Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. University of Wales Centre for. Adroddiad Blynyddol

Size: px
Start display at page:

Download "Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. University of Wales Centre for. Adroddiad Blynyddol"

Transcription

1 Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru University of Wales Centre for Advanced Welsh and Celtic Studies Adroddiad Blynyddol Annual Report

2 Adroddiad y Cyfarwyddwr Director s Report Braint a hyfrydwch yw cael cyflwyno adroddiad ar flwyddyn gynhyrchiol dros ben yn y Ganolfan. Mae ein rhwydwaith o bartneriaethau n ehangu o hyd, gan gynnig cyfleoedd newydd ar gyfer mentrau rhyngddisgyblaethol cyffrous. Ac ochr yn ochr â r gwaith academaidd pur bu staff y Ganolfan yn brysur iawn yn cyflwyno ffrwyth eu hymchwil trwy amryw weithgareddau cyhoeddus. Yr Athro / Professor Dafydd Johnston It is an honour and a pleasure for me to report on an extremely productive year s work at the Centre. Our network of partnerships continues to expand, providing new opportunities for exciting interdisciplinary ventures. And alongside their purely academic work the staff have been very busy presenting the fruits of their research through a range of public outreach activities. Daeth prosiect Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau i ben ym mis Ebrill gyda lansio cronfa ddata ar lein sy n crynhoi corff enfawr o wybodaeth ieithyddol ac archaeolegol a fydd yn sail ar gyfer gwaith pellach mewn maes sy n datblygu n gyflym. Cyhoeddwyd y drydedd gyfrol yn y gyfres Celtic from the West yn ogystal, a llongyfarchwn yr Athro John Koch a i dîm o ymchwilwyr ar waith sy n taflu goleuni pwysig ar hanes cynnar Ewrop. Dau brosiect arall a orffennodd eleni oedd yr un ar ohebiaeth Thomas Stephens, a r un ar deithwyr Ewropeaidd i Gymru mewn partneriaeth â phrifysgolion Bangor ac Abertawe. Cynhaliwyd cynadleddau ac arddangosfeydd nodedig gan y ddau brosiect i gyflwyno r gwaith i r cyhoedd. Mae prosiect Cwlt y Seintiau yng Nghymru yn parhau gyda r gwaith craidd o olygu r testunau, ac wedi dechrau estyn allan at y cyhoedd trwy gyfres o weithdai ar seintiau lleol ym Mangor, Llanilltud, Tyddewi a Threffynnon. Ac yn ddiweddar daeth y newyddion da y bydd Cyngor Ymchwil y Celfyddydau a r Dyniaethau (AHRC) yn ariannu dilyniant i r prosiect ar fucheddau Lladin seintiau Cymru o 2017 ymlaen mewn partneriaeth â Phrifysgol Caer-grawnt. Tebyg oedd hi yn achos Teithwyr Chwilfrydig, ein prosiect ar deithiau Thomas Pennant yng Nghymru a r Alban, gyda r gwaith o gasglu llythyrau a llawysgrifau teithwyr yn mynd rhagddo ochr yn ochr â chydweithio gydag awduron ac artistiaid sydd wedi creu gwaith celf newydd mewn ymateb i r teithiau. Da oedd gallu cynnal cynhadledd ar y cyd â phrosiect y teithwyr Ewropeaidd, a hefyd ddiwrnodau ar ddaeareg yn Amgueddfa Cymru yng Nghaerdydd ac ar dirwedd yn yr Amgueddfa Celf Fodern ym Machynlleth. Mae staff Geiriadur Prifysgol Cymru wedi bod wrthi n brysur yn ychwanegu cannoedd o eiriau newydd sy n adlew yrchu datblygiad mawr yr iaith Gymraeg dros y degawdau diwethaf. Ac o ran cyfrwng hefyd mae cyfoesedd y Geiriadur The Atlantic Europe in the Metal Ages project ended in April with the launch of an online database encompassing an enormous body of linguistic and archaeological information which will provide a basis for further work in a rapidly developing field. The third volume in the Celtic from the West series has also been published, and we congratulate Professor John Koch and his team of researchers on work which is throwing important new light on the early history of Europe. Two other projects which finished this year were the one on the correspondence of Thomas Stephens, and the one on European travellers to Wales in partnership with the universities of Bangor and Swansea. Both projects held conferences and outstanding exhibitions to present their work to the public. The Cult of Saints in Wales team is continuing with the core task of editing the texts, and has also begun public outreach through a series of workshops on local saints in Bangor, Llantwit Major, St Davids and Holywell. And we recently received the good news that the Arts and Humanities Research Council (AHRC) will fund a follow-on project on the Latin Lives of the saints of Wales from 2017 onwards in partnership with the University of Cambridge. Curious Travellers, our project on Thomas Pennant s tours in Wales and Scotland, has followed a similar pattern, the study of travellers letters and manuscripts proceeding alongside collaborations with authors and artists who have been creating new work in response to the tours. It was good to able to hold a joint conference with the European travellers project, and also days on geology with the National Museum of Wales in Cardiff and on landscape at the Museum of Modern Art in Machynlleth. The staff of Geiriadur Prifysgol Cymru have been busy adding hundreds of new words which reflect the expansion of 1

3 wedi ei gryfhau trwy gyhoeddi apiau a lansiwyd yn Ysgol Penweddig ym mis Chwefror. Mae r apiau ar gael yn rhad ac am ddim, diolch i gymhorthdal hael gan Lywodraeth Cymru, ac maent eisoes wedi cael eu lawrlwytho gan yn agos i dair mil o bobl. Mae amryw o n prosiectau blaenorol yn dal i greu effaith amlwg, fel y gwelwyd yn y diwrnod ar Gutun Owain a i lawysgrifau, y diweddaraf yn ein cyfres o fforymau Beirdd yr Uchelwyr, a hefyd gyda r arddangosfa Chwyldro! a gynhaliwyd ym Mae Caerdydd mewn partneriaeth ag Archif Wleidyddol y Llyfrgell Genedlaethol. Mae ein partneriaeth â r Llyfrgell yn werthfawr iawn i ni mewn sawl ffordd, ac rydym yn ddiolchgar i Linda Tomos a i staff am bob cydweithrediad. Mae Y Bywgraffiadur Cymreig yn wasanaeth cyhoeddus pwysig a gynhelir ar y cyd rhwng y Ganolfan a r Llyfrgell, a da yw gweld y gwelliannau i r wefan honno eleni. Cryfhawyd y clwstwr treftadaeth ar safle y Llyfrgell Genedlaethol trwy adleoliad y Comisiwn Henebion eleni, ac edrychwn ymlaen at y cyfle i gydweithio n agosach â staff y Comisiwn. Datblygiad cyffrous ym maes enwau lleoedd yw r prosiect newydd a ariennir gan Ymddiriedolaeth Leverhulme, Llif a Llifogydd: Enwau Lleoedd a Hydroleg Gyfnewidiol Systemau Afonydd. Rydym yn falch iawn o r cyfle i gyfrannu tystiolaeth o Gymru i r cywaith rhyngddisgyblaethol hwn mewn partneriaeth â phrifysgolion Caerlŷr, Nottingham a Southampton. Braf oedd dathlu llwyddiant dau o n myfyrwyr cyntaf a enillodd eu graddau doethur eleni, Martin Crampin ac Emily Pennifold, a chroesawu r pedwar myfyriwr newydd a ddechreuodd ar eu hastudiaethau ym mis Hydref. Rwyf yn ddiolchgar iawn am gefnogaeth Bwrdd Cyfarwyddwyr y Ganolfan dan gadeiryddiaeth Arwel Ellis Owen, ac am bob cymorth gan swyddogion Prifysgol Cymru, yn enwedig Richard Curtis, Mark Rainey, Robert Brown a r Is-Ganghellor yr Athro Medwin Hughes. the Welsh language in recent decades. And the Dictionary has also been updated in terms of its medium with the publication of apps which were launched at Penweddig School in February. The apps are freely available, thanks to a generous grant from the Welsh Government, and they have already been downloaded by nearly three thousand people. Several of our previous projects continue to make their mark, as was evident in the day conference on Gutun Owain and his manuscripts, the latest in our long-running series of Poets of the Nobility fora, and also in the Revolution! exhibition which was held in Cardiff Bay in partnership with the National Library s Political Archive. Our partnership with the National Library is of great value to us in a number of ways, and we are grateful to Linda Tomos and her staff for all their cooperation. The Dictionary of Welsh Biography is an important public service maintained jointly by the Centre and the Library, and it is very good to see the improvements made to that website this year. The relocation of the Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales to the National Library building this year has led to a concentration of heritage expertise on the site, and we look forward to opportunities for closer collaboration with staff of the Commission. An exciting development in the field of place-names is the new Leverhulme-funded project, Flood and Flow: Place- Names and the Changing Hydrology of River-Systems. We are delighted to have the opportunity to contribute evidence from Wales to this interdisciplinary collaboration in partnership with the universities of Leicester, Nottingham and Southampton. We had the pleasure of celebrating the success of two of our first students who gained their doctorates this year, Martin Crampin and Emily Pennifold, and also of welcoming four new students who commenced their studies in October. I am very grateful for the support of the Centre s Board of Directors chaired by Arwel Ellis Owen, and for the ready assistance provided by officers of the University of Wales, particularly Richard Curtis, Mark Rainey, Robert Brown and the Vice-Chancellor Professor Medwin Hughes. Rhai o fyfyrwyr y Ganolfan Some of the Centre s students Cwlt y Seintiau yng Nghymru Mae r gwaith o olygu testunau canoloesol yn mynd rhagddo ym mhob cyfeiriad wrth i ni anelu at cyhoeddi n ddigidol yn Mae r tîm wedi tyfu rhywfaint ers dechrau r prosiect, yn rhannol o ganlyniad i r symudiadau staff y soniwyd amdanynt mewn adroddiadau blaenorol, ac mae n werth cydnabod cyfraniad gwahanol bobl i agweddau gwahanol ar y gwaith: Eurig Salisbury (bellach o Brifysgol Aberystwyth), yr Athro Ann Parry Owen, Dr Jenny Day, yr Athro Dafydd Johnston a r Athro Barry Lewis (bellach o Sefydliad Uwchefrydiau Dulyn) sy n paratoi testunau a chyfieithiadau o gerddi am y seintiau ac sydd wedi eu cyfeirio atynt. Dr Alaw Mai Edwards, yr Athro Jane Cartwright a Jenny Day sy n gweithio ar fucheddau rhyddiaith Cymraeg y seintiau brodorol a rhyngwladol. Barry Lewis sy n cyfrannu golygiad mawr newydd o Fonedd y Saint, sef testun achyddol canoloesol o ogledd-orllewin Cymru, ac rydym hefyd wedi penodi Ben Guy sydd wedi paratoi yn rhan o i astudiaethau doethurol yng Nghaergrawnt olygiad newydd o Blant Brychan, lle ceir achau r teulu santaidd amlwg o Frycheiniog. Mae nifer o ysgolheigion eraill hefyd yn diwygio fersiynau o waith sydd eisoes wedi ei gyhoeddi ar gyfer ei gynnwys yn ein golygiad digidol. Yn y cyfamser, mae Dr Martin Crampin a Dr David Parsons wedi bod yn gweithio ar ddeunydd ar gyfer y Seintiadur, sef cofrestr sy n cofnodi, fesul sant, wybodaeth gyfredol a gwaith diweddar, ac sydd wedi ei chysylltu â golygiadau o r testunau. Anelir at lansio r holl ddeunydd mewn digwyddiad a gynhelir yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ar 3 Mehefin Bydd hynny o gwmpas diwedd cyfnod arddangosfa a gynhelir yn y Llyfrgell rhwng Chwefror a Mehefin lle byddwn yn cyflwyno gwaith y prosiect ynghyd â r llawysgrifau lle cedwir ein testunau ni. Mae Martin, yn enwedig, wedi bod yn treulio llawer o amser eleni yn cynllunio ar gyfer y digwyddiad hwn. Bydd yr arddangosfa yn Aberystwyth yn dilyn cyfres o ymweliadau ar draws y wlad lle buom yn cyflwyno gwaith y prosiect i gynulleidfaoedd lleol drwy gyfrwng arddangosfa deithiol a phrynhawn o ddarlithoedd. Cychwynnodd y gyfres yn eglwys gadeiriol Bangor ym mis Awst 2015, a 2 3 The Cult of Saints in Wales Work on the editions of medieval texts advances on all fronts ahead of digital publication during The team has grown somewhat since the inception of the project, partly as a result of the various movements of staff recorded in previous reports, and it is worth acknowledging contribu tors to the various strands of the edition: Arddangosfa Cwlt y Seintiau yn Eglwys Sant Illtud, Llanilltud Fawr / The Cult of Saints exhibition in the Church of St Illtud, Llantwit Major Eurig Salisbury (now of Aberystwyth University), Professor Ann Parry Owen, Dr Jenny Day, Professor Dafydd Johnston and Professor Barry Lewis (now of the Dublin Institute of Advanced Studies) are providing texts and translations of poems about, and addressed to, saints. Dr Alaw Mai Edwards, Professor Jane Cartwright and Jenny Day are working on Welsh-language prose Lives of saints, native and international. Barry Lewis is contributing a major new edition of Bonedd y Saint, a medieval genealogical text from north-west Wales, and we have also recruited to our number Ben Guy, who has prepared as part of his Cambridge PhD studies a new edition of Plant Brychan, detailing the genealogies of the pre-eminent saintly family of Breconshire. Various other scholars are also revising versions of work already published so that they can be included in our digital edition. Meanwhile Dr Martin Crampin and Dr David Parsons have been working on materials for the Seintiadur, the saint-bysaint register of current knowledge and recent work, which is linked to the editions of the texts. All of this material is due to be launched at an event in the National Library of Wales on 3 June This launch-event will come towards the end of an exhibition to be held in the Library between February and June which will showcase the work of the project with displays centred on the manuscripts that preserve our texts. Martin, in particular, has spent much time this year in planning this event. The Aberystwyth exhibition follows a series of visits around the country which have presented the project to local audiences by means of a travelling display and an afternoon of talks. The series began at Bangor cathedral in August

4 pharhau yn Llanilltud (Tachwedd 2015), Tyddewi (Chwefror 2016) a Threffynnon (Mehefin 2016). Ym mhob un o r lleoliadau hyn cafwyd cynulleidfa leol frwdfrydig a oedd yn awyddus i glywed am seintiau eu hardal a u trafod. Yn ogystal â r digwyddiadau hyn, cafodd y prosiect gyhoedd usrwydd eang yn ystod y flwyddyn ar y cyfryngau (Radio Cymru ac S4C) ac mewn cynadleddau academaidd (o Gynhadledd Ryngwladol Astudiaethau Canoloesol Leeds i gynulliadau ym Marburg a Los Angeles). Yn olaf, daeth y flwyddyn i ben gyda r newyddion gwych fod cais am nawdd pellach gan yr AHRC wedi llwyddo. Cam nesaf y prosiect, mewn cydweithrediad â r Athro Paul Russell yn Adran Eingl-Sacsoneg, Norseg a Chelteg Prifysgol Caer-grawnt, fydd mynd ati o r newydd i olygu a chyfieithu bucheddau Lladin seintiau Cymru ac ychwanegu r rhain at y ffynonellau Cymraeg yn y cyhoeddiad digidol. Bydd y prosiect tair blynedd hwn, a fydd yn cychwyn yn gynnar yn 2017, yn rhoi cyfle i ni ddatblygu cynnwys y Seintiadur yn sylweddol. Beirdd yr Uchelwyr Ym mis Rhagfyr 2015 cyhoeddwyd golygiad Dr A. Cynfael Lake, Prifysgol Abertawe, o waith Hywel Dafi (fl ) mewn dwy gyfrol swmpus. Mae r gwaith mawr hwn yn gyfraniad gwerthfawr iawn i faes barddoniaeth yr Oesoedd Canol diweddar, gan mai Hywel Dafi, neu Hywel ap Dafydd ab Ieuan ap Rhys, o roi iddo ei enw llawn, oedd y bardd pwysicaf o r bymthegfed ganrif nad oedd golygiad o i waith cyflawn ar gael cyn hynny. Braf iawn oedd dysgu bod Prifysgol Cymru wedi dyfarnu Gwobr Goffa Syr Ellis Griffith i Dr Lake am y gwaith sylweddol hwn. Gutun Owain, y polymath o r bymthegfed ganrif, oedd dan y chwyddwydr yn fforwm blynyddol Beirdd yr Uchelwyr ym mis Mai eleni, bardd ac ysgolhaig ac iddo gysylltiad arbennig â Glyn-y-groes yn Llangollen. Gwahoddwyd chwe siaradwr i sôn am amrywiol agweddau ar ei ddiddordebau: Gutun Owain a i lawysgrifau astrolegol oedd testun Dr Diana Luft; gan Daniel Huws cawsom drosolwg defnyddiol iawn o r llawysgrifau sydd wedi goroesi yn ei lawysgrifen; cyfieithiad Cymraeg o Fuchedd Sant Martin, eto yn ei lawysgrifen, oedd testun Dr Jenny Day; cafwyd trafodaeth fanwl am ei lawysgrifau achyddol gan Ben Guy; gan Gruffudd Antur cawsom bapur yn adeiladu achos cryf dros gymryd mai Siancyn ap Gwilym o Grogeniddon yn Nhraean y Glyn (ardal y Waun) oedd tad Guto r Glyn; a chan yr Athro Ann Parry Owen, cafwyd papur yn ceisio gweld pa oleuni y gall astudiaeth fanwl o ddatblygiad mesur penodol ei daflu ar berthnasau r beirdd â i gilydd ac ar gylch eu dylanwad and has taken in Llantwit Major (November 2015), St Davids (February 2016) and Holywell (June 2016). At each location there have been enthusiastic local audiences keen to hear about and discuss the saints of their region. As well as at these events, during 2016 the project has been been widely publicized in the media (Radio Cymru, S4C) and at academic conferences (from the Leeds International Conference of Medieval Studies to gatherings in Marburg and Los Angeles). Finally, the year has ended with the excellent news that an application for further funding from the AHRC has been successful. In this next phase of the project, in collaboration with Professor Paul Russell, Department of Anglo-Saxon, Norse and Celtic, University of Cambridge, the medieval Latin Lives of Welsh saints will be newly edited, translated and added to the digital edition of Welsh-language sources. During this three-year project, beginning in early 2017, there will also be considerable scope to develop the materials of the Seintiadur. Poets of the Nobility December 2015 saw the publication, in two substantial volumes, of Hywel Dafi s work by Dr A. Cynfael Lake of Swansea University. This was indeed a valuable contribution to the field of late medieval Welsh poetry, as Hywel Dafi or Hywel ap Dafydd ab Ieuan ap Rhys, to give him his full name was the most significant fifteenth-century poet whose full body of work had not been edited previously. We were particularly pleased that the University of Wales had decided to award Dr Lake with the Sir Ellis Griffith Memorial Prize for this substantial work. The focus of our attention in this year s annual Poets of the Nobility Forum, held in May, was the fifteenth-century polymath Gutun Owain. Gutun was a poet and scholar who had strong links with Valle Crucis abbey in Llangollen. Six speakers were invited to discuss aspects of his various interests: Dr Diana Luft focused on his astrological texts; Daniel Huws gave us a very useful conspectus of the surviving manuscripts written by him; Dr Jenny Day turned our attention to the Welsh translation of the Life of St Martin, again copied by Gutun Owain; Ben Guy discussed, in detail, his genealogical manuscripts; Gruffudd Antur delivered a paper in which he built a strong case for identifying Guto r Glyn s father with a certain Siancyn ap Gwilym of Crogeniddon in Traean y Glyn (in the Chirk area); and Professor Ann Parry Owen discussed how much light a detailed study of the development of a particular metre can provide us on the relations between the poets and the extent of their influence. Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau Daeth grant gwerth 689,167 yr AHRC i brosiect amlddisgyblaethol Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau i ben yng ngwanwyn Mae r gronfa ddata GIS bellach yn gweithio n llawn, ac yn cynnwys miloedd o eitemau o dystiolaeth archaeolegol ac ieithyddol yn ymwneud â façade Atlantig Ewrop yn y cyfnod cynhanesyddol diweddar a r cyfnod rhaghanesyddol. Dyma gronfa wybodaeth ganolog y prosiect, ac mae n ei gwneud yn bosibl am y tro cyntaf i ni allu cymharu amrediad eang o wahanol ffenomenau sy n berthnasol i gynhanes diweddar ar draws ffiniau gwleidyddol modern gorllewin Ewrop. Ym mis Ebrill 2016 cafwyd lansiad cyffrous i r wefan ryngweithiol <www. aemap.ac.uk> yn Amgueddfa Anatomeg Campws Strand Coleg y Brenin, Llundain, gerbron cynulleidfa a oedd yn cynnwys archaeolegwyr o brifysgolion ac amgueddfeydd Llundain ac arloeswyr yn y dyniaethau digidol. Arweiniwyd yr anerchiadau gan gyd-archwilydd prosiect Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau, yr Athro Syr Barry Cunliffe; roeddent yn cynnwys cyfraniadau gan y prif archwilydd, yr Athro John Koch o r Ganolfan, y cymrodyr ymchwil Dr Catriona Gibson a Dr Kerri Cleary, yr arbenigwr ar feteleg hynafol Dr Peter Bray (sy n gweithio yn y Labordy Ymchwil i Hanes Celf ac Archaeoleg yn Rhydychen), a datblygwr technolegol y prosiect, Neil Jakeman, sydd bellach wedi mynd rhagddo i fod yn ddadansoddwr yn Labordy Digidol newydd Coleg y Brenin. Mae gwefan Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau yn caniatáu cyfuniadau dihysbydd bron o ymholiadau unigol, a gellir gweld y canlyniadau ar ffurf rhestrau o leoliadau sy n cyfateb i r paramedrau a ddewiswyd, neu fel graffiau bar, graffiau olwyn neu Cleddyfau o Huelva, Sbaen Swords from Huelva, Spain graffiau dosbarthiad y mae modd eu hallforio fel ffeiliau JPEG neu PDF. Mae r prosiect hefyd wedi gosod safonau newydd o ran cymharu tystiolaeth yn rhyngwladol, er enghraifft drwy fewnbynnu tystiolaeth fanwl gywir ar gyfer dyddio absoliwt, yn cynnwys nifer o ddyddiadau radiocarbon AMS newydd eu comisiynu ar gyfer lleoliadau allweddol. Wrth i ni fynd ati i geisio gweld potensial y wefan a r gronfa ddata fel sail ar gyfer cam nesaf yr ymchwil, mae r ffaith nad ydynt wedi cael eu harchifo na u cau yn arwyddocaol ac yn galonogol, a u bod yn dal yn agored i dderbyn rhagor o ddata a hyd yn oed categorïau newydd o ddata. Rhoddodd y lansiad gyfle i dîm y prosiect drafod gyda chyfarwyddwr newydd y Labordy Digidol, Dr James Smithies, yr adnoddau a ddatblygwyd gennym a r potensial ar gyfer gwaith pellach 4 5 Atlantic Europe in the Metal Ages The multidisciplinary Atlantic Europe in the Metal Ages (AEMA) project came to the end of its 689,167 AHRC research grant in spring A GIS database comprising thousands of items of archaeological and linguistic evidence pertinent to Europe s Atlantic façade in the later prehistoric and protohistoric periods became fully operational. This is the central information reservoir for the project, making comparisons possible for the first time for a range of diverse phenomena relevant to later prehistory across the political boundaries of modern western Europe. In April 2016 the interactive website < celebrated a stimu lating launch at the Anatomy Museum of Strand Campus of King s College London, with an audience including archaeologists from London universities and museums and innovators in digital humanities. Presentations were led by AEMA co-investigator, Professor Sir Barry Cunliffe, and included segments by principal investigator Professor John Koch, CAWCS research fellows Dr Catriona Gibson and Dr Kerri Cleary, ancient metallurgy expert Dr Peter Bray (based at Oxford s Research Laboratory for Art History and Archaeology RLAHA), and AEMA s technical developer Neil Jakeman, who has now advanced to role of analyst at the newly established King s Digital Laboratory (KDL). Siart yn dangos cyflwr arfau o Oes yr Efydd, wedi ei chreu o ddata ar fas data r prosiect Chart showing condition of weapon finds, generated from data on the AEMA database The AEMA website permits a virtually unlimited variety of customized queries, which can be answered as lists of sites fitting selected parameters, or as bar graphs, pie charts or distribution maps exportable as JPEG or PDF files. The project has also set new standards in the international comparability of evidence, for example by inputting high-accuracy evidence for absolute dating, including many newly commissioned, AMS radiocarbon dates for key sites. Recognizing the potential for the website and database as foundations for the next stage of research, it is significant and encouraging that they have not been archived or closed, but remain open to new data and even new categories of

5 yn y dyfodol yn deillio ohonynt. Serch hynny, mae diwedd grant yr AHRC yn garreg filltir bwysig, a hoffai r Ganolfan gydnabod ei gwerthfawrogiad o waith y cymrodyr ymchwil a adawodd yn 2016: Dr Kerri Cleary, arbenigwraig ar Oes yr Efydd yn Iwerddon; Dr Fernando Fernández Palacios, arben igwr ar hanes ac ieitheg y cynfyd; a Dr Catriona Gibson, arbenigwraig ar Oes yr Efydd ar y Penrhyn Iberaidd ac ym Mhrydain. Roedd eu harbenigedd unigryw hwy yn ogystal â u hymdrechion penderfynol yn hanfodol i lwydd iant y prosiect. data. The launch event provided an opportunity for the AEMA research team to discuss the resources developed by AEMA and potentialities for future work building on it with KDL s incoming director, Dr James Smithies. Nonetheless, the completion of the AHRC grant marks a major milestone, and CAWCS wishes to acknowledge great appreciation for the AEMA research fellows who left in 2016: specialist in the Irish Bronze Age, Dr Kerri Cleary; ancient historian and philologist, Dr Fernando Fernández Palacios; and specialist in the Iberian and British Bronze Age Dr Catriona Gibson. Their unique expertise and determined efforts were essential to the project s success. Un arall o brif gynhyrchion y prosiect a welodd olau dydd eleni oedd y llyfr amlddisgyblaethol y cyfrannodd 26 o wahanol awduron ato, sef Celtic from the West 3. Atlantic Europe in the Metal Ages: Questions of Shared Language. Gyda xii o dudalennau, CW3 yw r gyfrol hwyaf yn y gyfres ddylanwadol hon a ddechreuodd gyda CW1 (Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language, and Literature), sef trafodion fforwm a gynhaliwyd yn y Llyfrgell Genedlaethol ym mis Rhagfyr Ar gyfer y dasg fawr o gynhyrchu CW3, ymunodd Kerri a Catriona â thîm golygyddol y gyfres, Barry Cunliffe a John Koch, gan fod ganddynt ill dwy brofiad sylweddol o weithio fel golygyddion archaeolegol. Mae r gyfrol wedi ei rhannu yn dri grŵp o benodau gan arbenigwyr blaenllaw ym myd archaeoleg, geneteg ac ieithyddiaeth. Fel y cyfrolau eraill o i blaen, mae n llawn darluniau ac yn cynnwys 195 o dablau, siartiau, mapiau, cynlluniau safle a lluniau o arteffactau, a r rhan fwyaf ohonynt mewn lliw. Mae r llun trawiadol sydd ar y clawr, a ddarparwyd gan Amgueddfa Cymru, yn dangos disg haul aur 4,000 o flynyddoedd oed o Oes yr Efydd Gynnar a godwyd o gistgladdiad wrth droed safle mwyngloddio hynafol yng Nghwmystwyth, ddeng milltir o r Ganolfan. Yn 2017 bwriedir cyhoeddi cynnyrch mwy arbenigol yn deillio o r prosiect (yn cynnwys gwaith ar Oes yr Efydd ar y Penrhyn Iberaidd ac yn Iwerddon, lleoli gwaith metel hynafol yn gemegol, ac ieithoedd Palaeo hisbanig), yn ogystal â chyfrol gyfansawdd fwy poblogaidd ar darddiad y Celtiaid dan arweiniad Barry Cunliffe. Another major output of the AEMA project { appearing in 2016 was the multidisciplinary book with 26{ contributing authors: Celtic from the { West 3. Atlantic Europe in the Metal Ages: Questions of { Shared Language. At xii pages CW3 stands as the biggest volume in this influential series, which began with CW1 (Celtic Map o Celtic from the West 3 Map from Celtic from the West 3 from the West: Alternative Perspectives from Archaeol ogy, Genetics, Language, and Literature), the proceedings of a forum held at the National Library in December For this imposing effort of CW3, the series s editorial team, Barry Cunliffe and John Koch, were joined by Kerri and Catriona, both with impressive records as archaeological editors. The volume is subdivided into three groups of chapters by leading experts in archaeology, genetics, and linguistics. Like its predecessors, it is fully illustrated and includes 195 tables, charts, maps, site plans and artefact images, most of which are in colour. The striking cover images, supplied by the National Museum of Wales, show the 4,000-year-old Early Bronze Age gold sun-disc unearthed from a cist burial at the foot of an ancient mining site, some 10 miles from CAWCS in Cwmystwyth. More specialized outputs of the project (including works on Iberian and Irish Bronze Ages, chemical sourcing of ancient metalwork, and Palaeohispanic languages), as well as a more popular collaborative volume on Celtic origins led by Barry Cunliffe, are scheduled for publication in C B A D H G I J K M L F E km 2 56N metalwork depositions Bronze Final atlantique 2 (Milcent 2012, pl. 81) Atlantic BA cauldrons and buckets (Gerloff 2010, plates ) inscriptions (Hoz 2011, mapa 1.1) place-names in -os, -osse, -oz, (Hoz 2011, mapa 1.1; Gorrochategui 2013, fig.1) å Meridional (SE) Iberian -otz, -ués (apud Gorrochategui 2013, fig. 4) 3 Atlantic Bronze Age II (cf. Harrison 2004, fig. 2.1) Mediterranean sailing routes (Aubet 2001, fig.40) LBA II Atlantic 48N 4 c BC Huelva & å åå å 36N PALAEOSARDINIAN ER IB pre-colonial Tartessos (tršš) 8W 6 ETRUSC AN IA Baiões & 40N å åå å å å å åå å å å å å å å N Hío & 4W 0 4E 8E PALAEO-BERBER 12E 16E 20E 24E 28E 32E 36E 40E Bydd ymchwilwyr sy n astudio cynhanes diweddar gorllewin Ewrasia o safbwynt gwahanol ddisgyblaethau yn cofio n hir am 2015 fel y flwyddyn pan gyhoeddwyd cyfres o erthyglau gwyddonol rhyfeddol yn datgelu fel y llwyddwyd i adfer DNA hynafol ar lefel y genom cyfan. Prif ganlyniad y gwaith arloesol hwn fu datgelu bod strwythur genynnol poblo gaeth Ewrop fodern ar y cyfan yn ganlyniad i ddau ymfudiad hynafol. Yn gyntaf, yn y cyfnod yn ymestyn o tua 10,000 hyd at 6,000 o flynyddoedd yn ôl, cafodd helwyr-gasglwyr Ewrop ôl-rewlifol eu disodli i raddau helaeth gan amaeth wyr a ymledodd o Anatolia a r Dwyrain Agos. Yn ail, yn y cyfnod pan oedd yr Oes Neolithig yn troi yn Oes yr Efydd, tua 4,500 o flynyddoedd yn ôl, cafwyd ymlediad mawr o r gweirdiroedd sy n gorwedd i r gogledd o r Môr Researchers exploring the later prehistory of western Eurasia from various disciplinary vantage points will long remember 2015 as the year of a series of mind-blowing scientific articles bringing to light the genome-wide recovery of ancient DNA. The main upshot of this pioneering work has been to reveal the genetic structure of modern Europe s 6 population as mostly the result of two ancient migration events. First, continuing from about 10,000 until 6,000 years ago, the hunter-gatherers of post-glacial Europe were largely replaced by farmers spreading from Anatolia and the Near East. Secondly, at the transition of the Neolithic and Bronze Age, about 4,500 years ago, there was a major expansion out of the grasslands north of the Black and Caspian Seas (in present-day Ukraine and south Russia) into northern Europe and central Asia. Both movements, in full strength, reached as far west as Ireland and Wales. Propon ents of the steppe hypothesis of the origin and expansion of the Indo-European languages (which include Welsh and the other Celtic languages) have seen this new evidence as decisively favouring their position. For the AEMA project s brief, considering Atlantic Europe and Celtic origins, these new findings can be taken as broad confirmation that we had been on the right track in questioning the long-established explanation in which the Celts and Celtic languages had expanded out of west-central Europe during the Iron Age, that is, during the first millennium bc. As matters stand now, the new archaeogenetics indicate that the last large-scale prehistoric migrations to affect Ireland, Scotland and Wales had preceded this traditional date for the coming of the Celts by over a thousand years. RHAETIAN PALAEO- BASQUE 300 km 44N km Iberian inscriptions, NE script 52N Du a Môr Caspia (sydd yn yr Wcráin a de Rwsia erbyn heddiw) i ogledd Ewrop a chanolbarth Asia. Cyrhaeddodd y ddwy don, yn eu llawn nerth, cyn belled i r gorllewin ag Iwerddon a Chymru. Mae r sawl sydd wedi bod yn cynnig damcaniaeth y stepdiroedd ynglŷn â tharddiad ac ymlediad yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd (sy n cynnwys y Gymraeg a r ieithoedd Celtaidd eraill) wedi gweld bod y dystiolaeth newydd hon yn bendant iawn yn cefnogi eu safbwynt hwy. O ran y briff a oedd gennym ar gyfer ein prosiect ni, sef ystyried Ewrop Môr Iwerydd a tharddiad y Celtiaid, gellir derbyn y darganfyddiadau newydd hyn yn gadarnhad cyffredinol ein bod ar y trywydd cywir pan aethom ati i gwestiynu r esboniad hirsefydlog fod y Celtiaid a r ieithoedd Celtaidd wedi ymledu o orllewin canolbarth Ewrop yn ystod Oes yr Haearn, hynny yw yn ystod y mileniwm cyntaf cc. Fel y mae pethau yn awr, mae r archaeogeneteg yn dangos bod yr ymfudiadau cynhanesyddol mawr olaf i effeithio ar Iwerddon, yr Alban a Chymru wedi digwydd dros fil o flynyddoedd cyn y dyddiad a dderbyniwyd yn draddodiadol ar gyfer dyfodiad y Celtiaid. I gydnabod y trobwynt arbennig hwn yn ein hanes deallusol, cynhaliwyd fforwm y prosiect yn y Drwm ym mis Hydref ar thema Pobl y Biceri, Geneteg y Cynfyd ac Ymdarddiad y Celtiaid. Roedd y rhestr o siaradwyr amlwg yn cynnwys y genetegwyr Wolfgang Haak o Sefydliad Gwyddoniaeth Hanes Dynol Max Planck (Jena), Maria Pala a Martin Richards o Grŵp Ymchwil Archaeogeneteg Prifysgol Hudders field, a Stephen Oppenheimer o Rydychen, yr arbenigwr ar enwau lleoedd Peter Kitson, a r arbenigwr blaenllaw ar Oes yr Efydd Kristian Kristiansen o Brifysgol Gothenburg (Sweden), yn ogystal ag aelodau r prosiect hwn, Peter, Kerri, Fernando, Catriona a John. Rhoddodd John hefyd sgyrsiau ar oblygiadau r dystiolaeth adna newydd ar gyfer cwest iynau ynglŷn ag ymdarddiad y Celtiaid mewn gweithdai a gynhaliwyd yn Sefydliad Max Planck ym mis Hydref 2015 ac ym Mhrifysgol Heidelberg ym mis Medi 2016, a bu n trafod y pwnc yn yr Adran Archaeoleg ac Anthropoleg ym Mryste hefyd ym mis Hydref eleni. In recognition of this special turning point in intellectual history, the project s forum (held in the Drwm in October) was organized on the theme of Beaker People, Archaeogen etics and Celtic Origins. The eminent line-up of speakers included geneticists Wolfgang Haak of the Max Planck Institute for the Science of Human History (Jena), Maria Pala and Martin Richards of the Archaeogenetics Research Group of the University of Huddersfield, and Stephen Oppenheimer of Oxford, place-names expert Peter Kitson, and leading Bronze Age expert Kristian Kristiansen of the University of Gothenburg (Sweden), as well as AEMA team members, Peter, Kerri, Fernando, Catriona and John. John has also given talks concerning the implications of the new adna evidence for questions of Celtic origins at workshops held at the Max Planck Institute in October 2015 and the University of Heidelberg in September 2016, and he gave a talk on the subject at the Department of Archaeology and Anthropology in Bristol in October Roedd y trafodaethau a gododd o gyfres o sgyrsiau a rodd odd John ym Mhrifysgol Gothenburg ym mis Rhagfyr yn dangos bod cryn botensial ar gyfer ymchwil ar y cyd, gan ddatblygu gwaith prosiect Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau ymhellach, ac archwilio r dystiolaeth gynyddol sydd gennym i ddangos bod cysylltiadau uniongyrchol yn bodoli rhwng rhanbarth Môr Iwerydd a Llychlyn yn Oes yr Efydd. Mae r ddadl dros fodolaeth cysylltiadau morwrol cyson dros bellter hir yn arbennig o gadarn o ran cemeg a theipoleg arteffactau efydd a delweddau sydd wedi eu hysgythru ar gerrig o arwyr a u harfau a r gwisgoedd sydd amdanynt. Mae dulliau newydd o ddyddio teipolegol a gwyddonol wedi datgelu bod llawer o r dystiolaeth allweddol yn cydgyfarfod yn y cyfnod rhwng 1300 a 1100 cc. Discussions arising from a series of talks given by John at the University of Gothenburg in December revealed great potential for collaborative research, building on AEMA, to explore the growing evidence for direct contacts between the Atlantic and Nordic Bronze Age. The case for regular long-distance sea links is particularly strong in the chemistry and typology of bronze artefacts and images of heroes and their accoutrements inscribed on stone. Improved typological and scientific dating reveals much of the key evidence converging on the period bc. 7

6 Teithwyr Chwilfrydig: Thomas Pennant a Theithio i Gymru ac i r Alban Rydym bellach hanner ffordd drwy r prosiect Teithwyr Chwilfrydig: Thomas Pennant a Theithio i Gymru ac i r Alban , sy n cael ei gynnal ar y cyd â Phrifysgol Glasgow, dan nawdd yr AHRC. Mae wedi bod yn flwyddyn eithriadol o brysur, wrth i ni gyflwyno sgyrsiau, papurau mewn cynadleddau a darlithoedd mewn lleoliadau yn amrywio o neuaddau pentref i Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd, tra oedd ochr fwy creadigol y prosiect yn dwyn ffrwyth mewn arddangosfa ragorol yn Oriel Sycharth yn Wrecsam. Cawsom lawer o fwynhad hefyd o weithio gyda Kirsty McHugh, y fyfyrwraig PhD newydd a ymunodd â ni ym mis Hydref y llynedd. Mae ei gwaith hi n edrych ar brofiadau criw o deithwyr i Gymru a r Alban o swydd Efrog a swydd Gaerhirfryn, ac mae n ymchwilio i lythyrau a dyddiaduron anghyhoeddedig o gasgliadau archifol ar hyd y ddwy sir. Mae r gwaith ar ohebiaeth Pennant yn mynd rhagddo n dda, gydag Alex Deans yn Glasgow yn trawsysgrifio ac yn golygu casgliad hollbwysig o lythyrau rhwng Pennant a r llyfrwerthwr o Gaeredin, George Paton gyda llawer ohonynt yn dangos proses mor gymhleth oedd cynllunio, ymgymryd â, ac ysgrifennu am y ddwy daith yn yr Alban mewn gwirionedd. Gellir bellach ddilyn trywydd y teithiau hyn yn weledol, diolch i r map y gellir clicio arno, a ddatblygwyd gan y tîm yn Glasgow ar y cyd â Llyfrgell Genedlaethol yr Alban < Mae Alex a Dr Liz Edwards (o r Ganolfan) ill dau wedi bod yn brysur yn trawsysgrifio llyfrau taith anghyhoeddedig am Gymru a r Alban, ac yn dysgu sut i dagio eu testunau ar gyfer y cyhoeddiad digidol ar lein. Mae Dr Ffion Jones o r Ganolfan wedi bod yn ymchwilio i gysylltiadau Pennant â Morrisiaid Môn, ac yn golygu gohebiaeth Pennant a i gyfaill Richard Bull, casglwr lluniau brwd, a oedd, fel Pennant, yn selog dros extra-illustration, sef y grefft o greu fersiynau bwrdd coffi godidog o r cyfrolau a fyddai n cynnwys lluniau dyfrlliw ymylol hardd o waith Moses Griffith. Mae delweddau Moses Griffith a thestun Pennant yn rhan o r arddangosfa a drefnwyd gan mwyaf gan Liz, sef Teithwyr Chwilfrydig: Symud, Tirlun, Celf sy n cael ei dangos yn Oriel Sycharth Prifysgol Glyndŵr, Wrecsam (10 Hydref 16 Rhagfyr 2016). Treuliodd 13 o artistiaid cyfoes yr haf yn ailgerdded rhannau o deithiau Pennant yng Nghymru, ac yma, wedi eu casglu ynghyd i un gofod a u trefnu n drawiadol gan yr Athro Estelle Thompson (o Brifysgol Glyndŵr), ceir trawstoriad o ymatebion gweledol sy n amrywio o brintiadau dyfrlliw ac ysgythriadau i osodiadau sain, lluniau wedi eu gwneud o bigmentau syfrdanol o lachar o gerrig Mynydd Parys, brodwaith, gwaith metel, Curious Travellers: Thomas Pennant and the Welsh and Scottish Tour We are now halfway through our AHRC-funded project, Curious Travellers: Thomas Pennant and the Welsh and Scottish Tour , which is run jointly with the University of Glasgow. It has been an extremely busy year for us, with talks, conference papers and lectures in venues from village halls to the National Museum Cardiff, and the creative strand of the project bearing fruit in a wonderful exhibition at Oriel Sycharth, Wrexham. We have also much enjoyed working with our new PhD student, Kirsty McHugh, who started with us in October last year and whose work looks at the experiences of a group of travellers to Wales and Scotland from Yorkshire and Lancashire, exploring unpublished letters and diaries from archives across the two counties. Work on the Pennant correspondence continues apace, with Alex Deans in Glasgow transcribing and editing a crucial collection of letters between Pennant and the Edinburgh bookseller George Paton many of which show just how complex an operation the planning, execution and writing up of the two Scottish expeditions really was. The itineraries of the Scottish Tours can now be followed visually, thanks to our clickable map, developed by the Glasgow team in conjunction with the National Library of Scotland < curioustravellers.ac.uk>. Both Alex and Dr Liz Edwards (CAWCS) have been busy transcribing unpublished Welsh and Scottish tours, and learning how to tag their texts for the online digital edition. Dr Ffion Jones at CAWCS has been exploring Pennant s links with the Morris brothers of Anglesey, and editing the correspondence between Pennant and his friend Richard Bull, a keen collector of pictures, and, like Pennant, a devotee of the art of extra-illustration the creation of sumptuous coffee-table editions of the Tours featuring beautiful marginal watercolours by Moses Griffith. Griffith s images and Pennant s text form part of our exhibition, much of which was organized by Liz: Curious Travellers: Movement, Landscape, Art, on display at Oriel Sycharth, Glyndŵr University, Wrexham (10 October 16 December 2016). 13 contemporary artists spent their summer walking parts of Pennant s Tours in Wales, and here, gathered in a single space and strikingly arranged by Professor Estelle Thompson (Glyndŵr), are a range of visual responses from watercolours and etchings to sound installations, pictures made with the stunningly bright pigments of Parys Mountain rocks, embroidery, metalwork, slate, paper and digital prints. The total effect is tremendous, and the individual responses to Pennant s work are llechi, papur a phrintiadau digidol. Mae r effaith yn eithriadol o drawiadol, a r ymatebion unigol i waith Pennant yn cynnig mewnwelediad i ni ac yn aml yn ein gwefreiddio. Cynhaliwyd cyfres o ddigwyddiadau yn yr oriel, yn cynnwys darlleniadau o farddoniaeth, sgyrsiau ar hanes lleol a sesiynau adrodd stori, a chafwyd cynhadledd undydd ar 19 Tachwedd oedd yn edrych ar gysylltiadau amrywiol rhwng llenyddiaeth daith a chelf. Cynhaliwyd diwrnod rhyngddisgyblaethol tebyg ym mis Mai, yn yr Amgueddfa Celf Fodern ym Machynlleth. Roedd Atyniad Lle yn ymateb i r arddangosfa Rhamantiaeth a Thirwedd Cymru a oedd wedi ei churadu gan Dr Peter Wakelin, a denodd o ddeutu cant o bobl i glywed trafodaeth wirioneddol gyffrous rhwng ysgrifenwyr, artistiaid ac ysgolheigion. Aethom ati hefyd i gynnal cynhadledd Cymru a r Alban mewn Ysgrifau Teithio o Ewrop ar y cyd â phrosiect Teithwyr Ewropeaidd i Gymru, ac wrth wneud hynny, sylwi ar orgyffyrddiadau a chysylltiadau diddorol. Canlyniad cydweithredu oedd y diwrnod o deithiau cerdded a sgyrsiau (ynghyd â chanu!) a gawsom yn yr Hafod hefyd y tro hwn gyda Gŵyl Coleridge yng Nghymru, lle buom yn nodi taith y bardd ifanc Rhamantaidd ar droed yng Nghymru yn Nid amharodd y glaw ormod ar y cyfranwyr, a chawsom fwynhad o ddysgu am bynciau o ddendrocronoleg i wydr lliw heb sôn am ddatganiad gwych Richard Parry o Kubla Khan wrth ymyl ceudwll measureless to man. Creigiau, ceudyllau a thirffurfiau oedd testun ein cynhadledd undydd ddifyr yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd lle daethpwyd â daearegwyr a beirniaid llenyddol at ei gilydd i ystyried Haenau Tirwedd i nodi daucanmlwyddiant y map daearegol cyntaf o Brydain gan William Smith. Mae rhagor o ddigwyddiadau tebyg yn yr arfaeth ar gyfer Mae r gyfrol o erthyglau, Enlightenment Travel and British Identities: Thomas Pennant s Tours in Scotland and Wales (dan olygyddiaeth Mary-Ann Constantine a Nigel Leask), yn y wasg. Cafodd gwaith yn deillio o r prosiect blaenorol ar Gymru a r Chwyldro Ffrengig ei gynnwys yn yr arddangosfa Chwyldro!/Revolution! a drefnwyd ar y cyd â Llyfrgell Genedlaethol Cymru a i chynnal yn y Pierhead ym Mae Caerdydd ym mis Medi Yn ystod agoriad yr arddangosfa fe lansiwyd hefyd gyfrol newydd Elizabeth Edwards ar y Bard of Snowdon sef gwaith yn deillio o brosiect y Chwyldro Ffrengig Richard Llwyd: Beaumaris Bay and Other Poems (Trent Editions). Dr Elizabeth Edwards yn lansiad ei chyfrol Richard Llwyd: Beaumaris Bay and Other Poems Dr Elizabeth Edwards at the launch of her book Richard Llwyd: Beaumaris Bay and Other Poems 8 9 insightful and often moving. A series of events organized to take place in the gallery have included poetry readings, talks on local history and storytelling, while a day conference on 19 November explored various intersections between travel writing and art. A similar interdisciplinary day took place in May, at the Museum of Modern Art, Machynlleth. The Power of Place responded to the exhibition Romanticism in the Welsh Landscape, curated by Dr Peter Wakelin, and drew around a hundred people for a truly stimulating discussion by writers, artists and academics. We also co-organized Wales and Scotland in European Travel Writing in Aberystwyth in April with the European Travellers to Wales project, and found some fascinating crossovers and links. A day of walks, talks (and songs!) at Hafod was the result of another collaboration, this time with the Coleridge in Wales Festival, celebrating the young Romantic poet s pedestrian tour of Wales in The summer rain did not put our participants off, and we enjoyed learning about topics from dendrochronology to stained glass not to mention Richard Parry s fine rendition of Kubla Khan next a cavern measureless to man. Rocks, caverns and landforms were the subject of our fascinating day conference at the National Museum Cardiff, which brought geologists and literary critics together to explore Layered Landscapes, in honour of the bicentenary of the first geological map of Britain by William Smith. Further similar events are planned for The volume of essays, Enlightenment Travel and British Identities: Thomas Pennant s Tours in Scotland and Wales (edited by Mary-Ann Constantine and Nigel Leask), is currently in press. Work from our previous project on Wales and the French Revolution was on display in the exhibition Chwyldro!/Revolution! jointly organized with the National Library of Wales and held at the Pierhead, Cardiff Bay, in September The exhibition opening also saw the launch of Elizabeth Edwards s new volume on the Bard of Snowdon work which also came out of the French Revolution project Richard Llwyd: Beaumaris Bay and Other Poems (Trent Editions). Cerddwyr yn yr Hafod, Gŵyl Coleridge yng Nghymru Walkers at Hafod for the Coleridge in Wales Festival

7 Trosglwyddo Gwybodaeth a Rhwydweithiau Cymdeithasol: Dysg Ewropeaidd a r Chwyldro yn Ysgolheictod Cymru Oes Fictoria Ar 24 Hydref 2015 cynhaliodd y prosiect hwn (a gyllidir gan Leverhulme) weithdy rhyngwladol yn Siambr y Cyngor, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, yn ogystal ag agor arddangosfa ar fywyd ac amserau Thomas Stephens. Yr Hanesydd Amatur a Chyfnewid Gwybodaeth yn Ewrop yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg oedd teitl y gweithdy, a chanolbwyntiai ar ysgolheictod Ewropeaidd a i gysylltiad â gwleidyddiaeth y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Traddododd yr Athro Monika Baár o Brifysgol Leiden brif ddarlith y dydd ar Amateur historians on the periphery: a blessing in disguise? gerbron cynulleidfa leol a chenedlaethol. Cyflwynodd siaradwyr o naw gwlad wahanol yn Ewrop bapurau ar amrywiaeth o destunau, o ddadlau dros ddyfeisio argraffu i ysgrifennu hanes mydryddol ym Mhrofens a chyfraniad ysgrifenwyr taith i ysgolheictod yn Iwerddon. Roedd y gweithdy, gyda i amrywiaeth o agweddau, gwledydd a phynciau, yn llwyddiant ysgubol, yn gymaint felly nes bod cynlluniau ar droed i gyhoeddi r trafodion. Yr un diwrnod, agorwyd ar - ddangosfa r prosiect: Gohebydd, Hanesydd, Diwygiwr: Thomas Stephens o Ferthyr Tudful. Roedd yn cynnwys llythyrau at a chan Thomas Stephens, cyfrolau o i eiddo, eitemau personol a thlysau eisteddfodol, wedi eu dethol gan Dr Adam Coward (aelod o dîm y prosiect) a Dr Marion Löffler. Cafwyd llety a chefnogaeth dechnegol gan y Llyfrgell Genedlaethol, ac rydym yn ddiolchgar i Alan Vaughan Hughes am ei gymorth. Daeth swydd Adam yn y Ganolfan i ben yn swyddogol yn fuan wedyn, ond ni fu hynny n rhwystr iddo gadw mewn cysylltiad a pharhau i weithio ar ei ddetholiad o ohebiaeth ysgolheigaidd Thomas Stephens. Mae Marion hefyd yn dal i weithio ar ei monograff ar fydoedd Thomas Stephens a r cysylltiadau ysgolheigaidd rhwng Ewrop a Chymru rhwng c.1840 a c Mae r cydweithio rhyngom ni â Llyfrgell Genedlaethol Cymru wedi symud yn ei flaen, ac mae cynlluniau ar droed i gynnwys ar wefan y Llyfrgell yr ymron i 600 o lythyrau a gafodd eu trawsysgrifio, eu cyfieithu a u golygu gan dîm y prosiect, yn gysylltiedig â disgrifiad byr o Thomas Stephens, ei waith, a r prosiect ei hun. Copi o argraffiad cyntaf Literature of the Kymry gan Thomas Stephens gyda nodiadau ar gyfer yr ail argraffiad Copy of the first edition of Thomas Stephens s Literature of the Kymry with notes for the second edition Knowledge Transfer and Social Networks: European Learning and the Revolution in Welsh Scholarship in the Victorian Age On 24 October 2015 this Leverhulme-funded project held an international workshop in the Council Chamber of the National Library of Wales and opened an exhibition on the life and times of Thomas Stephens. Entitled The Amateur Historian and Knowledge Exchange in Nineteenth-Century Europe, the workshop focused on European scholarship in its connection with nineteenth-century politics. Professor Monika Baár of Leiden University delivered a plenary on Amateur historians on the periphery: a blessing in disguise? before a local and national audience. Speakers from nine European countries delivered papers on a variety of subjects, from arguing over the invention of printing to the writing of versified history in Provence and the contribution of travel writers to scholarship in Ireland. The workshop, with its variety of approaches, countries and subjects, was an unqualified success, so much so there are plans to publish the proceedings. On the same day, the project exhibition Correspondent, Historian, Reformer: Thomas Stephens of Merthyr Tydfil was opened. The exhibition, featuring letters to and by Thomas Stephens, volumes by him, personal items and eisteddfod trophies, was curated by the project member Dr Adam Coward and Dr Marion Löffler, and hosted and technically supported by the National Library. We are grateful to Alan Vaughan Hughes for his support. Astudiaethau Enwau Cymreig i. Enwau Lleoedd Swydd Amwythig Mae r gwaith ar enwau Cymraeg Croesoswallt a Chlun wedi mynd rhagddo n dda iawn, a disgwyliwn gyhoeddi dwy gyfrol yn ystod 2017 a Cynhaliwyd arddangosfa deithiol yn cyflwyno gwaith y prosiect mewn gwahanol leoliadau o Groesoswallt i Lwydlo, Bridgnorth ac Amwythig yn ystod y flwyddyn. Daeth y daith i ben gyda chynhadledd undydd yn Archifdy Swydd Amwythig yn nhref Amwythig ym mis Medi. Rhodd odd ein partneriaid yn Nottingham adroddiad ar gynnydd tair cyfrol y prosiect ar English Shropshire, gan nodi bod proflenni r gyntaf wedi dod, a soniodd Dr David Parsons am y gwaith ar orllewin Cymraeg y sir. Yn olaf, mae n bleser nodi bod Emily Pennifold wedi derbyn gradd PhD am ei gwaith ar enwau lleoedd llai swydd Amwythig a sir Faesyfed, ac mai hi felly o drwch blewyn oedd y gyntaf erioed i raddio o r Ganolfan. ii. Cronfa Ddata o Enwau Lleoedd Cymru Cafodd y gwaith ar greu casgliad canolog o enwau lleoedd, y buom yn adrodd amdano dros y blynyddoedd diwethaf, ei oddiweddyd pan basiwyd Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016, sy n gofyn am gael rhestr statudol o enwau lleoedd hanesyddol. Trosglwyddwyd y cyfrifoldeb o greu a chynnal yr adnodd i Gomisiwn Brenhinol Henebion Cymru. Bu r Comisiwn yn pwyso ar y Ganolfan am gymorth gydol y misoedd cyntaf o baratoi r rhestr, a disgwylir y byddwn yn bartneriaid pwysig yn y prosiect wrth iddo fynd rhagddo. Mae hwn yn gyfle cyffrous i ni gael dathlu cyfoeth y cofnod o enwau lleoedd yng Nghymru, ac i ddatblygu adnodd a fydd o werth parhaol ac o ddiddordeb i gynulleidfaoedd cyffredinol ac ysgolheigaidd. Adam s official position at the Centre came to end shortly after, but that has not stopped him staying in touch and working on his anthology of the scholarly correspondence of Thomas Stephens. Marion has likewise continued to work on her monograph on the worlds of Thomas Stephens and the scholarly and political connections between Europe and Wales between c.1840 and c Cooperation with the National Library of Wales has also continued apace, with plans underway to make all the nearly 600 letters which were transcribed, translated and edited by the project available digitally on the National Library s website, embedded in a short description of Thomas Stephens, his work, and Darn o fap Christopher Saxton o Swydd Amwythig, 1577 (y llun gan Archifdy Swydd Amwythig) the project. Extract from Christopher Saxton s map of Shropshire, 1577 (image: Shropshire Archives) Welsh Name Studies i. The Place-Names of Shropshire Work on the Welsh place-names of Oswestry and Clun is well advanced and publication of two volumes during 2017 and 2018 is anticipated. A travelling exhibition illustrating the work of the project has been displayed around the county moving from Oswestry to Ludlow, Bridgnorth and Shrewsbury during The tour culminated in a day conference at Shropshire Archives, Shrewsbury, in September. Our Nottingham partners reported on progress on the three projected volumes on English Shropshire, the first of which is now in proof, and Dr David Parsons gave an overview of the work on the Welsh west of the county. Lastly, it is a pleasure to record that Emily Pennifold received her PhD for work on the minor place-names of Shropshire and Radnorshire, and thereby narrowly became the very first graduate of the Centre. ii. A Database of Welsh Place-Names Work on a centralized collection of place-names, reported in previous years, has been overtaken by the passing of the Historic Environment (Wales) Act 2016, which makes provision for a statutory list of historic place-names. Responsibility for building and maintaining this resource has been passed to the Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales. The Commission has actively sought the advice of the Centre throughout the early months of planning the list, and it is anticipated that we will be important partners in the project as it moves ahead. There is an exciting opportunity here to celebrate the richness of the place-name record in Wales, and to build a resource of lasting value and interest for general and academic audiences. Shropshire place-names a short introduction Llyfryn o waith y prosiect a gyhoeddwyd yn 2015 Project booklet published in 2015

8 Teithwyr Ewropeaidd i Gymru European Travellers to Wales Ailystyried Meddygaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Medieval Welsh Medicine: a New Approach Yn nhrydedd flwyddyn y prosiect dan nawdd yr AHRC teithiodd ein harddangosfa EwrOlwg i Storiel (Bangor) yn y gogledd ac i Amgueddfa Abertawe yn y de. Lluniwyd hefyd arddangosfa rithiol ar wefan y prosiect i arddangos yr amrywiaeth o arteffactau a chelfyddyd gain i gynulleidfa ehangach. Trefnwyd rhaglen o ddigwyddiadau cyhoeddus yn yr amgueddfeydd i gyd-fynd â r arddangosfa: sgyrsiau gan Heini Gruffudd am ei fam Kate Bosse-Griffiths, gan Gwyn Griffiths ar y Sioni Winwns, a Peter Lord ar Heinz Koppel. Rhoddodd Karel Lek, un o r artistiaid y cynhwyswyd ei waith yn ein harddangosfa, sgwrs yn Storiel, Bangor, a chafwyd darlithoedd gan yr Athro Carol Tully a Michael Freeman, yn ogystal â gweithgareddau i r teulu cyfan. Sbardunwyd Amgueddfa Abertawe i greu arddangosfa fach ar Kate Bosse-Griffiths i gyd-fynd â thema EwrOlwg, ac ym Mangor cynhaliwyd arddangosfa o waith Karel Lek ochr yn ochr ag EwrOlwg, a threfnodd Archifau r Brifysgol arddang osfa o u casgliadau hwythau ar yr un thema. Derbyniodd yr arddangosfeydd dipyn o sylw yn y cyfryngau, o bapurau lleol i erthygl-adolygiad yn Planet, ac eitemau ar Radio Cymru a Radio Wales. Cafwyd ymateb da a rhyngwladol i r alwad am bapurau i gynhadledd Cymru a r Alban mewn Ysgrifau Teithio o Ewrop, a drefnwyd ar y cyd â phrosiect Teithwyr Chwilfrydig, ac a gynhaliwyd ar 16 Ebrill 2016 yn y Llyfrgell Genedlaethol. Bu Dr Rita Singer yn gweithio ar lyfrau ymwelwyr fel ffurfiau micro o lenyddiaeth daith, ac ar ddelweddau gweledol o Gymru mewn llenyddiaeth daith o Ewrop, gan ddarlithio yn Leipzig, Aberystwyth ac yn yr Amgueddfa Celf Fodern ym Machynlleth. Traddododd Dr Heather Williams ddarlithoedd i gymdeithasau hanes lleol yng Ngheredigion, a hefyd ym Mhrifysgol Abertawe, yn Lerpwl ac yn y Llyfrgell Genedlaethol. Cyhoeddodd nifer o erthyglau ar gyfer cynull - eidfa eang mewn cylchgronau ac yn y wasg leol: Y Casglwr, The Cambrian News, Yr Angor ac Aberystwyth EGO. Cyflwynodd aelodau o r prosiect banel arbennig yng nghynhadledd flynyddol Cymdeithas Llên Saesneg Cymru yng Ngregynog. Parhau i ddatblygu a thyfu y mae r gronfa ddata, sydd bellach yn cynnwys manylion dros 400 o gofnodion taith am Gymru gan ymwelwyr o Ewrop. Ychwanegwyd mapiau newydd deniadol i gyd-fynd â phob taith: gweler <etw.bangor.ac.uk>. Daeth cyfnod Rita yn y Ganolfan i ben fis Medi, a charem ddiolch o galon iddi am ei chyfraniad clodwiw i r prosiect, a hefyd ddymuno pob llwyddiant iddi yn y dyfodol. Diolchwn hefyd i r AHRC am y nawdd a wnaeth y gwaith arloesol yn bosibl. In the third year of the AHRC-funded project our exhibition EuroVisions travelled to Storiel (Bangor) in north Wales and to Swansea Museum in the south. It was complemented by a virtual exhibition displaying the various artefacts and fine art to a wider audience, hosted on our project website. A programme of public events was held in each museum to tie in with the exhibition s visit: talks by Heini Gruffudd on his mother Kate Bosse-Griffiths, by Gwyn Griffiths on Breton onion sellers in Wales, by Peter Lord on Heinz Koppel, and by Karel Lek, one of the artists featured in our exhibition. Lectures were given by Professor Carol Tully and Michael Freeman, and family events were also organized. Swansea Museum were inspired by the theme to produce a small exhibition on Kate Bosse-Griffiths during EuroVisions s visit, while in Bangor a special exhibition of Karel Lek s work was displayed alongside it, and Bangor University Archives devoted an exhibition of their own holdings to the same theme. The exhibition generated media attention, with items in the local press, a review article in Planet, and interviews on Radio Cymru and Radio Wales. The call for papers for a conference on Wales and Scotland in European Travel Writing, organized jointly with the Curious Travellers project, and held in the National Library on 16 April 2016, received a good international response. Dr Rita Singer has been working on visitors books as a form of micro travel writing, ac on visual images of Wales in European travel writing, delivering lectures in Leipzig, Aberystwyth and MOMA museum Machynlleth. Dr Heather Williams gave lectures to local history societies in Ceredigion, and also lectured in Swansea, Liverpool and at the National Library. She published a number of articles for a wider audience in magazines and local presses: Y Casglwr, The Cambrian News, Yr Angor and Aberystwyth EGO. Members of the project team presented a special panel at the annual conference of the Association of Welsh Writing in English in Gregynog. The database continues to grow and develop, and now contains over 400 records of travel writing about Wales by visitors from Europe. Attractive new maps have also been added to every account: see <etw.bangor.ac.uk>. Rita s period at the Centre ended in September; we thank her warmly for her signal contribution to the project and wish her well in the future. We also thank the AHRC for the funding that made this pioneering work possible. Ariennir y prosiect gan Ymddiriedolaeth Wellcome am dair blynedd, a r amcan yw ailystyried testunau meddygol Cymru r Oesoedd Canol yng nghyd-destun meddygaeth Seisnig ac Ewropeaidd. Prif ffrwyth y prosiect fydd golygiadau a chyfieithiadau newydd o r testunau meddygol a geir yn y pedair llawysgrif gynharaf sy n cynnwys testunau o r fath, hynny yw Llyfrgell Brydeinig Ychwanegol 14912, Caerdydd (Hafod 16), Rhydychen Llyfrgell Bodley Rawlinson B467 a Rhydychen Coleg yr Iesu 111 (Llyfr Coch Hergest). Anelir y cyfieithiadau at ysgolheigion sy n gweithio ym maes hanes meddyginiaeth yn bennaf, yn y gobaith y byddant yn gallu cynnwys deunydd Cymraeg yn hyderus yn eu hastudiaethau o hyn ymlaen, ond gobeithir hefyd y bydd y golygiadau o ddefnydd i ysgolheigion ym maes astudiaethau Cymraeg a Cheltaidd. Dr Diana Luft Yn y flwyddyn ddiwethaf bu cymrawd ymchwil y prosiect, Dr Diana Luft, yn dechrau ar y gwaith o olygu a chyf ieithu r testunau meddygol, gan gychwyn gyda r casgliadau o ryseitiau. At y diben hwn, aeth ati i gydosod y casgliadau hyn a u trefnu mewn cyfres o ddeg llyfr ryseitiau, sy n cynnwys cyfanswm o 506 rysáit. Golygwyd a chyfieithwyd pedwar o r deg casgliad, gan greu mynegai llawn i eirfa r testunau ar yr un pryd. Fel rhan o r gwaith, bu Diana n ailystyried enwau nifer o blanhigion a grybwyllir yn y ryseitiau, gan ddibynnu ar y geirfaoedd llysieuol a geir yn y llawysgrifau canoloesol. At y diben hwn, trawsgrifiodd y geirfaoedd a geir yn llawysgrifau LlBYch 14912, Caerdydd 3.242, LlGC 2034, Peniarth 326, Peniarth 204, Llansteffan 10, LlBYch a Llansteffan 82, yn ogystal â thestun llysieuol arall a geir ym Mheniarth 204 (hynny yw, cyfieithiad o r llysieulyfr Saesneg Canol Agnus Castus, yn llaw Dafydd Nanmor). Lluniodd gofnodion ar 132 llysieuyn gan gynnwys y cyfeiriadau atynt yn y geirfaoedd a grybwyllir uchod. Er bod y rhan fwyaf ohonynt yn ddigon syml, ceir nifer sylweddol lle mae ystyr y gair wedi newid dros amser. Er enghraifft, mae morgelyn yn golygu sea-holly heddiw, ond henbane yn y testunau canoloesol; mae creulys yn golygu groundsel heddiw, ond dwarf elder yn y ryseitiau canoloesol; mae ffiol y ffridd yn golygu foxglove heddiw ond great mullein yn y ryseitiau canoloesol. Gallodd ddangos ystyr yr enwau llysiau hyn trwy olrhain y ryseitiau Cymraeg at eu ffynonellau Saesneg, Lladin neu Ffrangeg, sy n dangos beth yw r llysieuyn cywir. Ym mhob achos, mae r ryseitiau yn The purpose of this project, which is supported by a Wellcome Trust research fellowship, is to reconsider the medieval Welsh medical texts in the context of contemporary English and Continental medical thinking. The primary output of the project will consist of new editions and translations of the medical texts found in the four earliest manuscripts to contain such material, that is, British Library Additional 14912, Cardiff (Hafod 16), Oxford Bodleian Rawlinson B467 and Oxford Jesus College 111 (the Red Book of Hergest). The translations are primarily aimed at medical historians, in the hope that they will be able to include Welsh material in their studies with confidence, but it is also hoped that the editions will be of use to scholars of Welsh and Celtic Studies. In the last year research fellow Dr Diana Luft has begun the task of editing and translating the medical texts, starting with the recipe collections. To that end, she has collated these collections and organized them into a series of ten recipe books, containing a total of 506 recipes. Four of the ten collections have been edited and translated, and the ingredients and diseases indexed. As part of the work, Diana has reinterpreted the identities of a number of herbs through comparing the plant names in the recipes with those found in a number of medieval plant-name glossaries, including those in BLAdd 14912, Cardiff 3.242, NLW 2034, Peniarth 326, Peniarth 204, Llanstephan 10, BLAdd 14913, and Llanstephan 82, as well as those mentioned in the Welsh translation of the Middle-English Herbal Agnus Castus (also found in Peniarth 204, in the hand of the poet Dafydd Nanmor). Thus far, she has written entries on 132 plants based on the references to them in these glossaries. Although most of them do not cause problems, there are a significant number of plants where the name has changed over the centuries. Thus, for example, morgelyn refers to sea-holly today, but to henbane in the medieval recipes and glossaries; creulys means groundsel today, but dwarf elder in the medieval texts; today, ffiol y ffridd refers to foxglove, but in the medieval texts it means great mullein. She has been able to provide positive identifications for many of these plant names by tracing the English, Latin or French originals of the recipes, which show to which plant the Welsh translator was referring. In every instance, the recipes agree with the glossaries, which indicates that they were meant to be used together. Looking at these English

9 cytuno gyda r geirfaoedd llysieuol, sy n dangos iddynt gael eu llunio gyda i gilydd. Mae olrhain ffynonellau felly wedi galluogi Diana i ailystyried enwau sawl clefyd a enwir yn y ryseitiau. Er enghraifft, mae n debyg mai gout yw iddwf, nid St Anthony s Fire, ac i r term bolwst gael ei ddefnyddio er mwyn cyfleu dropsy, nid abdominal complaint. Ar yr un pryd, bu n gweithio ar y testunau Lladin a geir yn y llawysgrifau a llwyddodd i enwi sawl un, gan gynnwys testun llysieuol a dadogir ar Albertus Magnus yn y Llyfr Coch (Pseudo Albertus Magnus, Liber de virtutibus herbarum, sef rhan o i Liber aggregationis), testun astrolegol tebyg i Lyfr Ffortun Gutun Owain yn LlBYch 14912, a chasgliad o swynion meddygol, emynau, gweddïau, a darnau o sawl gwasanaeth crefyddol a ddefnyddid at gadw iechyd y gymdeithas ac at sicrhau diwedd da i r rhai a gafodd ddefnyddio r llyfr yng Nghaerdydd Darllena r casgliad hwn fel rhyw beth a luniwyd er mwyn darparu gofal diwedd oes mewn ysbyty neu glafdy mynachaidd. Mae testunau yn rhwymiad y llawysgrif hon yn dangos cysylltiad gyda phriordy Llanddewi Nant Hodni, ac mae n bosibl fod clafdy o r fath wedi bodoli yno yn oes y llawysgrif. Yn olaf, ceisiwyd lleoli r testunau yn agosach, a gwneud ymchwil pellach ar y calendr crefyddol a geir yn LlBYch Dilyn defnydd Sarum y mae r calendr, gydag ambell sant o Gymru yn cael ei enwi (Dewi, Curig, Padarn, Derfel a Chewydd). Mae r rhan fwyaf ohonynt yn ddigon cyffredin yn y calendrau, ac nid ydynt yn awgrymu tarddiad pendant i r calendr hwn. Ceir Cewydd yn y calendrau sy n dilyn Sarum, er enghraifft, yn lle Swithin, oherwydd iddynt rannu swyddogaeth a gŵyl. Ond ceir un enw unigryw, a hwnnw yw Ffinnan eremus, sy n cael ei enwi yng nghanol Rhagfyr, cyn dydd gŵyl Liwsi. Mae n debyg mai Finnian o Clonard yn swydd Meath ydyw, ac iddo dreulio rhyw 30 mlynedd yn dysgu gyda Chadog yn Llancarfan cyn iddo ddychwelyd i Iwerddon a sefydlu ei fynachdy ei hun yno. Mae n debyg hefyd i abaty Clonard yn Iwerddon gael ei ailsefydlu yn y ddeuddegfed ganrif gan Hugh de Lacy, prif noddwr priordy Llanddewi Nant Hodni a gafodd ei benodi yn arglwydd Meath gan Harri II. Cafodd rhenti Clonard a r cylch eu neilltuo i Landdewi Nant Hodni gan de Lacy, a sefydlodd y canoniaid gell yn Drogheda er mwyn rheoli eu tiroedd yn Iwerddon. Rhoddodd noddwr diweddarach incwm eglwys Sant Finnian i Landdewi Nant Hodni yn dâl am gytundeb y canoniaid i wasanaethu mewn ysbyty a sefydlodd yn Drogheda. Felly, fel Caerdydd 3.242, mae tystiolaeth calendr LlBYch yn awgrymu mai Llanddewi Nant Hodni oedd tarddiad y llawysgrif hon. A yw hyn yn gallu esbonio tarddiad ein testunau meddygol i gyd? and Continental sources and analogues has also allowed Diana to reconsider the identifications of a number of diseases mentioned in the recipes. It is apparent, for example, that iddwf refers to gout, not St Anthony s Fire, and that the term bolwst was used to refer to dropsy rather than an unspecific abdominal complaint or bellyache. She has also been working on the Latin texts in the manuscripts, and has managed to identify most of them thus far, including a Herbal attributed to Albertus Magnus in the Red Book (Pseudo Albertus Magnus, Liber de virtutibus herbarum, which forms part of his Liber aggregationis), and a destinary in BLAdd which is similar to Gutun Owain s Book of Fortune. Cardiff contains a large collection of medical spells, prognostications, hymns and prayers, snippets of liturgy and religious ephemera designed both to keep health and to ensure a good death, and may have been designed to provide end-of-life care in a monastic hospice setting. Texts in the binding of that manuscript link it with the Augustinian priory of Llanthony in Monmouthshire, which is thought to have had an infirmary which may have served such a purpose. Lastly, Diana has been working on tracing the origin of the manuscripts, and looking at the liturgical calendar in BLAdd to that end. This calendar follows Sarum use, with the occasional Welsh saint added to the mix (David, Curig, Padarn, Derfel and Cewydd). Most of these are common enough in the calendars, and do not point to any particular place of origin. Cewydd turns up in Sarum calendars, for example, not because they all originate in Pembrokeshire, but rather because he replaces Saint Swithin as the rain saint, and their feasts are celebrated on the same day. But the BLAdd calendar does contain a unique feast, and that is the feast of Saint Finnian which is noted in mid-december, before Saint Lucy s day. This is a reference to the sixth-century Saint Finnian of Clonard, County Meath, who spent 30 years learning at the feet of Saint Cadog of Llancarfan before returning to Ireland to found a monastery. Llanthony priory had close ties with this area: the monastery of Clonard had been re-established as an Augustinian priory in the twelfth century by Hugh de Lacy, the primary benefactor of Llanthony priory, who had been made lord of Meath by Henry II. De Lacy had the income from the churches in this area directed to Llanthony, and the Welsh canons set up a cell in Drogheda to manage their Irish lands. A later benefactor donated the income from the church of Saint Finnian to Llanthony in return for the canons agreeing to serve in a hospital he had founded in Drogheda. Like Cardiff 3.232, the BLAdd calendar seems to point to Llanthony abbey. Could this be the origin of all of our closely related texts? Geiriadur Prifysgol Cymru Prif ddigwyddiad y flwyddyn oedd cyhoeddi apiau newydd y Geiriadur yn Ysgol Penweddig, Aberystwyth, ar 24 Chwefror Fel yr adroddwyd y llynedd, enillwyd grant o 40,500 gan Gronfa Technoleg a Chyfryngau Digidol Cymraeg Llywodraeth Cymru i ddatblygu apiau ios ac Android ar gyfer ffonau a thabledi. Siaradodd Gareth Morlais ar ran y Llywodraeth yn y lansiad gan bwysleisio pwysigrwydd adnoddau digidol fel y Geiriadur i ddyfodol yr iaith. Cyfansoddodd prifathro Penweddig, y Prifardd Gwenallt Llwyd Ifan, englyn arbennig i r ap: Yn daclus ar dy declyn lawrlwytho mae gwirio pob geiryn. Ar y map mae Ap i hyn a chadwer iaith ochodyn. Mewn cyfweliad ar y rhaglen radio Post Prynhawn ar ôl y lansiad, dywed odd y prifathro, ar ôl iddo weld yr ap am y tro cyntaf, Dw i n credu fod e n gam enfawr ymlaen Roedd yr ap a r adnoddau ar yr ap yn creu pob mathau o gyfleoedd, ac Gwenallt Llwyd Ifan i fi fel athro, galla i weld potensial aruthrol iddo fe. Dw i n gallu gweld athrawon yn annog disgyblion i ddefnyddio ffonau yn y dosbarth ac yn chwilio am eiriau, chwilio am darddiad geiriau, a gwneud rhai o r gweithgareddau a r posau oedd ynghlwm ag e. Dw i n credu fod e n beth fydd yn sbarduno diddordeb mawr. Datblygwyd yr apiau yn fedrus iawn gan ilex Digital Services, cwmni o Gopenhagen, ac maent i w cael o r App Store a Google Play (gweler < apiau-android-ac-ios/>). Ar ôl arsefydlu r ap, mae modd lawrlwytho r holl ddata i r ddyfais ei hun fel nad oes angen cysylltiad â r Rhyngrwyd i w ddefnyddio. Credwn mai dyma r geiriadur hanesyddol mawr cyntaf i ymddangos fel ap. The University of Wales Dictionary The main event of the year was the publication of the Dictionary s new apps at Penweddig School, Aberystwyth, on 24 February As reported last year, the Dictionary won a 40,500 grant from the Welsh Government s Technology and Digital Media Fund for Welsh to develop ios and Android apps for phones and tablets. Gareth Morlais, speaking at the launch on behalf of the Government, emphasized the importance of digital resources such as the Dictionary to the future of the Welsh language. Penweddig s head, chaired poet Gwenallt Llwyd Ifan, composed an englyn to the app: Yn daclus ar dy declyn lawrlwytho mae gwirio pob geiryn. Ar y map mae Ap i hyn a chadwer iaith ochodyn. In an interview on the radio programme Post Prynhawn after the launch, the headmaster, having seen the app for the first time, said, I think that it s a huge step forward The app and the resources in it create all sorts of opportunities, and to me as a teacher, I can see a huge potential for it. I can see teachers encouraging pupils to use phones in the classroom looking up words, looking up the origins of words, and doing some of the activities and games included in it. I think that it will arouse great interest. The apps were developed very ably by ilex Digital Services, a company based in Copenhagen, and they are available from the App Store and Google Play (see < After installing the app, all the data can be downloaded to the device so that there is no need for an Internet connection in order to use it. We believe this to be the first large historical dictionary to be made available as an app

10 Fel rhan o ymgyrch y Geiriadur i wella cynnwys y gwaith drwy ychwanegu geiriau newydd, cyhoeddwyd 799 o gofnodion newydd tua 400 yn lansiad yr apiau a thua 400 yn yr Eisteddfod Genedlaethol ynghyd â 201 o groesgyfeiriadau newydd. Dyma enghreifftiau o rai o r geiriau newydd a dyddiad y dystiolaeth gyntaf sydd gennym: As part of an initiative to improve the content of the Diction ary by adding new words, 799 new entries were published approximately 400 at the launch of the apps and about 400 at the National Eisteddfod along with 201 cross references. Here are examples of some of the new words and the date of the first evidence that we have for their use: cyddwysiad (1850) hectar (1881) lewcemia (1953) cyfeiriannu (1981) heroin (1938) llawdriniad (1986) ecolegol (1936) hipi (1970) llifddol (1959) ecosystem (1975) hollbwysig (1798) llosgachol (1986) echdoriad (1959) hunanarlwyol (1988) macrobiotig (1995) eirafyrddio (2002) hyfforddai 1 (1986) maetheg (1850) electromagnetig (1943) imiwn (1967) neigarwch (1778) embargo (1869) integreiddiad (1973) newyddair (18 19g.) gastronomeg (1995) ioga (1860) obstetrig (1971) genyn (1952) isobar (1953) ocwltiaeth (1960) Gestapo (1940) jacpot (1982) ogofa (1995) gimic (1957) jargon (1853) paedoffil (1987) glasfyfyriwr (1964) labrador (1977) paprica (1976) glawcoma (1934) lansiad (1859) parafeddyg (1995) Sylwch, er mai geiriau newydd yw r rhain, fod saith ohonynt yn mynd yn ôl i r 19eg ganrif, a thri i r 18fed ganrif! Dim ond un sy n dechrau yn y ganrif hon. Mae cynnydd cyson wedi bod yn y defnydd o GPC Ar Lein a r apiau. Yn ystod y flwyddyn mae r gweinydd wedi ateb yn agos i 3.5 miliwn o ymholiadau, sy n cyfateb i tua 9,600 bob dydd ar gyfartaledd. O r rhain, daeth y rhan fwyaf o lawer o r ymholiadau drwy GPC Ar Lein (3,250,000) a rhyw chwarter miliwn drwy r apiau. Mae r rhan fwyaf o r chwiliadau (1.2 miliwn) am eiriau Cymraeg, a thua degfed y nifer am eiriau Saesneg. Yn gyfan gwbl mae r apiau ios ac Android wedi eu harsefydlu ar 2,760 o ddyfeisiau symudol. Ar gyfartaledd dros y chwe mis diwethaf, mae 56 o arsefydliadau newydd bob wythnos, sydd yn galonogol iawn, a hefyd mae r cynnydd wedi bod yn syndod o gyson, heb ddangos unrhyw duedd i arafu eto. Serch hynny, bydd yn bwysig codi ymwybyddiaeth o r apiau ac o GPC Ar Lein yn barhaol. Mae llai na chwarter o ddefnyddwyr yr apiau hefyd wedi lawrlwytho r data i w ffonau, a chwiliwyd am 185,000 o eiriau ar lein o r apiau ac mae dros wyth mil o gemau geiriau wedi eu chwarae ar lein drwy gyfrwng yr apiau. Cynyddodd ymwybyddiaeth o r Geiriadur ar y cyfryngau cymdeithasol yn gyson, gyda 1,613 yn dewis clicio i hoffi tudalen Facebook y Geiriadur a 2,949 o ddilynwyr ar Twitter, lle mae Gair y Dydd yn profi n boblogaidd iawn o hyd. Mae clecs.cymru yn tyfu fel cyfrwng cymdeithasol cwbl Gymraeg, ac mae r Geiriadur yn ei gefnogi drwy gyhoeddi Gair y Dydd i r 339 o ddilynwyr sydd gennym arno. Er mwyn gwneud GPC yn adnodd mwy defnyddiol i drwch y boblogaeth, mae r prosiect presennol yn canolbwyntio ar baratoi cofnodion newydd ar gyfer geiriau nad ydynt wedi ymddangos yn y Geiriadur o r blaen. Er 2014 ychwanegwyd Please note that, whilst these are supposedly new words, seven of them go back to the 19th century, and three to the 18th century! Only one is first used in this century. The use of GPC Online and the apps has increased steadily. During the year the server answered nearly 3.5 million enquiries, which equates to an average of approximately 9,600 per day. Of these, the vast majority come via GPC Online (3,250,000) and about a quarter of a million through online use of the apps. Most of the searches (1.2 million) are for Welsh words, and about a tenth of that number for English words. Altogether the ios and Android apps have been installed on 2,760 mobile devices. On average over the last six months, there are 56 new installs every week, which is most encouraging, and also progress has been surprisingly consistent, without showing any tendency to slow down yet. Nevertheless, it will be important to continually raise awareness of the apps and GPC Online. Fewer than a quarter of app users have also downloaded the data to their phones, and 185,000 words were looked up on line from the apps and over eight thousand word games played online via the apps. Awareness of the Dictionary on social media is increasing consistently, with 1,613 likes on the Dictionary s Facebook page and 2,949 followers on Twitter, where Word of the Day continues to prove very popular. clecs.cymru is growing as an exclusively Welsh social medium, and the Dictionary supports it by publishing the Word of the Day for the 339 followers we have on it. In order to make GPC a more useful resource for the bulk of the population, the present project focuses on preparing new entries for words that have not previously appeared in the Dictionary. Since 2014 we have added 1,281 new words and 254 cross references. At the time of writing there are 1,281 o eiriau newydd a 254 o groesgyfeiriadau newydd. Ar adeg ysgrifennu r adroddiad mae dros gant o eiriau eraill yn barod i w cyhoeddi. Mae r mwyafrif helaeth o r geiriau newydd a gyhoeddwyd eleni yn yr ystod C P. Ailolygwyd y rhan fwyaf o A B yn llwyr ar ôl gorffen yr argraffiad cyntaf yn 2002, ond erys tua 1,400 o gofnodion yn B heb eu golygu n derfynol, er bod y rhan fwyaf o r gwaith arnynt wedi ei gwblhau. Mae gwaith yn parhau ar y rhifyn printiedig olaf (Rhan 13) ac unwaith bydd y gwaith presennol ar y geiriau newydd wedi ei gwblhau, dychwelwn at y rhain. Daeth y newyddion da iawn ym mis Mawrth fod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu dyfarnu grant sylweddol i r Geiriadur am y flwyddyn er mwyn i r gwaith allu mynd yn ei flaen er gwaethaf penderfyniad Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru (HEFCW) i ddiddymu r grant i r Geiriadur yn y flwyddyn flaenorol. Mawr obeithir y bydd y cyllid cwbl angenrheidiol hwn yn sicrhau parhad y gwaith yn yr hinsawdd ariannol anodd presennol. Cyflwynwyd cais sylweddol i Gyngor Ymchwil y Celfyddydau a r Dyniaethau (AHRC) am grant ymchwil ddiwedd mis Gorffennaf 2015, ond gwrthodwyd y cais ar ôl 15 mis o aros. Er bod hyn wrth reswm yn siomedig, mae n cryfhau ein hachos dros gael cefnogaeth gyhoeddus gan y Llywodraeth. Rydym wedi cyflwyno amlinelliad o brosiect ymchwil i Gronfa Dreftadaeth y Loteri ac rydym yn aros am ymateb gan y swyddogion. Gyda chanmlwyddiant y Geiriadur yn prysur agosáu, penderfynwyd sefydlu cynllun Cyfeillion y Geiriadur fel modd i n defnyddwyr ffyddlon ddangos eu gwerthfawrogiad o r gwaith, a r ffaith ei fod bellach ar gael am ddim. Addaswyd gwefan y Geiriadur fel y gellir derbyn rhoddion elusennol yn rhydd o dreth incwm drwy Rodd Cymorth, a bydd modd rhoi arian i r prosiect cyn bo hir drwy GPC Ar Lein a r apiau. Ceir manylion am y cynllun ar wefan y Geiriadur a chyhoeddir rhagor o wybodaeth yn y man. Gobeithiwn y bydd y Cyfeillion eu hunain hefyd yn gweithio fel llysgenhadon dros y Geiriadur, gan dynnu sylw at ei fodolaeth ac annog cenhedlaeth newydd i w ddefnyddio mewn byd digidol lle mae defnyddio geiriaduron yn dechrau mynd yn angof yn wyneb Google a Bing. Ymddeolodd Alwyn Owen o i swydd ran-amser fel cynorthwyydd golygyddol ddiwedd mis Mai. Ymunodd â r staff yn 2007 ar ôl gyrfa hir yn y Llyfrgell Genedlaethol lle y bu, ymhlith pethau eraill, yn gyfrifol am y Bywgraffiadur Cymreig Ar-lein gwreiddiol. Bydd bwlch mawr ar ei ôl, nid yn unig fel cyfaill a chyd-weithiwr, ond hefyd am na lenwir ei swydd er mwyn arbed arian. Dymunwn bob hapusrwydd iddo yn ei ymddeoliad. over a hundred further words ready for publication. The vast majority of the new words published this year are in the range C P. Most of A B has been entirely re-edited after finishing the first edition in 2002, but there are still around 1,400 entries in B which have not been edited finally, although most of the work on them has been completed. Work continues on the final printed fascicle (Part 13) and as soon as the current work on new words has been completed, we shall return to these. We received excellent news in March that the Welsh Government had decided to award a substantial grant to the Dictionary for the current year in order for the work to continue despite the decision by the Higher Education Funding Council for Wales (HEFCW) to withdraw the Dictionary s grant with effect from last year. We sincerely hope that this essential funding will ensure the continuity of the work in the current difficult financial climate. A substantial application was submitted to the Arts and Humanities Research Council (AHRC) for a research grant at the end of July 2015, but the application was rejected after a wait of 15 months. While this obviously is disappointing, it strengthens our case for public support from the Government. We have submitted an outline research proposal to the Heritage Lottery Fund and are awaiting a response from the officers. With the centenary of the Dictionary fast approaching, it was decided to establish a Friends of the Dictionary scheme as a means for our loyal users to show their appreciation of the work, and the fact that it is now available free of charge. The Dictionary website has been adapted so that it can accept charitable donations free of income tax via Gift Aid, and it will soon be possible to give money to the project via GPC Online and the apps. Details of the scheme are to be found on the Dictionary s website and further information will be announced in due course. We hope that the Friends themselves will also work as ambassadors for the Dictionary, drawing attention to its existence and encouraging a new generation to use it in a digital world where dictionary use is beginning to be forgotten in the face of Google and Bing. Alwyn Owen retired from his post as part-time editorial assistant at the end of May. He joined the staff in 2007 after a lengthy career in the National Library of Wales where, amongst other things, he was responsible for the original Online Dictionary of Welsh Biography. He will be sorely missed, not only as a friend and colleague, but also because his position will not be filled in order to make savings. We wish him every happiness in his retirement

11 Y Bywgraffiadur Cymreig The Dictionary of Welsh Biography Astudiaethau Ôl-Radd Postgraduate Studies Mae n siŵr fod defnyddwyr cyson Y Bywgraffiadur wedi sylwi ar y gwelliannau a wnaed i r wefan eleni, o ran eglurder y cyflwyniad yn gyffredinol, ac yn enwedig y lluniau sydd ynghlwm â rhai o r erthyglau erbyn hyn. Daw r lluniau hyn o gasgliadau arbennig y Llyfrgell Genedlaethol, gan gynnwys nifer o ffotograffau cynnar a rhai diwedd arach gan Julian Sheppard a gomisiynwyd gan Gyngor y Celfyddydau i dynnu lluniau awduron fel T. H. Parry- Williams, Kate Roberts a Cynan. Ac nid lluniau o wrthrychau r erthyglau yn unig sydd yna, ond hefyd beth o u cynnyrch, megis almanac a gyhoeddwyd gan Thomas Jones yn 1683 a llawysgrif yn llaw r bardd Lewys Glyn Cothi. Dyma r fantais o allu cysylltu n uniongyrchol â Drych Digidol y Llyfrgell, ac mae potensial ei chasgliad portreadau n enfawr. Bu r bartner iaeth â r Llyfrgell hefyd yn fodd i gydweithio n agosach â Wicipedia ac â Chasgliad y Werin. Mae r gwaith o lenwi bylchau yn y cyfnod ers 1970 yn parhau, ac ymhlith yr erthyglau newydd nodedig a ychwanegwyd eleni y mae rhai ar Gwynfor Evans, Dorothy Squires, Carwyn James, Kate Bosse-Griffiths a Glanmor Williams. Mae r ymdrech i gynyddu r gyfran o ferched yn Y Bywgraffiadur yn parhau hefyd, ac mae r is-olygydd Dr Marion Löffler wedi bod yn cydweithio â rhai o aelodau Archif Menywod Cymru i fynd i r afael â hyn. Gwaith Marion ei hun oedd yr erthygl newydd sbon ar Augusta Hall, arglwyddes Llanofer, a gyhoeddwyd i gyd-fynd ag Eisteddfod Genedlaethol Y Fenni 2016, ac ychwanegwyd erthyglau eraill ar yr actores Rachel Thomas, y delynores Nansi Richards, a r newyddiadurwraig Jennie Eirian Davies. Cynhaliwyd cyfarfod o Fwrdd Ymgynghorol y Bywgraffiadur ym mis Gorffennaf 2016, ac rydym yn ddiolchgar iawn i r aelodau am eu cyngor, i r Llyfrgellydd Cenedlaethol Linda Tomos am ei chefnogaeth frwd, i Morfudd Nia Jones am ei gwaith anhepgor wrth lwytho deunydd newydd ar y wefan, ac i r holl awduron sy n cyfrannu erthyglau n wirfoddol. Gwynfor Evans, 1959 Llun gan Geoff Charles, Llyfrgell Genedlaethol Cymru Photo by Georff Charles, National Library of Wales Llun: pwy? Augusta Hall? Frequent users of The Dictionary of Welsh Biography will no doubt be aware of the improvements which have been made to the website this year, in terms of overall clarity of presentation, and in particular the images which are now attached to some of the articles. These images are from the National Library s special collections, including a number of early photographs as well as more recent ones by Julian Sheppard who was commissioned by the Arts Council to photograph authors such as T. H. Parry-Williams, Kate Roberts and Cynan. And the images are not just of the subjects of the articles, but also of some of their products, such as an almanac published by Thomas Jones in 1683 and a manuscript in the hand of the poet Lewys Glyn Cothi. This shows the advantage of being able to connect directly to the NLW Digital Mirror, and the potential in the Library s portrait collection is enormous. The partnership with the Library has also enabled us to collaborate more closely with Wikipedia and with the People s Collection. The work of filling gaps since 1970 continues, and amongst notable articles added this year are ones on Gwynfor Evans, Dorothy Squires, Carwyn James, Kate Bosse-Griffiths and Glanmor Williams. Efforts to increase the proportion of women in DWB are also ongoing, and the assistant-editor Dr Marion Löffler has been collaborating with members of the Welsh Women s Archive to achieve this. Marion herself wrote the brand-new article on Augusta Hall, lady Llanover, which was published to coincide with the National Eisteddfod at Abergavenny in 2016, and other articles have been added on the actress Rachel Thomas, the harpist Nansi Richards, and the journalist Jennie Eirian Davies. The DWB Advisory Board met in July 2016, and we are extremely grateful to the members for their advice, to the National Librarian Linda Tomos for her enthusiastic support, to Morfudd Nia Jones for her essential work uploading new material onto the website, and to all the authors who have contributed articles on a voluntary basis. Augusta Hall, arglwyddes Llanofer Augusta Hall, lady Llanover Dan arweiniad Dr Marion Löffler, mae ein rhaglen astudiaethau ôl-radd wedi bod yn mynd o nerth i nerth. Mae gennym bellach saith myfyriwr llawn amser ac un rhan amser. Ym mis Hydref 2015 cofrestrodd pedwar myfyriwr newydd i weithio ar The treatment of voiceless stops after verbs in Middle Welsh, The Welsh wrecker , Cyfieithiadau Cymraeg, c.1750 c.1900, a Northern English travellers to Wales and Scotland Yr un pryd bron, cynhaliwyd ein harholiadau llafar cyntaf ac rydym yn falch o gyhoeddi i r canlyniadau fod yn llwyddiannus. Llongyfarchiadau calonnog i Dr Emily Pennifold a Dr Martin Crampin ar gwblhau eu prosiectau PhD yn y Ganolfan yn braf o fewn pryd ac ar ennill eu doethuriaethau. Penodwyd Emily i swydd yn ei maes arbenigol yn syth, ac mae Martin yn parhau i fod yn aelod gwerthfawr o r staff yma yn y Ganolfan. Mae ein myfyrwyr wedi bod yn destun balchder i ni ar lefel fyd-eang eleni. Buont yn cyflwyno eu gwaith mewn cynadleddau a gweithdai cenedlaethol a rhyngwladol yn Aberystwyth, Caeredin, Caer-grawnt, Copenhagen, Gregynog, Harvard, Heidelberg, Llanbedr Pont Steffan, Llundain, Paris a Sydney. Cafwyd derbyniad da i gyflwyniadau Rhian James a Linus Band ar eu gwaith mewn gweithdy a gynhaliodd y Ganolfan mewn cydweithrediad â Llyfrgell Genedlaethol Cymru ar gyfer holl fyfyrwyr ôl-radd ein Canolfan Hyfforddiant Doethurol dan nawdd yr AHRC ym mis Ionawr 2016, a bu Kirsty McHugh yn traddodi papur ar Manuscript travel accounts of Scotland and Wales i r Cardiff Romanticism and Eighteenth-Century Seminar ym mis Mai. Cynhaliodd Rhys Kaminsky-Jones gynhad ledd ryngddisgyblaethol ar Celts, Romans and Britons: Classical and Celtic Influence in Britain, 55 bc ad 2016 yn Rhydychen ym mis Gorffennaf, a chyfrannodd Dewi Huw Owen erthygl ar ei waith ymchwil i Lên Cymru, yn ogystal â chadw blog ar gyfieithu a gwneud ffilm fer ar Shakespeare yn Gymraeg. Edrychwn ymlaen at waith a llwyddiannau r flwyddyn nesaf! Mae hyfforddiant ôl-radd mewn sgiliau trosglwyddadwy yn elfen bwysig ar y ffordd i lwyddiant, ac er mwyn rhoi gwell cyfle i n myfyrwyr, rydym wedi datblygu rhaglen hyfforddi benodol ar gyfer y Dyniaethau, a oedd eleni n cynnwys sesiynau ar ddiffinio cwestiynau ymchwil, ysgrifennu cynigion ymchwil a diffinio methodoleg ymchwil, a gweithdy ar ysgrifennu a golygu traethodau a chyhoeddiadau academaidd. Rhannau eraill o r rhaglen oedd y gyfres o seminarau awr ginio a r arholiadau llafar ffug a gafodd Emily a Martin. Gobeithiwn fod Linus a Rhys, sy n agos i gyflwyno eu traethodau, wedi elwa o r gweithdai hyn, a dymunwn yn dda iddynt gyda r cam olaf o ysgrifennu ac yn eu harholiadau. Headed by Dr Marion Löffler, our postgraduate study programme has been going from strength to strength. We now have seven full-time students and one part-time student. In October 2015 we enrolled four students to work on The treatment of voiceless stops after verbs in Middle Welsh, The Welsh wrecker , Cyfieithiadau Cymraeg, c.1750 c.1900, and Northern English Travellers to Wales and Scotland Almost at the same time, we conducted our first viva voce examinations and are proud to report successful outcomes. We congratulate Dr Emily Pennifold and Dr Martin Crampin most heartily on completing their PhD projects at the Centre well within time and gaining their doctorates. Emily found employment in her field of expertise immediately, and Martin remains a valuable member of staff here at the Centre. Our students have made us proud worldwide this year. They presented their work at national and international conferences and workshops in Aberystwyth, Cambridge, Copenhagen, Edinburgh, Gregynog, Harvard, Heidelberg, Lampeter, London, Paris and Sydney. Rhian James and Linus Band gave well-received presentations on their work at a workshop which the Centre, in cooperation with the National Library of Wales, organized for all the postgraduates of our AHRC Centre for Doctoral Training in January 2016, and Kirsty McHugh delivered a paper, Manuscript travel accounts of Scotland and Wales, at the Cardiff Romanticism and Eighteenth-Century Seminar in May. Rhys Kaminsky-Jones organized his own interdisciplinary conference on Celts, Romans and Britons: Classical and Celtic Influence in Britain, 55 bc ad 2016 at Oxford in July, and Dewi Huw Owen contributed an article on his research to Llên Cymru, kept a translation blog and made a short film on Shakespeare in Welsh. We look forward to next year s work and successes! Postgraduate training in transferable skills is an important component on the way to success, and in order to further our students, we have developed a training programme tailor-made for the Humanities, which this year has included sessions on defining research questions, writing research proposals and defining research methodology, and a workshop on the writing and editing of doctoral theses and academic publications. Our lunchtime seminar series and the mock vivas held for Emily and Martin were part of the programme. We hope that Linus and Rhys, who are close to submitting their theses, have benefitted from these workshops, and we wish them all the best in the final phase of writing up and in their examinations

12 Cydweithrediad â Sefydliadau Eraill Pleser yw diolch i n partneriaid academaidd am eu cydweithrediad ffrwythlon ar brosiectau a gwblhawyd eleni, sef Prifysgol Rhydychen a Choleg y Brenin Llundain ar Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau, a phrifysgolion Abertawe a Bangor ar Teithwyr Ewropeaidd i Gymru. Mae r cydweithio yn mynd rhagddo n hwylus ar brosiect y Seintiau gydag Aberystwyth, Sefydliad Uwchefrydiau Dulyn a r Drindod Dewi Sant, ar y Teithwyr Chwilfrydig gyda Glasgow, ar enwau lleoedd swydd Amwythig gyda Nottingham, ac ar Y Bywgraffiadur Cymreig gyda r Llyfrgell Genedlaethol. A chroesawn y bartneriaeth newydd gyda phrifysgolion Caerlŷr, Nottingham a Southampton ar brosiect Llif a Llifogydd. Yn ystod y flwyddyn cynhaliwyd cyfarfodydd a seminarau yn y Ganolfan gan Gymdeithas Hanes Ceredigion, Seminar Cyfraith Hywel, Cymdeithas Hynafiaethau Cymru, a Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Cynadleddau Ar 24 Hydref 2015 cynhaliodd prosiect Trosglwyddo Gwybodaeth a Rhwydweithiau Cymdeithasol weithdy rhyngwladol yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, dan y teitl Yr Hanesydd Amatur a Chyfnewid Gwybodaeth yn Ewrop yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg, yn ogystal ag agor arddangosfa ar fywyd ac amserau Thomas Stephens. Fel y soniwyd yn yr adroddiad ar y prosiect, cafwyd darlithoedd gan siaradwyr o naw gwlad gwahanol yn Ewrop: Dr Pieter Huistra ar The construction of a historical fact: how Laurens Janszoon Coster became the inventor of the printing press ; yr Athro Ilaria Porciani ar Amateur scholars, patronage, and representation at the margins of the Hapsburg empire ( ) ; Dr Monika Baár ar Amateur historians on the periphery: a blessing in disguise? (y brif ddarlith); Gwyn Griffiths ar Frédéric Mistral as a Provençal Collaboration with Other Institutions Our grateful thanks are due to our academic partners for their fruitful cooperation on projects completed this year, namely the University of Oxford and King s College London on Atlantic Europe in the Metal Ages, and Bangor and Swansea universities on European Travellers to Wales. Collaboration continues happily on the Saints project with Aberystwyth, the Dublin Institute for Advanced Studies and Trinity Saint David, on Curious Travellers with Glasgow, on the place-names of Shropshire with Nottingham, and on The Dictionary of Welsh Biography with the National Library. And we welcome the new partnership with the universities of Leicester, Nottingham and Southampton on the Flood and Flow project. Meetings and seminars were held at the Centre during the year by the Ceredigion Historical Society, Seminar Cyfraith Hywel, the Cambrian Archaeological Society, and the National Library of Wales. Conferences On 24 October 2015 the Knowledge Transfer and Social Networks project held at the National Library of Wales an international workshop entitled The Amateur Historian and Knowledge Exchange in Nineteenth-Century Europe, as well as opening an exhibition on the life and times of Thomas Stephens. As was mentioned in the project report, the lectures were delivered by speakers from nine European countries: Dr Pieter Huistra on The construction of a historical fact: how Laurens Janszoon Coster became the inventor of the printing press ; Professor Ilaria Porciani on Amateur scholars, patronage, and representation at the margins of the Hapsburg empire ( ) ; Dr Monika Baár on Amateur historians on the periphery: a blessing in disguise? (plenary); Gwyn Griffiths on Frédéric Mistral as a Provençal historian ; Ciaran McDonough on William Siaradwyr yng nghynhadledd Yr Hanesydd Amatur a Chyfnewid Gwybodaeth yn Ewrop yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg Speakers at The Amateur Historian and Knowledge Exchange in Nineteenth-Century Europe conference historian ; Ciaran McDonough ar William Wilde s nineteenth-century Irish antiquarian travel writing; yr Athro Christopher Harvie ar Mobilizing the locals: Walter Scott, David Brewster and the March of Mind, ; Dr Neele Müller ar Wilhelm Obermüller: Celticist, dissident, revolutionary ; yr Athro Huw Pryce ar From France to Wales: Harry Longueville Jones ( ) and the making of national archaeology ; a Dr Marion Löffler ar Class, ethnicity, and religion: the marginalized Welsh amateur scholar before Wythnos yn ddiweddarach, ar 31 Hydref, cynhaliodd prosiect Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau eu fforwm undydd, Pobl y Biceri, Geneteg y Cynfyd ac Ymdarddiad y Celtiaid, eto yn y Llyfrgell Genedlaethol. Roedd yn cynnwys sesiynau ar geneteg, archaeoleg ac ieithyddiaeth, ac ym mhob un o r sesiynau hyn cafwyd siaradwyr o fri rhyngwladol yn trafod meysydd eu harbenigedd: Dr Wolfgang Haak, New work on ancient DNA and possible linguistic implications ; yr Athro Martin B. Richards, Archaeogenetics and Celtic origins ; Dr Maria Pala, Phylogeography and the near eastern settlement of Europe ; yr Athro Kristian Kristiansen, Genetics, migrations and language spread ; Dr Peter Bray, Biographies or prosopographies: narratives of metal movement and use in 3rd millennium bc Atlantic Europe ; Dr Kerri Cleary a Dr Catriona Gibson, Beaker to Early Bronze Age burial in Atlantic Europe: questions of shared ideologies? ; Peter Kitson, Movements of great waters and the genesis of Indo-European ; a r Athro John T. Koch a Dr Fernando Fernández Palacios, Some third-millennium questions: PIE > PC where? when? how? Arweiniwyd sesiynau trafod gan yr Athro Stephen Oppenheimer a r Athro Syr Barry Cunliffe. Yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd y cynhaliwyd y gynhadledd Haenau Tirwedd: Daeareg a Theithio ym Mhrydain yn y Cyfnod Rhamantaidd ar 27 Tachwedd. Roedd wedi ei threfnu ar y cyd rhwng Amgueddfa Cymru a phrosiect y Teithwyr Chwilfrydig i gyd-daro ag arddangosfa yn nodi daucanmlwyddiant y Geological Map of Britain gan William Smith (1815). Yn dilyn gair o groeso gan Dr Richard Bevins, Pennaeth Astudiaethau Natur yr Amgueddfa, traddododd Dr Elizabeth Edwards bapur ar one stratum above another : travel writing as Romantic geology ; Dr R. Paul Evans ar Thomas Pennant s geological connections ; Dr Shelley Trower ar Primitive rocks: Cornwall s sublime and industrial landscapes ; yr Athro Martin Rudwick ar Landscape art and hard-nosed geology in the Romantic era (y brif ddarlith); Dr Tom Furniss ar Representing Staffa: from enlightenment geology to Romantic aesthetics? ; a Tom Cotterell ar Travellers descriptions of the geology of Parys Mountain copper-mine. Cafwyd cyflwyniad i waith William Smith gan Tom Sharpe, curadur yr arddangosfa, ac i ddiweddu r dydd cyflwynodd Philip Gross Wilde s nineteenth-century Irish antiquarian travel writing; Professor Christopher Harvie on Mobilizing the locals: Walter Scott, David Brewster and the March of Mind, ; Dr Neele Müller on Wilhelm Obermüller: Celticist, dissident, revolutionary ; Professor Huw Pryce on From France to Wales: Harry Longueville Jones ( ) and the making of national archaeology ; and Dr Marion Löffler on Class, ethnicity, and religion: the marginalized Welsh amateur scholar before A week later, on 31 October, the Atlantic Europe in the Metal Ages project held their one-day forum, Beaker People, Archaeogenetics & Celtic Origins, again at the National Library. It comprised sessions on genetics, archaeology and linguistics, and in each of these speakers of international renown discussed their fields of expertise: Dr Wolfgang Haak, New work on ancient DNA and possible linguistic implications ; Professor Martin B. Richards, Archaeogenetics and Celtic origins ; Dr Maria Pala, Phylogeography and the near eastern settlement of Europe ; Professor Kristian Kristiansen, Genetics, migrations and language spread ; Dr Peter Bray, Biographies or prosopographies: narratives of metal movement and use in 3rd millennium bc Atlantic Europe ; Dr Kerri Cleary and Dr Catriona Gibson, Beaker to Early Bronze Age burial in Atlantic Europe: questions of shared ideologies? ; Peter Kitson, Movements of great waters and the genesis of Indo-European ; and Professor John T. Koch and Dr Fernando Fernández Palacios, Some third-millennium questions: PIE > PC where? when? how? Discussion sessions were led by Professor Stephen Oppenheimer and Professor Sir Barry Cunliffe. The Layered Landscapes: Geology and Travel in Romantic-Era Britain conference was held at the National Museum Cardiff on 27 November. It was co-organized by National Museum Wales and the Curious Travellers project to coincide with an exhibition celebrating the bicentenary of William Smith s Geological Map of Britain (1815). Following a welcome by Dr Richard Bevins, Keeper of Natural Sciences at National Museum Wales, Dr Elizabeth Edwards delivered a paper on one stratum above another : travel writing as Romantic geology ; Dr R. Paul Evans on Thomas Pennant s geological connections ; Dr Shelley Trower on Primitive rocks: Cornwall s sublime and industrial landscapes ; Professor Martin Rudwick on Landscape art and hard-nosed geology in the Romantic era (plenary); Dr Tom Furniss on Representing Staffa: from enlightenment geology to Romantic aesthetics? ; and Tom Cotterell on Travellers descriptions of the geology of Parys Mountain copper-mine. Tom Sharpe, curator of the exhibition, gave an introduction to William Smith s work, and to end the day Philip Gross and others presented readings from the anthology MAP: Poems after William Smith s Geological Map of 1815, edited by Michael McKimm (Worple Press, 2015).

13 ac eraill ddarlleniadau o r casgliad MAP: Poems after William Smith s Geological Map of 1815 dan olygyddiaeth Michael McKimm (Worple Press, 2015). Dau o brosiectau r Ganolfan, Teithwyr Chwilfrydig a Teithwyr Ewropeaidd i Gymru, a ddaeth at ei gilydd i gynnal cynhadledd Cymru a r Alban mewn Ysgrifau Teithio o Ewrop yn y Llyfrgell Genedlaethol ar 16 Ebrill Y nod oedd archwilio r delweddau o Gymru a r Alban a geir mewn llenyddiaeth daith o gyfandir Ewrop ac Iwerddon rhwng 1760 ac 1870 a chafwyd amrywiaeth o gyfraniadau, yn cynnwys darlith Dr Mary-Ann Constantine ar Continental Pennant: the 1765 Tour ; Dr Heather Williams ar Faire des livres avec des livres : French travel writers on Wales read Pennant and others ; yr Athro Carol Tully ar The reception of Thomas Pennant in the German-speaking lands: facts, fictions and the Celtic nations ; yr Athro Barbara Schaff ar Resonances of Thomas Pennant in German travel writing on Britain ; Dr Richard Allen ar To write so as to be understood by Nobody : the secret life of an eighteenth-century lawyer and his tour of lowland Scotland in 1773 ; Dr Pawel Hamera ar Nineteenth-century Scotland as seen by a Pole: Krystyn Lach-Szyrma and his Anglia i Szkocya ; yr Athro Finola O Kane ar Scottish Highlanders in the Irish Highlands : Scotland s role in forming the counter-revolutionary tourism of post-1798 Ireland ; Dr Elizabeth Edwards ar Irish in Wales: crosscurrents of travel and correspondence for the Ladies of Llangollen ; a r Athro Emeritws Richard Tholoniat ar Welsh identity and French passions Gutun Owain a Thraddodiad Llenyddol y Gogledd- Ddwyrain oedd pwnc fforwm blynyddol Beirdd yr Uchelwyr, a gynhaliwyd yn y Ganolfan ar 14 Mai. Sonnir am y cyfraniadau a gafwyd uchod yn adroddiad y prosiect. Ar 21 Mai cynhaliodd prosiect y Teithwyr Chwilfrydig ddigwyddiad rhyngddisgyblaethol arall, y tro hwn i gydfynd ag arddangosfa Rhamantiaeth a Thirwedd Cymru yr Amgueddfa Celf Fodern ym Machynlleth. Y nod i Atyniad Lle oedd edrych ar ymatebion awduron ac artistiaid i dirwedd Cymru, wrth iddyn nhw deithio ar draws y wlad o ddiwedd y ddeunawfed ganrif ymlaen. Y siaradwyr oedd: yr Athro Damian Walford Davies ar The Wye corridor: ruins, tombs and sweet spots ; Dr Mary-Ann Constantine ar A city not made with hands : visions of Snowdonia 1799/1800 ; Dr Elizabeth Edwards ar Watercolour, extreme weather, electricity: Cornelius Varley in north Wales ; yr Athro John Barrell ar Edward Pugh: landscape and topography ; Andrew Green ar John Sell Siaradwyr yng nghynhadledd Cymru a r Alban mewn Ysgrifau Teithio o Ewrop Speakers at the Wales and Scotland in European Travel Writing conference Two of the Centre s projects, Curious Travellers and European Travellers to Wales, came together to organize the Wales and Scotland in European Travel Writing conference, held at the National Library on 16 April The aim was to explore perceptions of Wales and Scotland in a century s worth of travel writing from Continental Europe and Ireland between 1760 and 1870, and the various contributions included Dr Mary-Ann Constantine s paper on Continental Pennant: the 1765 Tour ; Dr Heather Williams s on Faire des livres avec des livres : French travel writers on Wales read Pennant and others ; Professor Carol Tully s on The reception of Thomas Pennant in the German-speaking lands: facts, fictions and the Celtic nations ; Professor Barbara Schaff s on Resonances of Thomas Pennant in German travel writing on Britain ; Dr Richard Allen s on To write so as to be understood by Nobody : the secret life of an eighteenth-century lawyer and his tour of lowland Scotland in 1773 ; Dr Pawel Hamera s on Nineteenth-century Scotland as seen by a Pole: Krystyn Lach- Szyrma and his Anglia i Szkocya ; Professor Finola O Kane s on Scottish Highlanders in the Irish Highlands : Scotland s role in forming the counter-revolutionary tourism of post Ireland ; Dr Elizabeth Edwards s on Irish in Wales: crosscurrents of travel and correspondence for the Ladies of Llangollen ; and Emeritus Professor Richard Tholoniat s on Welsh identity and French passions This year s Poets of the Nobility Forum, held in the Centre on 14 May, focused on Gutun Owain and the literary tradition in north-east Wales. An account of the proceedings is given above in the project report. On 21 May the Curious Travellers team held another interdisciplinary event, this time to accompany the Dr Mary-Ann Constantine yn siarad yn yr Amgueddfa Celf Fodern ym Machynlleth Dr Mary-Ann Constantine speaking at the Museum of Modern Art, Machynlleth Cotman: Wales observed, Wales recalled ; Dr Peter Wakelin (curadur yr arddangosfa) ar The green fuse: Wales and neo-romanticism ; Dr Luke Thurston ar David Jones, landscape and war ; a r Athro Helen Sear ar The landscape looks back: the artist s relationship with photography and place. Seminarau Rydym yn ddyledus i Dr Angharad Elias am drefnu cyfres lwyddiannus iawn o seminarau eleni eto. Diolchwn i bob un o r siaradwyr canlynol: Dr Silva Nurmio (Sefydliad Uwchefrydiau Dulyn), Enwau torfol ac enwau cynnull yn y Gymraeg. Yr Athro Philip Schwyzer (Prifysgol Exeter), Translations: Welsh voices on the English stage and page, Yr Athro Barry Lewis (Sefydliad Uwchefrydiau Dulyn), Magna, chwaer Dewi Sant, ac eglwys ddiflanedig yng Ngheredigion. Dr Lloyd Bowen (Prifysgol Caerdydd), Anatomy of a duel: gentry honour and litigation in early modern Wales. Dr Rhianedd Jewell (Prifysgol Aberystwyth), Wynebu r her: cyfieithiadau dramataidd Saunders Lewis. Dr Rita Singer (Y Ganolfan), A picture of a country: illustrated travel accounts by European travellers to Wales, Dr Dewi Wyn Evans (Coleg Prifysgol Dulyn), John Minsheu a r iaith Gymraeg. Yr Athro Angela V. John (Prifysgol Abertawe), The long and the short of it: the challenges of writing biographical history. Romanticism in the Welsh Landscape exhibition at the Museum of Modern Art, Machynlleth. Entitled The Power of Place, its aim was to explore responses to the landscape in the works of writers and artists who travelled in Wales from the late eighteenth century to the present. The speakers were: Professor Damian Walford Davies on The Wye corridor: ruins, tombs and sweet spots ; Dr Mary-Ann Constantine on A city not made with hands : visions of Snowdonia 1799/1800 ; Dr Elizabeth Edwards on Watercolour, extreme weather, electricity: Cornelius Varley in north Wales ; Professor John Barrell on Edward Pugh: landscape and topography ; Andrew Green on John Sell Cotman: Wales observed, Wales recalled ; Dr Peter Wakelin (exhibition curator) on The green fuse: Wales and neo-romanticism ; Dr Luke Thurston on David Jones, landscape and war ; and Professor Helen Sear on The landscape looks back: the artist s relationship with photography and place. Seminars We are indebted to Dr Angharad Elias for organizing a very successful series of seminars once again this year. We thank each of the following speakers: Dr Silva Nurmio (Dublin Institute for Advanced Studies), Enwau torfol ac enwau cynnull yn y Gymraeg. Professor Philip Schwyzer (University of Exeter), Translations: Welsh voices on the English stage and page, Professor Barry Lewis (Dublin Institute for Advanced Studies), Magna, chwaer Dewi Sant, ac eglwys ddiflanedig yng Ngheredigion. Dr Lloyd Bowen (Cardiff University), Anatomy of a duel: gentry honour and litigation in early modern Wales. Dr Rhianedd Jewell (Aberystwyth University), Wynebu r her: cyfieithiadau dramataidd Saunders Lewis. Dr Rita Singer (CAWCS), A picture of a country: illustrated travel accounts by European travellers to Wales, Dr Dewi Wyn Evans (University College Dublin), John Minsheu a r iaith Gymraeg. Professor Angela V. John (Swansea University), The long and the short of it: the challenges of writing biographical history

14 Dr Iwan Wyn Rees (Prifysgol Caerdydd), Goleuni newydd ar amrywiadau tafodieithol ardaloedd trawsnewid canolbarth Cymru. Michael Freeman (Aberystwyth), Strewn with scented flowers : tourists comments on two Welsh burial customs. Dr Iwan Wyn Rees (Cardiff University), Goleuni newydd ar amrywiadau tafodieithol ardaloedd trawsnewid canolbarth Cymru. Michael Freeman (Aberystwyth), Strewn with scented flowers : tourists comments on two Welsh burial customs. Aelod o Gorff Ymgynghorol Llyfrgell Genedlaethol Cymru Arholwr Allanol ar gyfer y Gymraeg, Prifysgol Aberystwyth John Koch Golygydd cyfres Celtic Studies Publications Golygydd adran iaith a llên Studia Celtica Editor of The Dictionary of Welsh Biography Member of the Editorial Board of Cambrian Medieval Celtic Studies Member of the Advisory Board of the National Library of Wales External Examiner for Welsh, Aberystwyth University Gwaith Golygyddol a Chyhoeddus Mary-Ann Constantine Aelod o Fwrdd Golygyddol North American Journal of Celtic Studies Aelod o Fwrdd Golygyddol Enlightenment and Dissent Aelod o Fwrdd Golygyddol Welsh Writing in English Aelod o Banel Ymgynghorol Planet Aelod o Banel Ymgynghorol Prosiect Teithwyr Ewropeaidd i Gymru Aelod o Fwrdd Ymgynghorol Cymdeithas Thomas Chatterton Martin Crampin Ymgynghorydd i Bwyllgor Gwydr Lliw Cyngor Adeiladau Eglwysig Eglwys Lloegr Sarah Down-Roberts Golygydd Gwales Angharad Fychan Ysgrifennydd ac Aelod o Bwyllgor Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru Aelod o Banel Safoni Enwau Lleoedd Comisiynydd y Gymraeg Andrew Hawke Ymgynghorydd Iaith (Cymraeg a Chernyweg) i r Oxford English Dictionary Aelod o Fwrdd Ymgynghorol Faclair na Gàidhlig (Geiriadur hanesyddol Gaeleg yr Alban) Aelod o Fwrdd Ymgynghorol DECHE (Digido, E-Gyhoeddi a Chorpws Electronig), y Coleg Cymraeg Cenedlaethol Aelod yn cynrychioli r DU ar Bwyllgor Rheoli r Weithred COST Cydweithrediad mewn Gwyddoniaeth a Thechnoleg ENeL (European Network for e-lexicography) Aelod o bwyllgor i sefydlu Panel Safoni r Gymraeg (Y Coleg Cymraeg Cenedlaethol) Ysgrifennydd y grŵp Datganiad Meincnodi Pwnc ar gyfer y Gymraeg (ASA) Cadeirydd Cangen Prifysgol Cymru o Undeb y Prifysgolion a r Colegau (UCU) Dafydd Johnston Prif Olygydd Studia Celtica Golygydd Y Bywgraffiadur Cymreig Aelod o Fwrdd Golygyddol Cambrian Medieval Celtic Studies Editorial and Public Work Mary-Ann Constantine Member of the Editorial Board of North American Journal of Celtic Studies Member of the Editorial Board of Enlightenment and Dissent Member of the Editorial Board of Welsh Writing in English Member of the Advisory Panel of Planet Member of the Advisory Panel of the European Travellers to Wales Project Member of the Advisory Board of the Thomas Chatterton Society Martin Crampin Advisor to the Stained Glass Committee of the Church of England Church Buildings Council Sarah Down-Roberts Editor of Gwales Angharad Fychan Secretary and Member of the Board of the Welsh Place- Name Society Member of the Welsh Language Commissioner s Place- Names Standardization Panel Andrew Hawke Language Consultant (Welsh and Cornish) for the Oxford English Dictionary Member of the Advisory Board of Faclair na Gàidhlig (historical dictionary of Scottish Gaelic) Member of the Advisory Board of DECHE (Digitising, E-Publishing and Language Corpus) of the Coleg Cymraeg Cenedlaethol UK Representative on the Management Committee of the European Cooperation in Science and Technology (COST) Action, ENeL (European Network for e-lexicography) Member of committee to establish the Welsh Standardization Panel (Coleg Cymraeg Cenedlaethol) Secretary of the Subject Benchmark Statement group for Welsh (QAA) Chair of the University of Wales Branch of the University and College Union (UCU) Dafydd Johnston Chief Editor of Studia Celtica Marion Löffler Golygydd Cynorthwyol Y Bywgraffiadur Cymreig Aelod o Banel Darlledu Pedwar Ban Byd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol Ann Parry Owen Golygydd Cyfres Beirdd yr Uchelwyr Ymgynghorydd Arbenigol i Geiriadur Prifysgol Cymru Aelod o Banel Golygyddol Geiriadur Cymraeg Gomer, D. Geraint Lewis a Nudd Lewis Aelod o Bwyllgor Ymgynghorol A History of Book Culture in Wales and South-West England , prosiect cydweithredol rhwng prifysgolion Caerdydd, Bryste, Caerfaddon a Chaerwysg Arholwr Allanol ar gyfer MPhil, Prifysgol Caerdydd David Parsons Golygydd Nomina (cylchgrawn Cymdeithas Astudiaethau Enwau Prydain ac Iwerddon) Aelod o Fwrdd Golygyddol Journal of the English Place-Name Society Aelod o Goleg Arfarnu yr AHRC Aelod o Gyngor, Dirprwy Gyfarwyddwr ac Is-Lywydd Cymdeithas Enwau Lleoedd Lloegr Aelod o Gyngor Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru Aelod o Gyngor Cymdeithas Astudiaethau Enwau Prydain ac Iwerddon Aelod o Bwyllgor Prosiect Corpws Cerflunwaith Garreg Eingl-Sacsonaidd yr Academi Brydeinig Heather Williams Cadeirydd panel y beirniaid, Gwobr M. Wynn Thomas, Cymdeithas Llên Saesneg Cymru Adnoddau Llyfrgell Rydym yn ddyledus i n llyfrgellydd, Elisabeth Howells, am gadw trefn ar ein casgliadau gwerthfawr o lyfrau a chyfnodolion, ac am ei pharodrwydd i gynorthwyo aelodau o staff. Diolchir i r sefydliadau a r unigolion canlynol am eu rhoddion i r llyfrgell: Mr Gareth Bevan; yr Athro Xaverio Ballester; Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru; Centre de Recherche Bretonne et Celtique; Llyfrgell Genedlaethol Cymru; Dr Marion Löffler; Ena Niedergang; Dr Heather Williams; Ysgol Astudiaethau Celtaidd Sefydliad Uwchefrydiau Dulyn John Koch Series Editor of Celtic Studies Publications Editor of the language and literature section, Studia Celtica Marion Löffler Assistant Editor of The Dictionary of Welsh Biography Member of the Broadcasting Panel of Pedwar Ban Byd of the Coleg Cymraeg Cenedlaethol Ann Parry Owen Editor of the Poets of the Nobility Series Specialist Consultant for Geiriadur Prifysgol Cymru Member of the Editorial Board of Geiriadur Cymraeg Gomer, D. Geraint Lewis and Nudd Lewis Member of the Advisory Board of A History of Book Culture in Wales and South-West England , a collaborative project between Cardiff, Bristol, Bath and Exeter universities External Examiner for an MPhil thesis, Cardiff University David Parsons Editor of Nomina (the journal of the Society for Name-Studies in Britain and Ireland) Member of the Editorial Board of Journal of the English Place- Name Society Member of AHRC Peer Review College Member of Council, Deputy Director, and Vice-President of the English Place-Name Society Member of Council of the Welsh Place-Name Society Member of Council of the Society for Name Studies in Britain and Ireland Member of the British Academy Corpus of Anglo-Saxon Stone Sculpture Project Committee Heather Williams Chair of the judges for the M. Wynn Thomas Prize of the Association of Welsh Writing in English Library Resources We are very grateful to our librarian, Elisabeth Howells, for maintaining our valuable collections of books and journals in good order, and for her willing assistance to members of staff. The Centre wishes to thank the following institutions and individuals for their donations to the library: Mr Gareth

15 Darlithoedd Cyhoeddus Yr Athro Ann Parry Owen o r Ganolfan a wahoddwyd i gyflwyno Darlith Goffa J. E. Caerwyn a Gwen Williams eleni, ac fe i traddodwyd yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ar 3 Mai. Bydd croeso mawr i Plu porffor perffaith a chlog o fwng ceiliog: Cynddelw Brydydd Mawr a Guto r Glyn pan gyhoeddir hi yn Yn y Llyfrgell y traddodwyd Darlith Goffa Syr Thomas Parry-Williams 2016 hefyd, ar 7 Mehefin. Y darlithydd gwadd oedd Dr Cathryn Charnell-White, gynt o r Ganolfan ond bellach o Adran y Gymraeg ac Astudiaethau Celtaidd ym Mhrifysgol Aberystwyth, a i thestun oedd Olion: ffurfio canon canu merched y Cyfnod Modern Cynnar. Bevan; Professor Xaverio Ballester; Centre de Recherche Bretonne et Celtique; Dr Marion Löffler; National Library of Wales; Ena Niedergang; Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales; School of Celtic Studies, Dublin Institute for Advanced Studies; Dr Heather Williams. Dr Cathryn Charnell-White, yr Athro Ann Parry Owen a r Athro Dafydd Johnston Dr Cathryn Charnell-White, Professor Ann Parry Owen and Professor Dafydd Johnston Public Lectures Professor Ann Parry Owen of the Centre was invited to present this year s J. E. Caerwyn and Gwen Williams Memorial Lecture, and it was delivered in the National Library of Wales on 3 May. There will be a warm welcome for Plu porffor perffaith a chlog o fwng ceiliog: Cynddelw Brydydd Mawr a Guto r Glyn when it is published in The 2016 Sir Thomas Parry-Williams Memorial Lecture was also delivered in the National Library, on 7 June. The guest speaker was Dr Cathryn Charnell-White, formerly of the Centre but now of the Department of Welsh and Celtic Studies at Aberystwyth University, and her paper was entitled Olion: ffurfio canon canu merched y Cyfnod Modern Cynnar. Linus Band Cyhoeddiadau gan Staff y Ganolfan / Publications by the Centre s Staff Middle Welsh 1sg. pres. ind. oef I am and early southern Welsh orthography, Studia Celtica, XLIX (2015), Review: Jenny Rowland (ed.), A Selection of Early Welsh Saga Poems (London, 2014), Studia Celtica, XLIX, Review article: Sporen van verdwenen klanken [recensie van Nicholas Zair, The Reflexes of the Proto-Indo-European Laryngeals in Celtic (Leiden, 2012)], Kelten: Mededelingen van de stichting A.G. van Hamel, 69 (2016), Mary-Ann Constantine Star-Shot: A Novel (Bridgend, 2016), 212pp. The perils of performance: from political songs to national airs in Romantic-era Wales ( ), in Dieuwke van der Poel, Louis Peter Grijp and Wim van Anrooij (eds.), Identity, Intertextuality, and Performance in Early Modern Song Culture (Leiden, 2016), pp La sainte terre de Cambrie : La Villemarqué et le romantisme gallois, in Nelly Blanchard et Fañch Postic (eds.), Au-delà du Barzaz-Breiz: Théodore Hersart de La Villemarqué (Brest, 2016), pp Amroth, Retracing Wales series, Planet, 223 (2016), Martin Crampin Sarah Down-Roberts golygydd cynorthwyol, Geiriadur Prifysgol Cymru Ar Lein. golygydd cynorthwyol, Ap GPC. Elizabeth Edwards Richard Llwyd: Beaumaris Bay and Other Poems (Nottingham, 2016), xli + 201pp. The great forgetting < culture/fiction/2016/04/hidden-histories-podcast>. G. Angharad Fychan golygydd hŷn, Geiriadur Prifysgol Cymru Ar Lein. golygydd hŷn, Ap GPC. colofnydd misol ar enwau lleoedd, Y Tincer. Andrew Hawke golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru Ar Lein. golygydd Ap GPC. Defining and quotation evidence in historical dictionaries, in Philip Durkin (ed.), The Oxford Handbook of Lexicography (Oxford, 2016), pp Yr Athro E. Wyn James o Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Caerdydd, a fu n rhoi Darlith O Donnell Teitl ei bapur, a gyflwynwyd ym Mangor, Abertawe ac Aberystwyth, oedd Calfiniaid a Chymreigyddion: tensiynau ym mywyd Cymraeg Llundain Gwobrau Dyfarnwyd y gwobrau canlynol a llongyfarchwn y ddau enillydd: Gwobr Goffa Vernam Hull 2015: Yr Athro Ceri Davies am John Prise, Historiae Britannicae Defensio / A Defence of the British History (PIMS, 2015); The O Donnell Lecture for was given by Professor E. Wyn James of Cardiff University s School of Welsh. His paper, delivered at Bangor, Swansea and Aberystwyth, was entitled Calfiniaid a Chymreigyddion: tensiynau ym mywyd Cymraeg Llundain Prizes The following prizes were awarded and we congratulate both winners: Vernam Hull Memorial Award 2015: Professor Ceri Davies for John Prise, Historiae Britannicae Defensio / A Defence of the British History (PIMS, 2015); Stained Glass at Hafod (Aberystwyth, 2016), vi + 18pp. Neave glass at Llanwenllwyfo: dating and attribution, in J. O. Hughes et al., Hidden Gems: Stained Glass at the Church of St Gwenllwyfo, Dulas, Anglesey (Aberystwyth, 2016), pp Remnants of a glittering treasure: Thomas Johnes s stained glass at Hafod, Vidimus, 100 (2016) < issues/issue-100/feature>. Medieval stained glass in North Wales and its treatment in the 19th century, Historic Churches, 23 (2016), Jenny Day Dafydd Johnston chief editor, Studia Celtica, XLIX (2015). Lewis Edward Valentine, Y Bywgraffiadur Cymreig / The Dictionary of Welsh Biography < Review: Ailbhe Ó Corráin, The Pearl of the Kingdom: A Study of A fhir léghtha an leabhráin bhig by Giolla Brighde Ó heódhasa (Oslo, 2013) and The Light of the Universe: Poems of Friendship and Consolation by Giolla Brighde Ó heódhasa (Oslo, 2014), Studia Celtica, XLIX, Gwobr Goffa Ellis Griffith 2015: Dr A. Cynfael Lake am Gwaith Hywel Dafi I a II (Y Ganolfan, 2015). Ellis Griffith Memorial Prize 2015: Dr A. Cynfael Lake for Gwaith Hywel Dafi I and II (CAWCS, 2015). golygydd cynorthwyol, Geiriadur Prifysgol Cymru Ar Lein. golygydd cynorthwyol, Ap GPC. Ffion Mair Jones Y Brenin Llŷr a Baledi r Rhyfelwraig (Bangor, 2016), 209tt. Weapons and fighting in Y Gododdin, Studia Celtica, XLIX (2015), Y Brenin Llŷr yn Gymraeg, Barn, 640 (2016),

16 John T. Koch co-editor (with B. Cunliffe, K. Cleary, C. D. Gibson), Celtic from the West 3. Atlantic Europe in the Metal Ages: Questions of Shared Language (Oxford, 2016), xii + 538pp. Phoenicians in the West and the break-up of the Atlantic Bronze Age and Proto-Celtic, in Koch, Cunliffe, Cleary and Gibson (eds.), Celtic from the West 3, pp Marion Löffler Kate Bosse-Griffiths, Augusta Hall (Lady Llanover), Sir Benjamin Hall, Maria Jane Williams, Y Bywgraffiadur Cymreig / The Dictionary of Welsh Biography < uk>. Dathlu trichanmlwyddiant pregeth a bregethwyd yng nhapel Ty-Ely yn Holbourn 1716, yn Angharad Price (gol.), Ysgrifau Beirniadol, XXXIV (2016), tt Menywod yn y Bywgraffiadur Cymreig / Women in the Dictionary of Welsh Biography, Cylchlythyr Archif Menywod Cymru / Women s Archive of Wales Newsletter (2016) <www. womansarchivewales.org>. Review: Simon Brooks, Pam Na Fu Cymru: Methiant Cenedlaetholdeb Cymraeg (Caerdydd, 2015), in Planet, 220 (2015), Ann Parry Owen Gramadeg Gwysanau: a fragment of a fourteenth-century Welsh bardic grammar, in Deborah Hayden and Paul Russell (eds.), Grammatica, Gramadach and Gramadeg: Vernacular Grammar and Grammarians in Medieval Ireland and Wales (Amsterdam, 2016), pp Sangiad, Marwnad, Noddwr, Esboniadur: Beirniadaeth a Theori < Adolygiad: Gerald Morgan, Ar Drywydd Dewi Sant (Talybont, 2016), Cristnogaeth 21 < David Parsons editor, Nomina, 38 (2015). (with John Baker and Jayne Carroll), Shropshire Place-Names: A Short Introduction (Nottingham, 2015), 51pp. Manon Roberts golygydd hŷn, Geiriadur Prifysgol Cymru Ar Lein. golygydd hŷn, Ap GPC. Brenda Williams golygydd cynorthwyol, Geiriadur Prifysgol Cymru Ar Lein. golygydd cynorthwyol, Ap GPC. Heather Williams Tro yng Nghymru gyda r Ffrancwyr I, Y Casglwr, 116 (2016), 3. Ymwelwyr brenhinol ag Aberystwyth, Yr Angor, 387 (2016), 11. Ymwelwyr brenhinol ag Aberystwyth, Aberystwyth EGO (2016), 13. Tro yng Nghymru gyda r Ffrancwyr II, Y Casglwr, 117 (2016), Études Celtiques, Renan, Vilanelle, Symbol, Symboliaeth, Llenyddiaeth daith, Esboniadur: Beirniadaeth a Theori < Mary Williams golygydd cynorthwyol, Geiriadur Prifysgol Cymru Ar Lein. golygydd cynorthwyol, Ap GPC. Mary-Ann Constantine Darlithoedd a Draddodwyd gan Staff y Ganolfan Lectures Delivered by the Centre s Staff Thomas Pennant s women, Thomas Pennant Society Silver Jubilee Lecture, Holywell, October View near Aberystwith, Cardiganshire by William Daniell, Comparative Coastal Topographies workshop, University of Cork, November La sainte terre de Cambrie, Colloque International Au-delà du Barzaz Breiz, Théodore Hersart de La Villemarqué, Quimperlé, November Experiments in imagined history: Thomas Chatterton & Iolo Morganwg, Thomas Chatterton Annual Lecture, Bristol, November Curious travellers: an introduction, Centre for Romantic and Eighteenth-Century Studies (CRECS) workshop, Cardiff University, November Marilyn Butler and Romantic Wales, Marilyn Butler and the War of Ideas: A Commemorative Conference, Chawton House Library, Chawton, December Visions and vertigo: Catherine Hutton s tours of Wales, Ceredigion Museum talk, Aberystwyth, December Curious travellers : Thomas Pennant and the discovery of North Wales, Travellers to Anglesey in the 18th and 19th Centuries : Anglesey Antiquarian Society Biennial Day School, Beaumaris, February Museum stories, Brecknock Society and Museum Friends, Brecon, February Continental Pennant: the 1765 Tour, Wales and Scotland in European Travel Writing conference, Aberystwyth, April Anturiaethau Llydäwr yng Ngwlad Hud: La Villemarqué ymhlith Cymreigyddion y Fenni, 1838, Darlith Goffa Islwyn, Prifysgol Caerdydd, Ebrill Springs and sources: channelling knowledge in the Welsh Tour, CRECS workshop, Cardiff University, May A city not made with hands : visions of Snowdonia 1799/1800, The Power of Place day conference, MOMA, Machynlleth, May Iolo Morganwg at Hafod, Hafod: talks, walks, and performances exploring the Hafod estate one-day event, June Thomas Pennant at Holywell, St Winefrede and Holywell one-day forum, Holywell, June Dangerous coasts: Wales in the 1790s, The Fort Belan Society, June Celts and Romans on tour: visions of early Britain in C18th travel literature, Celts, Romans, Britons: Classical and Celtic Influence in Britain, 55 bc ad 2016 conference, Oxford, July Rocky acres revisited: Harlech, Trawsfynydd and landscapes of war, Robert Graves and the First World War : 13th International Robert Graves Society Conference, Oxford, September Landscapes of War: Robert Graves and the Rhinogs, 1916, 1916 in Ireland and Wales symposium, Aberystwyth University, September Martin Crampin Stained glass and Welsh saints with special reference to St Illtud, Medieval Saints in Glamorgan one-day forum, Llantwit Major, November Modern and medieval: tradition and change in twentieth-century stained glass, Swansea College of Art, November The Celtic Revival in the visual culture of Wales, Celtic Revival: Authenticity and Identity conference, British Museum, January St David in stained glass, St David & Saints in Wales oneday forum, St Davids, February The appreciation of stained glass: where are we now and why are we here?, Swansea Glass Conference, University of Wales Trinity Saint David, Swansea, March The imaging of saints in medieval stained glass, International Medieval Congress, Leeds, July Medievalism and modernity in twentieth-century ecclesiastical stained glass, Society of Glass Technology Centenary Conference, Sheffield, September Stained glass in the Diocese of Llandaf, Cardiff, September Jenny Day The Lives of Saint David, St David & Saints in Wales oneday forum, St Davids, February John Trevor a droes y vuchedd honn : cyfieithu, camddeall ac addasu wrth greu Buchedd Martin, fforwm undydd Gutun Owain a Thraddodiad Llenyddol y Gogledd-Ddwyrain, Aberystwyth, Mai Rationalising, confusion, and innovation in a 15th-century paraphrase of the Welsh Life of St David, International Medieval Congress, Leeds, July 2016.

17 Elizabeth Edwards one stratum above another : travel writing as Romantic geology, Layered Landscapes: Geology and Travel in Romantic-era Britain conference, National Museum Cardiff, November The powerful effect of these provincial things : Iolo Morganwg and recent approaches to Romantic-period Wales, Marilyn Butler and the War of Ideas: A Commemorative Conference, Chawton House Library, Chawton, December Nothing pleasant in Anglesea [sic]? Romantic-period manu script tours of Wales from antiquities to industry and effusive to dismissive, Travellers to Anglesey in the 18th and 19th Centuries : Anglesey Antiquarian Society Biennial Day School, Beaumaris, February one stratum above another : travel writing as Romantic geology, Romanticism on Edge / Edgy Romanticism symposium, Edge Hill University, April Irish in Wales: crosscurrents of travel and correspondence for the Ladies of Llangollen, Wales and Scotland in European Travel Writing conference, Aberystwyth, April Curious travellers: an afternoon of readings, MOMA Machynlleth, May Watercolour, extreme weather, electricity: Cornelius Varley in north Wales , The Power of Place day conference, MOMA, Machynlleth, May G. Angharad Fychan Peryglon enwau lleoedd: gochel gwympo, torri gwddf, a mynd i bwll Uffern, Cymdeithas Hanes Ceredigion, Aberystwyth, Tachwedd Gwarchod enwau lleoedd, sesiwn holi gyda Catrin Beard dan nawdd Prifysgol Cymru yn y Babell Lên, Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Y Fenni, Awst Andrew Hawke Report on GPC, The Development of the Welsh Language project workshop, University of Cambridge, April Dafydd Johnston Intersecting lives: networks and connectivity in the Dictionary of Welsh Biography, Learned Society of Wales Annual Lecture, Lampeter, October Compound adjectives with hy-, The Development of the Welsh Language project workshop, University of Cambridge, April John T. Koch Indo-European in Atlantic Europe at the proto-historic horizon and before: some recent work and its possible implications, Integrating Evidence for the Origin and Spread of the Indo-European Languages : 1st International Symposium on Linguistics, Archaeology and Genetics, Max Planck Institute for the Science of Human History, Jena, Germany, October Presentation on the Celtic languages and panel discussion, In Search of the Celts: Beyond Art, Language and Genetics event, The British Museum, October (with Fernando Fernández Palacios), Some 3rd-millennium questions: PIE > PC where? when? how?, Beaker People, Archaeogenetics and Celtic Origins one-day forum, Aberystwyth, October Ancient Britain and Europe in the Metal Ages Tartessian inscriptions and Celtic origins, Cardiff Archaeological Society lecture series, Cardiff University, October Before the Branches: towards a new understanding of (Late) Proto-Indo-European and Copper-to-Bronze Age Europe, lecture, Institute for Historical Studies, University of Gothenburg, Sweden, December The three strands in the European Bronze Age, seminar, University of Gothenburg, Gothenburg, Sweden, December Celtic from the West, public lecture, University of Gothenburg, Sweden, December Presentation at AEMA Project website launch, Anatomy Museum, King s College London, April New research on Celtic origins, Classics Summer School in Celtic and Venetic, Lampeter, August (Re-)Situating Proto-Celtic in time and space in the light of new ancient DNA evidence, workshop on Indo-European migrations and Celtic origins: adna and linguistic evidence, Internationales Wissenschaftsforum, University of Heidelberg, Germany, September Marion Löffler Cystadlaethau, hanes ac enwau lleoedd cyn 1861, Cynhadledd Flynyddol Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru, Llanelwedd, Hydref Women in The Dictionary of Welsh Biography: yesterday, today, tomorrow, Annual Conference of the Welsh Women s Archive, Swansea, October Ethnicity, class and religion: the marginalized Welsh amateur scholar before 1875, The Amateur Historian in Europe before 1870 international workshop, Aberystwyth, October Wörter, Konzepte und Übersetzungen vom Spätmittelalter in die Frühneuzeit, Marburger Interdisziplinäres Literaturwissenschaftlichen Kolloquium, Philipps-Universität Marburg, Germany, January Workshop: academia and arts practice, Literature across Frontiers and Literary Europe Live International Literature Forum on Audience Development, Aberystwyth, April Translating political concepts for a non-state nation: revolution in Wales , Political Upheaval Seen from Afar: Translation and Transformation in the Age of Revolution ( ) conference, University of Göttingen, June This nation in 1716: considering the first political translation into Welsh, Early Modern Wales: Space, Place and Displacement symposium, Aberystwyth, July Diana Luft Medieval Welsh medicine: what the manuscripts say, History of Medicine Society of Wales Annual Meeting, Newcastle Emlyn, September Brut Tysilio and the British History, Harvard Celtic Colloquium, October Gutun Owain s Book of Fortune, Gutun Owain a Thraddodiad Llenyddol y Gogledd-Ddwyrain one-day forum, Aberystwyth, May What s Welsh for Mugwort*?: Multilingual Medieval Welsh Medical Receipts, International Medieval Congress, Leeds, July Ann Parry Owen Beth mae golygu yn ei olygu wrth drafod barddoniaeth yr Oesoedd Canol?, gweithdy hyfforddi ymchwil, Prifysgol Aberystwyth, Ionawr Canu Dewi gan Wynfardd Brycheiniog, fforwm undydd Dewi Sant & Seintiau yng Nghymru, Tyddewi, Chwefror Plu porffor a chlog o fwng ceiliog: Cynddelw Brydydd Mawr a Guto r Glyn, Darlith Goffa J. E. Caerwyn a Gwen Williams, Aberystwyth, Ebrill Y tawddgyrch gadwynog a r beirdd, fforwm undydd Gutun Owain a Thraddodiad Llenyddol y Gogledd-Ddwyrain, Aber ystwyth, Mai David Parsons The place-names of Oswestry, Oswestry and Borders History and Archaeology Group, October Shropshire place-names, Oswestry Library, October Welsh personal and place-names in Shropshire, Welsh Place-Name Society Annual Conference, Llanelwedd, October The cult of saints in Wales, Medieval Saints in Glamorgan one-day forum, Llantwit Major, November Shropshire place-names and medieval Welsh law, Seminar Cyfraith Hywel, Aberystwyth, January The cult of saints in Wales, St David & Saints in Wales one-day forum, St Davids, February Mapping the cult of saints in Wales, 38th Annual University of California Celtic Studies Conference, Los Angeles, March Place-name research in Wales, Tools for sharing minor place-names workshop, Dublin City University, April The Cult of Saints in Wales, St Winefrede and Holywell one-day forum, Holywell, June Welsh place-names in Shropshire, Shropshire Archives, Shrewsbury, September Heather Williams Views and visions of Wales in French nineteenth-century travel writing, Swansea University November French Celtomaniacs on nineteenth-century Wales, Wales and the World: Re-framing the Literature of Wales in an International Context : Association for Welsh Writing in English Annual Conference, Gregynog, April faire des livres avec des livres : French travel writers on Wales read Pennant and others, Wales and Scotland in European Travel Writing conference, Aberystwyth, April European travellers to Wales, Tenth Annual Liverpool Travel Seminar, September

18 Staff y Ganolfan / Staff of the Centre Cyfarwyddwr / Director: Yr Athro / Professor Dafydd Johnston BA, PhD, FLSW Cymrodyr Hŷn Mygedol / Honorary Senior Fellows: Yr Athro Lorna Hughes MA (Anrh.), MPhil; Daniel Huws BA, DAA, MA, FLSW Yr Athro Emeritws / Emeritus Professor Geraint H. Jenkins BA, PhD, DLitt, FBA, FLSW Morfydd E. Owen MA, DLitt; Brynley F. Roberts CBE, MA, PhD, DLitt, FSA, FLA, FLSW Cymrawd Ymchwil Mygedol / Honorary Research Fellow: Nora G. Costigan MA, PhD Cymrodyr Er Anrhydedd / Honorary Fellows: Gareth A. Bevan MA; Patrick J. Donovan MA; Yr Athro / Professor Patrick K. Ford MA, PhD Paul Frame MSc; Peter Lord BA, FLSW; Richard Suggett BA, BLitt Athrawon / Professors: John T. Koch MA, PhD, FLSW; Ann Parry Owen BA, PhD Darllenwyr / Readers: Mary-Ann Constantine BA, PhD, FLSW; Marion Löffler Dr Phil, FRHS; David Parsons MA, PhD Golygydd Rheolaethol Geiriadur Prifysgol Cymru / Managing Editor: Andrew Hawke BA Ymgynghorydd Golygyddol Mygedol GPC / Honorary Editorial Consultant: Gareth A. Bevan MA Golygyddion Hŷn GPC / Senior Editors: G. Angharad Fychan BA, PhD; Manon W. Roberts BA, PhD Cymrodyr Ymchwil / Research Fellows: Kerri Cleary MA, PhD (hyd at/until ); Adam Coward PhD (hyd at/until ) Martin Crampin BA, MA, PhD; Alaw Mai Edwards BA, MPhil, PhD; Elizabeth Edwards MA, PhD Fernando Fernández Palacios BA, PhD (hyd at/until ) Catriona Gibson BA, PhD (hyd at/until ); Ffion Mair Jones MA, PhD, Kelly Kilpatrick BA, DPhil, FSA Scot (o/from ); Diana Luft BA, AM, PhD Rita Singer PhD (hyd at/until ); Heather Williams BA, DPhil Golygyddion Cynorthwyol GPC / Assistant Editors: Sarah Down MA; Brenda Williams BA; Mary Williams BA Cynorthwyydd Technegol GPC / Technical Assistant: Jenny Day BA, PhD Swyddog Golygyddol / Editorial Officer: Gwen Angharad Gruffudd BA, MPhil, PhD Arolygydd Llyfrgell / Library Supervisor: Elisabeth Howells BA, Dip Lib Swyddog Technegol GPC / Technical Officer: Huw S. Davies Cynorthwyydd Golygyddol GPC / Editorial Assistant: D. Alwyn Owen MA (hyd at/until ) Swyddog Gweinyddol / Administrative Officer: Gwenno Angharad Elias BA, MPhil, PhD Ysgrifenyddes, Cynorthwyydd Personol /Secretary, Personal Assistant: Nia-Lowri Davies 32 Llun y clawr trwy ganiatâd Llyfrgell Genedlaethol Cymru Cover picture courtesy National Library of Wales Dyluniad gan / Design by Martin Crampin

19 C CELTIC From ThE WEsT Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature edited by Barry Cunliffe and John T. Koch Printed Papercase Gutter CELTIC From ThE WEsT 3 Atlantic Europe in the Metal Ages: questions of shared language edited by John T. Koch and Barry Cunliffe in collaboration with Kerri Cleary and Catriona D. Gibson 253 mm Extend any Pics or Solids into OVERLAP AREA if possible CELTIC From ThE WEsT 2 Rethinking the Bronze Age and the Arrival 193 mm of Indo-European in Atlantic Europe Celtic from the West 2 189x246mm PPC COVER for 130gsm Hello Silk Paper 248pages edited by Document Size: John T. Koch 451 and x 299mm Barry Cunliffe Significant outputs of the Centre s AHRC-funded Atlantic Europe and Metal Ages (AEMA) project included the ground-breaking interactive website ( and the influential series of multidisciplinary studies (archaeology, linguistics, and genetics), Celtic from the West. Celtic from West 3 was published in The first volume was reprinted for the second time in Celtic from the West 2 will be reprinted in Cynhyrchwyd allbynnau sylweddol gan brosiect y Ganolfan sy n archwilio Ewrop Môr Iwerydd yn Oesoedd y Metelau, gan gynnwys y wefan ryngweithiol arloesol ( ac.uk) a Celtic from the West, cyfres ddylanwadol o gasgliadau amlddisgyblaethol (archaeoleg, ieithyddiaeth, geneteg) gan arbenigwyr o fri. Cyhoeddwyd Celtic from the West 3 yn Adargraffwyd y gyfrol gyntaf am yr ail waith yn Ailargreffir Celtic from the West 2 yn Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Llyfrgell Genedlaethol Cymru Aberystwyth Ceredigion SY23 3HH ffôn: (01970) ffacs: (01970) e.bost: canolfan@cymru.ac.uk Centre for Advanced Welsh and Celtic Studies National Library of Wales Aberystwyth Ceredigion SY23 3HH phone: (01970) fax: (01970) e.mail: cawcs@wales.ac.uk

Archwiliad Tachwedd 2016 / November 2016 Review. Gwasanaeth Cyfnewid/ Mutual Exchange Service

Archwiliad Tachwedd 2016 / November 2016 Review. Gwasanaeth Cyfnewid/ Mutual Exchange Service Archwiliad Tachwedd 2016 / November 2016 Review Gwasanaeth Cyfnewid/ Mutual Exchange Service 1 Mae r Tîm Ansawdd i Denantiaid yn cynnwys tenantiaid o Partneriaeth Tenantiaid a Phreswylwyr CCG. Pwrpas y

More information

Criw Celf 2017/18. Celebrating and creating opportunities for young artists Yn dathlu a chreu cyfleoedd i artistiaid ifanc

Criw Celf 2017/18. Celebrating and creating opportunities for young artists Yn dathlu a chreu cyfleoedd i artistiaid ifanc Criw Celf 2017/18 Celebrating and creating opportunities for young artists Yn dathlu a chreu cyfleoedd i artistiaid ifanc Criw Celf Participants 2016/17 Cyfranogwyr Criw Celf 2016/17 Imogen Sadler Imogen

More information

Beth oedd newidiadau crefyddol y Tuduriaid - Pam y cafodd Abaty Tyndyrn ei chau?

Beth oedd newidiadau crefyddol y Tuduriaid - Pam y cafodd Abaty Tyndyrn ei chau? Pa fath o wlad oedd Cymru yn yr Oesoedd Canol (tua 1000)? Pa fath o gestyll sydd i w gweld yng Nghymru heddiw? Pa effaith gafodd y Normaniaid ar Gymru? I ba raddau y dylai Owain Glyndwr gael ei gofio yng

More information

Pecyn Gwersi 1 / (Bl 3 Lefelau 1-3) Disgrifio r Eisteddfod. Llwyfan y Maes. Pynciau & agweddau: Sgiliau: Adnoddau cefnogol: Llythrennedd Digidol

Pecyn Gwersi 1 / (Bl 3 Lefelau 1-3) Disgrifio r Eisteddfod. Llwyfan y Maes. Pynciau & agweddau: Sgiliau: Adnoddau cefnogol: Llythrennedd Digidol / (Bl 3 Lefelau 1-3) Disgrifio r Eisteddfod Pynciau & agweddau: Cymraeg Saesneg TGCh Addysg Byd Dinasyddiaeth Sgiliau: Llythrennedd Digidol Adnoddau cefnogol: Taflen Waith Llyfryn yr Eisteddfod Dolen i

More information

Beth oedd newidiadau crefyddol y Tuduriaid? - Pam y cafodd Abaty Tyndyrn ei gau?

Beth oedd newidiadau crefyddol y Tuduriaid? - Pam y cafodd Abaty Tyndyrn ei gau? Pa fath o wlad oedd Cymru yn yr Oesoedd Canol (tua 1000)? Pa fath o gestyll sydd i w gweld yng Nghymru heddiw? Pa effaith gafodd y Normaniaid ar Gymru? I ba raddau y dylai Owain Glyndwr gael ei gofio yng

More information

HM Land Registry. Completion of registration THRINGS LLP DX6204 SWINDON 1. Date 08 May Your Ref DLA/P Our Ref RCS/WA922497

HM Land Registry. Completion of registration THRINGS LLP DX6204 SWINDON 1. Date 08 May Your Ref DLA/P Our Ref RCS/WA922497 HM Land Registry THRINGS LLP DX6204 SWINDON 1 Date 08 May 2018 Your Ref DLA/P5472-1 Our Ref RCS/ HM Land Registry Wales Office PO Box 75 Gloucester GL14 9BD DX 321601 Gloucester 33 Tel 0300 006 0009 wales.office@

More information

DEVELOPMENT LAND FOR SALE Merthyr Tydfil

DEVELOPMENT LAND FOR SALE Merthyr Tydfil DEVELOPMENT LAND FOR SALE Merthyr Tydfil APPROX. 5.54 ACRES (2.24 HECTARES) ALLOCATED FOR HOUSING Upper Georgetown Plateau Merthyr Tydfil CF48 1BZ Adjacent to Kier Hardie Health Park Very close to facilities

More information

Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion

Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion CYFRES NEWYDD, CYFROL 23 (2017) Transactions of the Honourable Society of Cymmrodorion NEW SERIES, VOLUME 23 (2017) Golygydd : Editor HELEN FULTON Trafodion

More information

MAPIAUMAPS. Llyfrgell Genedlaethol Cymru The National Library of Wales

MAPIAUMAPS. Llyfrgell Genedlaethol Cymru The National Library of Wales MAPIAUMAPS Y map hynaf yng nghasgliad y Llyfrgell, map Ptolemaidd o Ynysoedd Prydain, a brintiwyd ym 1486 The oldest map in the Library s collection, a Ptolemaic map of the British Isles, printed in 1486

More information

W32 05/08/17-11/08/17

W32 05/08/17-11/08/17 W32 05/08/17-11/08/17 2 Hedd Wyn: The Lost War Poet 3 The Bug Grub Couple 4 Cardiff Bay Lives 5 Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn 2017 Places of interest / Llefydd o ddiddordeb: Bodedern, Ynys Môn / Anglesey

More information

Adnoddau Llyfrgell ar gyfer Gwleidyddiaeth Ryngwladol

Adnoddau Llyfrgell ar gyfer Gwleidyddiaeth Ryngwladol Adnoddau Llyfrgell ar gyfer Gwleidyddiaeth Ryngwladol I gael rhagor o wybodaeth a dolenni gwe sy n berthnasol i r maes ewch i: http://www.aber.ac.uk/cy/is/subject/interpol/ Cyflwyniad Mae astudio Gwleidyddiaeth

More information

DYFED ARCHAEOLOGICAL TRUST NEWSLETTER SUMMER 2014 NEWYDDLEN HAF 2014 YMDDIRIEDOLAETH ARCHAEOLEGOL DYFED

DYFED ARCHAEOLOGICAL TRUST NEWSLETTER SUMMER 2014 NEWYDDLEN HAF 2014 YMDDIRIEDOLAETH ARCHAEOLEGOL DYFED DYFED ARCHAEOLOGICAL TRUST NEWSLETTER SUMMER 2014 NEWYDDLEN HAF 2014 YMDDIRIEDOLAETH ARCHAEOLEGOL DYFED www.dyfedarchaeology.org.uk www.archaeolegdyfed.org.uk Dyfed Archaeological Trust is an independent

More information

europe rittany Wales a partner for Llydaw, partner i Gymru

europe rittany Wales a partner for Llydaw, partner i Gymru europe rittany Wales a partner for Llydaw, partner i Gymru Historic links, strengthened by a Memorandum of Understanding signed in January 2004 A. Sandford As Celtic cousins, there are many similarities

More information

Cyflwyniad cyflym i Parkinson s

Cyflwyniad cyflym i Parkinson s Cyflwyniad cyflym i Parkinson s A quick introduction to Parkinson s Welsh Os ydych newydd dderbyn eich diagnosis, neu os ydych yn adnabod rhywun sydd newydd gael gwybod, mae n debyg bod gennych lawer o

More information

Cynhadledd a Gwobrau r Gymraeg mewn Iechyd, Gwasanaethau Cymdeithasol a Gofal Cymdeithasol Darparu gwell gofal i genedl ddwyieithog

Cynhadledd a Gwobrau r Gymraeg mewn Iechyd, Gwasanaethau Cymdeithasol a Gofal Cymdeithasol Darparu gwell gofal i genedl ddwyieithog Cynhadledd a Gwobrau r Gymraeg mewn Iechyd, Gwasanaethau Cymdeithasol a Gofal Cymdeithasol 2015 Darparu gwell gofal i genedl ddwyieithog Enillwyr Gwobrau Gwireddu r Geiriau 2015 Mae Gwobrau Gwireddu r

More information

Yr Athro Emeritws Prys T. J. Morgan mewn ymgom â Richard Glyn Roberts

Yr Athro Emeritws Prys T. J. Morgan mewn ymgom â Richard Glyn Roberts Yr Athro Emeritws Prys T. J. Morgan mewn ymgom â Richard Glyn Roberts Nodweddion arwyddocaol: Ymchwil ddiweddar i hanes Cymru; Bylchau yn yr ymchwil i hanes Cymru; Dyfodol disglair felly i hanes Cymru?

More information

Atrium Building, University of South Wales, Cardiff, April 2018/ Adeilad Atrium, Prifysgol De Cymru, Caerdydd, Ebrill 2018

Atrium Building, University of South Wales, Cardiff, April 2018/ Adeilad Atrium, Prifysgol De Cymru, Caerdydd, Ebrill 2018 Atrium Building, University of South Wales, Cardiff, 13-14 April 2018/ Adeilad Atrium, Prifysgol De Cymru, Caerdydd, 13-14 Ebrill 2018 Dame Venodotia, alias Modryb Gwen. A map of North Wales.... Designed

More information

AROLWG BLYNYDDOL 2003 2004 2005 2006-2007 2008 2009 2010 2 Prifysgol Cymru, Bangor 2 Gair gan yr IS-GANGHELLOR Unwaith eto, gallaf nodi fod y Brifysgol wedi mynd trwy gyfnod o newid yn ystod y flwyddyn

More information

Buy to Let Information Pack

Buy to Let Information Pack Buy to Let Information Pack The information provided in this pack is a duplicate of the information provided on display boards at the Drop-in event on Friday 6 th May 2016 in Fairbourne Village Hall. Please

More information

CYNGOR CYMUNED LLANWENOG COMMUNITY COUNCIL

CYNGOR CYMUNED LLANWENOG COMMUNITY COUNCIL CYNGOR CYMUNED LLANWENOG COMMUNITY COUNCIL Neuadd y Pentref, Drefach am 7.30yh 3ydd o Ebrill 2018 / 3 rd April 2018 Yn bresennol / Present: Cyng Alwena Williams, Cyng Hazel Thomas, Cyng Euros Davies, Cyng

More information

Bwletin Gorffennaf 2017

Bwletin Gorffennaf 2017 Bwletin Gorffennaf 2017 Hau i Fedi www.ysgoluwchraddbodedern.org @YUBoded Wythnos Sgiliau Unwaith eto mae r ysgol wedi trefnu wythnos o weithgareddau gyda r nod o ehangu gorwelion ein disgyblion, a hynny

More information

MONITRO TLODI AC ALLGÁU CYMDEITHASOL YNG NGHYMRU 2015

MONITRO TLODI AC ALLGÁU CYMDEITHASOL YNG NGHYMRU 2015 MONITRO TLODI AC ALLGÁU CYMDEITHASOL YNG NGHYMRU 2015 Mae r Canfyddiadau hyn gan y New Policy Institute yn dadansoddi r data diweddaraf i ddangos tueddiadau o ran gwaith, tlodi a sancsiynau budd-daliadau

More information

Development Impact Assessment

Development Impact Assessment Development Impact Assessment Impact Asssessment in respect of rights and Covenants on Development Property: 56 Cedar Wood Drive Third party interests such as rights and covenants can have a negative effect

More information

Datganiad i r wasg: Rwyt ti'n fwy na digon da!

Datganiad i r wasg: Rwyt ti'n fwy na digon da! DYDDIAD: 10/07/2018, dim embargo Datganiad i r wasg: Rwyt ti'n fwy na digon da! Mae'n bleser gennym gyflwyno Cynhadledd Genedlaethol Cymdeithas Atal Dweud Prydain 2018 i ddinas brydferth Caerdydd ar gampws

More information

The Friend. Y Cyfaill. Kyffin Williams Library book launch. Lansiad llyfr Kyffin Williams yn y Llyfrgell

The Friend. Y Cyfaill. Kyffin Williams Library book launch. Lansiad llyfr Kyffin Williams yn y Llyfrgell Y Cyfaill Haf 2004 The Friend Summer 2004 Lansiad llyfr Kyffin Williams yn y Llyfrgell Kyffin Williams Library book launch Cafwyd ymwelydd pwysig yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ar 15 Mai, sef Syr Kyffin

More information

Côd Ymarfer ar gyfer Gweithwyr Gofal Cymdeithasol

Côd Ymarfer ar gyfer Gweithwyr Gofal Cymdeithasol Côd Ymarfer ar gyfer Gweithwyr Gofal Cymdeithasol Mae r lluniau yma yn dod o Photo Symbols Gwnaed y ddogfen hon yn rhwydd ei darllen gan VoiceAbility Mae r geiriau a amlygir a u hystyron yn y rhestr geiriau

More information

Newyddion Ansawdd. Cynhadledd Breswyl POWIS. Dathlu dwy flynedd

Newyddion Ansawdd. Cynhadledd Breswyl POWIS. Dathlu dwy flynedd Newyddion Ansawdd Dathlu dwy flynedd Rhifyn 24 Chwefror 2011 Cynhadledd Breswyl POWIS Mae ymrwymiad ein hysgolheigion yn glir ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth eu bod yn datblygu n gyflym i fod yn arloeswyr

More information

Llenydda a Chyfrifiadura

Llenydda a Chyfrifiadura Llenydda a Chyfrifiadura Ifor ap Dafydd Archif Llenyddiaeth Cymru / The Welsh Literature Archive Cyflwyniad Awr Ginio 03/02/10 J. Guttenburg (1397?-1468) (Artist anhysbys G19) Yny lhyvyr hwnn John Price,

More information

Bangoriad /6/04 1:41 pm Page 1. The University of Wales, Bangor Alumni Magazine Cylchgrawn Alumni Prifysgol Cymru, Bangor

Bangoriad /6/04 1:41 pm Page 1. The University of Wales, Bangor Alumni Magazine Cylchgrawn Alumni Prifysgol Cymru, Bangor Bangoriad 2004 9/6/04 1:41 pm Page 1 2004 The University of Wales, Bangor Alumni Magazine Cylchgrawn Alumni Prifysgol Cymru, Bangor Bangoriad 2004 9/6/04 1:41 pm Page 2 Bangoriad 2004 Welcome to the latest

More information

Y CWRICWLWM CYMREIG Shan Samuel-Thomas - Lead in the Arts

Y CWRICWLWM CYMREIG Shan Samuel-Thomas - Lead in the Arts Y CWRICWLWM CYMREIG Shan Samuel-Thomas - Lead in the Arts Swansea Metropolitan University of Wales, Trinity Saint David Metropolitan Abertawe Prifysgol Cymru, Y Drindod Dewi Sant MEDDYLFRYD - DATBLYGU

More information

Deddf Awtistiaeth i Gymru

Deddf Awtistiaeth i Gymru Deddf Awtistiaeth i Gymru Until everyone understands Nes bydd pawb yn deall CYNNWYS Rhagair gan Mark Lever, Prif Weithredwr, Cymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cyflwyniad 03 04 05 06 07 08 Diagnosis a

More information

Tystysgrif Ganolradd mewn Cymraeg Ail Iaith: Defnyddio r Gymraeg

Tystysgrif Ganolradd mewn Cymraeg Ail Iaith: Defnyddio r Gymraeg Defnyddio r Gymraeg: Canolradd B1 2018 Tystysgrif Ganolradd mewn Cymraeg Ail Iaith: Defnyddio r Gymraeg LLYFRYN YR YMGEISYDD Mae CBAC yn aelod llawn o ALTE (Cymdeithas i Brofwyr Ieithoedd yn Ewrop). WJEC

More information

Hydref Ffilmiau Perfformiadau byw Cyflwyniadau Teithiau.

Hydref Ffilmiau Perfformiadau byw Cyflwyniadau Teithiau. Hydref 2018 Ffilmiau Perfformiadau byw Cyflwyniadau Teithiau www.llyfrgell.cymru CROSO CYNNWYS CIPOLWG Mae 2018 yn Flwyddyn y Môr dewch i ddarganfod sut rydym yn dathlu ein harfordiroedd #BlwyddynyMôr

More information

Adran 3 Cydberthyniad ac Atchweliad - Taflen Waith

Adran 3 Cydberthyniad ac Atchweliad - Taflen Waith Mae r data o r papur: Archwilio Perthnasoedd mewn Dimensiynau Corff Grete Heinz a Louis J. Peterson San José State University Roger W. Johnson a Carter J. Kerk South Dakota School of Mines and Technology

More information

Cylchlythyr Cytûn ~ Haf 2018 Cytûn Newsletter ~ Summer 2018

Cylchlythyr Cytûn ~ Haf 2018 Cytûn Newsletter ~ Summer 2018 Cylchlythyr Cytûn ~ Haf 2018 Cytûn Newsletter ~ Summer 2018 Llawenydd i Cytûn yr adeg hon o r flwyddyn yw cynnig diweddariad byr ynghylch sut mae offeryn eciwmenaidd cenedlaethol Cymru wedi bod yn gwasanaethu

More information

Cylchgrawn Alumni Prifysgol Cymru, Bangor University of Wales, Bangor Alumni Magazine

Cylchgrawn Alumni Prifysgol Cymru, Bangor University of Wales, Bangor Alumni Magazine Cylchgrawn Alumni Prifysgol Cymru, Bangor University of Wales, Bangor Alumni Magazine bangoriad 2005 y gair cyntaf Croeso i argraffiad diweddaraf y Bangoriad. Erbyn hyn, mae r Brifysgol yn cychwyn cyfnod

More information

14 th September 2017 The ninth meeting of the Mynydd y Gwair Wind Farm Community Liaison Group Felindre Welfare Hall

14 th September 2017 The ninth meeting of the Mynydd y Gwair Wind Farm Community Liaison Group Felindre Welfare Hall 14 th September 2017 The ninth meeting of the Mynydd y Gwair Wind Farm Community Liaison Group Felindre Welfare Hall Attendees Emma North, Planning, City and County of Swansea Councillor Paul Northcote,

More information

Prifysgol Aml-gyswllt. Adroddiad Blynyddol UWTSD. Annual Report. A Connected University

Prifysgol Aml-gyswllt. Adroddiad Blynyddol UWTSD. Annual Report. A Connected University Adroddiad Blynyddol Prifysgol Aml-gyswllt 2015-2016 UWTSD Annual Report A Connected University 2015-2016 UNIVERSITY PROFILE TRANSFORMING EDUCATION... TRANSFORMING LIVES The University of Wales Trinity

More information

Rhwydwaith Gweithredu Lleol Sir Benfro er Menter a Datblygu Pembrokeshire Local Action Network for Enterprise and Development

Rhwydwaith Gweithredu Lleol Sir Benfro er Menter a Datblygu Pembrokeshire Local Action Network for Enterprise and Development Rhwydwaith Gweithredu Lleol Sir Benfro er Menter a Datblygu Pembrokeshire Local Action Network for Enterprise and Development ADOLYGIAD BLYNYDDOL 2017/18 ANNUAL REPORT 2017/18 What is PLANED? Pembrokeshire

More information

Hawliau n gwreiddio Adroddiad Sicrwydd Comisiynydd y Gymraeg

Hawliau n gwreiddio Adroddiad Sicrwydd Comisiynydd y Gymraeg Hawliau n gwreiddio Adroddiad Sicrwydd 2016-17 Comisiynydd y Gymraeg Cyhoeddwyd yn unol ag Adran 4 Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 1 Cynnwys Rhagair Rhagair 3 Cefndir 4 Adroddiad cryno 6 Rhan 1: Mae gwasanaethau

More information

Adran 3 Cydberthyniad ac Atchweliad - Nodiadau Athrawon

Adran 3 Cydberthyniad ac Atchweliad - Nodiadau Athrawon Mae r data o r papur: Archwilio Perthnasoedd mewn Dimensiynau Corff Grete Heinz a Louis J. Peterson San José State University Roger W. Johnson a Carter J. Kerk South Dakota School of Mines and Technology

More information

REVIEW OF THE YEAR GOLWG AR Y FLWYDDYN PRESIDENT THE YEAR IN PROFILE HIGHLIGHTS FACTS AND FIGURES THE YEAR AHEAD LLYWYDD NEWYDD CRYNODEB O R FLWYDDYN

REVIEW OF THE YEAR GOLWG AR Y FLWYDDYN PRESIDENT THE YEAR IN PROFILE HIGHLIGHTS FACTS AND FIGURES THE YEAR AHEAD LLYWYDD NEWYDD CRYNODEB O R FLWYDDYN REVIEW OF THE YEAR GOLWG AR Y FLWYDDYN 2017 NEW PRESIDENT THE YEAR IN PROFILE HIGHLIGHTS FACTS AND FIGURES THE YEAR AHEAD LLYWYDD NEWYDD CRYNODEB O R FLWYDDYN UCHAFBWYNTIAU FFEITHIAU A FFIGURAU Y FLWYDDYN

More information

Pan Gyfarfu Cynhadledd Heddwch Ryngwladol yn Aberystwyth

Pan Gyfarfu Cynhadledd Heddwch Ryngwladol yn Aberystwyth Pan Gyfarfu Cynhadledd Heddwch Ryngwladol yn Aberystwyth Er i r cadoediad a ddaeth â diwedd i r ymladd yn y Rhyfel Byd Cyntaf gael ei arwyddo ar 11 Tachwedd 1918, fe gymerodd chwe mis pellach o drafod

More information

CYNGOR TREF AMLWCH TOWN COUNCIL. Cyngor Tref Amlwch Town Council

CYNGOR TREF AMLWCH TOWN COUNCIL. Cyngor Tref Amlwch Town Council CYNGOR TREF AMLWCH TOWN COUNCIL Swyddfa r Cyngor, Llawr y Llan, Lon Goch, Amlwch, Ynys Mon, LL68 9EN Ebost/Email: swyddfa@cyngortrefamlwch.co.uk Ffon/Tel: 01407 832 228 Cyngor Tref Amlwch Town Council

More information

Family Housing Annual Review

Family Housing Annual Review Family Housing Annual Review 2013-14 Statement from Chief Executive Last year has seen significant change for Family Housing also significant achievements in terms of the delivery of services and new homes.

More information

Welsh Conservative Manifesto for Local Government

Welsh Conservative Manifesto for Local Government Welsh Conservative Manifesto for Local Government MAY 2017 FOREWORD Welsh Conservatives believe that strong and effective local government should put power back into your hands, giving people across Wales

More information

Gan Heini Gruffudd a Steve Morris

Gan Heini Gruffudd a Steve Morris Canolfannau Cymraeg a Rhwydweithiau Cymdeithasol Oedolion sy n Dysgu r Gymraeg: Ymdrechion i Wrthdroi Shifft Ieithyddol mewn Cymunedau cymharol ddi-gymraeg Gan Heini Gruffudd a Steve Morris Hawlfraint

More information

DATHLU 30 MLYNEDD YR ARCHIF WLEIDYDDOL GYMREIG CELEBRATING 30 YEARS OF THE WELSH POLITICAL ARCHIVE

DATHLU 30 MLYNEDD YR ARCHIF WLEIDYDDOL GYMREIG CELEBRATING 30 YEARS OF THE WELSH POLITICAL ARCHIVE LLYFRGELL GENEDLAETHOL CYMRU THE NATIONAL LIBRARY OF WALES DATHLU CELEBRATING 30 44 DATHLU 30 MLYNEDD YR ARCHIF WLEIDYDDOL GYMREIG CELEBRATING 30 YEARS OF THE WELSH POLITICAL ARCHIVE PAPURAU PETER HAIN

More information

Week/Wythnos 31 August/Awst 2-8, 2014

Week/Wythnos 31 August/Awst 2-8, 2014 Week/Wythnos 31 August/Awst 2-8, 2014 Pages/Tudalennau: 2 Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Sir Gâr 2014 4 X-Ray Health Special 5 The Great Welsh Diet Experiment: One Year On 6 Live Longer Wales: Helen s

More information

Bwletin i Rieni - Hydref 2014

Bwletin i Rieni - Hydref 2014 Bwletin i Rieni - Hydref 2014 Dyddiadau Pwysig 27.10.14 31.10.14 Gwyliau Hanner Tymor. 03.11.14 Yr ysgol ar agor yn dilyn hanner tymor. 18.11.14 Cyfarfod Rhieni Bl. 8 02.12.14 Cyfarfod Rhieni Bl. 7 Croeso!

More information

Campus. Cylchgrawn Cyn-Fyfyrwyr Prifysgol Cymru. The Magazine for University of Wales Alumni #002. Haf Summer 2010

Campus. Cylchgrawn Cyn-Fyfyrwyr Prifysgol Cymru. The Magazine for University of Wales Alumni #002. Haf Summer 2010 Campus #002 Cylchgrawn Cyn-Fyfyrwyr Prifysgol Cymru Haf 2010 The Magazine for University of Wales Alumni Summer 2010 Prifysgol Cymru University of Wales 01 Campus #002 Haf / Summer 2010 02 Nodyn y Golygydd

More information

Sut rydym yn delio â ch cwynion a ch canmoliaeth

Sut rydym yn delio â ch cwynion a ch canmoliaeth Sut rydym yn delio â ch cwynion a ch canmoliaeth 2015 2016 dwrcymru.com PRE 0081 2 Weithiau, mae pethau n mynd o chwith Ein nod bob amser yw sicrhau ein bod yn gwneud pethau n iawn y tro cyntaf, bob tro

More information

A: Property Register / Cofrestr Eiddo

A: Property Register / Cofrestr Eiddo THIS IS A PRINT OF THE VIEW OF THE REGISTER OBTAINED FROM HM LAND REGISTRY SHOWING THE ENTRIES SUBSISTING IN THE REGISTER ON 24 MAY 2017 AT 11:04:26. BUT PLEASE NOTE THAT THIS REGISTER VIEW IS NOT ADMISSIBLE

More information

Cyngor Cymuned Llandwrog

Cyngor Cymuned Llandwrog Cyngor Cymuned Llandwrog Cofnodion Cyfarfod y Cyngor 15 Medi 2014 Clerc y Cyngor David Roberts Tudalen - 1 - Cyngor Cymuned Llandwrog Cofnodion y cyfarfod o Gyngor Cymuned Llandwrog a gynhaliwyd Nos Lun,

More information

No 7 Digital Inclusion

No 7 Digital Inclusion No 7 Digital Inclusion 7 Digital Inclusion Active Response 7 will reflect on the issues that have arisen around the lack of engagement of some sectors of the community in recent technological advances.

More information

Cynllun Datblygu Lleol ar y Cyd Gwynedd a Môn ( )

Cynllun Datblygu Lleol ar y Cyd Gwynedd a Môn ( ) Cynllun Datblygu Lleol ar y Cyd Gwynedd a Môn (2011-2026) Archwiliad Sesiwn Gwrandawiad 8 YNNI ADNEWYDDADWY 9.30 yb, Dydd Iau 15 Medi 2016 Datganiad ysgrifenedig pellach a thystiolaeth i w hystyried gan

More information

ATB: Collective Misunderstandings

ATB: Collective Misunderstandings January - April 2015 Kristian Byskov Barney Dicker Margarita del Carmen Pia Eikaas Owen Griffiths Martin Haufe Benny Henningsen Vladas Suncovas Fern Thomas Anna Ørberg On the occasion of the anniversary

More information

Wythnos Gwirfoddolwyr

Wythnos Gwirfoddolwyr www.mantellgwynedd.com NEWYDDLEN MUDIADAU GWIRFODDOL GWYNEDD Rhifyn 46 Gorffennaf 2009 CYNNWYS Newyddion Canolfan Gwirfoddoli Gwynedd Grantiau Plant a Phobl Ifanc Y Porth Ymgysylltu Iechyd, Gofal Cymdeithasol

More information

Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales. Cymorth chwilio Finding Aid - Gwen Rees Roberts Papers, (GB 0210 GWERTS)

Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales. Cymorth chwilio Finding Aid - Gwen Rees Roberts Papers, (GB 0210 GWERTS) Llyfrgell Genedlaethol Cymru = The National Library of Wales Cymorth chwilio Finding Aid - (GB 0210 GWERTS) Cynhyrchir gan Access to Memory (AtoM) 2.3.0 Generated by Access to Memory (AtoM) 2.3.0 Argraffwyd:

More information

Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Morgannwg Y Lle Celf

Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Morgannwg Y Lle Celf Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Morgannwg 2012 Y Lle Celf Noddwyr Balch Medal Aur am Bensaernïaeth Eisteddfod Genedlaethol Cymru Cymru wedi i dylunio n well Cynnwys Contents 3 Gair o r Gadair A Word

More information

Anatomi cydnerthedd: Pecyn cymorth. Heading. Datblygwyd yr adnodd hwn yn wreiddiol gan yr Asiantaeth Gwella Gwasanaethau Cymdeithasol.

Anatomi cydnerthedd: Pecyn cymorth. Heading. Datblygwyd yr adnodd hwn yn wreiddiol gan yr Asiantaeth Gwella Gwasanaethau Cymdeithasol. Heading Anatomi cydnerthedd: Pecyn cymorth Datblygwyd yr adnodd hwn yn wreiddiol gan yr Asiantaeth Gwella Gwasanaethau Cymdeithasol. Anatomi cydnerthedd: Pecyn cymorth /1 Manylion cyswllt Gofal Cymdeithasol

More information

Gwaith Cymdeithasol yng Nghymru. Social Work in Wales. Prosbectws i Israddedigion. Undergraduate Prospectus

Gwaith Cymdeithasol yng Nghymru. Social Work in Wales. Prosbectws i Israddedigion. Undergraduate Prospectus Gwaith Cymdeithasol yng Nghymru Prosbectws i Israddedigion Social Work in Wales Undergraduate Prospectus Dysgu sy n Newid Bywydau Mae popeth sydd angen i chi ei wybod er mwyn dechrau ar eich taith gyda

More information

CYNGOR CYMUNED LLANWENOG COMMUNITY COUNCIL

CYNGOR CYMUNED LLANWENOG COMMUNITY COUNCIL CYNGOR CYMUNED LLANWENOG COMMUNITY COUNCIL Neuadd y Pentref, Drefach am 7.30yh 3ydd o Fedi 2013 Drefach Village Hall, 7.30pm 3 rd of September 2013 Yn bresennol/present: Cyng. Bill Green, Cyng. Gwilym

More information

NEWYDDION. I gael yr wybodaeth ddiweddaraf dilynwch ni ar:

NEWYDDION.  I gael yr wybodaeth ddiweddaraf dilynwch ni ar: Rhifyn. 63 Elusen Rhif 1043989 Haf 2014 NEWYDDION Cwmni Cyfyngedig gan Warant Rhif 2993429 I gael yr wybodaeth ddiweddaraf dilynwch ni ar: /AVOWWrexham @AVOWWrexham Yn Y Rhifyn Hwn 03 04 05 06 07 08 09

More information

Traddodiad a newydd-deb. yn nofelau Wiliam Owen Roberts

Traddodiad a newydd-deb. yn nofelau Wiliam Owen Roberts Traddodiad a newydd-deb yn nofelau Wiliam Owen Roberts Non Meleri Hughes Traethawd a gyflwynwyd ar gyfer gradd PhD Prifysgol Bangor 2011 2 DATGANIAD Nid yw sylwedd y gwaith hwn wedi cael ei dderbyn o r

More information

Datblygu r Cwricwlwm Cymreig

Datblygu r Cwricwlwm Cymreig Datblygu r Cwricwlwm Cymreig Cyfeiria r llyfryn hwn at y Cwricwlwm Cymreig pan yn cyfeirio at Ofyniad Cyffredin y Cwricwlwm Cenedlaethol, ac at Gwricwlwm Cymreig pan yn cyfeirio at ddadansoddiad ysgolion

More information

33 Glan y Gors PRESTATYN Clwyd LL19 7RL

33 Glan y Gors PRESTATYN Clwyd LL19 7RL 33 Glan y Gors PRESTATYN Clwyd LL19 7RL Home Information Pack Index About this form: 33 Glan y Gors PRESTATYN Clwyd LL19 7RL Under the Home Information Pack (No. 2) Regulations 2007, you must include

More information

RHAN UN: Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2006/2007. Arolwg ac asesiad Ymddiriedolaeth y BBC

RHAN UN: Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2006/2007. Arolwg ac asesiad Ymddiriedolaeth y BBC RHAN UN: Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2006/2007 Arolwg ac asesiad Ymddiriedolaeth y BBC Cynnwys 2 Cyflwyniad y Cadeirydd 5 Trosolwg Ymddiriedolaeth y BBC 9 Beth ydyw a beth mae n ei wneud 12 Yr Ymddiriedolwyr

More information

Llantwit Major Llanilltud Fawr

Llantwit Major Llanilltud Fawr Neath SWANSEA 4 Port Talbot A465 4 4 40 39 38 37 A4 Glyn- Neath A406 A4059 35 470 Monmouth Ebbw Abergavenny Merthyr Vale Tydfil Blaina Raglan Rhymney Hirwaun Aberdare Crumlin Pontypool Usk Treorchy Cwmbran

More information

Cyfarwyddiadau i Gyfranwyr. Wrth baratoi eu cyfraniadau dylai awduron ymgynghori â r cyfarwyddiadau a geir yn Elwyn

Cyfarwyddiadau i Gyfranwyr. Wrth baratoi eu cyfraniadau dylai awduron ymgynghori â r cyfarwyddiadau a geir yn Elwyn Cyfarwyddiadau i Gyfranwyr Wrth baratoi eu cyfraniadau dylai awduron ymgynghori â r cyfarwyddiadau a geir yn Elwyn Davies, Cyfarwyddiadau i Awduron, ail argraffiad (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1969);

More information

My Square Mile Fy Milltir Sgwâr

My Square Mile Fy Milltir Sgwâr My Square Mile Fy Milltir Sgwâr Published by the Design Commission for Wales 2007 Cyhoeddwyd gan Gomisiwn Dylunio Cymru 2007 Eileen Adams and the Design Commission for Wales Eileen Adams a Chomisiwn Dylunio

More information

CYNGOR CYMUNED LLANGERNYW LLANGERNYW COMMUNITY COUNCIL

CYNGOR CYMUNED LLANGERNYW LLANGERNYW COMMUNITY COUNCIL CYNGOR CYMUNED LLANGERNYW LLANGERNYW COMMUNITY COUNCIL Cynhaliwyd Cyfarfod o r Cyngor Cymuned Nos Fercher, Medi 30ain 2015 am 7.30 yh yng Nghanolfan Gwytherin Ymddiheuriadau: Elen H Edwards, R Emlyn Williams,

More information

Datganiadau o Bolisi Rhaglenni r BBC

Datganiadau o Bolisi Rhaglenni r BBC Datganiadau o Bolisi Rhaglenni r BBC 2009/2010 Datganiadau o Bolisi Rhaglenni r BBC 2009/2010 1 Cynnwys Datganiad y Cyfarwyddwr Cyffredinol... 3 Teledu... 5 BBC One... 5 Atodiad BBC One Scotland... 9 Atodiad

More information

Datganiad Cadwraeth Clawdd Offa. Offa s Dyke Conservation Statement

Datganiad Cadwraeth Clawdd Offa. Offa s Dyke Conservation Statement Datganiad Cadwraeth Clawdd Offa Offa s Dyke Conservation Statement Menter Clawdd Offa, Gorffennaf 2000 Offa s Dyke Initiative, July 2000 Testun Casglwyd ynghyd a i olygu gan Ian Bapty ar ran Pwyllgor Ymgynghorol

More information

Cycle Tracks Traciau Beicio & Butterflies & Glöynnod Byw. WREN projects in Wales Prosiectau WREN yng Nghymru

Cycle Tracks Traciau Beicio & Butterflies & Glöynnod Byw. WREN projects in Wales Prosiectau WREN yng Nghymru Cycle Tracks Traciau Beicio & Butterflies & Glöynnod Byw WREN projects in Wales Prosiectau WREN yng Nghymru FCC Environment From waste to resource. FCC Environment are the leading UK waste and resource

More information

Gwobrau. Enillwyr. Prif noddwyr 1

Gwobrau. Enillwyr. Prif noddwyr 1 Gwobrau 2015 Enillwyr Prif noddwyr 1 Prif noddwyr Cyflwyniad Heb ymgeiswyr am Wobrau CEW ni fyddai cyfle i ddathlu rhagoriaeth y sector adeiladu yng Nghymru. Ac heb noddwyr, ni fyddai digwyddiad dathlu

More information

Anatomi cydnerthedd: cynorthwyon a rhwystrau wrth i ni heneiddio Adolygiad llenyddiaeth

Anatomi cydnerthedd: cynorthwyon a rhwystrau wrth i ni heneiddio Adolygiad llenyddiaeth Anatomi cydnerthedd: cynorthwyon a rhwystrau wrth i ni heneiddio Adolygiad llenyddiaeth Gan Imogen Blood, Ian Copeman & Jenny Pannell Hydfref 2015 1 Cydnabyddiath Hoffai r awduron gofnodi eu diolch i r

More information

Anhwylderau r Sbectrwm Awtistig. Adnodd i Deuluoedd yng Nghymru

Anhwylderau r Sbectrwm Awtistig. Adnodd i Deuluoedd yng Nghymru Anhwylderau r Sbectrwm Awtistig Adnodd i Deuluoedd yng Nghymru Rhagfyr 2010 ISBN 978 0 7504 5977 8 Hawlfraint y Goron 2011 WAG10-11196 F1141011 2 Cynnwys Tudalen Beth yw Anhwylderau r Sbectrwm Awtistig?

More information

Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd 2018 Y Lle Celf

Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd 2018 Y Lle Celf Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd 2018 Y Lle Celf Cynnwys Contents 3 Rhai Cwestiynau Hynod o r Gadair 4 Some Extraordinary Questions from the Chair Thomas Williams Y Lle Celf 2018 8 David Alston Sylwadau

More information

NEWS. Gwefan NEWYDD AVOW ewch arno heddiw!

NEWS.  Gwefan NEWYDD AVOW ewch arno heddiw! Rhifyn 55 Haf 2012 Elusen Rhif 1043989 Cwmni Cyfyngedig gan Warant rhif 2993429 NEWS www.avow.org www.avow.org Tŷ Avow 21 Egerton Street 21 Stryd Egerton Wrexham Wrecsam LL11 1ND Tel/Ffôn: 01978 312556

More information

Magnox s socio-economic scheme has donated 50,000 to the Cylch Y Llan Trust to transform the former Grade II* St Deiniol s Church in Llanuwchllyn.

Magnox s socio-economic scheme has donated 50,000 to the Cylch Y Llan Trust to transform the former Grade II* St Deiniol s Church in Llanuwchllyn. Magnox Socio-economic Funding in the Community The Magnox socio-economic scheme provides funding to support activities that benefit the social or economic life of communities, in support of the NDA s responsibilities

More information

Llogi Cyfleusterau Venue Hire

Llogi Cyfleusterau Venue Hire Llogi Cyfleusterau Venue Hire Cyflwyniad Introduction Bwyta mewn neuadd neo-glasurol gain, priodi mewn plasty o oes Elizabeth, neu gael cyfarfod busnes mewn amgueddfa fodern arobryn ar y glannau; gall

More information

Week/Wythnos 13 March/Mawrth 28 - April/Ebrill 3. Pages/Tudalennau:

Week/Wythnos 13 March/Mawrth 28 - April/Ebrill 3. Pages/Tudalennau: Week/Wythnos 13 March/Mawrth 28 - April/Ebrill 3 Pages/Tudalennau: 2 Laurence's Extraordinary Ordinary Houses 3 The Welsh Italians 4 Match of the Day Wales 5 Visions of the Valleys 6 The Valleys Fighter

More information

CYLCHLYTHYR IECHYD CYMRU

CYLCHLYTHYR IECHYD CYMRU CYLCHLYTHYR IECHYD CYMRU WHC (2007) 022 Parc Cathays Caerdydd CF10 3NQ Cathays Park Cardiff CF10 3NQ Dyddiad Cyhoeddi: 20 Ebrill 2007 Statws: Gweithredu Teitl: Datganiad Polisi a Fframwaith Gwasanaeth

More information

Rural Crime Forum. MONDAY 23 JULY :00-12:30 FUW Building Royal Welsh Showground. Panel Members. Are we doing enough to tackle rural crime?

Rural Crime Forum. MONDAY 23 JULY :00-12:30 FUW Building Royal Welsh Showground. Panel Members. Are we doing enough to tackle rural crime? Rural Crime Forum MONDAY 23 JULY 2018 11:00-12:30 FUW Building Royal Welsh Showground Panel Members Are we doing enough to tackle rural crime? Dyfed-Powys is the largest police force area in both England

More information

ISBN digidol Hawlfraint y Goron WG23697

ISBN digidol Hawlfraint y Goron WG23697 ISBN digidol 978 1 4734 2505 7 Hawlfraint y Goron WG23697 Cynnwys Cefndir 2 Nodyn gan yr Athro Ian Diamond 3 Cais am dystiolaeth 4 Manylion yr atebydd 5 Holiadur 6 Atodiad A: Cylch gorchwyl y Panel Adolygu

More information

Arolwg Tîm Rheoli BBC Cymru Wales 2012/13

Arolwg Tîm Rheoli BBC Cymru Wales 2012/13 Arolwg Tîm Rheoli BBC Cymru Wales 2012/13 Mae ein cenhadaeth yn glir: ry n ni yma i helpu cynulleidfaoedd ddarganfod a gwneud synnwyr o Gymru ac i hyrwyddo r dalent orau a r syniadau mwyaf beiddgar ar

More information

Wreiddio. Crynodeb. Dinas a Sir. yn y pen draw. Abertawee. newydd i CDSA. equivalent/fte) yn. corfforaethol ailddefnyddio, m 2.

Wreiddio. Crynodeb. Dinas a Sir. yn y pen draw. Abertawee. newydd i CDSA. equivalent/fte) yn. corfforaethol ailddefnyddio, m 2. Astudiaeth Achos: Defnyddio Strategaeth Gaffael Arloesoll i Wreiddio Cylcholdeb yn Adnewyddiad Swyddfa Canolfann Ddinesig Cyngor Abertawee Crynodeb Ffeithiau Allweddol Yn ystod 2017, dechreuodd Cyngor

More information

ACQUISITION OF LAND ACT 1981

ACQUISITION OF LAND ACT 1981 ACQUISITION OF LAND ACT 1981 NOTICE OF A PROPOSED COMPULSORY PURCHASE OF LAND FORMING PART OF A COMMON AND RIGHTS OVER LAND FORMING PART OF A COMMON, SUCH LAND BEING KNOWN AS CWMTAFF FECHAN RIVERSIDE COMMON

More information

GWOBRAU TAI CYMRU COMPENDIWM ARFER DA. Rhannu r gwersi a ddysgwyd wrth Gwobrau Tai Cymru Cymru. 1

GWOBRAU TAI CYMRU COMPENDIWM ARFER DA. Rhannu r gwersi a ddysgwyd wrth Gwobrau Tai Cymru Cymru.   1 GWOBRAU TAI CYMRU 2017 COMPENDIWM ARFER DA Rhannu r gwersi a ddysgwyd wrth Gwobrau Tai Cymru 2017 www.cih.org 1 Sponsored Noddwyd by gan Cymru Adnewyddu Cymunedau Trawsnewid Bywydau O fewn Lovell, rydym

More information

Cole Harris fonds. Compiled by Terra Dickson (2003) Last revised October University of British Columbia Archives

Cole Harris fonds. Compiled by Terra Dickson (2003) Last revised October University of British Columbia Archives Cole Harris fonds Compiled by Terra Dickson (2003) Last revised October 2011 University of British Columbia Archives Table of Contents Fonds Description o Title / Dates of Creation / Physical Description

More information

PR and Communication Awards 2014

PR and Communication Awards 2014 PR and Communication Awards 2014 PR and Communication excellence in the Welsh social housing sector The third PR and Communication Awards Ceremony was held during CHC's Communications Conference in Llandrindod

More information

HALF YEARLY MEETING. Castell Brychan, Aberystwyth. DATE: 25 June Professor M. Wynn Thomas (Chair)

HALF YEARLY MEETING. Castell Brychan, Aberystwyth. DATE: 25 June Professor M. Wynn Thomas (Chair) HALF YEARLY MEETING VENUE: Castell Brychan, Aberystwyth DATE: 25 June 2009 PRESENT: Professor M. Wynn Thomas (Chair) Local Authorities Councillor Morfudd M. Jones (Denbighshire) Councillor Jim Criddle

More information

Recriwtio: Ystyried y Gymraeg

Recriwtio: Ystyried y Gymraeg Recriwtio: Ystyried y Gymraeg comisiynyddygymraeg.cymru Cefndir Prif nod Comisiynydd y Gymraeg, sefydliad annibynnol a grëwyd yn unol â Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011, yw hybu a hwyluso defnyddio r Gymraeg.

More information

FFI LM A R CYFRYN GA U

FFI LM A R CYFRYN GA U FFY DD Y N Y F F R ÂM C YNNAU R F F L AM A S T U DI O S Ê R Y N Y MA E S F F IL M IAU YSG RIFAU AR T WIN TOW N, F F I L M I AU R 1 9 9 0 au FFI LM A R CYFRYN GA U C AM P HYS BYS E B U A R P L E NT YN S

More information

Mentro a cholli? Alcohol a gamblo: ymchwilio i r nodweddion cyffelyb ac atebion cyffredin

Mentro a cholli? Alcohol a gamblo: ymchwilio i r nodweddion cyffelyb ac atebion cyffredin Mentro a cholli? Alcohol a gamblo: ymchwilio i r nodweddion cyffelyb ac atebion cyffredin Alcohol Concern Alcohol Concern yw r elusen genedlaethol ar gamddefnyddio alcohol, gan ymgyrchu dros bolisi alcohol

More information

Pevsner: The Complete Broadcast Talks, Architecture and Art on Radio and. Nikolaus Pevsner did more than anyone else in twentieth century Britain to

Pevsner: The Complete Broadcast Talks, Architecture and Art on Radio and. Nikolaus Pevsner did more than anyone else in twentieth century Britain to Pevsner: The Complete Broadcast Talks, Architecture and Art on Radio and Television, 1945-1977 edited by Stephen Games London: Ashgate Press, 2014, 578 pages ISBN: 978-1-4094-6197-5 (hardback) Price: 90

More information

Adopting Preventative Approaches Shared Learning Seminar Seminar Dysgu a Rennir Mabwysiadu Dulliau Ataliol

Adopting Preventative Approaches Shared Learning Seminar Seminar Dysgu a Rennir Mabwysiadu Dulliau Ataliol Adopting Preventative Approaches Shared Learning Seminar Seminar Dysgu a Rennir Mabwysiadu Dulliau Ataliol Presenter Name / Enw Cyflwynydd Alan Morris Job title / Teitl swydd Organisation / Sefydliad E-mail

More information

Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement

Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement Dadansoddiad disgrifiadol o iechyd yng nghyffiniau Gwaith Hanson Cement Chwefror 2011 Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru Awduron: Rhys Gibbon, Dr Ciaran Humphreys, Claire Jones, Nathan Lester, Margaret Webber

More information

BODWYN FARM / FFERM BODWYN CAEATHRO CAERNARFON GWYNEDD LL55 2TG

BODWYN FARM / FFERM BODWYN CAEATHRO CAERNARFON GWYNEDD LL55 2TG BODWYN FARM / FFERM BODWYN CAEATHRO CAERNARFON GWYNEDD LL55 2TG 104.23 acres (42.18 hectares) or thereabouts of land including a substantial character residence with garden grounds and a walled garden

More information