cymru. Dengys y map y data wedi i rannu n bum cwintel o ystod gyfartal. Noder, mae pedair MSOA ar gyfer derbyniadau brys oherwydd COPD â chyfradd uchel, o gymharu â gweddill yr MSOAs yng Ngogledd Cymru, ac mae MSOA 004 yn Sir y Fflint yn eu plith. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 70 o 85

71 6.20 Cyfradd y marwolaethau oherwydd COPD, pob oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 71 o 85

72 Marwolaethau oherwydd COPD, pob oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR label MSOA name annual avg EASR 12 Denbighshire Flintshire Wrexham Wrexham Wrexham Wrexham Flintshire Gwynedd Wrexham Denbighshire Isle of Anglesey Isle of Anglesey Diffiniad Cyfradd y marwolaethau oherwydd COPD fesul 100,000 o r boblogaeth. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ar gyfer y dangosydd hwn, dewiswyd data er mwyn sicrhau bod y dadansoddiad yn gadarn. Ynglŷn â marwolaethau oherwydd COPD Mae COPD yn cynnwys broncitis cronig ac emffysema. Credir bod y rhan fwyaf o COPD yn deillio o ddod i gysylltiad â mwg tybaco. Am ragor o fanylion ewch i r adran ar dderbyniadau i r ysbyty oherwydd COPD. Mae cyfyngau hyder yn eang, o ganlyniad i nifer gymharol isel y marwolaethau sy n digwydd mewn ardal leol. Patrwm marwolaethau oherwydd COPD Dengys y siart y gyfradd ar gyfer Cymru a Gogledd Cymru sef 31 a 29 yn y drefn honno. Mae cyfraddau MSOA yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 13 a 62 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae r cyfraddau yn yr ardaloedd o amgylch Gwaith Hanson Cement yn is na Chymru ar y cyfan; fodd bynnag, ac eithrio MSOA 013 ac MSOA 019 nid yw r rhain y tu hwnt i r hyn a ddisgwylid oherwydd hap yn unig. Mae gan MSOA 020 gyfradd uwch na Chymru, ond nid yn sylweddol uwch. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 72 o 85

73 6.21 Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd asthma, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 73 o 85

74 Derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd asthma dan 75 oed MSOAs significantly higher than overall EASR for Wales label MSOA name annual avg EASR 9 Denbighshire Conwy Wrexham Denbighshire Gwynedd Wrexham Wrexham Conwy Wrexham Diffiniad Y gyfradd fesul 1,000 o r boblogaeth dan 75 oed a dderbyniwyd i r ysbyty oherwydd asthma fel achosion brys. Safonwyd y gyfradd hon i ystyried strwythur oedran. Ar gyfer y dangosydd hwn, dewiswyd data er mwyn sicrhau bod y dadansoddiad yn gadarn. Ynglŷn â derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd asthma, dan 75 oed Mae cyfradd uwch yn awgrymu lefel uwch o asthma yn y gymuned lle mae angen gofal heb ei gynllunio yn yr ysbyty. Gallai hyn yn ei dro adlewyrchu ymddygiad unigolion a sut y darperir gwasanaethau, er enghraifft ym maes gofal sylfaenol. Mae derbyniadau oherwydd asthma yn gymharol brin, ac adlewyrchir hyn yn y cyfyngau hyder eang. Patrwm derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd asthma, dan 75 oed Cyfradd derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd asthma, dan 75 oed yng Ngogledd Cymru yw 114 fesul 100,000 o r boblogaeth, sy n is na r cyfartaledd, sef 122 fesul 100,000 o r boblogaeth ar gyfer Cymru. Mae cyfraddau MSOA yng Ngogledd Cymru yn amrywio rhwng 48 a 211 fesul 100,000 o r boblogaeth. Mae cyfraddau y derbyniadau brys i r ysbyty yn is na chyfartaledd Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 74 o 85

75 Cymru. Mae hyn y tu hwnt i r hyn a ddisgwylid oherwydd hap yn unig ar gyfer MSOAs 013, 014, 018, 019 a 020. Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 75 o 85

76 6.22 Cyfradd y derbyniadau brys i r ysbyty oherwydd heintiau anadlol, dan 75 oed Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru 76 o 85