KGATISO 8 No 6 Diphalane Lekwalodikgang la Badirammogo ba YBB Madiba Mop Manie

Transcription

1 eish! KGATISO 8 No 6 Diphalane 2014 Lekwalodikgang la Badirammogo ba YBB Bolelela lefatshe ka patlisiso ya rona Ditiro tsa Letsatsi la Madibadi solegela baagi molemo Mop Manie o rata thata go ithuta a le kgakala le setheo

2 KAEDI 2 Tsela ya go tlhama webo 3 Molaetsa wa motlatsa-mokanseliri Eish, re na le dikgang tse dintsi! 4 Go rekisetsa ba metswedi ya dikgang saense le patlisiso 6 YBB e sola metsotso e le 67 molemo ka Letsatsi la Madiba 8 Tsepa mogopolo go Batlolamolao ba tla sekisiwa 9 Ready, steady... Kuali! 10 Katlego e bakwa ke tiro ya ka natla 12 Dikgang tsa khamphase: Mafikeng 13 Dikgang tsa khamphase: Potchefstroom 14 Dikgang tsa khamphase: Khutlotharo ya Lekwa 15 Bomankge ba YBB ba itse se ba buang ka sone 16 Badiri ka rona Do, re, me, fa... Zaan o opela kgauf le kgakala 17 Dilo tse ke di gakologelwang fa ke ne ke sa ntse ke le monnye ke Bafenyi ke 19 Babatlisisi ba rarabolola bothata jwa metsi 20 Semela sa Cinderella: se fetofetoga le maemo kgotsa se a swa Tsebe ya pele: Buisa tsebe e e ka fa morago ya Eish! ka patlisiso e e kgatlhang ya ga Mop Oziniel Ruzvidzo wa Khamphase ya Mafikeng. TSWEETSWEE ELA TLHOKO: Go fokotsa kgotlelo mo tikologong, jaanong maloko otlhe a badiri ba YBB a tla abelwa Eish! ya eleketeroniki. Ba ba sa diriseng dikhomphiutha ke bone fela ba ba tla newang dikhopi tse di gatisitsweng. Go ka ikgolaganngwa le mmegadikgang wa rona wa Eish!, Willie du Plessis, fa o batla go mo loma tsebe ka dikgang kgotsa go botsa dipotso. Tsela ya go tlhama webo Ofisi ya Setheo ya Webo e ne ya tshwara lenaneo la yone la ntlha la ngwaga la tsela ya go tlhama webo, le mo go lone bomankge ba intaseteri eno ba neng ba tlhaba ba bangwe botlhale ka tsa inthanete. Boikaelelo jwa tiragalo eno e ne e le go ruta bagatisi ba YBB, Badiri ba ditshwantsho ka khomphiutha, babegadikgang le makoko a mangwe a a kgatlhegelang seno mekgwa ya bošeng le mekgwa ya go akanya ya go dirisa mmedia wa botsalano (segolobogolo go kopanya kgwebo ya botsalano), go dira dijenale tsa inthanete le go tlhama diteng tsa boleng jo bo kwa godimo tsa webo. Maloko a le mantsi a setlhopha sa batsamaisi ba bagolo le one a ne a ipha nako ya go nna teng mo go lone. Seno se ne se le botlhokwa thata, ka gonne dimmenejara ke tsone thata di dirang ditshwetso tsa gore go laisiwe diteng dife tse di ntšha mo ditsebeng tsa webo ya yunibesiti, mme gape ba ne ba lemotshiwa ka mamena mangwe a a amanang le mmedia wa botsalano le go dirisa jenale ya inthanete. Bontsi jwa ditshwaelo tse di neng tsa romelwa morago ga moo bo ne jwa bontsha gore tiragalo eno e ne e itumeletswe thata. Bareetsi ba ne ba emetse dikhamphase tsotlhe tse tharo le maloko a Ofisi ya Setheo, mme le fa go ne go kgatlhegelwa dilo tse di farologaneng, go bonala mongwe le mongwe a dule a ithutile sengwe. Mongwe wa dibui, e leng Dinesh Balliah, motlhatlheledi yo moša wa mmedia wa botsalano kwa Yunibesiting ya Wits o ne a re go botlhokwa gore yunibesiti e nne le webo gore: e kgone go tlamela ka tshedimosetso le didirisiwa e kgone go dira pego ya dipholo tsa patlisiso e kgone go buisana le bana-le-seabe e kgone go godisa leina le lentle la badiri le baithuti O ne a re mmedia wa botsalano o tshwanetse go dirisiwa ka gonne: diteng tsa inthanete di ka ga puisano dipuisano ga di ka ke tsa direga fa diwebosaete di sa dire mmedia wa botsalano o dira gore dipuisano tseno di kgonege gape mmedia wa botsalano o maketa diteng tsa gago mo boemong jwa gago Setlhopha sa Batseleganyi: Nelia Engelbrecht le Marelize Santana, Louis Jacobs, Phenyo Mokgothu, Pertunia Thulo, Kiewiet Scheppel, Annette Willemse, Elmarie Cronje, Rolien Roos, Sharon W Dzwairo. Dithanolo: Willie Cloete, Kaka Mokakale, Peter Mekgwe, Marietjie Delport, Wilna Liebenberg. Baakanyetsi le popo ya di-tsebe: Graphikos. Bagatisi: Ivyline Technologies. Ditshwantsho: Maclez Studios, Nelia Engelbrecht, Pertunia Thulo, Phenyo Mokgothu, Kiewiet Scheppel, Annette Willemse. Katuni: Mynderd Vosloo. Go ka botsa gape / Kwalelano: Nelia Engelbrecht Mogala (018) Lebokoso la poso 260. Eish! e bopiwa mme e gatisiwa ka Setswana, Seesimane le ka Seaferikanse ke Lefapha la Merero ya Korporatifi le Kamano ka mo Ofising ya Setheo ya YBB. Fa o ka tlhoka dikhopi tse dingwe gape, ka kopo, ikopantse le Nelia Engelbrecht. 2

3 GO TSWA GO MOTSELEGANYI MOLAETSA WA MOTLATSA-MOKANSELIRI Badirikanna ba ba rategang Dingwaga di le some morago ga go kopanngwa ga dikhamphase, ke nako ya go tlhatlhanya ka kgang ya gore re fitlheletse mokgele wa rona go le go kana kang fa e sa le ka 2004, mme se se botlhokwa le go feta ke nako ya go ipeela mokgele o moša, maikaelelo le leano la dingwaga di le 10 tse di tlang, 2015 go fitlha go Gore re kgone go dira jalo, setlhopha sa botsamaisi se se okeditsweng sa setheo (se se akaretsang batlatsa-bareketoro ba dikhamphase), se ntse se dira dithulaganyo tsa go tlhama ajenda e e logetsweng maano ya YBB. Setlhopha seno se ntse se dira kgatelopele e e mole- YBB e na le lebokoso la matlotlo le le tladitsweng ka dikgang tsa patlisiso; mme dikgang tseno di tshwanetse go kelekwa le go kwalwa ka tsela e go leng motlhofo go di buisa gore di kgone go ikuela mo go ba le bantsi Mo tokololong eno ya Eish! ditsebe 4 le 5 di tlhalosa ka fa YBB e katisang babatlisisi ba yone ka gone gore ba kgone go bolelela ba metswedi ya dikgang dikgang tsa bone tsa patlisiso ka katlego. Batho ba ba tumileng mo go ba metswedi ya dikgang, yo mongwe wa bone e leng Mohumagatsana Ruda Landman, o ne a thusa ka katiso ka di 19 le di 20 tsa kgwedi ya Phatwe a bo a tlhalosa ka fa babatlisisi ba tshwanetseng go bua le ba metswedi ka dikgang ka gone le go ba bolelela molaetsa wa bone wa patlisiso ka tsela e o tla tlhaloganngwang ke bontsi jwa bareetsi. Ka bonako morago ga moo, mo lenaneong la go katisediwa go dirisa webo ka di 4 tsa kgwedi ya Lwetse, bomankge ba ne ba ruta maloko a badiri ba YBB ka sengwe le sengwe se se amanang le mo ka dinako tse di farologaneng tsa bosberaad, tse di simolotseng ka Phukwi mme tsa tswelela le mo kgweding ya Phatwe. Tshupantlha e re ntseng re e dirisa ka dinako tsa dikokoano tseno ke pego ya phanele ya maloko a dinaga di sele ya tshekatsheko (gareng ga ditshekatsheko tse dingwe le tsela e re tlhaloganyang dilo ka yone mo teng ga setheo sa rona) e bošeng jaana e neng ya leba kgatelopele ya rona ya go fitlhelela mekgele ya rona e e tlhalosiwang mo maikaelelong a rona mo dingwageng di le 10 tse di fetileng. Re akanyetsa dinonofo tse di latelang tse phanele e ileng ya di umaka: Tsela e e nonofileng ya go tlhama bokgoni jwa go dira patlisiso le dipholo tsa yone. Go nna le seabe mo baaging mo lefelong la bone le mo kgaolong. Botsamaisi jwa tsa ditšhelete le go tlhomama ga boemo jwa ditšhelete Gape re ile ra leba ditshitshinyo tse di dirilweng ke phanele, e leng: Mathata a go tlisa diphetogo, segolobogolo go momaganya batho mo loagong. Mathata a dithulaganyo ka kgwebo ya rona le ka mokgwa wa botsamaisi le go fitlhelela go kopanngwa ga ditso mo setheong le boitshupo. Go tshwarwa ga badiri ka tekatekano mo tirong ka kakaretso segolobogolo mo maemong a batsamaisi ba bagolo. Go tlhomamisa gore maikaelelo a go dira patlisiso a tsamaisana le ditlhoko tsa kgaolo le tsa naga yotlhe. Mme re a lemoga gore thulaganyo eno e e logetsweng maano e ne e se kitla e nna e e feletseng kwantle ga ditshwaelo tsa bana-le-seabe ba ba botlhokwa ba yunibesiti. Ka jalo re ikemiseditse go kopa kgakololo mo go lona jaaka bangwe ba ditlhopha tseno tse di botlhokwa.tshedimosetso go ya pele ka kgakololano e tla latela mo bogautshwaneng. Rona, setlhopha sa botsamaisi, re go laletsa go kopanela le rona mo tirong e e kgatlhang eno ya go bona lesedi le le ntšha le le tlileng go re kaela dingwaga di le some tse di tlang. Ka ditshwaelo tsa lona le botlhaga jwa lona jo bo sa feleng, go ikanyega ga lona le tshegetso ya lona, re tla gatela pele sentle mo tirong ya go aga isagwe e e itumedisang fela thata Go tswa ka magoro ga se go latlhana, Mop Dan Kgwadi Motlatsa-mokanseliri Eish, re na le dikgang tse dintsi! tshedimosetso mo inthaneteng. Mohumagatsana Emmerentia Nel, mankge yo o tlhamang diteng tsa inthanete (segolobogolo tsa thuto), o ne a tlhalosa ka fa babatlisisi ba neng ba ka bolelela lefatshe lotlhe dikgang tsa bone tsa patlisiso ka gone ka go dirisa jenale ya mo inthaneteng. Buisa go le gontsi ka katiso eno mo athikeleng ya tsebe 2. Mo tsebeng 19 le tsebe e e ka fa morago ya tokololo eno ya Eish! re tlhalosa diporojeke di le pedi tsa patlisiso ka boripana. Nngwe ya tsone ke ya kafa patlisiso e rarabololang bothata jwa metsi mo baaging ka gone, mme e nngwe e re bolelela se re ka se ithutang ka bokgoni jo bo sa tlwaelegang jwa semela sa Cinderella jwa go fetofetoga le maemo a a gwetlha thata. Kwa bokhutlong jwa diathikele tse pedi tseno tse di khutshwane o tla bona digoke tse di go isang kwa diathikeleng tse di feletseng tsa patlisiso mo makasineng wa ntlha wa patlisiso wa YBB, wa Research Dynamics. Lekwalopaka leno le tletse ka dikgang tse di kgatlhang tse di simololang ka tsa patlisiso ka tsa lefaufau le go fetoga ga tlelaemete go fitlha ka patlisiso ka diokobatsi tse di lwantshang malaria le bolwetse jwa lehuba. Mo dingwageng di le 10 tse di fetileng YBB e tlhagisitse patlisiso ya boleng jo bo kwa godimo - a re se keng ra okaoka go e bolelela lefatshe lotlhe ka go tlotla ka dikgang tse di tswang mo go yone. Buisang ka boitumelo, Nelia le setlhopha sa Eish! 3

4 Go rekisetsa bobegakgang Saense le ditlhotlhomiso Baitseanape ba bobegakgang ba ba nnileng le seabe: Mme Yolandi Groenewald, Mme Ruda Landman le Mme Lizette Labuschagne ba neela batlhotlhomisi le borasaense ba YBB kgakololo ya gore ba ka golagana jang le bobegakgang. Borasaense le batlhotlhomisi ba Yunibesiti ba ithutile mokgwa wa go rekisetsa bobegakgang ditlhotlhomiso tsa bona ka nako ya dithutano tse di ka ga dinonofo ka Phatwe a le 19 kwa kantorong ya setheo. Maitlhomo a dithutano tseno e ne e le go maatlafatsa barutegi go fetisetsa molaetsa wa ditlhotlhomiso tsa bona tse di kgethegileng le boitseanape ba bone kwa bathong ba ba farologaneng. Rasaense le motlhotlhomisi mongwe le mongwe o tla go bolelela gore ga go sepe se se kgotsofatsang go gaisa fa o duelwa morago ga go dira ka natla. Ba tla go bolelela gape gore ba itumela thata jang fa ba dira diphitlhelelo tse dintšhwa kgotsa ba supetsa dikgopolo/ditiori tsa bona mo tirong ya bona mme lefa go le jalo ke eng se se itumedisang fa o sa abelane le boitseanape? Ke ka moo go leng botlhokwa gore barutegi ba rona ba ba dirang ka natla gore ba phasalatse lefoko malebana le diphitlhelelo tsa bona. Dithutano tsa dinonofo di ne di amogetse ba ba itlhomileng kwa pele mo bodirelong ba bobegakgang go neela borasaense le batlhotlhomisi kgakololo ya boitseanape le dikaelo. Dithutano tseo di ne di tsamaisiwa ke mmegadikgang yo o malebana le dipatlisiso yo o fentseng kabo Mme Ruda Landman, motlhotlhomisi gape e le motlhatlheledi Mme Marina Joubert,le mmegadikgang Mme Yolandi Groenewald. Didirisiwa tsa thuto di kwadilwe ke Mme Jenni Metcalfe, mogokaganyi wa tlhaeletsano wa Saense le Tikologo le Rre Toss Gascoigne, e leng poresidente wa International Network for the Public Communication of Science and Technology. Babegadikgang ba le babedi Mme Lizette Labuschagne wa tirelo kgaso ya Aforikaborwa SABC le Rre Dane Beisheim wa OFM, mmogo le sebueledi sa YBB Rre Louis Jacobs, ba buile le borasaense le batlhotlhomisi ba YBB ka ditlhogo di le mmalwa. Tsone di ne di akaretsa molawana wa bobegakgang wa YBB, go dira botsalano le bobegakgang, tlhaeletsano ka saense e le mokgwa wa togamano ya tlhotl- homiso ya yunibesiti le dintlha tse di namatsang malebana le bobegakgang. FETISA MOLAETSA Kgwetlho kgolo go borasaense le batlhotlhomisi ke go bona matlole go tsweletsa ditlhotlhomiso tsa bona. Go akaretsa bobegakgang ga go thuse fela batho go nna le kgatlhego mme gape ( ka Tsholofelo) ke go ba rotloetsa go aba matlole. Gape e neela barutegi tsibogelo malebana le dikgopolo tsa bona, go tlhotlheletsa kgatlhego ya ditlhotlhomiso mo setšhabeng le go baakanyetsa batho diphetogo. Ke ka moo go leng botlhokwa gore batlhotlhomisi ba netefatse fa ba fetisa molaetsa wa bona ka nako ya dipuisano le bobegakgang. Ntlha ya go rekisa tlhotlhomiso ka Katlego ke gore borasaense ba arabe dipotso di le tharo pele ba gokagana le bobegakgang: Ke bothata bofe kgotsa ntlha efe eo tlhotlhomiso eno e samaganang nayo? Tlhotlhomiso eno e senka tharabololo efe? Tlhotlhomiso eno e tlile go ama mang le teng ka mokgwa ofe? MAATLA A TSIBOSO YA BOBEGAKGANG Borasaense ba YBB ba lemogile gore tsiboso ya bobegakgang ke mongwe wa mokgwa o o maleba go bua ka kgang e e malebana le tlhotlhomiso ya bona. Tsiboso ya bobegakgang ke tshobokanyo ya tshedimosetso e e romelwang babegadikgang ka tiriso ya eposo kgotsa Fekese. Nngwe ya dintlha tse di itumedisang ka tsiboso ya bobegakgang ke gore e netefatsa gore batho botlhe ba ba nang le kgatlhego mo kgannyeng ba dumalane gore e tshwanetse go buiwa jang le gore ke mang yo o tla buang ka yone. Gape e letlelela borasaense go fitlhelela bobegakgang bo le bontsi ka nako e le nngwe ka kgang e e tshwanang mme e thusa babegadikgang go peleta maina le go nna le dintlha tse di nepagetseng.dikgato tsa go sobokanya tsiboso ya bobegakgang ke tseno: Tshola maitlhomo a tsiboso mo mogopolong wa gago fa o thala molaetsa wa gago. Nna le thito ka go supa mokgwa o o maleba wa go kgatlha bobegakgang. Kwala ka mokgwa wa go tlhanolwa/inverted pyramid ke moo o tlhagisang dintlha tse di botlhokwa pele. Akaretsa dintlha tsa kgolagano tsa mongwe le mongwe yo o nopotsweng mo tsibosong eo. Phasalatsa tsiboso ya bobegakgang e ka tswa e le morero o o kwa setlhoeng go mmegadikgang yo o rileng kgotsa go bodirelo botlhe ba bobegakgang. BOBEGAKGANG BO A FAROLOGANA DGo botlhokwa go tlhopha bobegakgang jo bo maleba go tsweletsa mofuta wa tlhotlhomiso e e maleba. Sekai, thelebišene e dirisa thata ditshwantsho mme e tlile go tlhoka thata ditshwantsho, fa bobegakgang ba matlole bo ikaegile mo ditlamoragong tsa tiro ya batlhotlhomisi ka ga madirelo le ditiro mme e tla tlhoka tshedimosetso e le ntsi, dipalo le lenaneo, bobegakgang ba tsa selegae bo tla tlhoka go itse gore tlhotlhomiso eo e tlile go amega jang matshelo kwa kgaolong e e 4

5 rileng ya bona. Dithutano tseo di tlhagisitse kwa setlhoeng mokgwa o o kgethegileng wa mofuta wa bobegakgang jo bo farologaneng, go akaretsa makwalodikgang a selegae, makwalo dikgang a tsatsi le letsatsi, Dimakasine, Radio, thelebišene le bobegakgang ba Eleketeroniki. GO TLHALOGANYA BOBEGAK- GANG GO NEELA BOIKANYEGO Batlhotlhomisi le borasaense ba YBB ga ba neelwa fela kaelo ya Tiori mme gape ba nnile le tšhono ya go tsaya karolo mo dipuisanong tsa thelebišene le Ruda le dipuisano tsa radio le Lizette le Dane. Seno se tlaleleditse boitumelo mo tshedimosetsong ya dithutano tseo. Rre Rudi van der Merwe wa Go Tsaya Karolo mo Morafeng kwa kantorong ya setheo yo o neng a tsene dithutano a re e nnile maitemogelo a a namatsang go kgona go lebaganya sefatlhego le mogaka a tshwana le Ruda Landman mo dipuisanong tsa thelebišene. Go a itumedisa go itse gore go na le mekgwa e le mentsi jaana go fetisa molaetsa wa tlhotlhomiso, tseo karolo ya baagi le tiro e e tswileng diatla. Ke dumela rasaense le motlhotlhomisi mongwe le mongwe o tshwanetse go tsena dithutano tseno tsa ngwaga le ngwaga Se ke maikaelelo a yunibesithi. Ka go tsweletsa dithutano tseno ngwaga le ngwaga, YBB e neela borasaense le batlhotlhomisi senotlolo go bulela ditšhono di le dintsi go bapatsa tiro eo YBB e leng motlotlo ka yone. Dintlhakgolo tsa go dirisa bobegakgang Tlhaeletsana gore o abelane diphitlhelelo tsa gago, senka ditšhono tsa tlamelo ya matlole le go baakanyetsa baagi diphetogo. Dikgang di ka ga ditlamorago tsa kgang ya gago mme e seng ka ditlhotlhomiso tsa gago, tiro ya gago e ama jang motho fela? Babegadikgang ba tshelela dikgang tse di namatsang ba neele dintlha tse di tlhamaletseng, setshwantsho se se maleba tsa ditšhono le nako e e lekaneng pele ba fitlhelela nako e e beilweng go rialo ba tla go rata. Ela tlhoko thata nako e e beilweng/ nako ya makgaolakgang. Mmegadikgang o batla gore kgang ya bo e fedile neng? Dikgang tsa sešweng ke tse di namatsang, tse di onetseng ga se dikgang (ntle fela o ka tshela manatetsha). Dikgang ga se setlankana sa tlhotlhomiso, ka dintlha tsa sone, Qualifiers le ka nepagalo. Dikgang di bua se o se dirileng, se tlile go ama jang batho le gore se tlabo se siame neng. Tsaya mmegadikgang jaaka tsala e seng motho yo o matshosetsi. Bobegakgang bo batla go bua le motlhotlhomisi, e seng sebueledi sa semmuso. O seka wa felela mmegadikgang pelo. Tshegetsa ntlha, tlhagisa dintlha tsa gago ka bokhutswanyana, ka bonako, ka mokgwa o o tlhapileng morago o emise. Dirisa motlhankela wa gago yo o malebana le bobegakgang kgotsa mongwe yo o nang le maitemogelo a bobegakgang go go thusa go sekaseka le go ipaakanya. Fa o feditse, supa fa o kgotsofetse mme o nne botsalano. Dira gore kgolagano ya gago e nne bonolo. Motswedi: Talking science with the media get on the front foot ka Jenni Metcalfe le Toss Gascoigne. 5

6 NWU e diragatsa metsotso e le somaam Dikhamphase tse tharo di supile gape boitlamo ba tsone ba go tokafatsa matshelo a baagi ka go dirisa metsotso e le somaamarataro supa ya nako ya bona go tlotla moswi moporesidente wa maloba Nelson Mandela, ka Phukwi a le 18. BALWETSI LE BANA BA AMOGE- LA TLHOKOMELO YA NWU Badiri ba khamphase ya Mafikeng ba ne ba arogane ditlhopha le go dirisa metsotso e le somaamarataro supa ya bona mo diporojekeng tse di farologaneng tse di kgethegileng mo baaging ba Mafikeng. Ditiragalo di simolotse ka masa ka nako eo Moporofesa MashuduDavhana-Maselesele, e leng mogokgo wa khamphase ya Mafikeng gape a na le borutegi ba booki, mmogo le kgotla kemedi ya baithuti SRC ya mo khamphaseng ba etetse bookelo ba porofense ya Mafikeng. Ba thusitse ka go phepafatsa phaposi ya balwetsi /di-wate, ba alola malao le go thusa balwetsi. Badiri ba kantoro ya kamogelo ya baithuti ba tshegeditse sekolo sa bona se ba se itlhaoletseng sa Isibindi Day Care, ka go ba direla difitlholo le dijotshegare tsa dikhutsana le baagi ba motse wa Magogoe ba feta kgolo a mararo. Badiri ba mo khamphaseng gape ba abetse baagi diphuthelwana tsa dijo mme badiri ba laeborari ya mo khamphaseng ba etetse sekolo sa poraemari sa Slurry koo ba thusitseng ka go phepafatsa. Badiri le baithuti ba Kgato ya Motheo mo lefapheng la thuto le katiso ba phepafaditse le go tlhatswa didirisiwa, ba baakanya Fenitšhara le go penta phaposi ya barutwana ba Kereiti ya R kwa sekolong sa poraemari sa Madiba kwa motseng wa Rooigrond. Lefapha la molao le tsweleditse ditiragalo tsa lone tsa letsatsi la Mandela ka Phukwi a le 25 ka leeto le le kgethegileng kwa sekolong sa poraemari sa Tlale kwa motseng wa Motlhabeng. GO DIRA MAFELO A A BABA- LESEGILENG, A A MANTLE KWA POTCHEFSTROOM Ka letsatsi la ga Madiba Day, baagi ba khamphase ya Potchefstroom ba supile gore lefelo leo batho ba tshelang le go dira kwa go lone le tlhoka go tsewa tsia. Ba dirile seno ka go tshwaragana le baagi go phepafatsa mmila o o gaufi le khamphase le go dira phaka e ntle/ lefelo la go tshamekela la bana ba Tikologo ya 6 kwa Ikageng kwa Potchefstroom. Sekgala se se kae go tswa kwa khamphaseng, mo tseleng ya Steve Biko baithuti le badiri ba tshwaragane le phaposi kgwebo le tlhabololo ya Potchefstroom Tlokwe go phepafatsa. Selebo sa tsela ya Steve Biko gaufi le Khamphase se a fetoga ka ntlha ya difolete tse di oketsegang thata go bua jalo Rre Jean- Marc Stidworthy wa dipapatso le tlhaeletsano kwa khamphaseng ya Potchefstroom. Jean-Marc a re pharakano e ntse e kgoreletsega ka ntlha ya dijanaga tsa kago fa mo ntlheng e nngwe Seterata sa Ditlhare tsa Moeiki sa hisetori kwa toropong e le mo matshosetsing a mesima, ditena, matlhekge a kago le matlapa a dikonkoreiti a a tsholwang kgotsa a tshegediwa mo ditlhareng. Se se tlhotlheleditse maphata otlhe go tsaya kgato go dira lefelo leo gore le babalesege e bile le nne phepa, e seng fela mo baaging mme gape go baithuti le badiri. Mmogo le badiri ba ditlamo di le tharo tsa tlhabololo tsa Unilofts, Campus Key le Brickvest, ba Go dira pharologano: badiri ba khamphase ya Mafikeng ba supile boitlamo ba bone ka go tokafatsa matshelo ka go nna le seabe mo diporojekeng tse di farologaneng tsa baagi ka letsatsi la matsalo la ga moswi moporesidente wa maloba Nelson Mandela. Moporofesa Robert Balfour, Modini wa Disaense tsa Thuto, le badiri Mme Dalene Ackerman, Ngk Louise Postma le Mme Louisa Knight ba ijetse monate ka letsatsi la Mandela kwa tseleng ya Kereke, kwa Ikageng ka go penta le go direla bana ba Tikologo ya 6 phaka e ntle. 6

7 arataro supa ka letsatsi la Mandela Badiri ba tsenya dijo mo polokelong ya dijo. Rre Lucas Sereiof wa Student Counselling and Development (SCD), Mme Keleabetswe Narenti wa Papatso le Tlhaeletsano, Mme Deliwe Msibi wa Papatso le Tlhaeletsano le Mme Maggie Motshaneng, wa SCD, ba netefatsa gore dikuno tsotlhe tse di abilweng di tla isiwa kwa baithuting ba ba di tlhokang thata. Mme Dithaere tsa mebala e e pakaselang di gogela bana ba Tikologo ya 6 kwa Ikageng go dira se ba se dirang botoka e leng go tshameka. GAABO MOTHO GO THEBE PHATSWA KA DIKUNO DI LE 67 Khamphase ya Vaal ya YBB e dumela gore gaabo motho go thebe phatswa. Mo porojekeng e nngwe, Mme Tumi Mzini, yo e leng motlhatlheledi wa Taolo ya Baagi le Tsamaiso le mongwe wa baithuti ba gagwe ba PhD Mme Sonti Mokone, e ne e le karolo ya setlhopha se se phepafaditseng le go penta tikatikwe ya baagi ya Asedi kwa Bophelong-Muvhango. phepafaditse mmila le lebala le le fa thoko ga tsela le go sela ditena tse di thubegileng le go phepafatsa go dikaganyetsa ditlhare tsa Moeiki. Kgakajana go tswa kwa khamphaseng, badiri ba lefapha la thuto le Saense le dirile phaka e ntle/ lefelo la go tshamekela la bana ba Tikologo ya 6 kwa Ikageng kwa Potchefstroom. Porojeke eo e ne e eteletswe pele ke Merna (setlhopha sa serutwa sa Creative and Performing Arts), le mme Adri du Toit le setlhopha sa badiri ka ene ba setlhopha sa serutwa sa Thekenoloji, badiri mmogo ba ba neng ba itumetse ba lefapha la Disaense tsa Thuto le baagi ba Tikologo ya 6. Moporofesa Robert Balfour, motlhatlheledi wa lefapha la thuto le Disaense, a re ba solofela go dira porojeke eo e e tla tswelelang. Badiri go tswa kwa lefapheng la diphaka le boitapoloso mmogo le ditiro tsa setšhaba ba re thusitse, mmogo le bomme le bommemogolo go tswa kwa Tikologo ya 6, go kaba mesima, ba kgabisa ka dithaere le go di penta ka mebala e e farologaneng. Na die tyd het almal iets te drinke en n stukkie koek geniet. Lefapha lengwe le lengwe la barutegi le la tshegetso a ne a kokoanya dilwana di le somaamararo supa tsa dikuno tse di rileng tse di tla thusang baithuti ba ba se nang gone e le karolo ya porojeke ya khamphase ya dijo ka letsatsi- Meal-aday. Modiredi loago wa ntlha wa leruri kwa khamphaseng mme Maggie Matsaneng, o thankgolotse porojeke ya Charity Begins at Home ka letsatsi la Mandela. Porojeke eno e tla lebisa kwa goreng go nne le polokelo ya dijo le diaparo e e tswelelang e sa kgaotse go thusa baithuti ba ba se nang gone. Lefapha lengwe le lengwe le tlhopha sengwe e ka nna dijo tsa meteme, sukiri, teye, kobo, diaparo le dilwana tsa go tlhapa le go kokoanya di le somaamarataro supa tsa sengwe le sengwe sa tseno ga bua jalo Maggie. Dilwana tseno di tsengwa mo polokelong ya dijo le go abelwa baithuti ba ba supilweng ba sena gone. Zaheera Abdullah wa lefapha la Kemonokeng le Tlhabololo ya Baithuti ya khamphase ya Vaal o baakanya diphuthelwana tsa dijo. 7

8 Tsepa Batlolamolao ba tlile go sekisiwa Go nnile le palo e e tsibiketsang ya dikgetse tse di oketsegang tse di batlisisiwang monongwaga ke setlhopha sa boruni jwa ka fa teng. Go ya ka Mme Madelein van der Merwe yo e leng mokaedi wa boruni jwa ka fa teng kwa kantorong ya setheo, ba ikaegile mo go thibeleng tsietso. Boruni jwa ka fa teng bo ntse bo batlisisa palo e e oketsegang ya ditiro tsa tsietso le tsamaiso e e sokameng. Komiti ya boruni e tlhagisitse matshwenyego mme e rotloeditse setlhopha sa ka fa teng sa boruni go rotloetsa badiri go thibela le go bega tsamaiso nngwe le nngwe e e sokameng ka bonako jo bo kgonagalang. Molaetsa wa letsholo leno ke o o gagametseng: Badiri ba ba sa ikanyegeng ba tlile go tshwarwa! P: Palo ya dikgetse tse di batlisisiwang e oketsegile ka bogolo jo bo kana kang? K: Go na le dikgetse di le dintsi, bontsi jo bo fetang tse re kileng ra di batlisisa ka gangwe mo nakong e e fetileng. P: Ke ditlolomolao dife tse di itemogelwang? K: Gareng ga tse dingwe re itemogela diphetogo mo ditshupong tsa tuelo tsa eleketeroniki, tshupo e e sa lolamang, tshupo ya kopo ya tuelo e e itiretsweng, dituelo tse di dirilweng gabedi le tsietso e e amanang le madi a seatleng a a duelelwang kwa pele le tuelo ya madi potlana. P: Goreng go nnile le koketso e e kalo? K: Tsamaiso ya rona e sa tswa go ntshwafadiwa le go tokafadiwa. Ga jaana e botoka go gaisa mme e bile e dira gore go nne bonolo go supa ka bonako tsamaiso e e sokameng ka tshwanelo. Badirammogo le bone ba bega ditiro tse di belaetsang ka ntlha ya fa ba le podi matseba malebana le ditiro tse di sokameng. P: O supa jang tsamaiso e e sokameng? K: Lefapha le le malebana le dituelo le romela dituelo tse di belaetsang gangwe le gape, le diteko tse di tswelelang tsa boelatlhoko jwa boruni di supa ka bonako mekgwa eno ya tlwaelo. Badirammogo le bone ba re tlamela ka tshedimosetso. ( e ka nne ya nna botlhokaina) P: Tsietso go le gale e diragala kae? K: Go na le dintlha tse di totilweng. Boruni jwa ka fa teng bo dira diteko tsa ka gale go supa dituelo tse di ipoeletsang. Tshupo ya tuelo ya eleketeroniki tse di fetotsweng le go romelwa gore go rebolwe dituelo ke morero o mongwe o o kotsi. Badiri ba ba laelang gore go diriwe dituelo ba tshwanetse go netefatsa fa dintlha tsa banka mo tshupong ya tuelo di tladitswe ka tshwanelo mo tuelong ya tšheke. Netefaletso ya dituelo e fetolwa bonolo mme go tlhagisiwa ditshenyegelo tsa poraefete ya tuelo ya madi potlana. P: Ke eng se se bakang tsietso mo tirong? K: Batho ga ba na maitsholo a a tshwanang. Bontsi ga bo tseye tsia pharologano gareng ga se se siameng le se se sa siamang. Batho ba rata go neela mabaka go tlhalosa maitsholo a a sokameng. Ba ipolelela gore taolo le melawana e gagametse thata le gore e ketefaletsa tsamaiso e e sa tlhokagaleng mo badiring. Se se baka seemo se se bokoa sa taolo, se se bakang seemo se se bonolo gore batsietsi ba tsweletse dituelo kgotsa dikopo tse di sa lolamang. P: Go ka dirwa eng go thibela tsietso le maitsholo a a sokameng? K: Batsamaisi le batlhatlhobi ba tshwanetse go nna kelotlhoko thata fa ba sekaseka dituelo le ditlankana. Fa o saenetse go dira theko kgotsa ditirelo, netefatsa fa theko eo ka tota e dirilwe le tirelo eo e tlametswe. Go ka nna bonolo thata gore go diriwe kopo e e ipoeletsang ka mekgwa e e farologaneng ya ya dituelo (tuelo potlana, madi a seatleng a a duelelwang kwa pele, tuelo ya nakwana le kopo ya nakwana ya Human Capital). P: A dikgetse tsotlhe tse di akaretsang bogodu le tsietso di tshwanetse go isiwa kwa ditirelong tsa sepodisi sa Aforikaborwa, mme a ba ba fitlhelwang ba le molato ba latofadiwa ka bosenyi? K: Dikgetse tsotlhe di fetang boleng jo bo rileng di tshwanetse go isiwa kwa go SAPS go tsweletsa tsheko kgatlhanong le bosenyi. Ga re na tlhopho epe. Re tshwanetse ra tlhomama fa re samagana le dikgetse tsotlhe tseno. Fa o ka leboga tiro pele o ka latofadiwa ga e sa tlhole e le boikgethelo, ka ntlha ya fa kgetse eno e le morero wa mapodisi. Thutano e e totileng tsietso Setlhopha sa boruni jwa ka fa teng sa NWU se rulagantse dithutano tse di ka ga tsietso. Thutano eno e tlhagiseditswe batsamaisi le badiri kwa dikhampaseng tsa Mafikeng le Khutlotharo ya Lekwa ka Diphalane. Thutano ya 2013 e ne e tsenwe ke badiri ba ka nna lekgolo, ke ka moo thutano eno e dirilwe ka karogano monongwaga. Thutano eno e ikaegile mo dintlheng tsa botshelo ba batsietsi le batlolamolao ba bangwe, go bega kgonagalo ya tsamaiso e e sokameng le tsietso, kgonagalo ya ditlamorago mo ntlheng eno le thibelo. P: Ke dikotlhao dife tse di gagametseng tse di manegilweng badiri ba NWU sešweng jaana? K: Katlholo ya kwa kgolegelong le katlholo e e beetsweng thoko, fela tseno tse di diriwa go ya ka tshweetso ya kgotlatshekelo. Fa go tlhatlhetswe ditatofatso tsa kgalema kgatlhanong nao, seno se kwalwa mo faeleng ya gago ya sebele mme e ka tlhagisiwa ka nako eo o senkang tiro felo gongwe. Ga go na mabaka a go tsietsa. Lefa e ka nna lebaka lefe kgotsa lefe, ga ya tshwanela go nna boikgethelo. 8

9 Ready, steady... Kuali! Tsamaiso ya matlole ya Kuali jaanong e fitlheletse seemo sa go diragadiwa ga yone. Fa o le modirisi wa tsamaiso eno, o ka tshwaya mabokose a a mo lenaaneng le le fa tlase. Se se tla go thusa go lebelela gore a o fitlhelela letlha la bofelo la dithulaganyo tsotlhe tse di tlhokegang tsa go fetolwa. O TSHWANETSE GO DIRANG SE DIRWA NENG (Letlha la go wetsa) GAKOLOGELWA... Tlamelo go tswa kwa polokelong 28 Ngwanaitseele 2014 Badiri ba tshwanetse go dira kopo ya tlamelo pele ga 28 Ngwanaitseele ka ntlha ya fa tshekatsheko ya tlamelo e santse e tlaa dirwa. Ga go tlamelo e e tlaa dirwang morago ga Ngwanaitseele a le 28. Dikopo (tsa kwa ntle) 30 Ngwanaitseele 2014 Dikopo tsa kakaretso di tshwanetse go rebolwa mme ditshupo tsa tuelo di romelwe gore tuelo e diriwe ka bonako jo bo kgonagalang Ka tetla e e kgethegileng, dikopo tse dingwe di ka nne tsa rebolwa go fitlha Sedimonthole a le Ditshupo tsa tuelo tsa bakolotiwa di tshwanetse go romelwa Dikopo tsa nakwana le madipotlana a tshwanetse go romelwa 8 Sedimonthole 2014 Di tshwanetse go romelwa ka Sedimonthole a le 8 gore tuelo e diriwe ka Sedimonthole a le Sedimonthole 2014 Di tshwanetse go romelwa Sedimonthole a le 10 gore tuelo e diriwe Sedimonthole a le 12. Dituelo tsa tshoganyetso morago ga Sedimonthole a le 12 di tlaa duelwa ka tšheke. Theko ya thoto 12 Sedimonthole 2014 Di tshwanetse go romelwa Sedimonthole a le 12 Dituelo tsa nakwana le madipotlana 12 Sedimonthole 2014 Ke tuelo ya bofelo ya Sedimonthole Dituelo tsa bakolotiwa 12 Sedimonthole 2014 Ke tuelo ya bofelo ya Sedimonthole Tshupatlotlo tsa thoto le tsotlhe 15 Sedimonthole 2014 Di tshwanetse go romelwa ka bonako Ditshupo tsa tuelo di tshwanetse go romelwa gore tuelo e diriwe. Dikopo tsa Mafapha 15 Sedimonthole 2014 Se se tshwanetse go wediwa ka bonako. Tuelelopele e e kwa setseng 15 Sedimonthole 2014 Tuelelopele e tshwanetse go romelwa ka bonako Dikoloto tse di 15 Sedimonthole 2014 Ditshupo tsotlhe tsa tuelo le farologaneng dintlha tsa sekoloto di tshwanetse tsa bo di weditswe ka 16:30 Tuelo yotlhe e e botlhokwa e tlaa dirwa ka Sedimonthole a le 17 le 18. Kamogelo ya dikwalo 17 Sedimonthole 2014 Di tshwanetse go romelwa gore di kgone go tsenngwa mo tsamaisong. Dituelo tse di saletseng 18 Sedimonthole 2014 Di tshwanetse go salwa morago le kwa morago go tswalelwa. Go dira ga Oracle mafelo a 18 Sedimonthole2014 Matlole a bogare a tlaa tsweletsa tuelo a kgwedi kgwedi le tshedimosetso Go khutla ga Oracle mafelo 19 Sedimonthole 2014 Tsamaiso ya bofelo le tswelediso e a kgwedi tlabo e weditswe. Oracle FIN e tswalwa 16:30 19 Sedimonthole 2014 Tsamaiso e tlile go tswalwa gore e atlenegisitswe. Oracle FIN e teng gape 4 Ferikgong 2015 Go botlhokwa go dira dikopo tsa bofelo tsa 2014 Dithuso tsa Webo ya katiso ya Kuali thankgolotswe Lwetse a rogwa mme dithuso tsa webo ya Kuali tsa katiso mme e E tlamela ka tshedimosetso malebana le phetolelo ya tsamaiso ya matlole ya Kuali. Go ya ka Mme Chandré Botha, yo e leng motsamaisi wa katiso le maatlafatso ya IT (Kantoro ya setheo), webo ya, e tlamela badirisi ka tšhono e le nosi ya katiso ya KFS. Dibidio tsa katiso le dikwalo di thusa ka kgolagano mme go le gale di araba dipotso le go tlamela badirisi ka seemo sa go ithusa ka nosi go kgona go nolofatsa phetogo go tswa go Oracle go ya go KFS. Webo eno e rulagantswe go kgona go nolofaletsa badirisi go e fitlhelela. Ba ka e dirisa nako nngwe le nngwe mme ba ka sekaseka gape tshedimosetso e e botlhokwa ka go lebelela dibidio gangwe le gape fa go tlhokega. 9

10 Katlego ke dipholo tsa go dira ka natla Puo le Moporofesa Manie Spamer, yo e leng mokaedi khuduthamaga wa lephata la Open Distance Learning kwa khamphaseng ya Potchefstroom. Mokaedi yono yo o diphatsa o bua ka tšhono ya go thankgolola le go tlhabolola thuto-kgakala kwa YBB, le go nna le tšhono ya go e bona e gola e bile e diragatsa. Moporofesa Manie Spamer o rata thutokgakala thata. A re tiriso ya Technology e botlhokwa. Mo isagong, manaane mangwe a tlile go nna fela mo Khomputareng kgotsa Online. A mangwe, segolo bogolo kwa metse magaeng a a sa kgoneng go fitlhelela Inthanete, a tla tlhoka mokgwa mongwe wa thekenoloji. Moporofesa Manie ke monna yo o nang le ponelo pele mme o dirisa boleng jono go tsweledisetsa pele thuto- kgakala gona le mo nakong e e fetileng kwa YBB. Jaaka mokaedi khuduthamaga wa lephata la Open Distance Learning (UODL) o rwele maikarabelo a baithuti ba feta dikete di le somaamararo ba ba ithutelang kgakala mono Aforikaborwa, Namibia, Botswana le dinaga tse dingwe di ka nna pedi. BOITLAMO JWA KATLEGO Ke dumela gore o tshwanetse go atlega mo tirong nngwe le nngwe e o itlamang ka yone go rialo Manie a tlatsa ka gore ga go sepe se se tla diragalang mo botshelong fa o sa dire gore se diragale. Ke ka moo a dirisang tšhono nngwe le nngwe ya thuto e a kopanang nayo, jaaka go bonagala mo lenaaneng la gagwe la borutegi le le namatsang. Dingwe tsa dintlhakgolo tsa thuto ya gagwe ke fa a ne a thapiwa go nna motlatsamogokgo / moreketoro wa kholetšhe ya thuto ya pele ya Potchefstroom gape e le mokaedi khuduthamaga wa ntlha wa UODL. Mme o utlwile maungo a tiro ya gagwe e e tswileng diatla. O amogetse kabo ya tlhotlhomiso go tswa kwa South 10

11 African Academy for Science and Art, kabo e nngwe go tswa kwa Setheo sa bosetšhaba sa ditlhotlhomiso/national Research Foundation (NRF) tebang le tlhotlhomiso ya gagwe ya go supa talente kwa Yunibesiti ya Exeter, le kabo ya Aforika ya boeteledipele mo thutong/academic Leadership. O BAPATSA UODL Ga jaana UODL e na le manaane a le lesome. One a akaretsang manaane a le matlhano mo lefapheng la Disaense tsa Thuto, a le mane mo Saenseng ya Pholo le le lengwe mo Thutobomodimong. Ngwaga o o tlang mafapha a mangwe gape a le mabedi a tlile go golagana le rona Disaense tsa Taolo le Ikonomi le Atshe, go rialo Moporofesa Manie. Go ruta le go Ithuta e tlhoka gore batlhatlheledi ba gatise dithuto, ka mokgwa wa matlapa a seeleketeroniki kwa ditikatikweng di le somamatlhano tlhano mo Aforikaborwa le dinaga tse dingwe. Ditikwatikwe tsa thuto di na le mafelo a a gareng ga nngwe le nne, go lebeletswe gore ke manaane afe a a tlhagisiwang, a a tla tlamelwang ka matlapa a seeleketeroniki go kgona go tsweletsa dithuto tsa kgolagano. Tlhatlhelelo yotlhe e gasiwa go tswa kwa di Studio tsa mokgwa wa segompieno ka didirisiwa tse di maleba le go bolokiwa mo Inthanete. Fa morutwana a ka se nne gone mo dithutong kgotsa a batla go sekaseka gape tlhatlhelelo e nngwe, a ka kgona go e fitlhelela. Tikatikwe nngwe le nngwe e na le motsamaisi wa leruri wa tikatikwe, baitseanape ba le babedi ba IT mme go na le metswedi le mogokaganyi wa Khomphutara wa tikatikwe eo. Ga jaana, UODL e na le badiri ba le somesupa nngwe ba leruri le ba le kgolo a mararo ba nakwana. Ke tshegediwa ke batsamaisi ba ba nang le bokgoni e bile ba ikanyega, tiro ya me ke go netefatsa fa tsamaiso eno e tsamaya ka thelelo. TIRO KE E E USANG PELO Go ya ka Manie, NWU ke yunibesiti ya ntlha ya go dirisa kgolagano go rebola manaane a go ithutela kgakala ka palo e e kwa godimo, mme ke ya bobedi ka bogolo mo Aforikaborwa fa go akarediwa dipalo tsa bokgakala. Open distancelearning(odl) e thusa go rarabolola ditlhokego tsa naga. Mokgwa ono wa tlamelo o dira gore ditlhopha tse di neng di ikgatholositswe mo nakong e e fetileng, tseo di neng di ka se kgone go tsweletsa dithuto tsa tsone, di kgone go fitlhelelwa. Maano a mantšhwa a tlile go rebola phitlhelelo e e bonagalang. ODL e fetola matshelo ka go tlhama ditšhono tsa go ithuta le tshegetso, mme ntle le yone batho ba le bantsi ba kabo ba tswaletswe kwa ntle. Mo dingwageng di le lesome tse di fetileng, digerata di feta dikete tse somamatlhano le didipoloma di abetswe baithutelakgakala. TALENTE LE KATLEGO KE MASEGO Botshelo ba me bo segofaditswe ke ditalente di le dintsi le dikatlego. Ee, go nnile le tse di swabisitseng mme tekano ya botshelo ba me e tlile go bontsha tse di namatsang gona le tse di se nang mosola, go kaya Manie. Ke maikutlo ano a a tsepameng a dirang gore a solofele fa a tla nna le botshelo jo bo itekanetseng go mo kgontsha go atolosa ODL kwa NWU ka manaane a le mantsi a a boleng le dikatlego. Dintlha tse di namatsang: Buka e ke e ratang: Ke buisa dibuka tsa maphelo a batho le dibuka tse di malebana le batho ba ba atlegileng. Baesekopo e ke e ratang: Ga go bonolo go tlhopha o le nosi. Difilimi ka ga WWII, go tshwana le Schindler s List, ke itumelela yone. Dijo tse ke di ratang: Ntle le pelaelo, ke nama e e besitsweng e patilwe ke dijo tse dingwe tsa setso. Lefelo le ke le ratang la borobasogo: Polase ya me le legae la go ja nala kwa Stilbaai. Mmino o ke o ratang: Mmino wa tshimologo ya dingwaga tsa bo 70, ka nako Moporofesa Manie Spamer o amogetse kabo ya Africa ya Academic Leadership. Motsamaisi wa gagwe wa ntlha, Moporofesa Gert Strydom, o mo rotloeditse go wetsa PhD a le dingwaga di le 28. eo ke neng ke le kwa materiki. Gape ke motshegetsi o mogolo wa mmino wa Seaforikanse. Tse ke di ratang: Go dira tshingwana bokhutlo ba beke, go tlhokomela leruo kwa polaseng ya me le go lebelela metshameko mo thelebišeneng. Ke ne ke le ngwana yo o ntseng jang? Mme wa me, yo ga jaana a leng dingwaga di le kgolo le bobedi, o tla go bolelela gore ga go sepe se ke ithutileng sone ke le kwa sekolong, ke kgaratlhetse phaposi nngwe le nngwe. Ke ne ke rata thata botshelo ba kwa polaseng mme se se gakgamaditseng rre ke gore ke ne ke rata go dira dilo tse dintšhwa lefa gone go ne go se bonolo. 11

12 DIKGANG TSA KHAMPHASE YA MAFIKENG Ma-Scout a tletse ka khamphase Bošeng jaana masomo a a fetang 80 a mascout le baeteledipele ba one go tswa kwa United Kingdom, Swaziland le kwa Porofenseng ya Bokone Bophirima a ne a tletse ka khamphase a dule Letsholo la Aforikaborwa la Ma- Scout la ngwaga le ngwaga kgotsa South African Scouts Expedition (SASE). Khamphase e ne ya tshwara tiragalo eno ka nako ya fa go ne go tlhomiwa Lesomo la Ma- Scout la YBB la Rover. Boikaelelo jwa SASE ke go rotloetsa tiro ya go tlhola tikologo le go ruta baša mo porofenseng ya Bokone Bophirima bokgoni jwa tsa botshelo, go ba thusa go nna le boitsholo jo bo siameng jaaka baagi ba ba sa ntseng ba fatlhoga mo setšhabeng sa ga bone le go ba ruta ka botlhokwa jwa go tlotla tikologo ya bone. Mo nakong ya malatsi a le robedi a letsholo leno, ma-scout a a neng a etile le Lesomo Boikaelelo jwa porojeke ya letsholo le le dirwang mo baaging e e simolotsweng ke Legoro la Thuto le Katiso ke go solegela molemo disenthara tse e seng tsa semmuso tsa go tlhokomela bana motshegare mo Mafikeng yotlhe. Ngaka Myrtle Erasmus, moeteledipele wa porojeke eno, o simolotse porojeke eno a thuswa ke Mop Dawid Gericke, e leng modini wa legoro, fa a sena go lemoga gore ga go na mananeothuto a a tshwanetseng a a rutwang bana ba bannye ba disenthara tsa go ba tlhokomela motshegare. E re ka bontsi jwa batlhokomedi ba bone ba sena dithutego tse di tshwanetseng, bana ga ba tlhotlhelediwe ka tshwanelo mo dilong tse di jaaka go ithuta go tsamaisa dikarolo tsa mmele, bokgoni jwa go lemoga le go dirisa puo ka botlalo. Seno se dira gore ba bo ba ise ba siamele sekolo fa la Ma-Scout la YBB la Rover a ne a tsepile mogopolo mo go tliseng tlhabologo mo baaging le go etela baagi jaaka ba ba kwa Motseng wa Magogoe wa porofense eno. Lesomo la Rover, le le etelelwang pele ke Tiro Matshane, le ne la dirisa tshono eno go ruta ditsala tsa bone go tswa kwa dinageng di sele metshameko ya setso le go etela difikantswe tsa hisitori tse di agilweng mo Mafikeng. Ka nako ya loeto lwa bone, ma-scout a ne a kopana le moreketoro wa khamphase le Kgosikgolo ya morafe wa Barolong Ratshidi, e leng Kgosi Jeffrey Montshioa. Kgosi e ne ya ba bolelela ka seabe se se botlhokwa se ma-scout a nnileng le sone ka nako ya Ntwa fa gare ga Maburu le Maesemane e e neng ya fenngwa ke Ma-Borithani a a neng a dikaganyeditse Mafikeng. Letsholo la go thusa senthara ya tlhokomelo ya bana ba simolola mophato wa ntlha, mme seno kwa bofelong se ama kgolo ya bone ka kakaretso le ka fa ba dirang ka gone mo dithutong tsa bone tse sekolo. Boikaelelo jwa porojeke ke go katisa batlhokomedi ba bana, go ba kaela tsela ya go laola disenthara tseno le go ba ruta lenaneothuto le le tlwaelegileng la letsatsi, le le tshwanetseng go latelwa mo disenthareng tsa go tlhokomela bana motshegare. Ga jaanong jaana porojeke eno e kgona fela go dira mo dikolong di le 10, mme go ya ka Myrtle, go sa ntse go na le tlhokego e kgolo. Batlhokomedi ba bana go tswa kwa dikolong kgotsa kwa disenthareng di ka nna nna 40 ba nna gone kwa mananeong a katiso a a etelelwang pele ke ene le ke Ngaka Elsabe Wessels, ba ka bobedi e leng batlhatlheledi ba thuto ya motheo. Sedirisiwa sa go meta maatla mo motshamekong Khamphase e rekile sedirisiwa sa maemo a a kwa godimo sa VO2max se se tla thusang ka go tlhatlhoba gore baatlelete ba dirisa maatla a makana kang fa ba dira itshidilommele ya diaerobiki go ba thusa go ipaakanyetsa dikgaisano. Ofisi ya Kemonokeng ya Patlisiso ya Setheo e etleeditse sedirisiwa seno sa go meta maatla mo motshamekong ka madi, se se rometsweng go tswa kwa Italy, mme se tla dirisiwa ke lefapha la Saense la Metshameko mo Legorong la Disaense tsa Mekgwa ya Batho le tsa Loago ka fa tlase ga boeteledipele jwa ga Rre Pieter Boer, tlhogo ya lefapha. Patlisiso eno e tla tsepa mogopolo thata mo batshameking ba ba leng kwa Setheong sa Kgwele ya Dinao le mo mananeong a go tswa letsholo mo metseselegaeng ya kgaolo. VO2max ke selekanyo se se kwa godimo sa okosijene e motho a e hemang fa a dirisa maikatlapelo a mantsi thata fa a ntse a itshidila mmele, gantsi jaaka fa a taboga mo godimo ga treadmill, mme se bontsha boitshoko jwa pelo ya motho. Ka go meta maatla ao batshameki ba kgwele ya dinao ba a dirisang (gareng ga tse dingwe), se tla supa gore ba tla bo ba tshameka jang ka nako ya dikgaisano. Leno ke lekgetlo la ntlha le ka lone batshameki ba rona ba kgwele ya dinao ba tla bong ba dirwa teko e e sa lekanyediwang ya saense ya go itshidila mmele. Jaanong ba ka kgona go katisiwa le go bewa leitlho ka tsela e e tshwanang le ya ditheo tse dingwe mo Aforikaborwa yotlhe tsa go ntsha ga tshwene. Re ikutlwa re le motlotlo tota go bo re amogetse sedirisiwa seno, Pieter o bolela jalo. Senthara ya Tlhokomelo ya Bana le Masea ya Mamo T Hos ke nngwe ya tse tse ga jaanong jaana di solegelwang molemo ke porojeke ya letsholo la ga Ngaka Myrtle Erasmus. Sedirisiwa seno sa VO2max sa go meta maatla a batshameki ba kgwele ya dinao ba a dirisang se tla dira gore batshameki ba kgwele ya dinao ba itse gore ba itekanetse go le go kana kang. Go tswa ka fa molemeng ke Rre Tom Heer wa TDH Medical, Rre Pieter Boer le Mop Petrus Botha, modini wa legoro. 12

13 DIKGANG TSA KHAMPHASE YA POTCHEFSTROOM Sekolo sa dipuo le setlhopha sa Lions ba kokoanya dipadi mmogo Sekolo se se Rutang Dipuo, mmogo le Setlhopha sa Lions kwa Potchefstroom, ba kokoantse mokowa wa dibuka gore bana ba ba tlhokileng lesego ba kgone go atolosa kitso ya bone. Sekolo se a tlhaloganya gore lerato la go bala le tshwanetse go jalwa mo baneng ba sa ntse ba le bannye le gore dibuka ke tsone di ka ba agelang isagwe e e itumedisang. Dibuka tse di abilweng ke badiri di ne tsa newa Abraham Kriel Children and Youth Centre, koo di tla dirisediwang go dira gore bana ba rate go buisa. Letswai le lennye thata le le lentsi thata le kotsi Dipholo tsa patlisiso e kgolo go di feta e e kileng ya dirwa e supa gore selekanyo sa ga jaanong sa letswai se go tshitshinngwang gore batho ba se je ke se tota se tla bong se le kwa tlase thata ka 2020 e bile se ka nna kotsi. Mme go ja phothasiamo e ntsi le gone go kotsi, ka jalo selo se se batlegang ke go ja selekanyo se se lekaneng sentle sa yone. Dipego di le pedi tsa patlisiso e e gatisitsweng bošeng jaana e e neng e tshwaraganetswe ke dinaga tse di farologaneng tsa lefatshe lotlhe e fetola kgopolo e e sa bolong go amogelwa ya go ja letswai. Babatlisisi ba ba farologaneng, go akaretsa le bomankge go tswa mo khamphaseng ya rona ba nnile le seabe mo patlisisong eno. Patlisiso mo Metsesetoropong le mo Metseselegaeng e ne ya dirwa mo bathong ba le mo dinageng di le 18 dingwaga di ka nna nne. Patlisiso eno e ne ya sekaseka go jewa ga sodiamo le phothasiamo le go di amanya la kgatelelo ya madi, dintsho, bolwetse jwa pelo le go swa mohama. Fa go ntse go buiwa thata ka kgang ya go fokotsa letswai mo dijong, go tlhokomologiwa Mohumagatsana Gerda Wittmann wa Sekolo se se Rutang Dipuo o naya Mohumagatsana Florah Votyeka dibuka tse di abilweng ke Abraham Kriel Children and Youth Centre. Letsholo leno le simolotswe ke maloko a sekolo a gape e leng maloko a Setlhopha sa Lions sa mo lefelong la rona. Maloko a Lions International le Sekolo se se Rutang Dipuo ba rata padi fela thata. Badiri ba rona ga se fela batho ba ba dirisang nako ya bone ba dira patlisiso, mme gape ba bontsha ka fa ba ikutlwang ka gone ka baagi mo tikologong. Ka jalo, sekolo ga se a ka sa okaoka go tsaya karolo mo porojekeng eno ya go aba dibuka, go bolela jalo Wannie Carstens, mokaedi wa sekolo. ga ntlha ya botlhokwa ya go fokotsa kgatelelo ya madi le tsela ya go e fokotsa go godisa selekanyo se phothasiamo e jewang ka sone. Go boloka tekatekano ke gone go ka nnang le mosola o mogolo thata wa go fokotsa kgatelelo ya madi, go bolela jalo Ngaka Andrew Mente, mokwadi yo o eteletseng pele wa pego ya ntlha. Go ja sodiamo e nnye go fokotsa kgatelelo ya madi ka tsela e e lekaneng sentle, mme go ja sodiamo e nnye le gone go na le diphelelo tse dingwe, go akaretsa le go tlhatloga thata ga dihoromone dingwe tse di amanang le go gola ga kotsi ya go ka swa le ya malwetse a pelo, go bolela jalo Ngaka Martin O Donnell, mokwadi yo o eteletseng pele wa pego ya bobedi. Go bona tshedimosetso go ya pele mo kgannyeng eno, ikgolaganye le Mop Annamarie Kruger, e leng mokaedi wa Africa Unit for Transdisciplinary Health Research (AUTHeR) (Yuniti ya Aforika ya Dirutwa tse di Farologaneng tsa Patlisiso ka tsa Pholo) le moeteledipele wa lekala la Aforikaborwa la patlisiso ya PURE. Mafoko a tla go tlhotlheletsa Porojeke ya go rotloetsa go kwalwa ga dibuka tse di mosola ka dipuo tse di farologaneng e tloga e simololwa mo khamphaseng. Maboko a a kwadilweng ke boramaboko ba mono gae le ba dinaga di sele a tla manegwa mo maboteng, mo ditselanathokong tsa ditena le mo mannong a difikantswe mo khamphaseng yotlhe. Moporofesa Wannie Castens, mokaedi wa Sekolo sa Dipuo, a re porojeke eno e sa le e rulaganngwa go simolola ka Kago ya Frans du Toit e setse e na le maboko a le mmalwa. Go ise go ye kae maloko a badiri ba Sekolo se se Rutang Dipuo ba tla kaya mafelo mangwe mo khamphaseng a maboko a a latelang a tla manegwang mo go one. Go ya ka Wannie, maboko a le mmalwa a tla bewa manegwa pele kwa Lovers' Lane, a a tlhamilweng ke batho ba tshwana le Mop TT Cloete, Mop Heilna du Plooy, Mop Hans du Plessis, Mop Ettienne Terblanche, Mop Hein Viljoen, Mop Jan Swanepoel le Mop Bernard Odendaal, fa re umaka ba sekae fela. Go tla manegwa pele maboko a Seaforikanse, Seesemane le a Setswana, mme maloko a badiri le baithuti ba lalediwa go ntsha ditshitshinyo ka maboko ka puo epe fela. Heilna a re o lebile pele go gatisa buka ya maboko a a emelang maboko mo khamphaseng. Eno e tshwanetse go nna thulaganyo e e latelwang mo khamphaseng yotlhe. Kwa bofelong, porojeke eno ga e a tshwanela go dirwa mo khamphaseng fela. Go ya ka Wannie, go ka nna molemo tota fa porojeke eno e ka anamela mo Potchefstroom yotlhe, ka go dirisana mmogo le lekgotlatoropo, mokgatlho wa kgwebo mo toropong. Lengwe la maboko a ga Mop TT Cloete le setse le manegilwe mo kagong ya Frans du Toit. 13

14 DIKGANG TSA KHAMPHASE YA KHUTLOTHARO YA LEKWA Moakatemi o nna leloko la leruri la setlamo se se kwa godimo Mop Marius Stander, mmatlisisi le motlhatlheledi ka Mekgwa ya Badiri mo Tirong, o tlhophilwe go nna leloko le le tlotlegang la Setšhaba sa Boithuta Mekgwa ya Badiri mo Tirong le Thulaganyo ya Yone sa Aforikaborwa kgotsa Society of Industrial and Organisational Psychology of South Africa (SIOPSA). Marius o ne a tlhophiwa ke Lefapha la Boithuta Mekgwa ya Badiri mo Tirong le Thulaganyo ya Yone la Unisa. Ke moporofesa le mogakolodi wa botsamaisi, yo o itsegeng ka go lekola le go tokafatsa tiro ya batho le ya ditlhopha tse di nang le talente. Batho ba ba saenileng gore Marius a tlhophiwe ba dumela gore o fitlhelela dipatlafalo tse di beilweng le go di pota ka kwa mo molaotheong wa SIOPSA wa go tlhophelwa go nna leloko le le tlotlegang. Go ya ka molaotheo wa setlamo, komiti ya bakhuduthamaga e ka nna ya laletsa batho go nna maloko a leruri a a tlotlegang fa e le gore ba bontshitse bokgoni jwa bone ka tsela e e tlhomologileng mo tirong ya go ithuta mekgwa ya badiri mo tirong le thulaganyo ya yone jaaka saense kgotsa porofešene. SIOPSA e leka ka natla go tlhama maemo a mo go one baithuta mekgwa ya badiri mo tirong le thulaganyo ya yone ba tla kgonang go dira ditirelo tse di mosola le tse di atlegang gore botlhe mo Aforikaborwa ba solegelwe molemo. Mop Marius Stander jaanong ke leloko le le tlotlegang la leruri la SIOPSA. Wikus Botha a re boikaelelo jwa Senthara ya Boleng jo bo Kwa Godimo ya Kirikete ke go tlhama tšhono ya go tokafatsa bokgoni jwa batshameki ba mono gae go ba dira dikgantshwane tsa mo isagweng tsa kirikete. Re letetswe ke setlha se se kgatlhang tota sa kirikete Khamphase e simolola motshameko wa boleng jo bo kwa godimo thata mme karolo e e botlhokwa thata mo Lefapheng la Metshameko ke Senthara ya Boleng jo bo kwa Godimo ya Kirikete, e e sa tswang go tlhomiwa. Senthara eno e na le thekenoloji ya maemo a a kwa godimo jaaka ya go sekaseka dibidio tse di nang le mekgwa-katiso ya bošeng go tlhomamisa gore batshameki ba ba botlana le bakatisi ba bone ba tlhabiwa botlhale sentle le go gatela pele. Senthara eno e kgona go tsenya batshameki ba basimane ba le 32 le ba basetsana ba le 32 ba dingwaga tse di fa gare ga 13 le 19. Moeteledipele wa Senthara eno ya Boleng jo bo kwa Godimo ke motshameki wa pele wa Northwest Dragons, Dinaga tse thataro di batlisisa ka go akarediwa ga baithuti ba ditlhoko tse di kgethegileng mo thutong Thuto-patlisiso e e dirwang mo dinageng tsotlhe ka go akarediwa ga baithuti ba ba nang le ditlhoko tse di kgethegileng mo thutong e ama go katisiwa ga barutabana le tiro ya bone ka tsela e e siameng mo Aforikaborwa. Patlisiso e e reng, Tshekatsheko ya diabe tsa barutabana le go di bapisa ya go akarediwa baithuti ba ba nang le ditlhoko tse di kgethegileng mo thutong, e dirwa ke babatlisisi ba ba tswang mo Aforikaborwa, Finland, China, England, Lithuania le kwa Slovenia. Mop Mirna Nel, Ngaka Thabo Makhalamele le Mohumagatsana Isabel Payne-van Staden ke bangwe ba maloko a setlhopha sa patlisiso sa mo Aforikaborwa sa mo khamphaseng. Boikaelelo-bogolo jwa patlisiso eno ke go tlhaloganya gore go tlhamiwa ga thuto e go akarediwang baithuti ba ba nang le ditlhoko tse di kgethegileng mo go yone go lejwa jang ke barutabana ba dinaga tse di farologaneng. Thuto e mo go yone go akarediwang baithuti ba ba nang le ditlhoko tse di kgethegileng ke thulaganyo ya go tlamela ka ditlhoko tse di farologaneng e leng Rre Wikus Botha. Wikus a re khamphase e kgaratlhela go tsena mo Lliking ya Porimia mo dingwageng di le tharo tse di tlang. Gape go rulaganngwa maeto a go ya go gaisana kwa moseja mme khamphase e tla tswelela pele go nna le seabe mo kgaisanong ya ngwaga le ngwaga ya USSA. Tiragalo nngwe e e kgatlhang thata ya bošeng jaana ke ya gore Boto ya Kirikete ya Gauteng e ne ya simolola go Godisa Lliki mo ditlhopheng di le robedi tse di solofetsang thata tse ga jaanong jaana di sa nneng le seabe mo Lliking ya Porimia. Bafenyi ba lliki eno ba tla tlhatlosiwa maemo ka go tsenngwa mo Lliking ya Porimia. Eno ke tšhono e kgolo mme e ka tokafatsa fela thata mokgwa-katiso wa khamphase, go bolela jalo Wikus. tsa baithuti botlhe ka go tlosa dikgoreletsi tse ba kopanang le tsone tsa go ithuta, segolobogolo mo barutwaneng ba ba nang le bogole. Dipholo tsa thutopatlisiso eno di setse di dirisediwa go rulaganngwa seša ga kharikhulamo ya go ruta le katiso ya YBB. Mo dimmojulung tse di buang ka thuto ya go akaretsa baithuti ba ba nang le ditlhoko tse di kgethegileng le ka go engwa ga bone nokeng fa ba ithuta, go ne ga okediwa ka didirisiwa tsa go ithuta tse go nang le bosupi jwa tsone mme malebana le dikerii ya B.Ed ya 2016, go tla tsenngwa serutwa mo kharikhulamo se se reng, kemonokeng ya baithuti, mme e tla nna serutwa se segolo se se tshwanetseng go tlhophiwa. Dikolo dingwe tseo patlisiso eno e neng e lekelediwa kwa go tsone le tsone di kopile katiso le kemonokeng go dira gore go ruta ga bone go akaretse baithuti ba ba nang le ditlhoko tse di kgethegileng. Porojeke e e dirwang mo baaging kwa Sharpville e tsweletse pele, e kwa go yone Mirna le Thabo ba katisang barutabana go lemoga baithuti ba ba nang le dikgoreletsi tsa go ithuta le go ba ema nokeng. 14

15 Bomankge bano ba itse se ba buang ka sone Re ne ra kgatlhiwa ke go itse gore masika a dikokomana tsa rona le one a nnile le seabe mo Ntweng fa Gare ga Maburu le Maesimane (ke ka fa puo ya ga Mop Bernard Mbenga e neng ya tsibogelwa ka gone ya seabe sa lotso lwa Bakgatla Ba Kgafela mo Ntweng fa Gare ga Maburu le Maesimane). Aforika e tlhoka bakanoki ba Ba-Aforika ba ba ka buelelang, ba ba ka amogelang, le go kwala ka setso sa bone, dingwao, tlholego ya bone le hisitori. Setšhaba se se se nang hisitori se latlhegile. Mop Mashudu Davhana-Maselesele, Moreketoro wa Khamphase, Khamphase ya Mafikeng. Bakanoki ba Aforika ba rotloediwa go kwala ka hisitori ya bone, The New Age, 19 Phatwe Fa nako e ntse e tsamaya, maatla a nyutlelia a tlile go batla a nna tlhwatlhwa-tlase ka halofo go feta a a fetlhwang ke magala. Fa o adima madi (a go tlhoma motšhini o o fetlhang maatla a nyutlelia), e leng 3% ya madi ao (morokotso wa 9% o bo o ntsha 6% ya infoleišene mo morokotsong oo), maatla ao a tla go ja R0,40/ kwh go a fetlha (kwantle ga ditshenyegelo tsa go a anamisa). Ka fa letlhakoreng le lengwe - fa go akanyediwa tshenyo e e bakwang ke go thuthafala ga lefatshe le kgotlelo - maatla a a fetlhiwang ke magala a tla ja R0,73/kWh. Ngaka Dawid Serfontein, wa Sekolo sa Boenjenere Jwa Dikhemikhale le Nyutlelia, wa Khamphase ya Potchefstroom. Kernkragprogram, Robinson Regstreeks - kyknet, 3 Diphalane Tiragatso ya molao wa pharakano, boenjenere le thuto - fa sengwe le sengwe sa tseno se dira se le sosi kwa thoko - ga se ka ke sa nna mosola mo go tlhomamiseng gore ditsela tsa rona di babalesegile. Boraro jwa tsone bo tshwanetse go dirisana mmogo go dira gore batho ba fetole mekgwa ya bone mme go bonwe matswela a a elediwang. Boitshwaro jwa batho le mathata a loago le ikonomi le one a na le seabe se segolo sa gore selo se se tlhokegang jaaka tshireletsego ya mo tseleng se wela fa kae mo lenaaneng la dilo tse di tlhokwang. Ga go bonale fa go tlhomamisa ga bone gore ngwana wa bone o goroga a babalesegile kwa sekolong e le selo se se botlhokwa go di feta tsotlhe mo go bone, go feta go nna ga bone le tse di botlhokwa jaaka dijo le ntlo. Mop Gerda van Dijk, wa Sekolo sa Dithuto tsa Loago le Puso, sa Khamphase ya Potchefstroom. Ditsela tse di siameng di tlhoka matsholo a tshireletsego a a fetolang boitshwaro jwa batho mo setšhabeng, Mail & Guardian weekly supplement, 1 Phatwe Ka metlha maloko a YBB a abelana bokgoni jwa one le baagi ka dinako tse di farologaneng fa ba neetse dipuo kgotsa fa ba botsolotswa ke ba metswedi ya dikgang. Mo motseletseleng ono wa rona o o tswelelang pele, re eletsa gore babadi ba rona ba buise dinopolo tse di latelang. Baithuti ba Kokomana Y ba na le maikutlo a a siameng thata ka mmedia wa botsalano mme, go ya ka patlisiso ya rona, Facebook e dirisiwa go di gaisa tsotlhe. E re ka e dirisiwa thata, badirisi ba Facebook ba tshitshinya gore tsela e e molemo thata ya go e dirisa ke gore ditlhopha tse di e dirisang di nne le leina le di tlhaolwang ka lone mo Facebook. Mme patlisiso ya rona e gatelela botlhokwa jwa gore e nne e e sedimosetsang, e e ntshang bodutu, e e solegelang badirisi ba dikumo molemo le e e ka ikanngwang ke Kokomana Y. Mop Ayesha Bevan-Dye, wa Sekolo sa Disaense tsa Ikonomi, wa Khamphase ya Khutlotharo ya Lekwa. Kokomana Y e gakgamatsa bamaketi, marketingupdate.co.za, 6 Phatwe Le fa bagakolodi ka tsa dijo le bagakolodi ka tsa dikotla ba dumalana le Mop Noakes mo dilong dingwe (ka sekai gore dijo tsa gago di se ka tsa nna le dikhabohaeterete tse di monyilweng dikotla), go na le diphopholetso tse di kotsi tsa gore - fa nako e ntse e tsamaya - seno se ka baka tlhaelo ya dikotla mo mmeleng le malwetse a a bakwang ke mofuta wa dijo tse motho a di jang. Tshekatsheko e e tseneletseng e e gatisitsweng ka 2014 e supa gore tlhaelo ya dikhabohaeterete le tlhaelo ya dijo tse di nang le dikotla e na le dipholo tse di tshwanang tsa go fokotsega ga boima jwa mmele. Ke wena fela o ka dirang gore boima jwa gago jwa mmele bo fokotsege ka go ja dijo tse dinnye mo go tse di tlhokwang ke mmele wa gago. Mop Edelweiss Wentzel- Viljoen, wa Sekolo sa Thuto ya go Dira ga Mmele, Dijo tsa Dikotla le Disaense Tsa Badirisi ba Dikumo, sa Khamphase ya Potchefstroom Is die Tim Noakes dieet reg vir jou?/a ke kgang e nngwe e e tlileng go re lapisa go ise go ye kae?, Rooi Rose/You, 1 Moranang Bomankge ba YBB 15

16 BATHO BA RONA Do, re, me, fa... Zaan o opela gaufi le kgakala! Batho ba NWU ba dira gore lentswe la bona le utlwagale kwa mafelong a a farologaneng. Jaaka karolo ya metseletsele ya rona ya batho ba ba itumedisang ba NWU, re etela modiri yo o nang le lerato la mmino wa Khorase yoo lentswe la gagwe le mo isitseng kwa seraleng sa lefatshe. Rre Zaan Strydom, yo e leng motsamaisi wa tekano ya mo tirong kwa kantorong ya setheo, o supile lerato la gagwe mo mminong wa khorase fa a e santse e le mosimanyana kwa Gerata ya 2. O simolotse a opela Alto le Soporano kwa sekolong sa poraemari mme morago ga gore lentswe la gagwe le fetoge kwa sekolong se segolo, o ne a opela Base e e boteng. Ga jaana ke tokololo ya khwaere ya PUK eo kwa go yone a diragaditseng kwa dinageng di tshwana le Germany, France, the Netherlands, Russia, mme ka Moranang monongwaga o ile kwa Latvia. O tlhalosa gore mokgwa o o mmino wa Khorase o amang batho ka teng go itshupa kwa di Cathedral tsa boditšhabatšhaba le kwa diraleng tsa boditšhaba. Ke maitemogelo a a namatsang fa barati ba mmino ono go tswa kwa Prague go leba St Petersburg le kwa kgakala kwa Germany ba amegang maikutlo ka mmino e bile ba tlhwaya tsebe mo go tlhomolang pelo. Seno e nnile setlhoa sa tiragatso nngwe le nngwe ya khwaere ya PUK. O OPETSE DINGWAGA DI LE DINTSI Fa Zaan a ntse a tla a gola, lerato la gagwe la go opela le itshupile mo mekgweng e e farologaneng: kwa dikwaereng tsa sekolo sa poraemari le se segolo, Alabama, khwaere ya banna ya Potchefstroom, le MölenKórus (e leng khwaere ya selegae e e tlhamilweng ke ditokololo tsa pele tsa kwaere ya PUK). Ka 2003 Moporofesa Awie van Wyk, e leng motshwaratakata wa pele wa khwaere ya PUK o rotloeditse Zaan go tsenela ditlhotlhomi tsa khwaere eno. O ne a atlega mme a tswelela pele le khwaere eo o opetse kgetlho la bofelo mo tlase ga Awie ka 2011,mme fa e sale ka nako eo o ntse a le ka fa tlase ga botshwaratakata ba ga Kobus Venter yo o mmotlana e bile a le maitemogelo. Mo leetong la gagwe o kgonne go tsaya karolo mo ditiragalong di le some pedi tsa motho a le nosi le tsa Binglesêr. GO OPELA GAUFI LE MORENA Fa mmino wa Khorase o sa go ame pelo, o tshwanetse wa bo o na le pelo ya lefika ono ke mogopolo wa ga Zaan. Motho o ka se kgone go tlhalosa seno mo mothong yo o sa tlhaloganyeng mmino. Khwaere ya PUK e neela tšhono ya go opela dipina tsa pelo le ba bangwe, dipina tsa maikutlo le ditiro tse di tshwanang le di-pesalome, Griekwa-Psalms le dinopolo go tswa mo Beibeleng. O tlhalosa gore pina e kgona go tshelela mo ditshikeng tsa motho mongwe le mongwe. Jaaka go a tle go buiwe, go opela mo go namatsang go tshwana le fa o rapetse gabedi. Seno ke boammaaruri jo bo se nang bana ba phefo. Kwa Prague ka 2011 mongwe wa baatlhodi mo kgaisanong o ne a bolelela Awie: Gompieno ke utlwile Modimo. (E ne e le moatlhodi yo o kileng a bua nopolo e e tshwanang le ene a raya Khwaere ya PUK ka 1993). Bopaki bo bongwe ba gore mmino ga o na maparego. Mo mminong wa khorase, mantswe ke one diletswa tse di amang maikutlo a batho. GO TLHAGELELA KA MAGETLA KWA LATVIA Zaan o itumetse thata gobo a nnile karolo ya khwaere ya PUK ka nako eo ba neng ba fenya dimentlele di le pedi tsa gauta ka motsi wa World Choir Games kwa Riga monongwaga. Khwaere e fentse dimentlele di le pedi tsa gauta mo mefameng e le mebedi e leng Musica Sacra(mmino wa sedumedi) le Musica Contemporanea (Mmino wa Kontemporari). Palogotlhe ya dikwaere di le kgolo a mane somarobedi tsa boditšhabatšhaba ka baopedi ba le dikete tse somamabedi supa ba tsere karolo mo mefameng e e farologaneng. DITOKOLOLO TSA KHWAERE DI TSHWANA LE LELAPA Zaan a re khwaere e tshwana le lelapa. Go na le batho ba ba farologaneng fela jaaka mantswe a a farologaneng. Fela jaaka lelapa * Fa o itse modirammogo yo o dirang sengwe se se kgethegileng kgotsa se se kgatlhisang mo matshelong a bona kwa ntle ga Yunibesiti, tswetswee! Romela tshedimosetso kwa go Willie du Plessis mo go willie.duplessis@nwu.ac.za. koo mongwe le mongwe a nang le seabe se se se farologaneng, ka jalo mantswe a kopana mme a tlhagise kuno ya bofelo. A re ditokololo tsa khwaere di bopa kgolagano e e tiileng le botsalano ba nako e telele. O BATLA GO OPELA LE MO NAKONG E E TLANG Ke a tsofala, Zaan a dira motlae. Ngwaga mongwe le mongwe ke ipolelela gore ke nako ya go emisa fela ke fetola mogopolo gangwe le gape fa fela ditlhotlho di simolola. Lerato la gagwe la mmino wa Khorase le rotloediwa ke dithuto tsa botshelo tse di leng mo mminong le kgolagano le ditokololo mmogo tsa khwaere. Maitemogelo a botshelo a ga Zaan mo khwaereng le lerato la gagwe la mmino le thotloetso go ditokololo tse dingwe tsa khwaere go ama maikutlo a batho ka mmino wa bona. Fa ke opela nako e telele, ke nna le Keletso ya go tswelela go opela go bua Zaan. Fa o lebelela tsibogo ya bona, barati ba mmino ono monogae le kwa kgakala ba abelana megopolo eno. Tswelela go opela, Zaan! 16

17 SE KE SE ratangfa KE GAKOLOGELWA BONGWANA JWA ME KE... Ke eng se ba se ratang fa ba gakologelwa bongwana ba bone le gore ke eng se kgethegile? Badiri bangwe ba anelane megopolo ya bona e e namatsang le Eish! Mofenyi yo o lesego wa sesupo sa go ka reka sa R250 o tla bolelelwa mo kgatisong e e latelang ya Eish! Mme Annelize Cronje, mogakolodi wa dithuto wa Tikatikwe-tlhabololo ya Thuto, khempase ya Mafikeng: Go nna le dipikiniki le ba lelapa la me botlhe kwa dintshing tsa noka ya Wilge kwa gae kwa Harrismith. Ke gakologelwa gemere e e itiretsweng kwa gae e e neng e dirilwe ke mmemogolo le marotho a a tlapisitsweng a lee Ie nama e e bolokilweng e e neng e dirwa ke mme. Rre le nkgonne ba ne ba tlwaetse go thaisa ditlhapi kwa nokeng fa mo ntlheng e nngwe ke tlabo ke reeditse mmemogolo a re lotlegela dikgang tse di itumedisang tsa nako eo a neng a gola. Lelapa lotlhe le ne le abelana maitemogelo a bone a kwa sekolong le kwa tirong. Ke akanya gore gompieno re retelelwa ke go dira tšhono ya go nna le nako e e boleng le bamalapa a rona. Rre Leepile Sehularo, Motlhatlheledi Disaense tsa Booki, khempase ya Mafikeng: se ke se ratang fa ke gakologelwa bongwana jwa me se tletse thata ka dijo tse di monate. Ke gakologelwa fa ke ne ke le ngwana ke ne ke batla go ja dijotshegare tsa me go sale mo mosong pele sekolo se simolola. Ke ne ke sa kgone go Ieta go bona le go ja dijo tse di monate tse ke neng ke di phutheletswe. Mme Beula de Beer, Mogokaganyi wa PGCE, Sekolo sa Disaense tsa Tlhago le Thekenoloji ya Thuto, khempase ya Potchefstroom: Ke gakologelwa letsatsi le lengwe e Ie khunologo dikolo di tswetswe rre a ne a robetse mo mosong morago ga go dira bosigo. Nna le kgaitsadiake re ne re robala mo phaposing e le nosi mme re ne re le modumo ka go tshega. Go se kgale rre o tlabo a tsena mo phaposing mme a re itaye. E ne e le la ntlha e bile e le la bofelo a ne a re itaya. Ke ithutile sengwe se se botlhokwa ka letsatsi leo; o tshwanetse go itsenya mo ditlhakong tsa batho ba bangwe le go akanya gore dikgato tsa gago di tiile go ba ama jang. Ke sengwe se ke se rutang bongwanake gompieno ( ntle le go ba tsenya dinala). Mme Michelle Davel, motlhankela yo o malebana le dipaakanyo, khempase ya Potchefstroom Ke gakologelwa sentle ketelo ya mmemogolo fa ke santse ke le ngwana. O ne a tlhola a robala mo bolaong ba me mme nna ke robala mo materaseng fatshe fa a etile. Rre o ne a mo direla teye e e monate ya Rooibos mo mosong mongwe le mongwe mme o ne a tle a ntshiele go se nene. Ke ne ke rata go mo thusa go baka dikuku mme go le gale ke utswa tege fa a ntse a baka. Ke tlhologetswe mmemogolo thata. George Fazakas, Mmini wa Trevor James SA, Sekolo sa Mmino, Khamphase ya Potchefstroom: ke sale ke ntse ke dira mmino fa e sale ke le dingwaga di le tlhano. Ke na le megopolo e e namatsang e le mentsi ka ga mmino. Ke gakologelwa ke tsene tlhagiso ya PACT ya Opera ya ga Benjamin Britten, Peter Grimes, ka E ne e le maitemogelo a a namatsang go utlwa talente e e tswileng diatla jalo ya moswi seopedi sa Ternor sa Aforika Borwa Gert Potgieter, fa a ne a diragatsa ka manontlhotlho mmino wa opera. Mme Debra Legotlo, Moamogelabaeng, Lefelo la Metshameko la NWU kwa PUK, khempase ya Potchefstroom: Ke belegwe ka Mme le bonnawe ba le babedi ba ne ba imile ka ngwaga o le nosi. Dingwaga di le mmalwa morago ga foo rotlhe bana re ne ra nna le mmemogolo wa rona. Ka nako eo re neng re tshameka re ne ra lemoga sengwe sa dijalo sa gagwe. Fela jaaka bana ba tle ba dire, rotlhe re jele manathwana a sejalo seo. Ra tla ra di gama re sa di tlhapela. Le gompieno e santse e le motlae mo malapeng a rona. Mme Martha Mahlangu, Mogokaganyi wa Puiso kwa Lab, khempase ya Khutlotharo ya Lekwa: Fa ke ne ke le dingwaga di le tlhano kgotsa thataro, re ne ra tsaya leeto ka terena le malome wa me e le la ntlha go tswa kwa Pretoria go ya Soweto. Ke ne ke tshwerwe ke tlala thata fa re goroga kwa seteišeneng sa Johannesburg. Malome o ne a nthekela di-chips le senotsididi sa Cream Soda. Nako nngwe le nngwe fa ke nwa Cream Soda e nkgopotsa letsatsi leo. Mme go utlwagala e kete ke maabanenyana fela. Le gompieno ke santse ke rata Cream Soda. Mme Thuli Msimanga, motlhatlheledi, Sekolo sa Disaense tsa Boitsholo, khempase ya Khutlotharo ya Lekwa: Mogopolo wa me o o namatsang wa bongwana ke go tshameka le ditsala. Ga go sepe se se botoka go gaisa fa o na le ditsala tse di siameng. Re nnile le nako e e itumedisang mmogo le go itumelela botshelo ka botlalo. Sengwe se se kabong se nkutlwisitse botlhoko mo botshelong jwa me e ne e tlaa nna go ntseela ditsala tsa me. Nkabo ke tlhakane tlhogo.lelapa la me le lone le ne le siame, fela le ne le sa itumedise go gaisa ditsala tsa me. ANNELIZE LEEPILE BEULA MICHELLE GEORGE DEBRA MARTHA THULI 17

18 Mme bafenyi ke. Re akgola badirammogo ba ba latelang ba mongwe le mongwe wa bone a ikgapetseng mpho ya kgwebo: Khamphase ya Potchefstroom: Mohumagatsana Alta Victor, tlelereke ya tsamaiso, ya Ditirelo Tsa Poso (Dithulaganyo) Khamphase ya Potchefstroom: re George Ramatsebe, motlhankedi wa tsa tshireletso, wa Lefapha la Ditirelo Tsa Tshireletso Khamphase ya Potchefstroom: Mohumagatsana Angelique Möller, motlhankedi wa tsamaiso, wa Legoro la Boenjenere Khamphase ya Potchefstroom: Mohumagatsana Monique van Deventer, motlhankedi wa tsamaiso, wa Lefapha la Mmetshe wa Kgwebo le Ditharabololo Tsa Kgwebo Re batla go leboga botlhe ba ba nnileng le seabe. Fa e le gore o ne o se lesego go le go kalo lekgetlo la ntlha, tshono e nngwe ke eno ya go nna le seabe mo kgaisanong e e kgatlhang: Fenya! Fenya!Fenya! O ka fenya dimpho tsa korporatifi, batla fela dikarabo tse di 10! Tlhaola dinepe tse mme fa dinomoro tsa ditsebe tsa teng Umaka mongwe wa dikgantshwane tsa metshameko yo o katisiwang ke Mop Manie Spamer. 7. Umaka motlhatlheledi yo o neng a simolola porojeke ya letsholo mo baaging le le tla solegelang molemo disenthara tse e seng tsa semmuso tsa go tlhokomela bana motshegare mo Mafikeng yotlhe? 8. Leina la setlhopha sa patlisiso se se eteletsweng pele ke Mop Johann Tempelhoff ke mang, se se batlisisang ka dilo tse di amanang le metsi? 9. Setlhopha sa boruni jwa mo teng ga setheo se tsepile mogopolo mo go eng, go ya ka Mohumagatsana Madelein van der Merwe, mokaedi wa boruni jwa mo teng ga setheo? 10. Leina la saense la semela sa Cinderella se Mop Oziniel Ruzvidzo a batlisisang ka sone ke mang? ROMELA DIKARABO TSA GAGO KWA GO: Poso: Marelize Santana, Lebokoso la poso ya ka mo teng 260 Eposo: Marelize.Santana@nwu.ac.za mme kwala Eish! ka mo bolokong ya diteng. Se lebalego kwala nomoro ya gago ya bodirammogo, setlhogo, maina, sefane, le lefapha le khamphase tsa gago. Dikarabo tsa ntlha tse di siameng go tswa mo Khamphaseng e nngwe le e nngwe tse di tla gogiwang di tla fa moikwadisi mpho! 18

19 Go leka go rarabolola bothata jwa metsi Mo ditoropong tse dinnye mo Aforikaborwa yotlhe, go sa kgotsofale ka bothata jwa metsi go ntse go gola ka iketlo. Go leka go rarabolola bothata jwa metsi ga se kgetsi e potlana mme go ka rarabololwa fa go beilwe mogopolo sentle fela le go dirisa bokgoni, go bolela jalo Mop Johann Tempelhoff wa lefelo la patlisiso la Cultural Dynamics of Water (CuDyWat) kwa Khamphaseng ya Khutlotharo ya Lekwa. E re ka setlhopha sa CuDyWat se le fa dintshing tsa Noka ya Vaal, se mo boemong jo bo siameng jwa go dira patlisiso ka metsi, e leng patlisiso e e lekang go ribolola seabe sa metsi mo matshelong a batho le a baagi. SE SE BAKANG BOTHATA JWA GO SA TLAMELWE KE METSI Setlhopha se fopholetsa gore 60% ya dingongorego tse di tlhagisitsweng ke baagi ba ba dirang ditshupetso ka ntlha ya go sa tlamelwe ka ditirelo di amana le mathata a metsi. Ga go ko go direga gore metsi a bake dikgotlhang; gantsi ke bothata jo bo sa itemotsheng - jo bo se keng bo tlhaga. Mme fa bothata jwa metsi bo etegela go sekae, bo baka dikgotlhang kgatlhanong le balaodi. SE TSEYE LETLHAKORE Go tsaya letlhakore le ba ba nang le bothata jwa metsi ga go kitla go thusa, go bolela jalo Mop Tempelhoff. Fa re tsena mo toropong nngwe go ya go batlisisa ka bothata jwa yone jwa metsi, ga re tseye letlhakore lepe gotlhelele. Fa setlhopha sa patlisiso se dira le babatlisisi ka metsi, baenjenere le banetetshi ba bangwe ba tsa tlhago, gantsi se simolola ka go ikgolaganya le yuniti ya toropo eo ya boitekanelo jwa tikologo le go batla kitso ka tsela e e dirisiwang ya go tlamela toropo eo ka metsi. Morago ga moo, maloko a setlhopha a tla etela toropo eo go ya go buisana le baagi mo mabenkeleng le mo dikgwebong le go kopana le baemedi ba mokgatlho wa baduedi ba direiti le ditlhopha tse dingwe tsa baagi. Go kopana le Go ya ka maitemogelo a ga Mop Johann Tempelhoff, go sa buisane ke gone gantsi go bakang dikgotlhang ka metsi mo ditoropong tse di potlana. bone jalo ka tsela e e seng ya semmuso gantsi go latelwa ke mananeo a go tshwara motlotlo le ditlhopha tse di emelang makoko otlhe a a amiwang ke bothata jono, go akaretsa le batlhankedi ba mmasepala, mekgatlho ya baagi, ditlhopha tsa ditlamo tsa kgwebo le mapodisi. Go na le athikele e e feletseng mono: Bošeng jaana go ne ga tlhomiwa baeteledipele ba baša ba baithuti ba 2014/2015. Badulasetulo ba makgotla a khamphase a a emelang baithuti ba simolola ka fa molemeng, ke Rre Tutu Kgobane, wa Khamphase ya Mafikeng, Mohumagatsana Monica van Schalkwyk, wa Khamphase ya Potchefstroom, le Rre Bethuel Mokoena, wa Khamphase ya Khutlotharo ya Lekwa. Gape Bethuel ke modulasetulo wa Lekgotla le le Emelang Baithuti la Setheo, Monica ke motlatsa-modulasetulo mme Tutu ke mokwaledi wa setlamo seno sa setheo. 19

20 SEMELA SA CINDERELLA: SE FETOFETOGA LE MAEMO KGOTSA SE A SWA B otshelo jwa semela sa Arabidopsis thaliana, e leng sengwe sa dimela tsa seka-borokholoi sa brassica kwa Khamphaseng ya Mafikeng mo laboratoring ya Go Dira Diokobatsi tsa Kalafi ka dimela ga bo motlhofo. Mop Oziniel Ruzvidzo, e leng moeteledipele wa porojeke ya Setlhopha sa Patlisiso sa Khamphase ya Mafikeng sa Patlisiso ya go Dira Melemo ya Kalafi ka Dimela, o dirile ka boomo gore semela seno sa Cinderella se lebane le maemo a a gwetlhang thata a mefuta e e farologaneng gore a dire patlisiso ka sone. Oziniel a re semela seno se kgona go itsetsepela fela thata e bile se kgona go fetofetoga le maemo a a seng motlhofo mo tikologong. Go tla go fitlha jaanong, re setse re bone diporotheine di le 14 tse di amanang le ka fa se tsibogelang maemo a a gwetlhang ka gone. Tiro ya gagwe, e e etleediwang ke Mokgatlho wa Patlisiso wa Bosetšhaba, e akaretsa go dira patlisiso le go bona gore ke mokgwa ofe wa tlhago o semela seno se ka tswang se na le one o o dirang gore se kgone go lepalepana le maemo a a gwetlhang a a se dikologileng. Kitso e re tla nnang le yone fa re dira jalo e ka dirisiwa mo tshimong ya dimela tse di botlhokwa tse re di jadileng gore re tokafatse fela thata tsela e re tlhagisang dijo ka yone, o bolela jalo. Go fetoga ga tlelaemete go tsamaisana thata le komelelo kgotsa merwalela, ka sekai. Ka jalo fa re tlhaloganya gore ke eng se se dirang gore dimela tse re dirang dikai ka tsone jaaka seno sa Cinderella di kgone go lebana le maemo a a gwetlhang ano, re ka kgona go dira gore di nne le mokgwa oo gore e nne dimela tse di leng botlhokwa thata mo ikonoming ya rona. Go a le athikele ka botlalo mono: