SQUARED 2 UP. Landbou by UP groei ná 100 jaar steeds. September. Uitgawe 1

Transcription

1 SQUARED 2 UP 2017 September Uitgawe 1 Nuusbrief van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe Landbou by UP groei ná 100 jaar steeds Terwyl ons eenhonderd jaar van landbou by die Universiteit van Pretoria (UP) vier, sien ons uit na die uitdagings en na hoe ons n verskil in die land en in Afrika kan maak. Dít is die woorde van prof Edward Webb, Adjunkdekaan: Navorsing en Nagraadse Studies in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe. n Fakulteit Landbou is op 20 Januarie 1917 by die voormalige Transvaal Universiteitskollege (TUK) gestig. Die Fakulteit het toe uit drie departemente bestaan: Fitopatologie, Grondwetenskap en Lewendehawe-teling....vervolg op bladsy 3. n Kykie na die nuut opgeknapte voedsel-laboratoria in die Departement Verbruikerswetenskap, storie op bladsy 6. SQUARED 2 UP 1

2 Boodskap van die Dekaan Toekennings Boodskap van en die Prestasies Dekaan navorsingsaktiwiteite vir UP die tweede posisie in die wêreld besorg het betreffende die bestudering van mikologie (fungi) (bladsy 30). Twee hoëprofielaanstellings is in die Fakulteit gemaak. Prof Edward Webb is as Adjunkdekaan: Navorsing en Nagraadse Studies aangestel (bladsy 41), en prof Andre Ganswindt het die leisels van die Soogdiernavorsingsinstituut oorgeneem (bladsy 42). Ons doelwit is om deur middel van multidissiplinêre Prof Jean Lubuma navorsing, asook onderrig Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe en leerpogings in die Fakulteit n verskil in die Vanjaar is inderdaad n jaar van groot wêreld te maak. Prof Nigel Bennett en dr feesvieringe vir die Fakulteit Natuur- Heike Lutermann (Departement Dierkunde en Landbouwetenskappe. Dit is die en Entomologie) het in samewerking met Landbou-komponent van die Fakulteit se eeufeesviering (bladsy 1), die Departement Verbruikerswetenskap is 90 jaar oud (bladsy 6) en Sci-Enza, die oudste wetenskapsentrum op die vasteland van Afrika en rolmodel vir nuwe en opkomende wetenskapsentra oorsese medewerkers innoverende navorsing uitgevoer. Hul navorsing het die wyse waarop kaal molrotte kan oorleef wanneer hulle geheel en al sonder suurstof is en hoe hierdie navorsingsresultate kan help om menselewens te spaar, soos byvoorbeeld die in Suid-Afrika, word hierdie jaar 40 slagoffer van n motorongeluk of iemand wat (bladsy 28). Hierdie mylpaalvieringe word deur vele veranderinge en prestasies gekenmerk. n beroerte- of hartaanval beleef, ondersoek (bladsy 36). Quintine Mkhondo wat op die ouderdom van 19 sy BSc-graad in Wiskundige Statistiek behaal het, se prestasie gevier (bladsy 47). Baie uitmuntende prestasies deur ons personeel, studente en medewerkers op wie ons baie trots is, kan aangehaal word. Die doel van hierdie nuusbrief is om van hierdie prestasies te vertoon en ons hoop dat u hierdie opdatering aangaande die jongste ontwikkelings in die Fakulteit sal geniet. Redakteur Martie Meyer (Redakteur) martie.meyer@up.ac.za (kantoor) (faks) Kamer 8-9 Landbouwetenskappegebou Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe Grafiese uitleg en ontwerp Marguerite Hartzenberg Active Space Designs marguerite.activespace@gmail.com Ons het ook baie om oor te spog betreffende die uitmuntende prestasies van ons personeel. Vyf senior NLW-navorsers is as Genote van die Afrika Akademie vir Wetenskappe verkies (bladsy 4), terwyl prof Sheryl Hendriks as lid van die Malabo Montpellier-paneel van leidende landbouen voedselsekerheidkundiges aangestel is (bladsy 8). Volgens die Sentrum vir Internasionale Universiteitsgraderings het die Universiteit, en meer spesifiek die Bosbou en Landboubiotegnologie (FABI) se uitgebreide Ons studente het ons ook trots gemaak. Frederick Malan, n PhD-student in Chemie is gekies om die 67ste Nobel Laureatusvergadering in Duitsland by te woon (bladsy 11), terwyl Oswald Mlonyeni, n PhD-student by FABI by die Statebondwetenskapkonferensie vereer is (bladsy 20). Ons studente het ook bewys dat ouderdom slegs n syfer is. n Baie jong student, Hjalmar Rall, het vanjaar op die brose ouderdom van 14 by die Fakulteit aangesluit om Fisika te bestudeer (bladsy 46). Ons het ook tydens die Herfsgradeplegtighede Taalversorging Melodie Veldhuizen UP Taaldienste Spesiale dank aan Louise de Bruin en Ansa Heyl as akademiese skrywers Stuur gerus kommentaar en terugvoer oor die fakulteitsnuusbrief en idees/voorstelle vir artikels na martie.meyer@up.ac.za Die Fakulteit is nou ook op Facebook. Besoek asb die bladsy en like ons. 2 SQUARED 2 UP

3 Die Fakulteit Landbou het met rasse skrede gevorder sedert daardie vroeë jare. In 1969 het dit na die Fakulteit Landbouwetenskappe verander en in 1994 het dit die Fakulteit Biologiese en Landbouwetenskappe geword. In 1999 het dit saamgesmelt met die Fakulteit Natuurwetenskappe en het die huidige Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe tot stand gekom. Die Fakulteit bestaan tans uit 16 departemente en meer as 20 navorsingsentiteite. Die doelwit van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, bestaande uit n spesifieke groep landbou- en voedselwetenskappe, is om n leidende fakulteit van sy soort in Afrika te wees. Ons fokus op navorsing wat n impak uitoefen, op navorsing wat saak maak. Ons wil die lewensgehalte van mense in Suid-Afrika, op die vasteland van Afrika en op ander plekke verbeter, sê prof Webb, wat ook n befaamde veekundige is. Prof Jean Lubuma, Dekaan van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, eggo die bogenoemde sentimente. Die sigbaarheid van landbou en die fokus van die Fakulteit op landbouwetenskappe is vir ons ʼn prioriteit, gegewe die toenemende uitdagings (Volhoubare Ontwikkelingsdoelwitte (VODs)) van volhoubare voedselproduksie en -sekerheid op die vasteland van Afrika. Die Universiteit se verbintenis tot die Verenigde Nasies se Volhoubare Ontwikkelingsdoelwitte weerklink in die UP 2025-visie wat strategiese fokusareas tot verdere ontwikkeling geïdentifiseer het, insluitende die voedselsekerheid en die welstand (ekonomies en gesondheid) van mense in Suid-Afrika en Afrika. Dít is die woorde van prof Anton Ströh, Viserektor vir Institusionele Beplanning en voormalige Dekaan van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe. Prof Ströh verduidelik verder: Die trotse geskiedenis van UP betreffende die erkenning as een van die top 1% op die Thomson Reuters Essensiële Wetenskap-indikators (EWI) se Drumpellys van alle instansies op vakgebiede soos Landbouwetenskappe, Planten Dierewetenskappe, Ekologie en die Omgewing is n bewys dat UP goed geposisioneer is om ʼn beduidende bydrae tot die VODs te maak. Om hierdie spesifieke rede het die Fakulteit die afgelope tien jaar multidissiplinêre navorsing tussen Landbou-, Biologiese, Wiskundige en Fisiese Wetenskappe bevorder ten einde die bes moontlike tegnologieë aan te bied om die sogenaamde ingewikkelde uitdagings die hoof te bied wat Afrika in die gesig staar. Prof Webb beklemtoon dat navorsing en voorgraadse onderrig en leer hand-aan-hand loop. Ons benodig landboukundiges in Afrika wat goed opgelei is om onder andere n sinvolle bydrae te lewer deur op voedselsekerheid te fokus. Ons benodig ook n toenemende getal voorgraadse studente wat vorder na nagraadse studies en ook n sterk nagraadse menigte plaaslik en oorsee lok. Dit is verder ook belangrik om te beklemtoon dat navorsing tot voorgraadse opleiding moet lei. Volgens prof Webb moet ons oorwegend plaaslike navorsingskwessies in landbou aanroer. As n Fakulteit wat landbou met al die natuurwetenskappe kombineer, moet ons beklemtoon dat landbouwetenskap nie in isolasie funksioneer nie, maar dat dit in noue verband staan met biochemie, genetika, mikrobiologie en vele meer. Prof Lubuma beklemtoon die belangrikheid van die Universiteit se vennootskappe met die industrie om te help om wetenskaplike navorsing te bevorder en terselfdertyd tot voordeel van akademiese en kommersiële belange te wees. Die vestiging van die Vereniging vir Dierevoervervaardiging se voermeule-laboratorium by die Hatfieldproefplaas is maar een van vele. Ons bevorder ook aktiewe deelname aan RUFORUM en ander landbouverwante geleenthede wat die Fakulteit se profiel op hierdie gebied sal verbeter. Prof Ströh bevestig hierdie stelling met die woorde dat ons reeds stewige bande met die regering en vennote en individue in die bedryf gesmee het, insluitende die WNNR en die Innovasie-middelpunt (Innovation Hub) om gesamentlik strategieë te implementeer om n bydrae tot die bio-ekonomie van Suid-Afrika te lewer. Volgens prof Ströh, was die Universiteit se proefplase altyd belangrike navorsingsfasiliteite vir samewerkende en individuele navorsing en dit is ook gebruik om studente in landbou- en veeartsenywetenskappe op te lei. Die Universiteit het hierdie fasiliteite geïdentifiseer as ruimtes vir verdere ontwikkeling om op n betekenisvolle wyse ons posisie te verbeter om n belangrike vennoot in die DWT se Bioekonomie-strategie te word. Die moontlikhede van die Hatfieldproefplaas in die besonder is verder ondersoek en dit is geïdentifiseer as n terrein om ons denke oor landbou en voedselsekerheid te vernuwe. n Belangrike fasiliteit, wat as die Future Africa Initiative bekend staan, word tans op die Hatfieldproefplaas ontwikkel. Dit sal aan Afrika- en internasionale navorsers wat n groot mate van aansien geniet, n ruimte bied vir multidissiplinêre besprekings en navorsing. Gesprekke sal gestimuleer word om gesamentlik die sogenaamde ingewikkelde uitdagings van Afrika die hoof te bied. Die toekomsvisie van die proefplaas word tans op Uitvoerende bestuurvlak bespreek vir goedkeuring. Die toekoms wag met eindelose moontlikhede en die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe is gereed om die uitdagings van volgende honderd jaar die hoof te bied. SQUARED 2 UP 3

4 Vyf NLW-navorsers tot Genote van Afrika Akademie vir Wetenskappe verkies Vyf navorsers van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe (NLW) is tot Genote van die Afrika Akademie vir Wetenskappe (AAW) verkies. Hulle is prof Jacek Banasiak (Wiskunde en Toegepaste Wiskunde), prof Nigel Bennett (Dierkunde en Entomologie), prof Don Cowan (Genetika), prof Brenda Wingfield (Genetika) en prof Mike Wingfield (FABI). Dit bring die aantal AAW-Genote in die Fakulteit op sewe te staan. Prof Jacek Banasiak is aan die hoof van die DWT/NNS SARChI Leerstoel in Wiskundige Modelle en Metodes in Bio-inginieurswese en Biowetenskappe (M 3 B 2 ). Hy is outeur/mede-outeur van vyf navorsingsmonograwe en was ook outeur/mede-outeur van meer as 100 portuurbeoordeelde navorsingsartikels. In 2012 het prof Banasiak die Suid-Afrikaanse Wiskundige Vereniging se Toekenning vir Uitnemendheid in Navorsing ontvang, in 2013 die Merietekruis (Silwer) van die Republiek van Pole en in 2014 is die eerste prys in ʼn kompetisie vir die beste artikel in toegepaste wiskunde, georganiseer deur die Sentrum vir Toepassings in Wiskunde (Gdansk), aan hom toegeken. Hy is die hoofredakteur van Afrika Matematika (Springer), ʼn raadgewende redakteur van Mathematical Methods for the Applied Sciences (Wiley), mederedakteur van Quaestiones Matematicae, en ʼn redaksielid van sowel Evolution Equations and Control Theory as die AIMS Library-reeks van Cambridge University Press. Hy is sedert 2008 ʼn B1-gegradeerde navorser van die NNS. Prof Jacek Banasiak Prof Nigel Bennett Prof Nigel Bennett beklee die gesamentlike DWT/NNS SARChI Leerstoel in Soogdiergedragsekologie en -fisiologie, sowel as die UP Austin Roberts-leerstoel in Afrika-soogdierkunde. Hy het 320 navorsingsartikels in internasionale portuurbeoordeelde wetenskaplike tydskrifte, insluitend Nature, Science, Proceedings of the Royal Society of London, Advances in the Study of Behavior en Trends in Ecology and Evolution gepubliseer. Hy is ʼn Genoot van die Londense Dierkundige Vereniging en die Koninklike Vereniging van Suid-Afrika, sowel as die Wetenskapakademie van Suid-Afrika (ASSAf). Hy het as President en Visepresident van die Dierkundige Vereniging van Suider-Afrika (DVSA) gedien, is hoofredakteur van die Londen-gebaseerde Journal of Zoology, en redakteur van Biology Letters. Hy het in 2003 en 2011 die Kanseliersmedalje vir Navorsing, en in 2008 ʼn goue medalje van die Dierkundige Vereniging, asook die Havenga-prys vir Biologiese Wetenskappe vir sy navorsing op lewende materiaal, ontvang. In 2015 het hy die NWTF-toekenning vir die ontwikkeling van navorsingskapasiteit oor die afgelope 5 tot 10 jaar deur ʼn individu ontvang. Hy het ʼn A2-gradering van die Nasionale Navorsingstigting (NNS). 4 SQUARED 2 UP

5 Prof Don Cowan is die Direkteur van sowel die Genomika Navorsingsinstituut (GRI) as die Sentrum vir Mikrobiese Ekologie en Genomika (CMEG). Prof Cowan is ʼn NNS A2- gegradeerde navorser. Hy het die eerste plek in die Kapasiteitsboukategorie van die 2014 NWTF-BHP Billitontoekennings met prof Brenda Wingfield gedeel. In dieselfde jaar het hy die Universiteit van Pretoria Kanselierstoekenning vir Navorsing in 2015 Prof Don Cowan ontvang. Hy het meer as 310 wetenskaplike artikels, resensies en boekhoofstukke gepubliseer, en is op die redaksie van 13 internasionale wetenskaplike tydskrifte. Hy is in 2007 verkies tot die Koninklike Vereniging van Suid-Afrika, in 2008 tot lid van die Wetenskapakademie van Suid-Afrika, en in 2009 tot eregenoot van die Koninklike Vereniging van Nieu-Seeland. Hy het in 2008 die Kanselierstoekenning vir Uitnemendheid in Navorsing van die Universiteit van Wes-Kaapland ontvang en in 2009 die Suid- Afrikaanse Vereniging vir Mikrobiologie se Silwer Medalje. Hy is n voormalige Voorsitter van die Koninklike Vereniging van Suid-Afrika. Prof Brenda Wingfield geniet op nasionale en internasionale vlak wye aansien vir haar werk in molekulêreplantpatologie en swamgenetika. Sy is die ontvanger van verskeie belangrike pryse vir navorsing, insluitend die DWT Vroue in Wetenskap-toekenning (kategorie Uitmuntende Vrouenavorsers) in 2008, en die Afrika-unie Streekstoekenning vir Vroue in Wetenskap in In 2014 het sy ʼn A2-gradering van die NNS ontvang. Sy was in 2015 die eerste vroulike navorser om die Christiaan Hendrik Persoon-medalje van die Suider-Afrikaanse Vereniging vir Plantpatologie (SASPP) te ontvang. In dieselfde jaar is prof Wingfield in die DWT-NNS SARChI Leerstoel in Swamgenomika aangestel, en in 2016 het sy die Harry Oppenheimer Genootskap-toekenning ontvang. Sy is ʼn programleier by die DWT-NNS Sentrum vir Boomgesondheidstegnologie. Prof Mike Wingfield is die Stigtingsdirekteur van die Instituut vir Bosbou- en Landboubiotegnologie (FABI) en ʼn NNS A1-gegradeerde navorser. Hy is verkies tot ʼn Genoot van verskeie wetenskaplike verenigings, insluitende die Koninklike Vereniging van Suid- Afrika, die Wetenskapakademie van Suid-Afrika (ASSAf), die Suider-Afrikaanse Vereniging vir Plantpatologie en die Amerikaanse Fitopatologiese Vereniging. Hy is een van die min erelede van die Mikologiese Vereniging van Amerika. In 2013 is die toonaangewende Afrikaunie (AU) Kwame Nkrumah Wetenskapstoekenning vir Lewens- en Aardwetenskappe in Addis Ababa aan prof Wingfield toegeken. Ander eerbetonings wat hy ontvang het, sluit in die Johanna Westerdijk-toekenning deur die Centraalbureau voor Prof Mike Wingfield Schimmelcultures (CBS) (Sentrum vir Swambiodiversiteit, Nederland), en eredoktorsgrade van die Universiteit van Brits Columbië in 2012, en die Noord-Carolina Staatsuniversiteit in Hy het ook ʼn Uitmuntende Leierskap vir Internasionale Wetenskaplikestoekenning in 2016 van sy alma mater, die Universiteit van Minnesota, ontvang, en die hooggeagte Koninklike Vereniging van Suid-Afrika (RSSAf) se John FW Herschel medalje vir Prof Brenda Wingfield SQUARED 2 UP 5

6 Verbruikerswetenskap vier 90 jaar van uitnemendheid Negentig jaar is n lang tyd in enige organisasie, en des te meer so in n akademiese departement. Die vraag is nie slegs hoe oud n departement is nie, maar of dit die toets van die tyd kon deurstaan. Prof Cheryl de la Rey, Visekanselier en Rektor, wat ook die hoofspreker was tydens die amptelike inwyding van die nuut opgeknapte voedsel-laboratoria en die 90-jaar feesvierings van die Departement Verbruikerswetenskap op 18 April 2017, het bevestig en dit beklemtoon dat hierdie Departement daarin geslaag het en meer nog, dit oortref het. Prof De La Rey het die Departement gelukgewens met sy volgehoue verbintenis tot die Universiteit se visie om n navorsingsintensiewe universiteit te wees deur, as deel van sy prestasies, sy aantal NNSgraderings en navorsingsuitsette te verhoog. Die Dekaan van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, prof Jean Lubuma, het ook sy trots op die Departement se sukses en vieringe met almal teenwoordig, gedeel en het verduidelik dat die 90ste herdenking inderdaad werd is om gevier te word, aangesien dit n * verfynde getal is. Die datum van die geleentheid, naamlik 18 April, wat ook n verfynde getal is, beklemtoon die betekenis van die viering. Prof De la Rey het bygevoeg dat die enigste sekerheid in die lewe is dat daar verandering plaasvind en verandering is inderdaad deel van die DNS van die Departement. Die Departement gaan ook n paar veranderinge ondergaan wanneer dit later vanjaar met die Departement Voedselwetenskap gaan saamsmelt. Sy het ook genoem dat die Departement die grootste en oudste van sy soort in die land is. Benewens die viering van die prestasies van die afgelope nege dekades, is die opgeknapte voedsel-laboratoria ook tydens hierdie geleentheid ingewy. Volgens prof Alet Erasmus, Hoof van die Departement Verbruikerswetenskap, het die herontwerpte fasiliteite die opleidingsmoontlikhede van die Departement verbeter om gelykstaande te wees aan die vlak en gehalte wat deur die voedselbedryf daargestel word en het dit selfs te oortref. Die opleidingsruimte vir die Voedselafdeling van die Departement is ook vergroot vanaf ruimte vir 30 studente in die twee opleidingslaboratoria tot ruimte vir 56 studente, waar elke student nou sy/haar eie werkstasie het en nie meer spasie hoef te deel soos in die verlede nie. Die eksperimentele navorsingslaboratorium is multifunksioneel en bied ruimte vir verbruikers- sowel as voedselwetenskaplikes om sy-aan-sy te werk deur verbruiker-geleide produkontwikkeling uit te voer. Met verloop van tyd kan hierdie fasiliteit homself as n fasiliteit van wêreldgehalte op die gebied van kulinêre wetenskap vestig deur die uitbrei van bande met vennote in die bedryf met wie hulle al reeds skakel. Twee voormalige hoofde van die Departement, prof Elizabeth Boshoff (1979 tot 1999) en prof Elmarie de Klerk (2000 tot 2014), was ook eregaste by hierdie glansryke geleentheid. Die Universiteit van Pretoria het R15 miljoen vir die projek voorsien. Daarbenewens het die Departement ook omvangryke skenkings ontvang van verskaffers, wat insluit Culinary Equipment Company (Industriële voedselvoorbereidingstoerusting ter waarde van R ), DeLonghi (verskeie kleiner elektriese kombuisware soos mengers en voedselverwerkers ter waarde van R ), MacBrothers (ruim afslag op alle groot verkoelingstoerusting) en McCater ( n donasie vir die oprigting van die vlekvryestaal demonstrasiestasie). Daar is ook erkenning verleen aan Miele en Whirlpool vir hul skenkings. Terwyl die gaste die laboratoria besoek het om die indrukwekkende ontwerp en nuwe tegnologieë te bewonder, het kos wat deur studente van die Departement voorberei en bedien is, die gaste se herinneringe aan veranderinge in die kookkuns sedert die 1920 s verfris. * n verfynde getal is die som van twee of meer opeenvolgende getalle, byvoorbeeld = 90 (Die ouderdom van die Departement); en =18 (Datum van die geleentheid). Van links Prof Jean Lubuma (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe), prof Alet Erasmus (Hoof: Departement Verbruikerswetenskap), Prof Elmarie de Klerk (voormalige HoD), prof Elizabeth Boshoff (voormalige HoD), prof Cheryl de la Rey (Visekanselier en Rektor) en prof Anton Ströh (Viserektor: Institusionele Beplanning). 6 SQUARED 2 UP

7 Dr Thulani Makhalanyane Dr Thulani Makhalanyane ontvang prys tydens Mzansi se 100 Toekenningseremonie Die Onafhanklike Mediagroep koerante het onlangs hul jaarlikse Die Jong Onafhanklike 100 Inspirerende en Aspirerende Leierstoekenningseremonie aangebied waartydens dr Thulani Makhalanyane een van die pryse ontvang het. Hierdie toekennings gee erkenning aan jongmense wat leiers op hul onderskeie vakgebiede is en terselfdertyd gemeenskappe regoor Suid-Afrika ondersteun en inspireer. Wenners is uit vyf kategorieë gekies, naamlik Ontwrigters, Genesers, Beïnvloeders, Innoveerders en Voorlopers. In 2017 is meer as jong mense genomineer. Dr Makhalanyane, n mikrobiese ekoloog, het die derde prys in die Geneser-kategorie verower, wat mediese praktisyns, akademici en omgewingswerkers insluit. Dr Makhalanyane het in 2013 sy PhD aan die Universiteit van die Wes-Kaap verwerf en is tans die Adjunkdirekteur van die Sentrum vir Mikrobiese Ekologie en Genomika en Senior Lektor in die Departement Genetika aan die Universiteit van Pretoria. Gedurende sy loopbaan het dr Makhalanyane n aantal nasionale en internasionale toekennings ontvang, insluitende die Nasionale Wetenskap en Tegnologieforum (NSTF) se TW Kambule-toekenning vir Opkomende Navorsers in 2015 en die Internasionale Vereniging vir Mikrobiese Ekologie (IVME) se Ambassadeurstoekenning in Hy was mede-outeur van meer as 35 eweknie-geëvalueerde artikels in toonaangewende internasionale vaktydskrifte en drie boeke. Meer inligting oor die toekenning is beskikbaar hier. Volg hierdie skakel na dr Makhalanyane se navorsingsartikels. SQUARED 2 UP 7

8 Prof Sheryl Hendriks Prof Sheryl Hendriks, Direkteur van die Universiteit van Pretoria se Instituut vir Voedsel, Voeding en Welstand is aangestel om op die nuwe Malabo Montpellier Paneel te dien. Die Paneel bestaan uit n groep toonaangewende kundiges op die gebied van landbou en voedselsekerheid uit Afrika en Europa. Die Paneel is gestig om pogings deur Afrika-lande te ondersteun om die huidige groeitempo voort te sit en dit te versnel ten einde die doelwitte te bereik wat deur die Afrika-unie daargestel is, naamlik om binne die volgende dekade armoede skerp te laat afneem en hongersnood te beëindig. Met meer as miljoen ondervoede mense in Afrika, vorm goeie landboubeleid en -praktyk die grondslag vir die aanspreek van voedsel- en voedingkundige sekerheid en die versterking van die ontwikkeling daarvan. Die Paneel sal gespreksvoering en debattering aanmoedig en idees deel om produktiwiteit te verhoog en om groei en werkverskaffing aan te moedig deur middel van hoëkwaliteitontleding. Bewyse sal aangebied word om senior besluitnemers byeen te bring tydens n jaarlikse Malabo Montpellier-forum om strategieë te evalueer vir die bereik van wêreldwye landbou- en voedselsekerheidsdoelwitte. Samesprekings tussen die Paneel, sleutel-aandeelhouers, NROs en Toonaangewende UP-voedselsekerheidskundige op internasionale paneel aangestel die privaatsektor sal die deel van navorsing oor grense heen bevorder. Die Paneel se medevoorsitter, dr Ousmane Badiane, het gesê dat met die droogte in Oos-Afrika en plaaslike hongersnood het die werk van die Malabo Montpellier Paneel selfs dringender geword. Hy het ook genoem dat unieke faktore kombineer om voedselsekerheid in elke land te beïnvloed, maar dat ons alles in ons vermoë moet doen om landbouproduktiwiteit te verhoog en te verseker dat almal toegang het tot volhoubare voedsel en lewenswyse. Die Paneel se stigtingsvergadering het saamgeval met die G20 ONE WORLD, No Hunger Conference in Berlyn op 27 en 28 April 2017, waartydens die Paneellede n aktiewe rol gespeel het. Die konferensie is deur die Federale Ministerie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling (BMZ) aangebied. Die geleentheid het op werksgeleenthede vir die jeug in landelike gebiede gefokus. Hierdie unieke konferensie het die aktiewe deelname van 130 jongmense afkomstig van Europa, Afrika en Asië ingesluit. Een van die sleutelelemente van die konferensie was die Berlynse Samewerkingsooreenkoms. Hierdie Samewerkingsooreenkoms sal bydra tot die G20-besprekings, wat voorsiening sal maak vir politieke aksie en leiding aan besluitnemers vanuit die politieke, sake- en burgerlike gemeenskap om betrokkenheid 8 SQUARED 2 UP

9 te versterk wat voorkeur verleen aanpogings wat landelike ontwikkeling en werksgeleenthede vir die jeug aanmoedig. Die Samewerkingsooreenkoms is opgestel deur n internasionale advieskomitee onder die leiding van die medevoorsitter van die Malabo Paneel, prof Joachim von Braun en Paneellid, dr Agnes Kalibata. Die opstellerspan het met n wye spektrum van nieregeringsgroepe samesprekings gevoer tydens die opstel van die konsep Samewerkingsooreenkoms. Die konsep van ooreenkoms is tydens die konferensie in Berlyn bespreek en afgerond voordat dit amptelik aan die Federale Minister Gerd Müller voorgelê is. Mnr Müller het tydens sy openingstoespraak gesê dat tussen nou en 2030 daar in Afrika alleenlik n bykomende 440 miljoen jongmense by n reeds mededingende arbeidsmark gaan aansluit, waarvan die meeste in landelike gebiede sal wees. Gevolglik is daar n groot potensiaal om dinamiese landelike ontwikkeling te bereik. Indien hierdie jongmense egter geen vooruitsigte vir die toekoms het nie, bestaan daar n risiko dat langtermyn maatskaplike harmonie en stabiliteit in gevaar gestel sal word en dat natuurlike hulpbronne uitgeput sal word. Prof Von Braun het gesê dat landbou oor n enorme potensiaal beskik om ontwikkeling aan te moedig en om landelike gebiede in Afrika te hervorm. Daar is n dringende nood aan werksgeleenthede vir die jeug in die platteland in die besonder. Jong entrepreneurs en vroue, insluitend die volgende geslag boere, moet by wyse van onderrig en beroepsleiding ondersteun word. Prof Hendriks beskou die aktiewe betrokkenheid van die Paneellede by die Berlyn-konferensie en die finalisering van die Samewerkingsooreenkoms as n voorbeeld van die invloedryke rol wat die Paneel beplan om te speel in die vorming van toekomstige Afrika-ontwikkelingsbeleide en vennootskappe met liggame soos die G20 ter ondersteuning van Afrika-geleide ontwikkelingspogings. Malabo Montpellier-lede wat die stigtingsvergadering in Berlyn op 26 April 2017 bygewoon het. Voor van links: Ishmael Sunga, Nachilala Nkombo, dr Agnes Kalibata, prof Noble Banadda en dr Wanjiru Kamau-Rutenberg. Agter van links: Dr Adebisi Araba, Sir Gordon Conway, H.E. Rhoda Peace Tumusiime, prof Joachim von Braun (medevoorsitter), dr Ousmane Badiane (medevoorsitter), prof Sheryl Hendriks, prof Muhammadou Kah en dr Patrick Caron. SQUARED 2 UP 9

10 Nog twee internasionale eerbetuigings vir prof Brenda Wingfield Prof Brenda Wingfield, bekleër van die SARChI-stoel in Fungusgnomika in die Departement Genetika, is onlangs vereer met twee gesogte internasionale toekennings. Prof Wingfield het ere-lidmaatskap van die Mycological Society of America (MSA), die hoogste eer vir n internasionale mikoloog, ontvang. Hierdie erelidmaatskap erken haar uitstaande en lang rekord van beduidende bydraes tot die kennis van fungusbiologie. Volgens Georgiana May, MSA-president ( ), is die omvang van haar navorsing ontsagwekkend. Dit sluit in basiese navorsing in sistematiek, bevolkingsbiologie en fungusgnomika, asook die toepassing van daardie kennis om molekulêre diagnostiese gereedskap vir plantpatogeniese fungus te ontwikkel. Prof Wingfield se produktiwiteit het nie as gevolg daarvan in die slag gebly nie, voeg sy by, aangesien sy in haar loopbaan reeds meer as 350 referate en hoofstukke gepubliseer het en dit words steeds wyd aangehaal en bly nuttig vir die komende geslagte mikoloë. Sy is ook gekies as n Genoot van die Amerikaanse Phytopathological Society ter erkenning van haar navorsing oor molekulêre en gnomiese karakterisering van funguspatogene op bome en die opvoedkundige uitreik na jong wetenskaplikes in Afrika. Dit, saam met haar uitstekende diens aan die professie van plantpatologie en ander talle prestasies, maak prof Wingfield n hoogs verdienstelike kandidaat van die genoottoekenning (Fellow Award). Vroue in Wetenskap in In 2014 het sy n A2-gradering van die Nasionale Navorsingstigting (NNS) ontvang. Sy was die eerste vroulike navorser wat die Christiaan Hendrik Persoon-medalje van die Suider-Afrikaanse Vereniging vir Plantpatologie (SAVPP) in 2015 ontvang het. In dieselfde jaar het prof Wingfield die DWT-NNS SARCHI-leerstoel in Fungusgenomika beklee. In 2016 het sy die Harry Oppenheimer Genoottoekenning ontvang. Sy is n programleier by die DWT NNS Sentrum vir die Biotegnologie van Boomgesondheid. Prof Wingfield is ook vroeêr vanjaar tot Genoot van die African Academy of Sciences (AAS) gekies. Prof Brenda Wingfield Prof Wingfield geniet beduidende internasionale and nasionale erkenning vir haar werk op die gebied van Molekulêre Plantpatologie en Fungusgentika. Sy het talle belangrike toekennings vir haar navorsing ontvang. Van hierdie toekennings sluit in die Suid-Afrikaanse Departement van Wetenskap en Tegnologie (DWT) se Vooraanstaande Vroue in Wetenskap-toekenning in 2008 en die Afrika-unie Streekstoekenning vir 10 SQUARED 2 UP

11 Mnr Frederick Malan PhD Chemie-student gekies om 67ste Nobelpryswennersbyeenkoms by te woon Mnr Frederick Malan, n finalejaar-phd-student in die Departement Chemie aan die Universiteit van Pretoria, is een van net vyf Suid-Afrikaanse nagraadse studente wat gekies is om die 67ste Nobelpryswennersbyeenkoms van 25 tot 30 Junie 2017 in Lindau, Duitsland, by te woon. Mnr Malan se bywoning van hierdie byeenkoms is geborg deur die Wetenskapakademie van Suid-Afrika, in vennootskap met die nasionale Departement Wetenskap en Tegnologie. Mnr Malan sal sy PhD-graad vanjaar voltooi onder leiding van prof Marilé Landman van die Departement Chemie en dr Eric Singleton, oor die katalitiese toepassings van CpMetaal N-heterosikliese karbeen komplekse. Sy PhD-navorsingsprojek beweeg steeds na multifunksionaliteit. In my studie stel ek ten doel om ioniese vloeistowwe te sintetiseer op makliker maniere wat minder sintetiese stappe gebruik, minder afval oplewer en minder toksiese chemiese stowwe gebruik. Die volgende fase het die gebruik van hierdie ioniese vloeistowwe as ligande behels in die sintese van organometaalkomplekse van sowel aardoorvloedige as edelmetale, wat bekend is vir katalitiese aktiwiteit in n groot verskeidenheid organiese transformasiereaksies. Hierdie transformasies sluit in verskillende C-C-, C-N- en C-Ofunksionalisasiereaksies van belang vir die bedryf, wat ons met sukses gekataliseer het in ons laboratoriums. Ander studies, insluitende kwantummeganiese berekenings en elektrochemie op al hierdie komplekse, is gedoen om ons in staat te stel om die reaktiwiteitspatrone van hierdie komplekse beter te verstaan en optimum katalisatorontwerp moontlik te maak. Mnr Malan se ander prestasies sluit in n UP Nagraadse Reistoekenning vir n navorsingsbesoek aan die Universiteit van Bern, Switserland, en NRF-innovasiebeurse vir sy honneurs-, meesters- en PhD-studie. Hy het ook n UJ-Volgende Generasie-studiebeurs vir sy MSc en die Merck-toekenning vir beste derdejaarstudent in Chemie ontvang. Verder is hy in 2011 aangewys as een van die Top-10 Alumnigegradueerdes van die Fakulteit Natuurwetenskappe aan die Universiteit van Johannesburg. n Verheugde mnr Malan sê: Die aanvanklike ongeloof wat ek beleef het, is gou gevolg deur intense opgewondenheid toe ek besef ek is een van net vyf aspirerende jong Suid-Afrikaanse wetenskaplikes wat gekies is om hierdie gesogte byeenkoms by te woon. Ek kan nie wag om die wêreld se toonaangewende en mees gerespekteerde navorsers op die gebied van chemie te ontmoet nie. Ek sien daarna uit om te leer van hul ervarings en om geïnspireer te word deur hul toewyding aan hierdie gebied van die wetenskap. Ek voel nederig en ongelooflik dankbaar vir die geleentheid om die Departement Chemie en die Universiteit van Pretoria op hierdie jaarlikse internasionale geleentheid te verteenwoordig. Die eerste Nobel-pryswennersbyeenkoms in Lindau is in 1951 gehou, en sedertdien het hierdie jaarlikse geleentheid n unieke internasionale wetenskapforum geword. Nagenoeg 400 studente van dwarsoor die wêreld word vir een week in die Europese somer genooi om 30 tot 40 Nobel-pryswenners te ontmoet. Studente word aangemoedig om hul navorsing voor te dra in n aantal sessies wat op die aktiewe uitwisseling van kennis onder die jong wetenskaplikes en die Nobel-pryswenners fokus. Elk van die drie Nobelpryswetenskapdissiplines word gedek, een per jaar, in n siklus: fisiologie en geneeskunde, chemie en fisika. Die 67ste byeenkoms van Nobelpryswenners word aan chemie gewy. SQUARED 2 UP 11

12 Slim Medisinale Plantwetenskappe-student geïnspireer om meer te doen Om hierdie prys as ʼn jong wetenskaplike te ontvang, is ʼn absolute inspirasie, ʼn groot aanmoediging om meer te wil doen en ʼn groter poging in te sit. Dit het werklik my entoesiasme vir my werk verhoog. Dit is die woorde van Murunwa Madzinga, ʼn meesterstudent in Medisinale Plantwetenskappe, nadat sy onlangs die eerste prys vir ʼn plakkaataanbieding by die 2017 konferensie van die Inheemse Plantgebruikforum (IPUF) verower het. Die titel van haar wenplakkaat is Formulering van ʼn kruieseep met Suid-Afrikaanse plante wat antibakteries en antifungaal is. Murunwa se studie in die Fakulteit Natuuren Landbouwetenskappe fokus daarop om die effektiwiteit van sommige medisinale plante wat inheems aan Suid-Afrika is en tradisioneel vir die behandeling van velinfeksies gebruik word, te bewys. In haar honneursstudie het sy die effektiwiteit van sommige plante wat teen bakteriese swamvelpatogene gebruik word, ondersoek. Die aktiefste ekstrakte is in ʼn kruieseep ingespuit wat toe teen hierdie patogene geëvalueer is. Met die jare het die voorkoms van velsiektes in die meeste wêrelddele toegeneem weens die verband daarvan met Menslike Immuniteitsgebreksindroom (MIV) en Verworwe Immuniteitsgebreksindroom (VIGS). Meer as 80% van mense wat met MIV besmet is, ontwikkel op een of ander stadium van die siekte velsiektes. Aangesien Suid-Afrika een van die lande met die grootste bevolkings MIV-besmette mense is en ook die land met hoogste voorkoms van MIV, kan daar gesê word dat ʼn groot persentasie van die nasionale bevolking op een of ander stadium aan velinfeksies ly. Met hierdie navorsing wil ek ʼn bydrae tot die primêre gesondheidstelsel lewer, veral in landelike gebiede waar toegang tot en beskikbaarheid van gesondheidsorg nog problematies is. Ek wil ook my studieleiers, dr Quenton Kritzinger en prof Namrita Lall, bedank. Ek sou dit nie sonder hulle hulp kon gedoen het nie, sê Murunwa. Behalwe dat sy met haar MSc-navorsing besig is en as tutor vir voorgraadse modules optree, geniet sy dit om te lees, te stap en met haar honde te speel. Murunwa Madzinga 12 SQUARED 2 UP

13 Leerstoel in Ekologie en Fisiologie van Soogdiergedrag hernu Prof Nigel Bennett, die huidige bekleër van die Departement van Wetenskap en Tegnologie (DWT) / Nasionale Navorsingstigting (NNS) se Gesamentlike Navorsingsleerstoel (SARChl) op die gebied van die Ekologie en Fisiologie van Soogdiergedrag aan die Universiteit van Pretoria, het daarin geslaag om die bod vir die derde en laaste vyfjaarsiklus te wen. Hy beklee al die afgelope tien jaar hierdie Leerstoel. Prof Bennett se navorsing fokus hoofsaaklik op Afrika-tandmolle as navorsingsmodelle vir die ondersoek na sosiaal-geïnduseerde voortplantingsonderdrukking asook die ekologiese beperkings wat sosialiteit by ondergrondse soogdiere gevorm het. Hy beklee die Gesamentlike SARChl-leerstoel, asook die UP Austin Roberts-leerstoel in Soogdierkunde. Hy het 325 navorsingsartikels in internasionale eweknie-geëvalueerde vaktydskrifte gepubliseer, insluitende verslae in Nature, Science, Proceedings of the National Academy of Sciences, USA, Proceedings of the Royal Society of London, Advances in the Study of Behavior en Trends in Ecology and Evolution. Prof Bennett is n navorsingsgenoot by die Soölogiese Vereniging van Londen, die Koninklike Vereniging van Suid-Afrika en die Akademie vir Wetenskap van Suid-Afrika (ASSAf). Hy het as President en Visepresident van die Soölogiese Vereniging van Suider-Afrika gedien en is die Hoofredakteur van die Journal of Zoology, Londen, en die Redakteur van Biology Letters. Hy het in 2003 en 2011 die Kanseliersmedalje vir Navorsing ontvang en in 2008 die Soölogiese Vereniging se goue medalje asook die Havengaprys vir Biologiese Wetenskappe vir sy navorsing Prof Nigel Bennett oor lewende materiaal. In 2015 ontvang hy die NWTS-toekenning vir die ontwikkeling van navorsingsvermoë deur n individu oor die afgelope 5 tot 10 jaar, wat deur ESKOM geborg is. Hy beskik oor n A2-gradering van die NNS en in 2017 is hy as n Navorsingsgenoot van die Afrika Akademie van Wetenskappe verkies. Die Dekaan van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, prof Jean Lubuma, het ook gesê dat hierdie n merkwaardige erkenning is van dit wat die Leerstoel bereik het deur navorsingsuitnemendheid en -innovasie na UP te lok en te behou. Dit is spesifiek gedoen deur navorsingsvermoë te verhoog deur die ontwikkeling van mensekapitaal en deur die ontwikkeling van nuwe kennis in ooreenstemming met die doelwitte van die SARChI-leerstoelinisiatief, te stimuleer. Hy het prof Bennett bedank dat hy hierdie Leerstoel as n kragtige instrument gebruik het om die sigbaarheid van die Biologiese Wetenskappe-groep by UP te versterk. SQUARED 2 UP 13

14 Courtney Gehle Groot eer vir jong leier van UP Courtney Gehle, n 22-jarige honneursstudent in Omgewingsen Geografiese Wetenskappe, is deur die Europese Kommissie uit n poel van kandidate gekies as een van sy 16 Jong Leiers vir Ontwikkeling vir Sy het n aanbieding gelewer op Europa se voorste forum oor internasionale samewerking en ontwikkeling, die European Development Days (EDD)-beraad, wat op 7 en 8 Junie vanjaar in Brussel, België, plaasgevind het. Die 16 Jong Leiers, almal tussen 22 en 26 jaar oud, kom van dwarsoor die wêreld, met sterk verteenwoordiging uit Afrika, insluitende verteenwoordigers van Ghana, Marokko, Nigerië, Botswana, Zambië en natuurlik Suid- Afrika. Die EDD-beraad is n jaarlikse byeenkoms waar idees en ervarings gedeel word om innoverende oplossings vir die knellendste internasionale ontwikkelingsuitdagings te kry. Die doel is om armoede wêreldwyd die hoof te bied deur ekonomiese ontwikkeling. Die vernaamste tema op vanjaar se beraad was investering in ontwikkeling, wat aansluit by die Verenigde Nasies se 2030 Agenda vir Volhoubare Ontwikkeling. Hierdie Jong Leiers het aan paneelbesprekings op hoë vlak deelgeneem en n verhoog gedeel met presidente en ander wêreldleiers. Sessies het gefokus op n verskeidenheid onderwerpe wat gemik is op n verbintenis tot n regverdiger, meer volhoubare toekoms, en Gehle het gepraat oor die Afrika Herwinbare Energie Inisiatief en oor handel en billike globalisering. Gehle het die geleentheid gebruik om die menslike element van wat op grondvlak gebeur, veral betreffende vroue en die jeug, op hierdie hoëvlakse beleidsamesprekings in te lei. Sy stel veral belang in die menslike kant van ontwikkeling en fokus haar studie op volhoubare ontwikkeling, wat beslis goed te pas gekom het in haar voorbereiding vir die aanbieding en deelname aan die paneelbesprekings. In die aanloop tot vanjaar se EDD-beraad sal die Europese Kommissie opleiding in protokol en openbare redevoering aan die Jong Leiers verskaf, wat n goeie geleentheid is om te leer en te groei. Byna elke internasionale ontwikkelingorganisasie sal vanjaar se beraad bywoon, van verskeie Verenigde Nasiesliggame tot streekontwikkelingsbanke, en dit bied die perfekte platform om netwerke en verhoudings met die internasionale ontwikkelingsgemeenskap te bou. Die EDD-beraad sal beslis tot voordeel wees van Gehle se huidige inisiatief, The Better Tomorrow Movement, n aanlyn jeugbemagtigingsplatform wat sy gestig het na haar verkiesing tot n Global Changemaker en bywoning van die Wêreldjeugberaad verlede jaar. Die inisiatief is geïnspireer deur die dinamiese mense wat sy op die beraad ontmoet het, en die doel daarvan is inspirasie, bemagtiging en ondersteuning van mense wat n positiewe verskil in die wêreld maak. Die inisiatief bedryf ook n internasionale mentorskapprogram vir jong mense wat n verskil wil maak. Gehle gaan later vanjaar weer die Wêreldjeugberaad bywoon, maar dié keer as n portuurfasiliteerder. Tussen al haar internasionale reise, inisiatiewe en studies deur het Gehle ook begin met deeltydse werk vir die Verenigde Nasies Industriële Ontwikkelingsorganisasie se Globale Skoontegnologie Innovasie Program. Dit sluit aan by haar belangstelling in die bevordering van tegnologieë wat dit vir mense makliker maak om groen te wees. Sy sê al hierdie dinge saam is soms uitdagend, maar haar dosente is gelukkig al gewoond aan haar doenighede. Wat haar toekoms betref, sê Gehle sy sal graag in ander dele van Afrika wil woon en werk. Haar lewensleuse is n aanhaling van Desmond Tutu: Doen jou deeltjie goeie werk waar jy is met wat jy het. Gehle is beslis op koers om n verskil in die wêreld te maak. 14 SQUARED 2 UP

15 Meestersgraadstudent in Voedselwetenskap verwerf Brian Koeppen-gedenkbeurs Itumeleng Magabane, n tweedejaar MScAgric-student in Voedselwetenskap en -tegnologie het onlangs die Brian Koeppen-gedenkbeurs van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Voedselwetenskap en -tegnologie (SAAFoST) verwerf. Itumeleng sê dat om hierdie toekenning te ontvang vir haar n ongelooflike eer is en dat sy baie nederig oor hierdie erkenning voel. Sy meen dat hierdie toekenning nie slegs vir haarself belangrik is nie, maar ook vir haar studieleiers en vir die Departement in sy geheel. Die feit dat jou navorsing raakgesien word en daar erkenning aan verleen word, skep n ongelooflike gevoel van eiewaarde en n motivering om selfs nog groter hoogtes te bereik. Sy sê dat sy dankbaar is teenoor Suid-Afrikaanse Vereniging vir Voedselwetenskap en -tegnologie (SAAFoST) vir hierdie toekenning. Sy betuig ook haar dank teenoor prof Elna Buys vir die nominasie, asook teenoor prof John Taylor en dr Janet Taylor vir hul uitmuntende navorsingsleiding. Hulle is almal verbonde aan die Departement Voedselwetenskap. Itumeleng se navorsing is spesifiek toegespits op graanwetenskap en voedselchemie. Die onderwerp van haar navorsingsprojek is glutenvrye broodontwikkeling met sorghum, wat n onderbenutte graangewas in Afrika is. Sy sê dat sy met deegverbeteringstegnieke en die ondersteunende chemie werk. Volgens haar het hulle die geleentheid gehad om met sorghum-variëteite met verbeterde proteïn-gehalte, met groter essensiële aminosuurinhoud en verbeterde verteerbaarheid te werk. Itumeleng sluit af deur te sê dat om in 2012 vir die graad in Voedselwetenskap in te skryf, een van die beste besluite was wat sy ooit in haar lewe geneem het. Volgens haar is sy aan soveel kennis blootgestel; noodsaaklike kennis, tesame met n passie, natuurlik, vir iemand wie se doelwit dit is om n aktiewe deelnemer in n beter Suid- Afrika te wees. Sy glo dat selfs die wetenskaplikes net so belangrik is om ons n tree nader aan daardie visie te bring. Itumeleng Magabane Sy beklemtoon dat hul doelwit is om deur die gebruik van bioversterkte graangewasse die gehalte van glutenvrye brood te verbeter. Terselfdertyd word sensitiewe voedingsverwante probleme soos proteïenenergie wanvoeding aangepak. Itumeleng reken dat, met die huidige hoë mate van afhanklikheid van koring vir brood en die hoë koring-invoerpryse is dit uiters noodsaaklik en dringend dat voedselwetenskaplikes hul fokus na alternatiewe graangewasse verskuif. Itumeleng is onlangs as n finalis vir die McKinsey 2017 Volgende Generasie Vroue-leiers -toekenning aangewys. Sy is sedert 2014 n lid van die Golden Key International Honor Society. SQUARED 2 UP 15

16 Prof Jacek Basniak Leerstoel in Wiskundige Modelle en Metodes in Bioengenieurswese hernu Prof Jacek Banasiak, die bekleër van die DWT/NNS se SARChIleerstoel in Wiskundige Modelle en Metodes in Bioingenieurswese en Biowetenskappe (M 3 B 2 ) het onlangs die goeie nuus ontvang dat die Leerstoel suksesvol was in sy bod vir n verdere vyfjaar-siklus. Prof Banasiak het beklemtoon dat hy baie bly is oor die hernuwing van die Leerstoel en dat hy kan voortgaan met sy werk op hierdie vakgebied. Hy erken egter dat hierdie prestasie nie net sy eie is nie, maar ook die prestasie van die uitmuntende span van Hoofnavorsers en studente as geheel, asook van die eerste Leerstoelbekleër, prof Jean Lubuma, wat n standaard vir die groep daargestel het. Hy sê dat hy trots is daarop om prof Lubuma se opvolger te wees. Alle aansoeke was onderworpe aan assessering wat uit n twee-fase eweknie-evalueringsproses bestaan het. Die Dekaan van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, prof Jean Lubuma, het ook gesê dat hierdie n merkwaardige erkenning is van dit wat die Leerstoel bereik het deur navorsingsuitnemendheid en -innovasie na UP te lok en te behou. Dit is spesifiek gedoen deur navorsingsvermoë te verhoog deur die ontwikkeling van mensekapitaal en deur die ontwikkeling van nuwe kennis in ooreenstemming met die doelwitte van die SARChI-leerstoelinisiatief, te stimuleer. Hy het prof Banasiak bedank dat hy hierdie Leerstoel as n kragtige instrument gebruik het om die sigbaarheid van die Wiskundige Wetenskappe-groep by UP te versterk. Prof Banasiak beklee sedert Januarie 2016 hierdie Leerstoel. Voor sy aanstelling in hierdie pos by die Universiteit van Pretoria was hy n Akademiese Leier: Navorsing by die Universiteit van KwaZulu- Natal (UKZN). Gedurende sy dienstydperk by die UKZN was hy ook die Hoof van die Skool vir Wiskundige Wetenskappe vanaf 2005 tot 2007 en n Senior Professor in die Departement Wiskundige en Toegepaste Wetenskappe. Hy was die outeur/mede-outeur van vyf navorsingsmonografieë en was die outeur/ mede-outeur van meer as 100 eweknie-geëvalueerde navorsingsverslae. Prof Banasiak was in 2004 n Besoekende Professor by die Universiteit van Franche-Comte, Frankryk en is sedert 2010 n Besoekende Professor by die Universiteit van Strathclyde. In 2012 het prof Banasiak die Toekenning vir Navorsingsuitnemendheid van die Suid-Afrikaanse Wiskundevereniging ontvang en in 2013 is die Silwer Merietekruis (Cross of Merit) van die Republiek van Poland ontvang aan hom toegeken. In 2014 het hy die eerste prys in die kompetisie vir die beste referaat in Toegepaste Wiskunde, georganiseer deur die Sentrum vir Wiskundige Toepassings (Gdańsk) verower. Hy is die Hoofredakteur van Afrika Matematika (Springer), n Raadgewende Redakteur van Mathematical Methods for the Applied Sciences (Wiley), Mede-redakteur van Quaestiones Matematicae, asook n lid van die Redaksionele Raad van Evolution Equations and Control Theory en van die AIMS-biblioteekreeks van die Cambridge University Press. 16 SQUARED 2 UP

17 Top Voedselwetenskap-student wen Aubrey Parsons-beurs Volgens n verheugde Kgomotso Dhlangamandhla, n vierdejaar BScAgric-student in Voedselwetenskap en Tegnologie is niks in die lewe onmoontlik as n mens hard werk nie. Sy het onlangs die Aubrey Parsons-beurs van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Voedselwetenskap en -tegnologie (SAAFoST) vir akademiese uitnemendheid ontvang. sy ook twee uitnodigings na oorsese konferensies ontvang. Die een is die International Food and Agribusiness Management Association (IFAMA)-konferensie wat vanaf 17 tot 21 Junie 2017 in Miami, Florida, VSA aangebied is. Die ander is die Institute of Food Technologists (IFT)- konferensie wat vanaf 25 tot 28 Junie 2017 in Las Vegas, Nevada, VSA aangebied was. Sy is baie opgewonde oor albei hierdie geleenthede en hoop om die Departement Voedselwetenskap eer aan te doen Sy het gesê dat sy opreg dankbaar is oor die beurs, omdat haar ouers deur n goeie ambassadeur vir die Universiteit te wees. nie haar studies sou kon bekostig nie. Tot dusver was hierdie jaar vir haar n jaar van veelvuldige seëninge, asook van vrugte gepluk op haar harde werk tydens haar studies. Aan die begin van die jaar was sy verras, maar het ook geëerd gevoel toe prof Elna Buys, Hoof van die Departement Voedselwetenskap, haar vir die Audrey Parsonsstudiebeurs genomineer het. Sy was n aangenaam verras toe sy die e-pos ontvang waarin haar suksesvolle nominasie bevestig is. Volgens Kgomotso was hierdie jaar tot dusver vir haar n golf van seëninge en verrassende geleenthede. Kort voor die nuus oor die studiebeurs het Volgens Kgomotso was haar belewenis van die honneursprogram tot dusver hierdie jaar gekenmerk deur opwindende lesings, groepwerk, besoekende dosente en navorsing, wat alles vir haar nuwe ervarings was. Die twee belangrikste fokus-areas is na haar mening die Voedseprodukontwikkelingsmodule en die navorsingsprojek, wat albei vir haar opwindende modules was. Die opdrag aan al die produkontwikkelingsgroepe was om die nuwe opkomende ster -bestanddeel, naamlik bostel, n neweproduk van die vervaardigingsproses van kommersiële en Kgomotso Dhlangamandhla tuisgemaakte bier, en verwante nywerhede, te gebruik. Sy het verduidelik dat bostel die neweproduk van biervervaardiging is en dat dit onlangs in die kollig was vanweë die hoë voedingswaarde daarvan (veselryk, proteïenryk en lae vetinhoud). Dit is nooit vantevore vir enigiets anders as vir veevoer gebruik nie. Die Suid- Afrikaanse Brouerye (SAB) het betrokke geraak deur elke span van hulpbronne (bostel en n kontantbegroting) te voorsien vir die ontwikkeling van produkte vir menslike gebruik. Kgomotso se studiegroep het besluit om bostel suiker-kegels vir hul ontwikkelingsprojek te ontwikkel. Hulle het op n geskikte resep afgekom en is besig om die resep te toets. Haar navorsingsprojek, met die titel An investigation into the quality aspects and anti-oxidant properties of Bambara groundnut-grain composite biscuits, using wheat, maize and red sorghum, is vir haar net so interessant. Hoewel daar nog nie met die empiriese fase begin is nie, is hulle tans besig met die aanbied van seminare, met die klem op n gedeelte van die oorkoepelende projek, wat hulle n tree nader aan die finale produk bring. Kgomotso is die huidige Voorsitter van TUKSFoST, die studente-organisasie wat die voorgraadse en nagraadse studente van die UP Departement Voedselwetenskap verteenwoordig. SQUARED 2 UP 17

18 Internasionale Leierskapstoekenning vir prof Mike Wingfield Tydens die aankondiging dat prof Mike Wingfield die Uitnemende Leierskapstoekenning vir Internasionale Wetenskaplikes vir 2016 van sy alma mater, die Universiteit van Minnesota ontvang het, was een van die opmerkings wat oor hom gemaak is, dat hy een van die mees produktiewe wetenskaplikes van sy geslag en moontlik van elke geslag op die gebied van boomgesondheid is. Hy is n buitengewone student, maar ook n buitengewone leier, mentor en vriend vir baie wetenskaplikes van regoor die wêreld. Die toekenning is aan hom oorhandig tydens n seremonie wat op 2 Junie 2017 op die kampus van die Universiteit van Minnesota gehou is. Prof Wingfield is n Professor en Stigterslid van die Instituut vir Bosbou- en Landboubiotegnologie (FABI) by die Universiteit van Pretoria. Hy is die huidige President van die Internasionale Unie vir Bosbounavorsingsorganisasies (IUFRO), n wêreldwye netwerk van meer as bosbouwetenskaplikes, waarvan die Prof Mike Wingfield besig om Norman Borlaug se voet te vryf, saam met prof Bob Blanchette en prof Jim Bradeen. Prof Mike Wingfield hoofkantoor in Australië is. Hy is ook n A1-gegradeerde Nasionale Navorsingstigting (NNS)-navorser. Hierdie leierskapstoekenning word toegeken aan individue wat hulself tydens hul post-universiteitswerk as leiers in hul professionele beroepe onderskei. Prof Wingfield het sy navorsing vir sy PhD by die Universiteit van Minnesota gedoen en het in 1983 sy graad verwerf. Die toekenningsplegtigheid is deur die Hoof van die Universiteit van Minnesota, prof Karen Hanson, die President van die Universiteit se Alumnivereniging, die Dekaan van die Kollege vir Natuurlike Hulpbronne, prof Brian Buhr, die Hoof van die Departement Plantpatologie, prof James Bradeen en prof Wingfield se PhD-studieleier, prof Robert Blanchette gelei. Na afloop van die seremonie en n lesing oor wêreldwye boomgesondheidsneigings, aangebied deur prof Wingfield, het hy ook die geleentheid gehad om tyd saam met baie van sy vriende te bestee, onder andere die meeste van sy PhD-raadgewers en baie voormalige medegraduandi. Hy het ook die geleentheid gehad om die onlangs opgerigte standbeeld van prof Norman Borlaug, n voormalige fakulteitslid van die Departement waar hy studeer het, te besoek. Prof Norman Borlaug was die enigste Plantpatoloog ooit wat die Nobelprys gewen het en n akademikus wat prof Wingfield die voorreg gehad het om te ken. Daar bestaan n ontluikende tradisie dat as jy die regtervoet van die standbeeld sou vryf, dit vir jou voorspoed sal bring. 18 SQUARED 2 UP

19 Liefde en die akademie Wanneer n mens aan invloedryke egpare in die geskiedenis dink, is dit dikwels Pierre en Marie Curie wat eerste in jou gedagtes opkom. Volgens n artikel getitel The 10 best power couples, wat in The Guardian gepubliseer is, was dit Marie se verterende passie vir wetenskap wat Pierre tot haar aangetrokke laat voel het. Twee graduandi van die Universiteit van Pretoria (UP), Ivan en Susan Henrico, het hul eie storie van liefde en sukses. Ivan en Susan het tydens die onlangse Herfspromosieplegtighede onderskeidelik n Wat sukses betref, is Ivan en Susan dit eens dat enigeen met die nodige passie en toewyding enigiets kan bereik. Die geheime formule is basies maar net harde werk, toewyding en genot. As jy passievol is oor wat jy wil bereik, sal jy vind dat jy die struikelblokke kan oorbrug. Hulle stem ook saam dat hulle hoop om deur God se genade gelei te word om n goeie voorbeeld te stel vir hul twee pragtige kinders, Tiaan (13) en Janke (9), en om hulle te inspireer om alles wat hulle aanpak na die beste van hul vermoë deur te voer. PhD in Geoinformatika en n meestersgraad in Geografie ontvang. Ivan en Susan moes al albei groot uitdagings die hoof bied. Ivan moes Ivan en Susan het albei in 1997 by die Suid-Afrikaanse Weermag aangesluit en hul basiese opleiding voltooi hy by die SA Weermaggimnasium in Heidelberg en sy by die SA Weermag se Vrouekollege in George. As deel van ons kursus regtig glo dat hy daarin sou slaag om sy PhD suksesvol te voltooi, en Susan het deur ondervinding geleer dat wanneer n mens voor probleme te staan kom, jy nie moet tou opgooi nie, maar jou eerder daardeur moet laat inspireer. van een jaar, het ons albei opleiding in militêre intelligensie in Potchefstroom ontvang, en dit is waar ons ontmoet het, vertel Susan. Daarna ( ) is hulle albei oorgeplaas na die Weermagakademie in Saldanha, wat n Fakulteit van die Universiteit Stellenbosch is en waar hulle hul BA(Mil)-grade voltooi het. Sedertdien was hulle nog altyd sy aan sy werksaam op die gebied van georuimtelike navorsing. Ivan sê dat sy vrou hom sowel inspireer as motiveer: Sy is Ivan en Susan Henrico Albei glo dat daar n balans in die lewe moet wees. Hulle werk hard, maar verwaarloos nie hul gesinslewe nie, want dit is volgens hulle die belangrikste deel van hul lewe. Ivan sê dat sy vrou, wat haar meestersgraad cum laude verwerf het, slimmer as hy is, terwyl sy sê dat dit hy is wat haar geleer het om nie probleme te probeer ontwyk nie, maar hulle trompop te takel en dan te sien hoe alles tog goed uitwerk. Ivan beplan om sy nadoktorale navorsing nog drie jaar lank voort te sit, nog artikels te publiseer en daarna miskien hardwerkend en met alles tot die akademiese wêreld toe wat ek aanpak kan ek op haar aanmoediging en ondersteuning staatmaak. Op haar beurt sê Susan dat sy gemotiveer word deur haar man, wat volgens te tree. Susan wil haar PhD voltooi en wil graag dit wat sy geleer het, oordra aan ander mense wat in die georuimtelike omgewing werksaam is. haar baie koppig is en nie toelaat dat klein dingetjies hom onderkry nie. Ivan se broer, Alfred Henrico, het n belangrike Pierre en Marie Curie het die wetenskapgene oorgedra aan hul kinders en kleinkinders, rol in sy lewe gespeel en hom waaronder daar bekende geïnspireer deur aan hom te wys dat alles moontlik is as jy vasberade is en bereid is om die nodige tyd daaraan te wy. Die egpaar word ook geïnspireer deur hul kinders, wat op hul beurt weer vir inspirasie op hul ouers staatmaak. wetenskaplikes was. Ivan en Susan Henrico wil ook graag aan hulle kinders iets nalaat waarop hulle trots kan wees. Hulle beplan om dit te doen deur die uitlewing van hul leuse: Jou werk is om te ontdek wat jou werk is en jou dan met hart en siel daaraan te wy (Anon). SQUARED 2 UP 19

20 PhD-student in Genetika vereer by Gemenebeswetenskapkonferensie Een van die drie top aanbieders wat gekies is vir die studenteen postdoktorale sessies by die wetenskapkonferensie van die Gemenebes-lande in Singapoer in Junie vanjaar was Osmond Mlonyeni, n doktorale student aan die Universiteit van Pretoria (UP). Mlonyeni het n reisbeurs ter waarde van tot (sowat R ) ingepalm met die oog daarop om mentor- en ondersteuningsamewerkingsbesoeke deur wetenskaplikes uit n ander Gemenebesland te steun. Mlonyeni, n genetikus, is werksaam in die Instituut vir Bosbou- en Landboubiotegnologie (FABI) aan UP. Sy navorsingsterrein, onder leiding van sy studieleier, prof Bernard Slippers, is simbiotiese verhoudings by die Sirex-wesp. Mlonyeni het die geleentheid só opgesom: Dit was n voorreg om gekies te word onder die hoogs gekwalifiseerde en ewe verdienstelike deskundiges. Boonop was dit n bevestiging van die gehalte van navorsing wat by FABI onderneem word, wat van belang is en impak het. Die toekenning sal geleenthede skep om die navorsingsprojekte self te ontwikkel, asook om my navorsingsnetwerk en vaardighede as wetenskaplike te verbreed. Osmond Mlonyeni Die konferensie is bygewoon deur 400 vooraanstaande wetenskaplikes uit alle dele van die Gemenebes. Osmond Mlonyeni is gekies om die konferensie by te woon deur een van die organiseerders, die Royal Society, ná sy aanvanklike nominasie deur die African Academy of Sciences (AAS) en die Wetenskapsakademie (ASSAF) en was een van 12 sprekers om n mondelingse aanbieding te lewer by die studente- en postdoktorale sessie oor hul navorsing en die impak daarvan. Mlonyeni se navorsing is toegespits op die genetiese kode van mikroskopiese wurms wat bekend staan as nematodes of aalwurms, as deel van die Koöperatiewe Boombseskermingsprogram (Tree Protection Cooperative Programme, TPCP). Die spesie waarin hy belangstel, Deladenus siricidicola, word gebruik om n verwoestende wespplaag in dennewoude te bestry. Aangesien daar baie variante van hierdie aalwurm is, en aangesien sommige meer doeltreffend is as ander onder verskillende omstandighede, is sy doel om kenmerkende patrone binne hul DNA te vind wat sou kon aandui watter aalwurms die mees geskikte vir gegewe omstandighede sou wees. Vir meer inligting oor hierdie projek, besoek asseblief die Universiteit van Pretoria se Research Matters-webwerf. 20 SQUARED 2 UP

21 Geoinformatika-student as JeugKarteerderleierskapnavorsingsgenoot gekies Mnr Frikan Erwee, n BSc Hons Geoinformatikastudent is as deel van die eerste groep JeugKarteerder-leierskapnavorsingsgenote gekies. Frikan is uit n groep van 80 studente wêreldwyd gekies wat aansoek gedoen het om deel van die JeugKarteerders-leierskapprogram te wees. Slegs 20 studente is gekies. As deel van die navorsingsgenootskap het Frikan gedurende Mei vanjaar die JeugKarteerderleierskapsnavorsingsgenootskap se werksessie in Kathmandu, Nepal bygewoon. Frikan sê dat hy voor die reis na Nepal nie geweet het wat om te verwag nie, maar dat dit vir hom n eer was om gekies te word. Die week was propvol aktiwiteite met die doel om tegniese vaardighede soos datavaslegging en navorsingskommunikasie te verbeter. Spanne het ook spesifieke hulpmiddels vir die hulpmiddelstel identifiseer wat tot 1 September gebruik sal word. Hierdie toerusting sal hopelik help om huidige en toekomstige hoofstukke te skep. Dit sal ook fokus op onderrig betreffende die toepassing van oop-kartering-tegnologieë. In hul vryetyd kon die navorsers die pragtige stad Kathmandu verken en ervaar. Hulle het ook die geleentheid gehad om n klein dorpie te verken en die Nepal-platteland te ervaar. Sommige van die navorsingsgenote het selfs tydens n vlotvaart hul vrees vir water oorwin. Die werksessie is deur die Kathmandu Lewende Laboratoria aangebied, wat hul inspirerende verhaal oor hul reaksie op die Nepalaardbewingramp met almal teenwoordig gedeel het. Frikan glo dat die werksessie en die verwagte uitkomste n bewys is dat die JeugKarteerders as n netwerk hul leuse, naamlik Ons bou nie slegs kaarte nie, ons bou karteerders, uitleef. Mnr Frikan Erwee SQUARED 2 UP 21

22 Dr Sollie Millard (STATOMET) en me Renate Thiede Wetenskap bied jou die geleentheid om vrae te vra Waarom n loopbaan in Wetenskap aanpak? Omdat jy die geleentheid het om om vrae te vra en Wetenskap is nuuskierigheiden vraag-gedrewe... Wetenskap is ook regtig pret. Indien jy dus die navorsingsveld vind wat jou interesseer en jou vrae kan beantwoord, sal jy beslis jou werk geniet! Prof Lucy Moleleki het hierdie inspirerende gedagtes gedeel tydens die Jaarlikse Funksie vir Uitmuntende Presteerders vir studente van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe (NLW) wat in Mei plaasgevind het. Die Dekaan se Akademiese Merietelys vir huidige voorgraadse studente met n gemiddeld van 80% of hoër is ook tydens hierdie geleentheid aangekondig. Vanjaar se lys sluit die top eerstejaar-, tweedejaar- en derdejaarstudente in, asook die top studente in die BSc Verlengde Program. Die wenners van hierdie kategorieë is: Me N Verster (Top eerstejaarstudent), me NKD de Franca (Top tweedejaarstudent) en me B van den Berg (Top derdejaarstudent), mnr LKG Nzima (Top BSc Verlengde Program-student). Mnr Zima het ook die prof Nthabiseng Ogude-toekenning vir die beste eerstejaarstudent in die BSc Verlengde Program gewen. Prof Moleleki, Waarnemende Hoof van die Departement Mikrobiologie en Plantpatologie, was die gasspreker tydens hierdie glansryke geleentheid. Sy het ook haar akademiese reis gedeel en vertel wat haar huidige navorsingsprojekte behels. Prof Moleleki het onlangs die GDARD Biotech-Vaardigheidsontwikkelingstoekenning ontvang en was ook n finalis vir die 2014/2015 NWTS se TW Kambule-toekenning. Die Aktuariële Wetenskap-studente het hul staal gewys deur nege uit die twaalf plekke in die kategorie vir eerstejaar-toppresteerders op die Dekaan se Merietelys te verower. Die Dekaan het spesiale melding gemaak van die kandidate wat hul doktorsgrade tydens die onlangse Herfs-gradeplegtigheidseremonie ontvang het. Me Renate Thiede is met die Visekanselier en Rektor-medalje vir uitmuntende voorgraadse akademiese prestasie vereer as die beste student in die Fakulteit tydens haar driejaar-lange studietydperk. Sy het ook die STATOMET-prys vir die beste student in Wiskundige Statistiek op 300-vlak verower. Tydens hierdie glansgeleentheid is meer as 60 pryse en trofeë aan die top studente in die Fakulteit toegeken. Die Fakulteit is trots om sulke uitstaande akademiese presteerders in sy midde te hê en is ook baie dankbaar teenoor al die borge vir die pryse en trofeë. 22 SQUARED 2 UP

23 Sci-Enza en JuniorTukkie wen by Scifest 2017 Sci-Enza, die Universiteit van Pretoria se Wetenskapsentrum is tydens vanjaar se Scifest Afrika met die Beste Uitstalling: Beste Nuweling-toekenning beloon. Scifest is Suider-Afrika se Nasionale Wetenskapfees wat 1996 tot stand gebring is met die doel om openbare bewusmaking, begrip en waardering vir wetenskap, tegnologie, ingenieurswese, waskunde en innovasie te bevorder. Vanjaar is dit die een-en-twintigste herdenking van Scifest Afrika wat van 8 tot 14 Maart in Grahamstad aangebied is. Hierdie jaar se tema was Tour de science wat verband hou met die Internasionale Jaar van Volhoubare Toerisme vir Ontwikkeling. Die Sci-Enza en JuniorTukkie-span Sci-Enza en JuniorTukkie het saam met ander wetenskaporganisasies aan die fees deelgeneem by wyse van interaktiewe uitstallings, wetenskapvertonings en werksessies. Die tema van die Tukkiesspan se uitstalling was die Geskiedenis van wiskunde, wat daarop gemik is om wiskunde deur middel van legkaarte, speletjies en kuns meer aanloklik te maak vir die publiek. Hulle het aan Graad 11- en 12-leerders inligting gegee oor die toelatingsvereistes van die Universiteit van Pretoria en Graad 9-leerders gehelp met hul vakkeuses vir Graad 10. Verder het hulle gepoogr om lede vir JuniorTukkie te werf. Scifest het met n prysuitdelingseremonie afgesluit waartydens die goeie werk van die uitstallers beloon is. SQUARED 2 UP 23

24 NLW skitter weer helder tydens Akademiese Presteerderstoekennings Die akademiese en navorsingspersoneel in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe was weereens die helderste sterre tydens die Universiteit van Pretoria (UP) se Akademiese Presteederstoekenningsfunksie vanjaar. UP bied elke jaar n gala-funksie aan om hulde te bring aan akademici wat deur die loop van die vorige jaar buitengewone prestasies behaal het. Volgens UP se Visekanselier en Rektor, prof Cheryl de la Rey, is hierdie geleentheid een van die hoogtepunte op die Universiteit se kalender, waartydens uitnemendheid in die kernfunksies van die Universiteit gevier word en hulde gebring word aan die Universiteit se akademiese sterre een NNS-gegradeerde navorsers. Sy het bygevoeg dat ten spyte van die stormagtige tye wat hoëronderwys in Suid- Afrika onlangs ondervind het, is toegewyde personeel wat hulself tot uitnemendheid in navorsing, onderrig en leer, n sleutelfaktor tot oorlewing en groei. Die Fakulteit kan met vyf uit die tien UP Akademiese Presteerders spog. Hulle is prof Roumen Anguelov (Wiskunde en Toegepaste Wiskunde), prof Jaco Greeff (Genetika), prof Zander Myburg (Genetika), prof Jolanda Roux (Plant- en Grondwetenskappe) en prof Fanus Venter (Mikrobiologie en Plantpatologie). Twee akademiese personeellede in die Fakulteit, dr Vinet Coetzee (Genetika) en dr Brett Hurley (Dierkunde en Entomologie) het ook erkenning ontvang as Buitengewone Jong Navorsers. Prof Nigel Bennett (Dierkunde en Entomologie) het die Visekanselierstoekenning as Uitnemende Studieleier ontvang. Hierdie toekenning verleen erkenning aan die bydrae van UP se akademiese personeel wat as studieleiers of nagraadse navorsingstudente uitblink. Die toekenning word gemaak op grond van uitnemendheid betreffende die studente se akademiese prestasie. Bewyse van uitmuntende mentorskap en leiding wat aan jong navorsers en akademici word ook in aanmerking geneem vir hierdie toekenning. Uit hierdie puik prestasies van die personeel in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe is dit duidelik dat die Fakulteit een van die toonaangewende wetenskap-fakulteite op die vasteland is. Visekanselierstoekenning as Uitnemende Studieleier: Prof Nigel Bennett Buitengewone Jong Navorser: Dr Vinet Coetzee 24 SQUARED 2 UP

25 Uitmuntende Akademiese Presteerder: Prof Roumen Anguelov Uitmuntende Akademiese Presteerder: Prof Jaco Greeff Uitmuntende Akademiese Presteerder: Prof Zander Myburg Buitengewone Jong Navorser: Dr Brett Hurley Uitmuntende Akademiese Presteerder: Prof Jolanda Roux Uitmuntende Akademiese Presteerder: Prof Fanus Venter SQUARED 2 UP 25

26 PhD-student in Medisinale Plantkunde ontvang gesogte prys vir beste referaat Tydens die jaarlikse konferensie van die Inheemse Plantgebruikforum (IPUF) wat onlangs gehou is, was Carel Basson Oosthuizen, n PhD-student in Medisinale Plantwetenskappe in die Departement Planten Grondkunde by die Universiteit van Pretoria (UP), die ontvanger van die toekenning vir die beste referaataanbieding. Die titel van sy referaat was Natural coumarins against persistent mycobacterial biofilms. Die werk wat deur Carel aangebied is, maak deel uit van sy doktorale navorsing, wat onderneem is om die effektiwiteit van natuurlike produkte of samestellings wat daartoe in staat is om mikrobakteriële biofilms te inhibeer, te evalueer. Mycobacteria tuberculosis is n bakterie wat tuberkulose in mense veroorsaak, en aangesien dié bakterieë die vermoë het om in slymagtige omgewings opeen te hoop, is dit baie moeilik om hulle met antibiotika te behandel. Die gevolg is dat die bakterieë lank in die menslike liggaam kan bly leef. Deur gebruik te maak van chemiese samestellings wat uit plante geïsoleer is, kan hierdie biofilms ontwrig word, wat mag help in die behandeling van tuberkulose. Carel se navorsing sluit rekenaarbiologie en rekenaargesteunde simulasies in om te beskryf hoe hierdie samestellings werk en aan te dui presies waar inhibering plaasvind. Carel is n ware Tukkie wat ook sy voorgraadse studie en sy MSc-graad in Medisinale Plantwetenskappe by UP voltooi het. Hierdie was ook nie die eerste keer dat hy vir sy aanbiedingsvaardighede beloon is nie, aangesien hy ook in 2014 die prys vir die beste meestersgraadaanbieding ontvang het. Sy verdere studie is moontlik gemaak deur die Doktorale Innovasiebeurs wat hy van die Nasionale Navorsingstigting ontvang het. Hy is ook uitgenooi om n gedeelte van sy nagraadse studies in verband met biofilms en hul meganisme by die Universiteit van East Anglia in Engeland en die Universiteit van Albany in die VSA te voltooi. Hy het sy navorsing alreeds by drie internasionale en Carel Oosthuizen drie nasionale konferensies aangebied, waar groot belangstelling daarin getoon is. Hy het reeds vier portuurbeoordeelde artikels wat in toonaangewende vaktydskrifte verskyn het, asook van twee hoofstukke in boeke oor die gebruik van plante in die behandeling van tuberkulose. Saam met sy promotor, prof Namrita Lall, is hy die houer van n Suid-Afrikaanse en internasionale patente vir die gebruik van n plantekstrak as n adjuvantbehandeling vir tuberkulosepasiënte. Danksy hierdie projek het Carel saaikapitaal vir die verdere ontwikkeling en kommersialisering van die uitvinding van die Tegnologieinnovasieagentskap ontvang. n Opgewonde Carel het die volgende oor sy prestasie te sê gehad: Die ontvangs van n prys soos hierdie en die erkenning van my bydrae tot die wetenskap het n geweldig positiewe uitwerking op hoe ek, as n jong wetenskaplike, my werk benader. Dit motiveer en inspireer my om meer te doen. Ek is passievol oor my werk en opgewonde daaroor om alles uit te vind oor die moontlikhede wat natuurlike produkte en medisinale plante bied. Die groot verskeidenheid inheems plante in Suid-Afrika bied aan ons ruim potensiaal vir die ontdekking van nuwe geneesmiddels en behandelings vir allerlei siektes soos tuberkulose, kanker en verskeie velsiektes. 26 SQUARED 2 UP

27 SARChI-leerstoel in Volhoubare Malariabeheer hernu Die DWT/NNS se Suid-Afrikaanse Navorsingsleerstoel in Volhoubare Malariabeheer is onlangs vir n verdere vyfjaarsiklus hernu. Hierdie eg interdissiplinêre Leerstoel is in die Departement Biochemie (Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe) gesetel en vorm deel van die Universiteit van Pretoria se Instituut vir Volhoubare Malariabeheer (UP IVMB, Fakulteit Gesondheidswetenskappe). Die Leerstoel is aanvanklik in 2013 aan UP, as die toonaangewende instansie in die land toegeken vanweë UP se fokus op alle aspekte van malarianavorsing, wat n direkte invloed op die Suid-Afrikaanse Departement van Gesondheid se Malaria-uitwissingstrategie. Die Leerstoel span kundigheid in malariabiologie in Suid-Afrika in om volgehoue malariabeheer in die Afrika-konteks moontlik te maak. Prof Lyn-Marie Birkholtz is sedert die ontstaan daarvan die bekleër van die Leerstoel en sy lei ook die Parasietbeheergroep binne UP se IVMB. Hierdie navorsingsprogram wat deur prof Birkholtz se span onderneem word, is nasionaal en internasionaal toonaangewend en op n unieke wyse interdissiplinêr: die navorsing fokus op die wisselwerking tussen parasiet-biologie en die uitvinding van geneesmiddels wat met gasheer-parasiet interaksies verband Prof Lyn-Marie Birkholtz hou, met die doel om terapeutiese uitkomste te voorspel. Op hierdie manier word daar met die navorsing gepoog om nuwe ingrypings op te lewer wat nuttig is vir die malariabeheer en -uitwissingsagenda. Die program van hierdie Leerstoel was baie suksesvol, nie slegs wat navorsingsuitsette betref nie, maar ook betreffende infrastrukturele en menslike vaardigheidsontwikkeling by UP. Hoogtepunte van die Leerstoel sluit die bydrae in tot die eerste kliniese kandidaat antimalaria wat sy oorsprong in Afrika het en wat nuttig kan wees in uitwissingsagendas. Die Leerstoel lei die Suid-Afrikaanse Malariaoordragblokkeringskonsortium, n nasionale platform saam met die WNNR en Wits, wat hul daarop toespits om die potensiaal van nuwe chemiese samestellings wat nuttig is in malaria-uitwissingstrategieë te beskryf. Die konsortium se gesamentlike werk is daarop toegespits om vas te stel of nuwe antimalaria kandidate wat n infeksie kan genees, ook gebruik kan word om die oordrag van die malariaparasiet vanaf mense na muskiete te blokkeer. Malaria-uitwissing word n werklikheid sodra hierdie oordragsiklus verbreek word. Met die hernuwing van die Leerstoel sal die volgende vyf jaar gekenmerk word deur die uitbreiding van hierdie vermoëns om n streeksentrum van uitnemendheid in malariaparasiet-biologie en die ontdekking van geneesmiddels te vestig. Daar is n noue verband tussen hierdie en ander Leerstoele, insluitende prof K Chibale (Leerstoel in Geneesmiddelontdekkings by die Universiteit van Kaapstad) en prof M Coetzee (Leerstoel in Mediese Entomologie en Draerbeheer, Wits). Dit het uitgeloop op die stigting van n Werksgemeenskap van Praktyk oor Malaria-uitwissing, wat deur die NNS befonds word. Die Leerstoel se program het tot n totaal van 31 lede gegroei, insluitende 24 nagraadse studente, drie huidige postdoktorale studiegenote, vier personeel-wetenskaplikes en een jong medenavorser wat in die Leerstoel se program gementor word. Sodoende word n nuwe geslag wetenskaplikes in parasiet-biologie en die ontdekking van geneesmiddels op die vasteland van Afrika, opgelei. SQUARED 2 UP 27

28 Sci-Enza vier sy 40ste verjaardag Sci-Enza, die eerste interaktiewe wetenskapsentrum in Afrika, vier hierdie jaar sy 40ste verjaardag. Een van die aantreklikhede van die sentrum is ʼn camera obscura wat asemrowende panoramiese uitsigte oor die Jakarandastad en die kampus van die Universiteit van Pretoria (UP) bied. Die fondament vir die huidige Sci-Enza is in 1977 gelê toe die Departement Fisika ʼn interaktiewe wetenskaplaboratorium op die grondvloer van die Fisikagebou (nou die Mineraalwetenskappegebou) geopen het. Die stigter van hierdie inisiatief was prof Lötz Strauss, ʼn begeesterde fisikus en dosent wat besef het dat studente meer informele interaksie met wetenskaplike toerusting moet hê in ʼn omgewing waar hulle nie bedreig voel nie (in teenstelling met formele opleidingslaboratoria), waar hulle sonder toesig dinge kon probeer en leer. Hierdie Oop Lab, soos dit in die vroeë jare genoem is, het baie gewild geword omdat daar meer as dertig praktiese uitstallings, ʼn leeshoekie met wetenskaplike boeke en tydskrifte en duplikaatopstellings van die eerstejaars se fisika praktikums was waar studente die apparaat kon leer ken en kurrikulumeksperimente kon herhaal. Tegniese assistente van die Departement Fisika het vrywillig in die Oop Lab gehelp met toesig, verduideliking, onderhoud en die ontwikkeling van nuwe uitstallings. en lede van die publiek, onderwysers en leerders wou ook die Eksploratorium besoek. Onder die leierskap van prof Lötz Strauss het die nuwe sentrum eksponensieel gegroei in sy rol as ʼn onontbeerlike sentrum vir leer en primêre blootstelling aan wetenskap en tegnologie. ʼn Groter ruimte vir hierdie gewilde sentrum was nodig en die Eksploratorium is ingesluit by die ontwerp van die nuwe Natuurwetenskappe 1-gebou. Die Eksploratorium het gedurende 1987 verhuis na die grondvloer van NW1. In 1990 is ʼn camera obscura as ʼn verlengstuk van die wetenskapsentrum op die dak van die Natuurwetenskappe 1-gebou opgerig. Hierdie unieke fasiliteit bied asemrowende panoramiese uitsigte oor die Jakarandastad en het ʼn gewilde toeristeaantreklikheid op die kampus geword. In 1995 het die San Francisco Eksploratorium die naam Exploratorium as handelsmerk geregistreer en die Universiteit van Pretoria moes ʼn nuwe naam kry vir die wetenskapsentrum. Vir die tydperk 1999 tot 2004 het die wetenskapsentrum as die Ontdekkingsentrum/Discovery Centre bekend gestaan. In 2001 het die sentrum na die nuwe, veel groter perseel in die Tegniesedienste-gebou verskuif en waarlik ʼn geïntegreerde wetenskap-, ingenieur- en tegnologiesentrum geword. In 2005 het die naam van die sentrum na Sci-Enza verander, ʼn kombinasie van die Engelse woord science en die isizuluwoord sebenza, wat beteken werk of om te doen. Dit is unieke naam wat pas by al die aktiwiteite van die sentrum en die wye verskeidenheid besoekers. Vyf-en-dertig wetenskapsentrums in Suid- Afrika het uit die nederige begin van Sci-Enza in 1977 ontstaan. Hierdie sentrums is almal lede van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Wetenskap- en Tegnologiesentrums (SAASTEC) wat Suid-Afrika binne die raamwerk van die Internasionale Netwerk van Wetenskapsentrums verteenwoordig. Sci-Enza het ʼn belangrike rol gespeel deur hulp te verskaf aan nuwe en opkomende wetenskapsentrums in Suid-Afrika, In 1980 is die informele naam, Oop Lab na Eksploratorium verander en op 29 April 1980 is die Eksploratorium amptelik geopen. ʼn Voltydse pos vir ʼn wetenskapsentrumbestuurder is ook gedurende hierdie jaar goedgekeur. Die sentrum het onder alle studente op kampus (nie net die wetenskap- en ingenieurstudente nie) gewild geword, 28 SQUARED 2 UP

29 Erkenning: Me Rudi Horak Zimbabwe, Botswana, Namibië en Kenia en met die monitering van dié sentrums. ʼn Gemiddeld van skoolleerders het Sci-Enza elke jaar sedert sy verhuising na die huidige fasiliteit, besoek. Dit verteenwoordig ongeveer 280 skoolgroepe per jaar. Die program vir bespreekte besoeke bestaan uit ʼn populêre wetenskapvertoning en demonstrasies, praktiese ervaring en ʼn besoek aan die camera obscura. Sci- Enza ontvang jaarliks ongeveer geleentheidsbesoekers. Hierdie groep bestaan uit studente, skoolleerders, ouers en grootouers wat kinders vergesel, en ander lede van die publiek wat openbare praatjies en werkswinkels bywoon. Die sentrum het ʼn goed toegeruste ouditorium, drie werkswinkellokale, ʼn leeshoekie, meer as 200 interaktiewe uitstallings en modelle en ʼn poppekasteater. Sci-Enza is ook aktief betrokke by verskeie uitreikprojekte, programme en uitstallings soos die MJ Reading Room in Mamelodi, die Nasionale Wetenskapweek, Sasol TechnoX, SciFest, Wetenskap-is-Pret-vakansieprogramme, onderwyserwerkswinkels en spesiale geleenthede soos die Bloodhound Super Sonic Car promosies. Sci-Enza het grootgeword en ʼn wetenskapsentrum geword wat plaaslik en internasionaal erken en gerespekteer word. Dit sou nie moontlik gewees het sonder die ondersteuning van verskeie visekanseliers en die Universiteitsbestuur, dekane van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe en die hoofde van die Departement Fisika oor hierdie tydperk nie. Geluk met jou 40ste verjaardag, Sci-Enza! Me Rudi Horak, voormalige bestuurder van Sci-Enza Me Puleng Tsie, huidige bestuurder van Sci-Enza SQUARED 2 UP 29

30 UP-navorsers in hul noppies oor fungi-navorsing De Universiteit van Pretoria (UP) is onlangs deur die Sentrum vir Wêreld-universiteitsgraderings (CWUR) as die tweede beste in die wêreld gradeer betreffende die bestudering van fungi (of mikologie). Prof Wilhelm de Beer, verbonde aan UP se Instituut vir Bosbou- en Landboubiotegnologie (FABI), sê dat hierdie verering n aangename verrassing was. Daar is nie eens n mikologie-departement by UP nie, maar dit bewys dat FABI se uitgebreide navorsing oor plantgesondheid, indringer-biologie, en woudsiektes, wat alles op n manier met fungi te make het, wêreldwyd n invloed uitoefen. Die CWUR het verslae wat oor n spesifieke navorsingsgebied deur n instansie gepubliseer is, geëvalueer om hierdie graderings te kon doen. UP-navorsers het vanaf 2006 tot 2015, 346 verslae oor mikologie gepubliseer, waarvan 330 deur FABI gepubliseer is. Net so indrukwekkend is dat uit UP se 100 mees aangehaalde verslae gedurende hierdie tydperk, 27 deur FABI-navorsers geskryf is en 21 daarvan het oor fungi gehandel. Sedert die totstandkoming van die Boombeskermingsamewerkingsprogram in 1990 en die DWT-NNS se Sentrum vir Uitnemendheid in Boomgesondheidsbiotegnologie in 2005, het navorsers by FABI saam met die Suid-Afrikaanse bosboubedryf gewerk om siektes en peste onder beheer te bring. Soos die name aandui, fokus die navorsing van hierdie programme op die gesondheid van bome en woude as n geheel, maar die bestudering van swamsiektes vorm die kern van hul navorsing. FABI se versameling van fungi het sopas n somtotaal van lewende voorbeelde bereik, wat dit verreweg die grootste versameling in Afrika maak en ook een van die grootste versamelings in die wêreld. Gehuisves in n instapkouekamer in die FABI-gebou, sluit hierdie versameling meer as 500 nuwe spesies in wat oor die afgelope 20 jaar deur FABI-navorsers ontdek en beskryf is, asook versamelings van regoor die wêreld wat voortvloei uit die vele internasionale samewerkings waarby FABI-navorsers betrokke is. Met verwysing na die akademiese publikasierekord wat die CWUR-gradering steun, sê prof Bernard Slippers van FABI dat hierdie liggaam sy bestaan te danke het aan die navorsingsamewerkingsprogram tussen al die bosboumaatskappye en verskeie landboumaatskappye in die land. 30 SQUARED 2 UP

31 Hy voeg by dat dit is hoe hierdie navorsingsgroep begin het en dat die program veral vir 28 lank al bestaan omdat FABI hul probleme oplos. Prof Slippers noem die voorbeeld van Fusarium, n fungus wat pikkankersiekte op dennebome veroorsaak, wat jong plante en selfs volwasse plante beskadig of doodmaak. FABI het vir jare lank navorsing gedoen vanaf basiese biologie en swam-genetika tot ondersteunende kwekingsprogramme en kweekhuisbestuurstelsels. Die eindresultaat is n effektiewe bestuurstelsel en siekteweerstandige boomlyne wat grootliks tot die verbetering van denneboomgesondheid in Suid-Afrika se kommersiële kwekerye en plantasies bydra. FABI se simbiotiese verhouding met die Suid-Afrikaanse bosboubedryf sluit n boomsiekte diagnostiese diens in. Prof De Beer verduidelik dat enigeen wat by bosbou in Suid- betrokke is vir hulle besmette materiaal kan stuur vir n diagnose. Hy sê dat hulle by FABI in verantwoordelike diagnose glo. In die geval van n ernstige siekte besoek hul veldvoorligtingbeamptes die plantasie in n poging om die groter prentjie te verstaan en om aanbevelings te maak om die probleem te temper. Dit alles beteken dat FABI in noue kontak met elke enkele rolspeler in die bosboubedryf in Suid-Afrika bly groot en klein maatskappye asook staatsdepartemente en nywerheidsliggame. Die feit dat hulle direk deur die nywerheid befonds word, plaas die navorsingsgroep in n unieke sterk posisie om op siektebedreigings en -uitbrake te reageer en bied aan hulle n voortdurende bron van navorsingsmateriaal en werklike probleme om op te los. Volgens prof Slippers se berekeninge doen FABI in ruil vir elke R1 wat deur n bosboumaatskappy in FABI belê word, navorsing ter waarde van R8. Dit is n 800% opbrengs op belegging wat nie die besparings insluit wat teweeggebring word deur gesonder plante en sterker groei nie. Deur middel van hierdie goed-oorwoë navorsingstrategie, wat as n een-persoon bosbougesondheidnavorsingsprogramme deur prof Mike Wingfield begin is, tot n wêreldklas en wêreld-erkende instituut gegroei wat alle aspekte van woudgesondheid bestudeer. FABI spog tans met meer as 100 navorsers op die gebied van boomgesondheid. Dit sluit drie NNS A-gegradeerde navorsers in, asook verskeie ander met NNS-graderings, wat met leiers op die gebied van mikologie en verwante vakgebiede van regoor die wêreld saamwerk. SQUARED 2 UP 31

32 SMEG-student ontvang Gauteng Biotech Fundi-toekenning Tydens die 2017 Gauteng Biotech Fundi-toekenningsgeleentheid was Storme de Scally, n MSc-student by die Sentrum vir Mikrobiese Ekologie en Genomika, die ontvanger van die Toppresteerdertoekenning. De Scally het in 2015 n beurs van die Gauteng Departement van Landbou en Landelike Ontwikkeling (GDLLO) ontvang en van al die UP-studente wat dié beurs ontvang het, het sy die hoogste algehele akademiese gemiddelde punt behaal. Hierdie toekenning was n erkenning van dié prestasie. Die ontvangs van die toekenning was werklik n verrassing, sê De Scally. Toe ek die uitnodiging na die dinee ontvang het, was ek onder die indruk dat dit n geleentheid ter ere van al die vorige ontvangers van GDLLO-toekennings sou wees. Daar is baie ander studente wat akademies sterk is en ek voel besonder gelukkig dat ek sowel n beurs as die toekenning ontvang het. Die Storme de Scally toekenning het my in staat gestel om vir my honneursstudie te betaal en het dit dus vir my moontlik gemaak om vir nog n nagraadse graad in te skryf. Ek waardeer dit geweldig. De Scally bestudeer tans die uitwerking van oseaanversuring op marine mikrobiese gemeenskappe in die Suidelike Oseaan en het alreeds n portuurbeoordeelde artikel oor mikrobiese ekologie gepubliseer. Sy verduidelik dat oseaanversuring, wat veroorsaak word deur die vermindering van ph in seewater as gevolg van die toename in die koolstofdioksiedvlakke in die atmosfeer, verskeie marinespesies negatief beïnvloed. Mikrobiese gemeenskappe, wat bakterieë en fungi insluit, is onmisbare lede van die marine-ekostelsel en bevorder biogeochemiese siklusvormingsprosesse (bv die vorming van koolstof-, stikstof- en fosforsiklusse). Ten einde die uitwerking van klimaatsverandering te kan verstaan, is dit dus noodsaaklik om vas te stel hoe oseaanversuring moontlik die samestelling, die veelheid en funksie van mikrobiese gemeenskappe kan beïnvloed. De Scally is n lid van die Internasionale Vereniging vir Mikrobiese Ekologie (International Society for Microbial Ecology) (sedert 2016), die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Mikrobiologie (sedert 2015) en die Golden Key International Honours Society (sedert 2013). Sy het haar BSc (Mikrobiologie)-graad in 2014 verwerf, en in 2015 het sy n honneursgraad in Genetika voltooi albei cum laude. Sy het n artikel in Soil Biology and Biochemistry gepubliseer en was die medeskrywer van n hoofstuk in die boek The biology of arid and initial soils. Haar ander prestasies sluit in die ontvangs van Suid-Afrikaanse Vereniging vir Sistematiese Biologie (SASSB) se toekenning vir die Beste Mondelinge Aanbieding (2017), die NNS se Skaars Vaardighedebeurs ( ), die ISME 16-reisbeurs (2016), die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Mikrobiologie (SASM) 2016 se toekenning vir die Beste Mondelinge Aanbieding, die GDLLO Biotegnologiebeurs (2015) en die Honneursmerietebeurs (2015). In 2014 het haar naam ook op die Dekaan se Merietelys verskyn. 32 SQUARED 2 UP

33 Prof Jacquie van der Waals kry SASPP-toekenning Prof Jacquie van der Waals het in Januarie 2017 tydens die jaarlikse kongres van die Suider-Afrikaanse Vereniging vir Plantpatologie (SASPP) die Toekenning vir Toegepaste Plantpatologie ontvang. Sy is ʼn medeprofessor in die Departement Planten Grondkunde en ook stigter en bestuurder van die Aartappelpatologieprogram by UP. Prof Jacquie van der Waals Haar navorsingsgroep se hooffokus is die opsporing en monitering van aartappelpatogene in Suid-Afrika, die opstel van geïntegreerde bestuurstrategieë en die vasstel van die uitwerking van klimaatsverandering op siektes. Die drie belangrikste siektes waarop hulle fokus, is swartstamsiekte, poeieragtige skurfte en Rhizoctonia. Hul navorsing sal begrip van die biologie, epidemiologie en verspreiding van die onderskeie patogene bevorder en terselfdertyd Suid-Afrikaanse en internasionale kwekers met raad oor volhoubare aartappelproduksie voorsien. Sy het in Julie 2015 by Aartappels Suid- Afrika se jaarlikse navorsingsimposium die toekenning vir Beste Aanbieding deur ʼn Navorser ontvang. Sy is vroeg in 2016 deur die redaksionele komitee van Focus on Potato, ʼn webgebaseerde hulpbron van die Amerikaanse Vereniging vir Fitopatologie genomineer vir die opname van ʼn webuitsending oor vleksiektes in tafelaartappels. Sy was in Augustus 2016 ʼn genooide hoofspreker by die Patologieen-plaag-afdelingsbyeenkoms van die Europese Vereniging vir Aartappelnavorsing (EAPR) in Skotland. Sy het ʼn C2-gradering van die NNS ontvang. Prof Van der Waals het sterk samewerkingsbande met navorsers in Skotland, Nederland, Israel, Pole en Zimbabwe en werk nou saam met verskeie Suid-Afrikaanse kollegas aan UP, UOVS en die Landbounavorsingsraad. Die Aartappelpatologieprogram by UP doen nie net navorsing oor aartappelsiektes nie, maar huisves ook ʼn diagnostiese kliniek vir plantsiektes en in die besonder, aartappelsiektes. SQUARED 2 UP 33

34 Prof Manyala lei SARChIleerstoel in Koolstoftegnologie en -materiale Prof Ncholu Manyala is die huidige bekleër van die Suid-Afrikaanse Navorsingsleerstoelinisiatief (SARChI) in Koolstoftegnologie en -materiale. Sy navorsingspogings is op grafeen- en ander nanomateriaaltoepassings gerig. Om dit te bewerkstellig het hy n grafeensintese-laboratorium by die Departement Fisika in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe tot stand gebring. Op n groter skaal is dr Heinrich Badenhorst van die Departement Chemiese Ingenieurswese verantwoordelik vir die grootmaatkoolstofmaterialegroep. Die SARChI-leerstoel in Koolstoftegnologie en -materiale is in 2006 in die Instituut gevestig. Onder die leiding van prof Brian Rand, n wêreldleier in koolstof-materiaalnavorsing en n NNS A-gegradeerde wetenskaplike het die Leerstoel gegroei en sy navorsingsfokus vanaf hoofsaaklik kernmateriale na nuwe en opwindende gebiede uitgebrei. Prof Manyala het sy PhD by die Louisiana Staatsuniversiteit verwerf op die gebied van laetemperatuur-vervoer en die magnetiese eienskappe van materiale wat nou met mekaar verband hou. Terwyl hy by die Louisiana Staatsuniversiteit was, het hy twee verslae oor hierdie onderwerp in Nature en een in Nature Materials gepubliseer. Prof Manyala het in totaal meer as 50 verslae oor hierdie onderwerp gepubliseer. Hy is n lid van die Internasionale Vereniging vir Elektrochemie, die Suid-Afrikaanse Mikroskopievereniging en die Suid- Afrikaanse Instituut vir Fisika. Hy het ook n C2-gradering van die NNS ontvang. Die werksaamhede van die laboratorium word tussen die departemente Fisika en Chemiese Ingenieurswese verdeel. Beide nanokoolstof en grootmaatkoolstof fokus op hernubare energie, soos energiebergingstoestelle, insluitende superkapasitors en batterye asook son- en termiese energietoepassings. Die Voorsitter het oor die afgelope jare verskeie prestasies versamel. Onder sy vlagskip is verskeie uitmuntende navorsers uit verskillende lande van regoor Afrika gewerf. Drie meesterstudente, een honneursstudent en drie PhD-studente het in 2015 en 2016 hul studies suksesvol voltooi. In 2016 het die akademici ook twee postdoktorale studente, sewe PhD-studente en vyf MSc-studente, asook een honneursstudent gewerf, wat almal beoog om in 2017 en 2018 hul studies in Chemiese Ingenieurswese en Fisika te voltooi. Daarbenewens was die Voorsitter ook behulpsaam met die verkryging van verskeie borgskappe vir hul spanlede vanaf die UP-navorsingsgenootskap, die Nasionale Navorsingstigting (NNS), die Suid-Afrikaanse Navorsingsleerstoelinisiatief (SARCHI), die Suid- Afrikaanse Atoomenergiekorporasie (NECSA), die Suid-Afrikaanse Waternavorsingsraad, die Organisasie vir Vroue in Wetenskap vir die Ontwikkelende Wêreld (OWSD), die Wetenskaplike Nywerheid- en Navorsingsraad (WNNR) en MasterCard. Onder die leiding en mentorskap van die Voorsitter het die span verskeie navorsingsartikels van die hoogste gehalte gepubliseer. Op hierdie manier het hulle n sleutelrol vertolk in die uitsette van twee-en-twintig navorsingsartikels, wat almal in 2016 gepubliseer is. Daarbenewens was hy en sy span betrokke by verskeie konferensies wat groot publisiteit geniet het, onder andere die Internasionale Nanotegnologie-kongres en Ekspo in Dubai, die 5de Internasionale Konferensie oor Gevorderde Kapasitors in Japan, die Gordon Navorsingskonferensies: Batterye in die VSA en die SASECkonferensie, asook die Internasionale Jaarlikse Koolstofkonferensie by die Pennsylvania Staatsuniversiteit, VSA. Bewus van die belangrikheid van vennootskap en die ontdekking van wetenskap in die wêreld, het die Voorsitter en sy span aan verskeie plaaslike en internasionale samewerkings met akademici soos prof A T Johnson (jr) van die Universiteit van Pennsylvania, dr Joseph Kirui van die Universiteit van Venda, dr Fredrik Wallin en prof E Dahlquist, Mälardalen Universiteit, Swede, prof F Waanders en prof T Majozi van die Noordwes-Universiteit en die Universiteit van die Witwatersrand, Suid-Afrika, deelgeneem. Die Voorsitter en sy span was in staat om bykomende fondse van n aansienlike bedrag te bekom, bykomend tot die normale befondsing van die NNS. Tydens hul soektog na fondse het hul n totale bedrag van R ingewin, wat hul in staat gestel het om die groepe van die beste toerusting en omgewing te voorsien ter bevordering van die lewering van uitmuntende navorsingsuitsette. Prof Ncholu Manyala 34 SQUARED 2 UP

35 Pa en dogter gradueer saam Vanjaar se Herfsgradeplegtigheidseremonie was n viering vir baie graduandi. Dit het egter n baie spesiale betekenis gehad vir n pa en sy dogter, albei studente in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe. Tasneem Khan het n BSc Menslike Fisiologie-graad verwerf en haar pa, mnr Faizel Khan het n graad in BSc Geoïnformatika verwerf. Hulle het albei in 2014 met hul studies begin en is tans besig met hul nagraadse studies. Tasneem is besig met haar honneurs in Biochemie en haar trotse pa is besig met sy honneurs in Geoïnformatika, met Argeologie as een van sy keusevakke. Mnr Faizel Khan en sy dogter, Tasneem Khan SQUARED 2 UP 35

36 Kaal molrot (Prof Thom Parks) Kaal molrot (Dr Heike Luterman) Dood is tydelik - die herrysenis van die kaal molrot Navorsing Verbeel jou jy plaas 100 muise in n skoendoos, maak die doos dig toe en begrawe dit n meter onder die grond. Die gevolg is voor die hand liggend 100 dooie muise. Trouens, as enige dier so lank van suurstof ontneem word, sal die gevolge noodlottig wees alle diere behalwe een. Wanneer die kaal molrot heeltemal van suurstof ontneem word, hou hy op asem haal, sy hartklop daal en uiteindelik gaan hy dood. Sy dood is egter tydelik, en as hy binne n sekere tyd suurstof kry, kom hy self terug na die lewe. Dit is reeds uiters ongewoon dat hierdie klein soogdiertjies van Oos- Afrika chroniese suurstofontneming kan oorleef in die ondergrondse omgewings waar hulle lewe, maar die feit dat hulle vanself weer lewendig kan word na tye sonder suurstof, is ongelooflik. *Prof Nigel Bennett en dr Heike Lutermann van die Universiteit van Pretoria se Departement Dierkunde en Entomologie, is betrokke by n opwindende studie wat in Science gepubliseer is. n Besoekende navorser en ook n leierondersoeker in die studie, prof Thom Park van die Universiteit van Illinois in die VSA, sê spottenderwys: Dit was so n groot uitdaging dat dit drie laboratoriums op drie vastelande gekos het om op te los. Prof Gary Lewin van die Max Delbrücksentrum vir Molekulêre Geneeskunde aan die Universiteit van Berlyn in Duitsland was die ander leierondersoeker in die studie. Terwyl hierdie ontdekking die herskrywing van die wêreld se dierkundehandboeke gaan noodsaak, bring dit ook opwindende vooruitsigte na die gebied van menslike gesondheid. As ons kan verstaan hoe een soogdier sonder suurstof kan oorleef, kan menselewens in krisistye gered word, soos wanneer iemand in n motorongeluk betrokke is of n beroerte of hartaanval kry. Die kaal molrot is aangepas by die hoë koolstofdioksiedvlakke in hul ondergrondse kleikastele, maar hierdie studie het die resultate waargeneem waar molrotte geen toegang tot suurstof gehad het nie. In hierdie tye verlaag die molrot sy hartklop tot n vlak wat so stadig is dat dit aanvanklik lyk of dit gestop het. Hy hou sy hart net genoeg aan die pomp sodat die bloed sirkuleer. Dit is nog nie heeltemal seker hoe hierdie diere dit regkry om hul hartklop in so n mate te verlaag nie. Suurstofontneming is onvermydelik wanneer meer as 70 kaal molrotte saam ondergrond lewe in n gebied nie veel groter as n rugbybal nie. Prof Park verduidelik dat suurstof gewoonlik nie baie goed in grond versprei nie, veral nie in die kleigrond waarin kaal molrotte lewe nie. Met so baie individue in so n beperkte ruimte word die suurstof baie vinnig uitgeput en word heeltemal te veel koolstofdioksied gevorm. Prof Bennett beskryf die omgewing as vyandig en voeg by dat die humiditeit in sulke toestande byna 100% is. Plantwortels vorm ook koolstofdioksied. Die kaal molrot oorleef hierdie hipoksiese toestande egter sonder enige langtermynskade. 36 SQUARED 2 UP

37 Hierdie navorsers het deur dié internasionale samewerking studies dui daarop dat hulle immuun teen kanker is. Hulle is ook die ontdek dat wanneer die kaal molrot van suurstof ontneem word, enigste koudbloedige soogdier op aarde. Hul sosiale strukture word dit heeltemal ander interne roetes gebruik om te oorleef as enige ook deur wetenskaplikes bestudeer en lyk meer soos dié van sosiale ander soogdier. Hul ongelooflike vermoë om te oorleef lê in die insekte soos bye as dié van soogdiere. feit dat hulle hul metaboliese stelsels verander om soos n plant eerder as soos n dier te metaboliseer, deur fruktose in die bloed Die navorsers beplan tans om n vergelykende studie tussen sosiale vry te stel wat dan na die brein geneem word. Die molrot se brein en alleenlewende molrotspesies te onderneem, om uit te vind of beskik oor selle wat fruktose kan gebruik sodat selfunksies kan hierdie eienskappe van die kaal molrot uniek aan hulle is en of dit by voortgaan. Aërobiese energieproduksie kom tot stilstand en die alle ondergrondse molrotte voorkom. dier funksioneer op anaërobiese stelsels waarvolgens hy fruktose as energiebron gebruik pleks van glukose. Wanneer suurstof weer In n wêreld waar bome afgekap word om ruimte vir ontwikkeling te maak beskikbaar is, skakel hulle terug na hul gebruiklike roetes. en met die steeds stygende vlakke van koolstofdioksied in die atmosfeer is n hipoksiese omgewing nie n ondenkbare toestand waarop ons dalk As wetenskaplikes die biochemie van die kaal molrot kan verstaan afstuur nie. Kaal molrotte kan dalk onontbeerlik vir ons oorlewing word. en die meganismes kan ontsluit waardeur die roetes tydens suurstofontneming omgeruil en die aantal breinselle wat fruktose Prof Bennett sluit af: As hierdie diertjie langer as 30 jaar met baie kan gebruik vermeerder en geaktiveer word, mag hulle in staat wees min suurstof kan lewe, dink net wat kan gebeur as ons hierdie roetes om hierdie kennis op mense toe te pas en sodoende ons kanse op verstaan en op mense kan toepas... oorlewing in ekstreme toestande aansienlik te verbeter. Prof Nigel Bennett beklee die Austin Roberts-leerstoel in Afrikamammalogie en die SARChI-leerstoel in Soogdiergedragekologie en Die kaal molrot is fassinerend en is in die meeste opsigte anders as n soogdier. Hierdie geharde diertjies kan ouer as 30 jaar word, en -fisiologie. Van links: Dr Heike Lutermann, prof Nigel Bennett, prof Gary Lewin, prof Thom Park en Karlien Debus, n Belgiese nadoktorale genoot verbonde aan die Max Delbrück Instituut in Berlyn Navorsing SQUARED 2 UP 37

38 Nuwe enkelmolekulespektroskopiefasiliteit in Departement Fisika Navorsing Vroeg in 2014 het dr Tjaart Krüger, Senior Lektor en Hoof van die Biofisika en Fototonika-navorsingsgroep in die Departement Fisika, n toekenning ten bedrae van R1,5 miljoen vir die bou van n stuk nuwe toerusting ontvang. Die toekenning deur die NNS is uit hul Nasionale Toerustingprogram gemaak en UP het n verdere R daartoe bygedra. Op daardie stadium was n optiese tafel die enigste toerusting in dr Krüger se laboratorium. Hy het besluit om heeltemal nuwe toerusting te bou omdat dit pret en n nuwe ondervinding sou wees, en ook n geleentheid vir studenteopleiding sou bied, maar hoofsaaklik om n algehele nuwe soort enkelmolekule-spektroskopie en n uiters veelsydige fasiliteit aan die wêreld bekend te stel. Daarbenewens sou hy baie geld kon spaar deur dié gespesialiseerde toerusting self te bou. Dr Krüger het verduidelik dat hy tot dusver nog net een maatskappy kon opspoor wat enkelmolekule-spektroskopietoerusting verkoop, maar omdat die veelsydigheid daarvan beperk is dit minstens vyf keer meer sou kos as wat hy aan die ontwikkeling van sy eie toerusting sou moes bestee. Na drie jaar waarin hy geweldig baie hulp ontvang het van begaafde studente wat baie tyd aan die ontwikkeling van hul eie sagteware gewy het, is die toerusting uiteindelik gereed vir gebruik. Dit bestaan uit meer as 100 komponente wat by meer as 15 verskaffers gekoop is. Die belangrikste komponente is n spesiale soort laser, n mikroskoop wat van die jongste tegnologie gebruik maak en drie enkelfotonopspoorders wat almal akkuraat gesinchroniseer is op die vlak van die tyd van aankoms van individuele fotone. Die laser, wat met behulp van die Nasionale Lasersentrum by die WNNR se Huurpoelprogram bekom is, is n breëband superkontinuum gepulseerde laser wat pulse van enige kleur in die sigbare en nabyinfrarooi streke van die elektromagnetiese spektrum veroorsaak. Die pulse duur slegs enkele pikosekondes (10-12 s), wat beteken dat n mens kan aanvaar dat wanneer hulle met n monster wat van belang is in aanraking kom, die fotone onmiddellik geabsorbeer sal word. Hierdie hoogs gevorderde eksperimentele stelsel is die eerste van sy soort in Afrika. Dis is sensitief genoeg om individuele fotone wat uit individuele molekules vrygestel word te meet. Die span sal die toerusting saam met dr Krüger se navorsingsgroep en n internasionale netwerk gebruik om ongelooflik gespesifiseerde inligting oor interaksies en energie-oordragprosesse tussen die boublokke van biologiese selle te verkry. Dr Krüger fokus tans op die ligversamelende proteïene van fotosintetiese organismes ten einde n beter begrip te verkry van die fassinerende ontwerpbeginsels van hierdie miniatuur sonselle en vas te stel hoe lewende selle hulself teen intense lig en ander strestoestande beskerm. Hy moedig lede van die Suid-Afrikaanse wetenskapgemeenskap aan om die toerusting te gebruik om belangrike siektetoestande op die vlak van enkelproteïene en enkel-dns te bestudeer. Die span het, in samewerking met kollegas in die Departement Fisika, begin met die studie van die fassinerende eienskappe van individuele halfgeleier- en metaalagtige nanostrukture en beplan om voort te gaan om hul interaksies met proteïene te ondersoek n studie wat potensiële toepassings in sonkrag en medisyne het. Die toerusting sal ook gebruik word vir n aantal fundamentele fisikatoepassings, soos om die eienaardige verskynsel wat kwantumvervlegting genoem word te ondersoek. Dr Tjaart Krüger en sy span by die nuwe enkelmolekulespektroskopietoerusting Waarom word dit enkelmolekule-spektroskopie genoem? Soos die naam van die toerusting aandui, kan dr Krüger en sy span een molekule op n slag ondersoek, wat aan hulle toegang gee tot n geweldige groot hoeveelheid inligting oor biologiese prosesse op die mees fundamentele vlak. Hierdie tegniek stel hulle in staat om byvoorbeeld molekulêre dinamika, eienskappe en interaksies in materiaal-, gesondheid- en lewenswetenskappe te kwantifiseer. So n wye navorsingsveld vereis n buigsame instrument wat aangepas kan word om in individuele behoeftes te voorsien om n groot aantal parameters tot by die enkelmolekule-vlak te analiseer. Ons toerusting bring dissiplines soos fisika, chemie, biologie, elektronika en inligtingstegnologie saam. Om blootgestel te wees aan ons multidissiplinêre opset, maak talle deure oop vir studente, aangesien die meeste werkomgewings buite die akademie multidissiplinêr is, sê dr Krüger. Dr Krüger het die versekering gegee dat die inbedryfstelling van die toerusting nie beteken dat die span dit nie verder gaan ontwikkel nie. Ons het dit op só n manier gebou dat ons vermoë so ver as ons verbeelding sal kan strek. Ons sal voortgaan om nuwe idees te 38 SQUARED 2 UP Erkenning: Dr Tjaart Krüger ontwikkel en baie opwindende navorsingsprojekte te skep. Ons het alreeds n paar idees wat ons graag wil patenteer, het hy gesê.

39 Navorsers ontrafel genenetwerke wat houtsamestelling in bome bepaal Vir miljoene jare het hout n integrale rol in die ontwikkeling van die menslike beskawing gespeel deurdat dit n bron van energie en roumateriale vir die boubedryf, meubels, die nywerheid en kuns was. Vandag vervaardig aangeplante woude n belangrike hernubare voerstof (hout) wat die basis van n multibiljoen dollar deur die bosproduktebedryf vorm deur die voorsiening van hout, pulp, papier, tekstiele en tallose ander biogebaseerde produkte. Namate ons van n fossielkoolstofbesparing af wegbeweeg, word hout as n volhoubare bron van biomateriale en bioenergie al hoe belangriker. Hoe bome baie groot hoeveelhede hout vervaardig en hoe om die eienskappe van hout te verander om geskik te wees vir n verskeidenheid eindgebruike, is vrae wat moeilik was om te beantwoord wat betref bome, vanweë die feit dat dit so groot is en ook weens hul lang lewenssiklusse. Die koms van genomie-tegnologie wat die beskrywing van duisende gene moontlik maak, selfs in weefsel wat moeilik is om te ontleed, soos byvoorbeeld hout van volgroeide bome, beloof egter om te help om hierdie hekkies te oorkom. n Span navorsers in die Departement Genetika by die Universiteit van Pretoria (dr Eshchar Mizrachi, dr Nanette Christie en prof Zander Myburg), saam met medewerkers in België, Kanada en die VSA, lewer verslag oor een van die eerste grootskaalse, geïntegreerde ontledings van tienduisende gene wat beskryf is in die ontwikkelende hout van plantasiebome. In hul verslag wat in die gesaghebbende vaktydskrif, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (Mizrachi et al PNAS, 17 Januarie 2017) gepubliseer is, beskryf die internasionale span hoe hulle netwerkgebaseerde benaderings gebruik het (deur gene met eenderse uitdrukking en funksies met mekaar in verband te bring) om die molekulêre basis van houtsamestelling te ontrafel. Die span doen spesifiek baanbrekerswerk vir n nuwe benadering, bekend as stelsel-genetika, wat die krag van genetika in groot hoeveelhede bome moontlik maak. Onder leiding van prof Myburg, het die span vir sy projek steekproewe van genetiese materiaal van die ontwikkelende hout van 156 Eucalyptus-bome (bloekombome) geneem en die uitdrukking van bykans gene in elke boom beskryf. Dit het hulle in staat gestel om gene-netwerke wat belangrik is vir strukturele en chemiese eienskappe van verskillende tipes hout, te identifiseer. Hierdie inligting kan nou gebruik word vir die molekulêre kweking of genetiese ontwikkeling van bome in n poging om n nuwe generasie houtagtige biomassa opbrengste te ontwikkel wat n florerende en volhoubare biogebaseerde ekonomie ondersteun. Navorsing Hierdie werk is deur die Departement Wetenskap en Tegnologie (DWT), die Nasionale Navorsingstigting (NNS) en Sappi ondersteun, deur middel van die Bosbou Molekulêre Genetika (NMG)-program by UP. Verslag URL: Twitter: Prof Myburg se profiel: BMG: SQUARED 2 UP 39

40 Dr André van der Vyver Navorsing n Moderne, gesofistikeerde bemarkingswyse vir rissies deur middel van die onafhanklike toetsing tydens die ontvangs en stoor daarvan, volgens wêreldklasstandaarde, is onlangs in Pakistan bekendgestel. Sodoende word die gehalte en hoeveelhede vir die verbruiker gewaarborg. Dr André van der Vyver, verbonde aan die Landbou-ekonomie, Voorligting en Landelike Ontwikkeling van die Universiteit van Pretoria en n USAID-gekontrakteerde en wêreldbekende pakhuisontvangsdeskundige, het die proses bevorder. Volgens dr Van der Vyver sal dit nou die pakhuiseienaar/-bestuurder in staat stel om n pakhuiskwitansie uit te reik wat deur banke as n waarborg aanvaar sal word wanneer die produk-eienaar vir n lening by die bank aansoek doen. Dr Van der Vyver wat die bedryf in n raadgewende hoedanigheid bystaan, het baie soortgelyke projekte in Afrika uitgevoer en is die bedryf behulpsaam met die skep van n pakhuisontvangstelsel wat baie geleenthede vir boere en ook vir banke sal skep om groter finansiering vir landbou aan te bied. Die projek word deur die Pakistanse Landbou-koalisie (PAC) gefasiliteer. In die rissie-loodsprojek is slegs topgehalte rissies vanaf boere aanvaar. Daarna is dit deur die SGS, n wêreldleier in inspeksie, verifikasie, toetsing en sertifisering, getoets en gegradeer. Die toetse het die toets vir vlakke van aflatoksien ingesluit. Die maatskappy Agility het die pakhuis bestuur en die nodige waarborge uitgereik. Nasionale Voedsel het ingestem om die produk teen premierprys aan te koop. Die makelaar, Habib Commodities, het die transaksie behartig wat via die Pakistanse Handelsbeurs (Pakistan Mercantile Exchange (PMEX)) uitgevoer is. Beide die koper en die verkoper het kliënterekeninge by PMEX geopen. Die Zarai Taraqiati Bank Limited (ZTBL) in Pakistan het ingestem om die pakhuiskwitansie wat deur Agility/PMEX uitgereik is as waarborg ter ondersteuning van n lening-aansoek deur die boer, wat die eienaar van die produk is, te aanvaar. Die boer het voortgegaan om die produk te stoor, met die verwagting dat pryse sal styg, voordat hy dit aan Nasionale Voedsel sal verkoop. Agtergrond van die Rissieloodsprojek: Kunri, n dorpie in Sindh se Umarkot-distrik staan bekend as die rissiehoofstad van die wêreld. Dit lewer ongeveer ton rissies, wat bykans alles op die plaaslike mark, Kunri s Mirch Mandi, verkoop word. Twee tipes rissies word verbou, naamlik, longi (die ronde rissie), en baster (die vingervormige rissie). Longi UP-kundige bevorder internasionale rissiepakhuiskwitansieprojek Dr Van der Vyver het ook is nie so sterk as die baster-tipe nie en is verduidelik dat daar in die proses ʼn paar lesse geleer is. Dit is uiters gevolglik meer geskik vir grootskaalse gebruik in voedselspeserye. Baster-rissies het egter belangrik om die risiko s wat gewild geword onder boere omdat dit meer die finansierder moet loop, te versag. Dit vereis in die eerste plek onvoorwaardelike waarborge deur die pakhuisbestuurder, vir gehalte en hoeveelhede. Dit is ewe belangrik om te verseker dat die produk altyd gelikwideer sal kan word, wat beteken dat daar n koper sal wees teen die huidige markprys, selfs al sou die pryse verlaag. Indien dit suksesvol sou wees, beteken dit dat die rentekoers relatief laag gehou winsgewend is om te kweek. Vandag word beide variëteite in ongeveer gelyke hoeveelhede verbou. Maar in vandag se moderne lewe waar mense besorgd is oor voedselsekerheid soos aflatoksien-vlakke, versleg die rissiebedryf se beeld al hoe meer. Dit is hoofsaaklik te wyte aan die ongesofistikeerde wyse waarop dit in die Mandi verkoop (opgeveil) word op n oop vloer waar die vermenging van swak gehalte (soms vrot rissies) met rissies van goeie gehalte die norm is en dit n negatiewe invloed op die algemene beeld van die bedryf het. kan word. Verder beteken dit dat die leningsbedrag as n persentasie van die waarde van die produk relatief hoog is. Die dokumenteringsproses was aanvanklik Kunris Mirch Mandi mark omslagtig; om die proses in die toekoms meer vaartbelyn te maak, sal daar van alle rolspelers verwag word om doelgerig rondom n tafel te sit en ooreen te kom om die proses te vereenvoudig. 40 SQUARED 2 UP

41 Prof Webb is nuwe Adjunkdekaan vir Navorsing en Nagraadse Studies Prof Edward Webb is as Adjunkdekaan: Navorsing en Nagraadse Studie in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe (NLW) aangestel, met ingang van 1 April Professor Webb was van Julie 2016 tot Maart 2017 die Waarnemende Adjunkdekaan: Navorsing en Nagraadse Studies. Hy is n professor in Produksiedierfisiologie/Funksionele Anatomie/Vleiskunde. Prof Web was voorheen die Hoof van die Departement Vee- en Wildkunde aan die Universiteit van Pretoria (UP). Hy het die Professor AM Bosman goue medalje vir die beste magisterverhandeling ontvang, asook n medalje van die Suid-Afrikaanse Veekundevereniging vir die beste PhD-proefskrif. Hy het ook n Vlaamse Gemeenskapstudiebeurs ontvang vir nadoktorale navorsing aan die Universiteit van Ghent. Aanstellings Hy het n PhD in Dierkunde, n MSc (Agric) (cum laude), n BSc (Agric) Hons Veekunde (cum laude) en n BSc (Agric) Veekunde aan UP behaal. Hy was al studieleier vir verskeie magister- en doktorale studente en het wyd gepubliseer op die gebied van veekunde, insluitende boekhoofstukke en artikels in portuurbeoordeelde joernale. Prof Edward Webb Prof Webb was twee termyne president van die Suid-Afrikaanse Veekundevereniging en dien tans as raadslid van verskeie navorsingsadvieskomitees in die lewendehawebedryf. Hy lewer dikwels geleentheidsreferate op simposiums van belangrike rolspelers in die landboubedryf. Hy het n C1-gradering van die Nasionale Navorsingstigting. SQUARED 2 UP 41

42 Aanstellings Befaamde gedragsendokrinoloog nuwe Hoof van SNI Prof André Ganswindt, n opgeleide gedragsendokrinoloog en stigter van die Endokriene Navorsingslaboratorium is met ingang van 1 Augustus 2017 as Professor en Direkteur van die Soogdiernavorsingsinstituut (SNI) by die Universiteit van Pretoria (UP) aangestel. Prof Ganswindt het n noue verbintenis met die SNI. Hy was voorheen n medenavorser by die SNI en is nou as Direkteur aangestel. Voor sy aanstelling as Direkteur van die SNI was hy die Waarnemende Hoof van die Departement Anatomie en Fisiologie in die Fakulteit Veeartsenykunde by UP. verskillende individuele en institusionele aandeelhouers binne die Universiteit is, wat aanleiding gee tot die onderbenutting van finansiële en logistieke hulpbronne deurdat navorsing in isolasie geskied. Ter afsluiting het prof Ganswindt gesê dat om te volhard met die leidende rol wat die SNI in soogdiernavorsing in Afrika en verder speel, dit sy visie is om n sterker interne samewerking binne die SNI te bewerkstellig. Hy wil dit veral tussen die bestaande soogdier-geöriënteerde navorsingsgroepe binne die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, asook tussen die relevante entiteite van die verskillende fakulteite soos Veeartsenykunde teweegbring. n Belangrike rol van die SNI sal dus wees om die voorsiening van n institusionele identiteit aan al die bydraende individue en groepe binne die Universiteit te bewerkstellig. Aangesien die meerderheid van die geïdentifiseerde aandeelhouers reeds n individuele nasionale en internasionale samewerkingsnetwerk ontwikkel het, sal die voorgenome benadering terselfdertyd n ideale netwerk van plaaslike en wêreldwye erkende kundiges skep, wat op vele aspekte van soogdier-geöriënteerde navorsing met eksponensiële geleenthede vir basiese en toegepaste wetenskap, professionele ontwikkeling en toepaslike teoretiese en praktiese opleiding vir vooren nagraadse studente fokus. Nadat hy in 2004 sy PhD in Biologie verwerf het, en na n jaarlange Toe prof Ganswindt gevra is wat sy visie vir die SNI is, het hy gesê dat, gegewe die SNI se unieke strategiese ligging, met n ryke soogdierfauna reg op sy drumpel, asook sy lang geskiedenis van uitmuntende opleidings- en navorsingsuitsette, die instituut homself as een van die beste institute vir die uitvoer van Afrika- soogdiernavorsing wêreldwyd gevestig het. Hy meen egter dat, om sy reputasie te behou, die SNI voortgesette uitnemendheid in navorsing en onderrig moet verseker. postdoktorale aanstelling by die Duitse Primaatsentrum, het prof Ganswindt in 2006 as postdoktorale navorsingsgenoot by die Universiteit van Pretoria begin werk en in 2009 word hy n navorsingsgenoot. In 2013 word hy permanent aangestel as Medeprofessor in die Departement Anatomie en Fisiologie en in 2014 word hy as Afdelingshoof van Fisiologie aangestel. Hy is sedert 2013 ook n medenavorser by die Nasionale Dieretuin van Suid-Afrika. Gegewe die skaal van kompleksiteit vir sommige van die wêreldwye relevante navorsingsonderwerpe van ons tyd (bv. klimaatsverandering, aansteeklike siektes, die verstedeliking van wilde diere, mens-dier konflik), veral in ag genome die huidige finansiële en politieke uitdagings van die Universiteit, is dit egter ʼn moeilike taak. Prof Ganswindt beskik oor n B2-gradering van die Nasionale Navorsingstigting en was vanaf 2012 en 2015 die Visevoorsitter van die Internasionale Vereniging vir Wilde Diere Endokrinologie (ISWE). Hy is ook as die toekomstige Voorsitter van ISWE ( ) aangestel. Hy het tot dusver 62 eweknie-geëvalueerde artikels Hy het verder verduidelik dat sy betrokkenheid by die Universiteit van Pretoria vir langer as 10 jaar hom oortuig het dat die Universiteit gepubliseer (Web of Science h-index: 13), asook drie hoofstukke in boeke en het lesings by 51 nasionale en internasionale konferensies oor die akademiese uitnemendheid en werkswinkels aangebied. Prof Ganswindt is n mederedakteur van beskik om hierdie uitdagings die Journal of African Zoology en het as resensent vir verskeie nasionale suksesvol die hoof te bied. Prof Ganswindt is ook van mening dat UP se regulasies vir die bedryf van instansies en internasionale befondsingsinstansies asook vir 43 verskillende wetenskaplike vaktydskrifte opgetree. Hy is tans die studieleier en medestudieleier vir vyf MSc- en agt PhD-studente, en mentor vir twee postdoktorale studiegenote. n uitnemende raamwerk bied om n interaktiewe kritiese massa mense uit verskillende departemente en fakulteite te huisves, wat almal saam dieselfde doelwit nastreef. Hy meen egter dat die grootste As n gedrags- en wilde diere-endokrinoloog spreek hy die eerste en laaste vrae betreffende regulerende endokriene meganismes aan wat, in kombinasie met ander faktore soos sosiale of ekologiese veranderinge die gedrag van diere beïnvloed en beheer. In hierdie verband fokus hy ook op die ontwikkeling en bekragtiging van nieingrypende tegnieke om voortplantingsklier en bynier endokriene funksie in verskeie soogdier-, reptiel- en voëlspesies te monitor. Deur struikelblok tans die hierdie tegnieke te gebruik het prof Ganswindt meer geleer omtrent beperkte interaksie die basiese beginsels van soogdiervoortplantingstrategieë en meer tussen die spesifiek oor die faktore wat vrugbaarheid en voortplantingsukses bepaal. Daarbenewens probeer hy ook intrinsieke en ekstrinsieke faktore identifiseer wat moontlik die sosiale en voortplantingsgedrag van diere beïnvloed en om hul potensiaal Prof Andre Ganswindt as fisiologiese stresfaktore te bepaal. SQUARED 2 UP 42

43 Akademiese reus oorlede Dr Frikkie Liebenberg Dit is met die grootste leedwese dat ons die hartseer nuus oor die afsterwe van ons kollega en vriend, dr George Frederick (Frikkie) Liebenberg, moet deel. Afsterwe van me Martha Mahlangu Dr Liebenberg het op 1 November 2010 as n tydelike voltydse Navorsingsbeampte by die Departement Landbou-ekonomie, Voorligting en Landelike Ontwikkeling in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe aangesluit. Op 1 April 2013 is hy as n Senior Lektor aangestel en het hierdie pos beklee tot hy op Vrydag, 10 Maart 2017 tot hoër diens opgeroep is. Dr Liebenberg was een van daardie buitengewone en skaars landbou-ekonome wat noukeurig met baie groot datastelle kon werk en wat aandag aan die fynste besonderhede kon skenk. Hy het n noemenswaardige deel van sy loopbaan aan die dokumentering van historiese statistiek van Suid-Afrikaanse landbou gewy Een van sy nalatenskappe is die aanbevelings vir regstellings aan amptelike landboudata en sy langdurige pleidooi aan die Departement Landbou, Bosbou en Visserye en die Departement Statistiek Suid- Afrika vir n omvattende en alles-insluitende sensus oor Suid-Afrikaanse landbou oor die hele spektrum van klein tot baie groot plase. Sedert hy by ons Fakulteit aangesluit het, het hy n sterk span navorsers gevestig, wat hoofsaaklik uit meesters- en doktorale studente bestaan. Hy het ook nou saamgewerk met navorsers van die Universiteit van Minnesota. Dr Liebenberg word deur sy twee kinders, n dogter Nienke (14) en n seun Nieko (8), asook drie broers en twee susters oorleef. Hy sal verseker deur die Fakulteit en veral deur sy kollegas in die Departement Landbou-ekonomie, Voorligting en Landelike Ontwikkeling gemis word. Mag die siel van hierdie akademiese reus in vrede rus. In Memoriam Dit was met diepe leedwese dat die personeel van die Instituut vir Bosbouen Landboubiotegnologie (FABI) kennis geneem het van die skielike en onverwagte afsterwe van ons ontvangsdame en jarelange lid van ons FABI-span, me Martha Thandi Mahlangu op 26 Junie Sedert sy op 15 Januarie 2004 by die Instituut aangesluit het, was Martha n onmisbare deel van die FABI-span. Sy word deur haar haar dogter Hazel (29) en seun Thabiso (19) oorleef. Martha sal deur die FABIane onthou word vir haar vriendelike glimlag en haar sin vir humor sy het altyd gelag en n goeie grappie geniet. Maar sy was ook passievol oor mense in wat in nood verkeer en was altyd gereed om ander te help. Die Direkteur van FABI, prof Mike Wingfield, het sy meegevoel met Martha se familie betuig, en gesê dat sy n besondere mens was wat die Instituut baie jare lank getrou gedien het en wat baie liefde en n groot passie vir al die lede van die FABI-span gehad het. Hy het ook gesê dat sy altyd bereid was om te help en die ekstra myl te loop om tot diens van die span te wees. Die spanlede sal haar glimlaggende gesig en unieke sin vir humor baie mis. Me Martha Mahlangu SQUARED 2 UP 43

44 Ons sê vaarwel aan prof Hans P Binswanger-Mkhize In Memoriam Prof Hans Binswanger-Mkhize, n buitengewone professor in die Departement Landbou-ekonomie, Voorligting en Landelike Ontwikkeling by die Universiteit van Pretoria (UP) is oorlede nadat hy voor sy dood byna n maand lank in die hospitaal was. Voordat hy sy lang loopbaan by die Wêreldbank in Washington DC beëindig het, was hy n navorsingsmedewerker by die Yale-Universiteit en die Universiteit van Minnesota. Sy aanstelling in die Departement Landbou-ekonomie en Landelike Ontwikkeling by die Universiteit van Pretoria (UP) in 2012 is voorafgegaan deur n dienstydperk as ereprofessor by die Tshwane Universiteit van Tegnologie. Benewens sy pos as buitengewone professor by UP was hy ook n buitengewone professor by die China Agricultural University en n besoekende professor by Integrated Research and Development in Delhi, Indië. Prof Binswanger-Mkhize was n wêreldbekende landbou-ontwikkelingsekonoom. Hy was n genoot van die American Association for the Advancement of Sciences en die American Agricultural Economics Association, n ontvanger van die Elmhirstmedalje van die Internasionale Vereniging van Landbou-ekonome (International Association of Agricultural Economists), en is in die Who s who in Economics gelys. Hy het meer as 100 artikels geskryf wat in vaktydskrifte gepubliseer is en gehandel het oor onderwerpe soos die ekonomie van energiegenerering en die impak daarvan, voedselsekerheid, die meganisering van landbou, die evolusie van boerderystelsels in Suid-Afrika, die vooruitsigte vir landbou in Afrika en Indië, die gedrag van boere in risikotoestande, landbouverskaffingsrespons, die uitwerking van landelike finansies op belegging in landbou, produksieverhoudings in landbou, die wêreldgeskiedenis met betrekking tot die akkumulasie van grond en grondhervorming, die politieke ekonomie van landbou en landboubeleide, landbou- en voedselbeleid, grondbeleid en grondhervorming, gemeenskapsgedrewe ontwikkeling, landelike ontwikkelingstrategie en benaderings tot die bestryding van MIV en VIGS. Volgens Thompson Reuters was prof Binswanger-Mkhize een van die landbou-ekonome in die wêreld wat die meeste aangehaal is. Hy het n beduidende bydrae gelewer tot personeel- en studenteontwikkeling in ons departement en het n belangrike ondersteunende rol in die samewerkende meestersprogram in Landbou en Toegepaste Ekonomie vervul. Ons verbintenis met hom was n voorreg. Prof Binswanger-Mkhize sal deur almal in die Departement gemis word. Prof Hans Binswanger-Mkhize 44 SQUARED 2 UP

45 Finale vaarwel aan dr Nic van der Berg van Fisika Dit is met leedwese dat ons die heengaan van dr Nic van der Berg op Donderdag, 1 Maart 2017, bekend maak. Nicolaas George van der Berg is op 10 Februarie 1946 gebore en matrikuleer in 1964 aan die Hoërskool McLachlan, Joubertina. In 1967 verwerf hy n BSc-graad aan die Universiteit van Port Elizabeth. Hy verwerf sy BSc(Hons)(1969) asook sy MSc (1972) aan Unisa. In 1988 verwerf hy sy DSc aan die Universiteit van Pretoria. Fisika aan die Universiteit van Pretoria, waar hy in 2011 as n Senior Lektor aftree. Ná sy aftrede en tot en met sy afsterwe was hy steeds verbonde aan UP as n Tydelike Dosent. Dr Van der Berg was n kenner in vastetoestandfisika, met spesialisering in die verskeie vorme van mikroskopie. Hy het meer as 50 eweknie-geëvalueerde artikels in internasionale vaktydskrifte gepubliseer en was betrokke by die opleiding van verskeie nagraadse studente. Vanaf 1968 tot 1971 werk hy as n Tegniese Assistent by Unisa. In 1972 aanvaar hy n pos as Navorsingsassistent by die Departement Dr Van der Berg word oorleef deur sy eggenote, Henda en hulle twee seuns, Hendrik en Johan. Dr Nic van der Berg In Memoriam SQUARED 2 UP 45

46 Veertienjarige sluit by UP aan Terwyl die meeste tieners steeds in die skoolbanke sit, is veertienjarige Hjalmar Rall besig om gereed te maak om sy voorgraadse studies by die Universiteit van Pretoria (UP) te begin. Hjalmar, van Riebeek Kasteel in die Wes- Kaap, jaag sy drome na om n wetenskaplike te word en gaan n studierigting in BSc Fisika volg. Suid-Afrika het n aantal goeie universiteite, maar Hjalmar het UP gekies. Wanneer hy gevra word waarom, antwoord hy kort, vinnig en op die man af: Dis die beste wat daar is, sê hy met n glimlag. Hjalmar Rall Wanneer n mens met Hjalmar praat, begin jy besef wat Patanjali, die Sutra-wysgeer Studente bedoel het toe hy gesê het: Wanneer jy een of ander groot doelwit het, n buitengewone projek, breek jou gedagtes die bande wat hulle vashou. Jou verstand oorkom sy beperkinge, jou bewussyn sprei uit in alle rigtings en jy bevind jouself in n nuwe, grootse en wonderlike wêreld. Slapende kragte, vermoëns en talente word lewendig en jy ontdek dat jy n baie groter persoon is as wat jy ooit gedroom het jy kan wees. uitdagings by UP wat selfs groter gaan wees en is hy begeesterd om n wêreld te ontdek wat niemand voor hom al ooit ontdek het nie. Ek wil selfs groter vrae vra en uitvind wat daar nog te doene is, veral in fisika en astrofisika, voeg hy by. Nadat hy sy graad voltooi het, beplan hy om sy studies voort te sit en daar kan geen twyfel wees dat Hjalmar se toekoms blink en vol moontlikhede so oneindig soos die ruimte is nie. Hjalmar het nie n geheime suksesformule nie, maar hy glo baie sterk dat as n mens iets wil doen, sál jy sukses behaal. Baie mense besef dit eers baie jare in hulle volwassenheid in, maar op 14 verstaan Hjalmar hierdie konsep reeds deeglik. Die sleutel tot sy sukses is om goed te doen wat hy geniet. So lank dit nie vervelig is nie, doen ek dit, sê hy. As iemand wat deur uitdagings aangespoor word, sien hy uit na die Hjalmar Rall, prof Jean Lubuma (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe) en Quintine Mkhondo 46 SQUARED 2 UP

47 Quintine Mkhondo gradueer op die ouderdom van 19 aan UP Quintine Mkhondo, n buitengewone student van die Universiteit van Pretoria (UP), het op die ouderdom van net 19 sy graad verwerf. n Graad in Aktuariële Wetenskap en Finansiële Wiskunde is tydens die Universiteit se Herfspromosieplegtighede aan hom toegeken. Hierdie prestasie is net nog n voorbeeld van hoe UP slimkoppe van alle agtergronde koester en uitstaande graduandi lewer. Quintine is in Soshanguve gebore en op Bosbokrand deur sy grootouers grootgemaak. Hy is n uitstaande student wat sowel graad 5 as graad 9 oorgeslaan het op grond van sy gevorderde akademiese prestasie. In graad 10 het Quintine in wiskunde en probleemoplossing begin belangstel en, nadat hy n beroepsuitstalling in sy matriekjaar bygewoon het, besluit dat hy n graad in aktuariële wetenskap wil volg. Hy het in 2012 op die ouderdom van 14 aan die Hoedspruit Independent College gematrikuleer met die hoop om sy hoër opleiding aan die Universiteit van Pretoria voort te sit. Quintine het geweet dat hy aktuariële wetenskap wou studeer, ten spyte van die beweerde moeilikheid van die graad. Ten einde toelating tot hierdie wêreldgehalte program by UP te verkry, moes hy sy wiskundepunte verbeter. Om dit te doen, het Quintine vir die UP Verlengde Program in Wiskundige Wetenskappe op die Mamelodikampus ingeskryf. Dit was vir hom n moeilike tyd in sy studiejare, want hy het nie enige beurse gehad nie, en moes vir die eerste keer op sy eie weg van die huis af bly op die jong ouderdom van 15. Hy het egter al sy modules geslaag en na die Hatfieldkampus oorgeskakel om die graad te voltooi. Quintine Mkhondo My ondervinding aan die Universiteit van Pretoria het my gedwing om baie vinniger groot te word as die normale Suid-Afrikaanse tiener, maar ek is nie oor een oomblik daarvan spyt nie, sê Quintine. Ek het op soveel verskillende gebiede van my lewe grootgeword en geleer om hard te werk en nooit moed op te gee met dit wat ek wil bereik nie. Quintine se tyd by UP was nie altyd maklik nie. Hy het n uitdagende kursuslading gehad wat hom genoop het om sy studie met selfdissipline en motivering aan te pak. Sy uitdagendste kursuslading was in sy derde jaar wat ook toevallig saamgeval het met die onrus op kampus aan die einde van Dit het vereis dat hy, ten spyte van al die afleidings, op sy studie gefokus moes bly. Ongeag hierdie uitdagings het Quintine dit reggekry om al sy vakke te slaag en hy glo nou dat hy met harde werk en dissipline enige uitdaging op sy pad te bowe kan kom. Jy verloor net wanneer jy opgee, gaan Quintine voort. Om uit te hou, is die moeilikste deel. Ek voel die uitdagings wat ek in die gesig gestaar het, het n nuwe, sterker weergawe van myself na vore gebring. Quintine is die eerste lid van sy gesin om n universiteitsgraad te ontvang. Sy familie kan nie trotser wees nie hulle hou n groot partytjie in Soshanguve, die township noord van Pretoria waar Quintine gebore is. Quintine reken dat dit een van die grootste mylpale van sy lewe is om sy graad van UP te ontvang. Ek is baie bly dat ek besluit het om aan die Universiteit van Pretoria te studeer. Die Universiteit het my gehelp om karakter te bou en waardevolle vaardighede te ontwikkel wat my ongetwyfeld goed te staan sal kom in die res van my lewe, voeg hy by. Quintine is tans by UP vir sy honneursgraad in Wiskundige Statistiek ingeskryf en werk op kampus as n onderrigassistent. Hy hoop om eendag as n analis vir een van die groot Suid-Afrikaanse banke te werk of om sy eie privaatbeleggingsmaatskappy te besit. Deur die verwerwing van hierdie graad is ek hoopvol dat ek my familie en ander mense wat in Soshanguve bly, kan inspireer om hard te werk en uit te styg, sluit hy af. Ek hoop dat hulle na my sal kyk en sien dat ek my honneurs kry en dat hulle, as hulle hard werk, ook hulle doelwitte kan behaal Studente SQUARED 2 UP 47

48 Kgomotso Dhlangamandhla verteenwoordig UP by internasionale konferensie Studente ʼn Vierdejaar BScAgric-student in Voedselwetenskap en -tegnologie by die Universiteit van Pretoria (UP), Kgomotso Dhlangamandhla, is as een van twaalf belowende studente van regoor die wêreld (VK, Amerika, Suid-Amerika, Suid-Afrika, China en Australië) gekies om die 2017 Institute of Food Technologists Student Association (IFTSA)-konferensie en ekspo by te woon. Sy het ook die geleentheid gehad om in ʼn span deel te neem aan die IFT17 Go With Purpose Global Challenge. Die uitdaging vir elk van die drie spanne, elk met ʼn mentor, is in die vorm van stimuli gebaseer op huidige neigings in die voedselindustrie, gegee. Kgomotso verduidelik: My span, NovaFoodies (afgelei van ons mentor se verbintenis met die maatskappy Novozymes), het die stimulus gekies wat van ons vereis het om proteïenbronne (alternatiewe vir sojaproteïen) vir gebruik in ʼn proteïenstafie te vind. Ons is toegelaat om die ekspo te besoek en enige sessies wat ons gedink het nuttig is, by te woon, voor ons op drie alternatiewe bronne van proteïene besluit. Ons het aartappelproteïen, waatlemoensaadproteïen en kriekproteïen gekies. ʼn Volledige aanbieding met ons voorgestelde herformulering van die stafie sal op 1 November 2017 deur middel van ʼn virtuele konferensie by die wêreldwye spitsberaad aangebied word. Sy het verder uitgebrei deur te sê: Ek het soveel geleer en dink ek is nog steeds besig om baie daarvan te verwerk. Ek hoop om die dag te beleef waarop alle UP-voedselwetenskapstudente in Suid-Afrika aan so ʼn uitdaging, aangebied deur ons eie Suid-Afrikaanse Vereniging vir Voedselwetenskap en tegnologie (SAAFoST), kan deelneem. Ek beplan om dit wat ek uit my ervaring by IFT geleer het, in my eie beroep toe te pas en hoop om onder jong voedselwetenskaplikes in Suid-Afrika ʼn kultuur te vestig wat wetenskapgebaseerde idees bevorder om nie net op neigings te fokus nie, maar eerder na ontwikkeling te kyk wat tot voordeel van alle verbruikers is. Ons moet die ware ontwikkelaars van die wêreld se voedseltoekoms wees, ʼn punt wat beklemtoon word deur een van die hoofakteurs in die nuwe film Food Evolution. Die film is in September vir die eerste keer op Afrika-bodem by die SAAFoSTkonferensie in Kaapstad vertoon. ʼn Oorstelpte Kgomotso het afgesluit deur te sê: Ek is so trots daarop om ʼn UPvoedselwetenskaplike te wees! Lees hier meer oor hierdie uitdaging: global-challenge.aspx IFT17 Global Challenge-deelnemers en mentors saam met die IFT-bestuur en IFTSA-leierskap. Kgomotso Dhlangamandhla (agterste ry, derde van regs). Erkenning: IFT 48 SQUARED 2 UP

49 TuksSkaak wen 2017 USSA Skaakkampioenskappe Thapelo Maboko, n MSc-student by die Instituut vir Bosbou- en Landboubiotegnologie (FABI) het gewys dat hy nie slegs n opkomende wetenskaplike is nie, maar ook n vaardige skaakspeler. Hy was n lid van die TuksSkaakspan wat die Universiteit Sport Suid-(USSA) Skaakkampioenskappe 2017 wat in Julie vanjaar in Johannesburg by die Universiteit van Witwatersrand aangebied is. Godfrey Kgatle, n PhD-student in Mikrobiologie en Plantpatologie en ook verbonde aan FABI is die Voorsitter van TuksSkaak. Hy het as spanbestuurder vir die geleentheid opgetree en was verantwoordelik vir die keuring en registrasie van die span, die verkryging van borgskappe en die bestuur van al die logistiek vir hul deelname aan die toernooi. Die USSA Skaakkampioenskap is deur 198 mans en 99 dames vanaf 23 instansies van regoor Suid-Afrika bygewoon, met die TuksSkaakspan wat uit tien mans en ses dames bestaan het. Hierdie was n individuele toernooi waartydens elke persoon nege wedstryde gespeel het. Aan die einde van die toernooi is die punte van al die spelers van elke instansie bymekaargetel. TuksSkaak se damespan het hul afdeling gewen, terwyl die manspan n algehele derde plek behaal het. Godfrey wys daarop dat n skaakspeler gedurende een skaakspel tot soveel as kalorieë kan verbrand. Dit is n goeie rede waarom skaak as n sport geklassifiseer word! Die lede van die manspan was Tebogo Mokoena (C), Rohan King, Lebogang Mokoena, Roland Bezuidenhout, Alex Maredi, Langutani Nyanandi, Thapelo Maboko, Nawa Mumbwe, Karabo Moremi en Carpediem Madiba. Die damespan het uit Rolayo Olunkale, Tsakani Masilana, Rene de Beer, Marvellous Mukwasi, Cora Mak en Sune du Toit bestaan. Op individuele vlak was Roland Bezuidenhout (2 de ), Alex Maredi (7 de ) en Rohan King (19 de ) in die top 20 van die Ope-/Mensafdeling, terwyl Sune du Toit (2 de ), Cora Mak (3 de ), Rene de Beer (10 de ), Tsakani Masilana (16 de ) en Marvellous Mukwasi (18 de ) in die top 20 van die damesafdeling was. Roland, Alex, Sune, Cora en Rene is gekies om aan n Suid-Afrikaanse Geslote Skaaktoernooi deel te neem, waarna hulle moontlik gekies kan word om Suid-Afrika later vanjaar in die internasionale USSA-skaaktoernooi te verteenwoordig. Die SA-skaakspan sal uit vier mans en twee dames bestaan. Die algemene opinie van die span was dat die toernooi goed georganiseerd was, dat die spangees goed was en dat dit een ervaring was wat hulle die res van hul lewe sal koester. Die toernooi was vir hulle meer as slegs n breinspel. Dit was ook n geleentheid om interpersoonlike vaardighede te ontwikkel en om lewenslange kontakte en vriendskappe met die ander spelers op te bou. Spelers uit verskillende vakdissiplines, soos medisyne, wetenskap, onderwys, ingenieurswese, handel en aktuariële wetenskap het n gemeenskaplike doelwit gehad en hopelik het hulle lewenslange vriendskappe en kontakte opgebou. TuksSkaak wil van die geleentheid gebruik maak om hul borge (Universiteit van Pretoria- SVR, Tukkies Studentesportkomitee, Coffee Buzz, JuniorTukkie, FABI, Sci-Enza, TuksRes, TuksSport,) te bedank vir hul bydraes wat hierdie wat hierdie toer moontlik gemaak het. Verder wil hulle ook TuksSkaakalumni en die legendes, Leonard Mahlare en Craig Bornhiem bedank wat tydens die toernooi n besoek afgelê het om die span te ondersteun. n Hartlike woord van dank ook aan die gasheer, Wits Skaak en die USSA-komitee vir die organisering van so n wonderlike toernooi. Studente Godfrey Kgatle Credit: Godfrey Kgatle SQUARED 2 UP 49

50 NATHouse streef om verskil te maak in lewe van studente NATHouse, die studenteliggaam wat voorgraadse studente in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe (NLW) verteenwoordig, streef daarna om die akademiese sukses en persoonlike welstand van NLW-voorgraadse studente te verseker, en het ook in 2016 opwindende inisiatiewe soos die Toekenning vir die Beste Eerstejaardosent bevorder. Volgens Nosihle Msomi, 2016/2017-voorsitter word NATHouse ook vir hul harde werk beloon. Sy sê dat die Uitvoerende Komitee van 2015/2016, onder die leiding van Alexis Schultz baie suksesvol was gedurende hul ampstermyn. Hulle het sertifikate vir Uitnemende Dienslewering, Beste Akademiese Ondersteuningsprogram en Beste Persoonlike Ontwikkelingsprogram ontvang. Die komitee bestaan uit twaalf uitvoerende komiteelede wat help om akademiese ondersteuning aan studente te bied en om te verseker dat studente n gebalanseerde leefstyl ontwikkel deur die verskeie sportspanne waarby die studente kan inskakel. Daarbenewens bied hulle geleenthede om terug te ploeg in die gemeenskap deur verskeie gemeenskapsuitreikprojekte aan te bied. Deur die bevordering van sosiale netwerke slaag NATHouse daarin om studente te verenig en om verhoudings tussen studente uit verskillende departemente in die Fakulteit te koester. n Belangrike doelwit van NATHouse is om transformasie soos geformuleer in die Universiteit se visie en missie te bevorder en laastens, om kommunikasie en interaksie tussen studente en die Fakulteit te verbeter. Die Toekenning vir die Beste Eerstejaardosent was een van die opwindende inisiatiewe wat NATHouse bevorder het. Studente het die geleentheid gehad om die dosent te nomineer en vir hom/haar te stem, wat na hul mening die sudente die meeste geïnspireer en gemotiveer het. NATHouse oorweeg dit om hierdie toekenning uit te brei om ook die Beste Senior Dosent in te sluit. Ander inisiatiewe wat hulle vir studente en personeel beplan, sluit onder andere die Tops vir Wiele -veldtog, n etensuurkonsert op die Mamelodikampus, beter sosiale en sportgeleenthede en selfs n fakulteit-bal in. Lees meer oor die nuutverkose NATHouse-komitee vir 2017/2018 in die volgende uitgawe van hierdie nuusbrief. Studente Die 2016/2017 Uitvoerende Komitee, van links: Suzan Maboane (Handelsmerk), Melissa Bekker (Ondervoorsitter en Tesourier), Thabang Lesufi (Gemeenskapsbetrokkenheid), Michelle Schultz (Bemarking, Borgskappe en Sosiaal), Nosihle Msomi (Voorsitter), dr Quenton Kritzinger (NATHousevoog), Boshibe Rashokeng (Sport en Mamelodi-skakeling), Masego Dilebo (Akademie), Dineo Mogashoa (Transformasie), Yusuf Chinyengetere (Ondervoorsitter en Sport), Khanimamba Hlungwane (Akademie, Persoonlike en Professionele Welstandsbeampte) en Portia Lekhanya (Sekretaris en Kommunikasiebeampte). Afwesig: Jared Clack (Gemeenskapsbetrokkenheid). 50 SQUARED 2 UP

51 Lesing oor kurrikulumtransformasie in Afrika-universiteite by UP aangebied Van links: Prof Roumen Anguelov, prof Jean Lubuma (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe), prof Overtoun Jenda en prof Jan Verschoor. Die groep van Wiskundige Wetenskappe het in Maart n algemene lesing oor kurrikulumtransformasie in die Plantwetenskappeouditorium van die Universiteit van Pretoria aangebied. Prof Overtoun Jenda van die Auburm University, VSA, was die gasspreker. Die titel van die lesing was Towards STEM Curriculum Transformation in African Universities. Dit het die belangrikheid van Voortgesette WTIW (Wetenskap, Tegnologie, Ingenieurswese en Wiskunde (STEM-Science, Technology, Engineering, and Mathematics)-kurrikula-ontwikkeling Ms Tabea Mokhele, n alumna van die Universiteit van Pretoria (UP) en tans n sensoriese en produkontwikkeling laboratoriumtegnikus in die Departement Voedselwetenskap en -tegnologie, Universiteit van Venda (UNIVEN) het onlangs die Departement Voedselwetenskap by UP besoek. beklemtoon omdat dit noodsaaklik is om te verseker om gegradueerdes te lewer wat oor die vermoë beskik om aanklank te vind by plaaslike gemeenskaps- en industriële behoeftes en wat ook oor die vaardighede beskik om doeltreffend in die wêreldwye wetenskaplike gemeenskap mee te ding. Die lesing het enersyds die uitdagende balans tussen kurrikulum-transformasiebehoeftes bespreek, terwyl dit andersyds gefokus het op die handhawing van kurrikulumstandaarde en nougesetheid. Prof Jenda het sy Bacalaureus-graad in Wiskunde aan die Chancellor College by die University of Malawi verwerf. In 1977 het hy na die VSA verhuis om sy nagraadse studies aan die University of Kentucky voort te sit. Hy verwerf in 1981 sy PhD onder die leiding van professor Edgar Enochs. Daarna keer hy terug na die Chancellor College, waar hy vir drie jaar lank as lektor (assistent-professor) werksaam is. Hierna werk hy vir n verdere drie jaar as n lektor by die University of Botswana, voordat hy in 1987 na die University of Kentucky terugkeer as n assistent-professor. In 1988 sluit hy by die Algebra-navorsingsgroep by die Auburn University aan. UP en UNIVEN deel ervarings van sensoriese evaluering van voedsel Gebeure en funksies Die doel van haar besoek was om insig te verkry in die jongste neigings, metodologieë en sagteware wat in sensoriese evalueringsnavorsing gebruik word. Die Sensoriese Navorsingsafdeling by UP maak deel uit van die internasionale akademiese konsortium wat die jongste tegnologie, naamlik die Compusense Cloud sagteware-as- ndiens-platform gebruik. Hierdie sagteware maak voorsiening vir veilige internet-gebaseerde verbruikers- en sensoriese toetsing en analise. Me Marise Kinnear, senior navorsingsassistent en n aantal nagraadse studente het hul navorsing verduidelik en gedemonstreer hoe die sagteware gebruik word vir vinnige en effektiewe projekbeplanning, toetsontwerp en aanlyndataversameling. Me Khuthadzo Mukheli, n MScstudent in Voedselwetenskap het emosie-profielsamestelling deur die gebruik van sosiale media-gebaseerde emotikons as n implisiete tegniek geruik om insig in voedselvoorkeure en -afkeure van verbruikers te verkry. Hierdie navorsing Van links: PhD-student Isiguzoro Onyeoziri, prof Riëtte de Kock (UP), metabea Mokhele (UNIVEN), MSc-student Josephine Baloyi en Khuthadzo Mukheli by die UP Sensoriese Laboratorium. is in samewerking met die Kansas Staatsuniversiteit uitgevoer. uitpersing-gekookte mannakoringpap te beskryf wat oor die potensiaal beskik om die gesondheid en welstand van Sensoriese evaluering vorm die kern verbruikers in Wes-Afrika (USAIDbefondsde van die navorsing van Josephine Voed die Toekoms Baloyi, n MSc-student en dit fokus op die verbetering van die tekstuur van Voedselprosesseringslaboratorium). Me Mokhele het genoem dat sy sorghumbeskuitjies. Mnr Isiguzoro geïnspireer is om ook die sensoriese Onyeoziri, n PhD-student maak van UP metodes en leer by UNIVEN te se opgeleide sensoriese paneel gebruik om die sensoriese eienskappe van implementeer en dat sy uitsien na toekomstige samewerking. SQUARED 2 UP 51

52 Statistiek en dataontleding in kollig as toekomstige loopbaankeuses In vandag se digitale wêreld lyk dit of ons kwalik kan funksioneer sonder sosiale media, slimfone en ander digitale prosesse wat n intrinsieke deel van ons daaglikse lewe geword het. Vir studente wat hul toekomstige loopbaanpaaie oorweeg, kan n loopbaan in statistiek en dataontleding toekomstige sukses feitlik waarborg. In opnames oor die topposte in 2016 was datastatistici bo aan die lys wat ure, stresvlakke en betaling betref. Selfs George Bernard Shaw het gesê, It is the mark of a truly intelligent person to be moved by statistics. Gebeure en funksies Die Departement Statistiek in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe het onlangs n statistiekbewustheidsdag vir wiskunde-onderwysers en leerders aangebied om die belangrikheid van statistiek in die skoolkurrikulum en in die daaglikse lewe te toon. Die geleentheid was ook daarop gemik om die opwindende vooruitsigte vir leerders wat n loopbaan in statistiek en dataontleding kies, te toon. Personeel van die Departement en gassprekers het hul insig in die rol van statistiek en die behoefte aan analitiese denkers in Suid- Afrika gedeel. Hulle het statistiek beskryf as n basiese instrument om goeie besluite te neem en die lewe eenvoudiger te maak. Prof Greg Lee van die Wits-sakeskool het deesdae se saketendense bespreek en opgemerk dat alles deur analitika (statistiese ontledings) geraak word. Analitika het so gevorderd geraak dat kunsmatige intelligensie nie meer iets vir wetenskapfiksie is nie. Kognitiewe analitika en stelsels soos IBM se Watson het gevorder tot waar rekenaars kan leer, dink en besluite neem. In die toekoms gaan baie werkgeleenthede oortollig raak en deur sulke stelsels vervang word. Prof Lee het egter beklemtoon dat statistiek n belangrike rol speel in die bedryf en ontwikkeling van hierdie stelsels, en dit is dus n wyse loopbaan om te kies. Statistiek en dataontleding gaan nie net oor saketendense en die korporatiewe sektor nie, maar kan ook nuttig wees op gebiede waar Prof Max Braun en dr Batseba Mofolo-Mbokane saam met van die ander deelnemers by die statistiekbewustheidsdag. Van die Wiskundeonderwysers wat die statistiekbewustheidsdag bygewoon het. daar groot behoeftes bestaan, soos die bewaring van die natuurlewe en beskermde gebiede. Dr Alta de Waal van die Departement Statistiek het vertel hoe statistiek en ontleding haar gehelp het in haar poging om die land se renosterbevolking te red. Dr De Waal, in samewerking met die WNNR en die Nasionale Krugerwildtuin, het n model ontwikkel om strooptendense in die reservaat te voorspel. Met n oppervlakte van bykans km 2 is dit feitlik onmoontlik om te voorspel waar in die wildtuin stropery die waarskynlikste sal plaasvind. Deur inagneming van die oorsaaklike impakte en faktore wat tot stropery lei insluitende plantegroei en water, die fases van die maan, tyd van die dag en maand, die seisoen, en gebiede in die wildtuin met betrekking tot grensdrade, gemeenskappe en hekke het dr De Waal egter daarin geslaag om n model te ontwikkel om die gebiede te voorspel wat die beste kans het om geteiken te word. Dit stel SANParke in staat om seker te maak dat hulpbronne optimaal gebruik word. Statistiek word ook op die gebied van modes gebruik. Jean Tranter, hoof van Analitika by die Foschini Retail Group, het daarop gewys dat verbruikerstendense beter verstaan kan word met die toepassing van statistieke. Een van die belangrike fokusgebiede vir Tranter en sy span datawetenskaplikes is die gebruik van statistieke om te bepaal watter tipe verhoudings hulle met hul kliënte moet ontwikkel, waar hulle op n individuele basis oorweeg word wat hul kooptendense betref. Hierdie interessante besprekings oor die waarde van statistieke in verskillende bedrywe is gevolg deur paneelbesprekings, gelei deur die vermaarde wiskundige en gewese Visekanselier en Rektor van die Universiteit van die Witwatersrand, prof Loyiso Nongxa, en die Adjunkdekaan van die Fakulteit Opvoedkunde, prof Max Braun. Hierdie besprekings het gefokus op die waarde van statistieke in die analitiese wetenskappe en in die bedryf, asook die onderrigaspek van statistiek vandag. 52 SQUARED 2 UP

53 IFAD president, Kanayo F Nwanze Prof Stephanie Burton, UP Viserektor: Navorsing en Nagraadse Studies IFAD Landelike Ontwikkelingsverslag aangebied met UP as mede-gasheer Regeringsbeleid wat landelike jongmense in die ekonomiese hoofstroom inbring, is noodsaaklik vir Suid-Afrika se volhoubare ontwikkeling, volgens n internasionale verslag deur die International Fund for Agricultural Development (IFAD). Die verslag is onlangs tydens n geleentheid waarvan die Universiteit van Pretoria (UP) n medeaanbieder was, bekend gestel deur IFAD se president, Kanayo F Nwanze. Hy het beklemtoon dat aangesien byna n kwart van Suid-Afrikaners tussen die ouderdomme 15 en 24 is, en meer as die helfte van hulle werkloos is, beleide wat groter werkverskaffing meebring veral in die landbou noodsaaklik is. Wie gaan môre vir ons voedsel produseer? Ons het jongmense nodig om hul kreatiwiteit, energie en kapasiteit vir harde werk te neem en dit toe te pas om voedsel te produseer en te prosesseer, het Nwanze gesê. Maar dit gebeur nie vanself nie, dit hang af van die keuses wat gemaak word, eerstens deur regerings, maar ook deur die privaat sektor, die burgerlike samelewing en instellings soos IFAD. Die Landelike Ontwikkelingsverslag 2016, IFAD se vlagskippublikasie, is n wekroep vir beleidmakers en ontwikkelingspraktisyns om die wêreldwye oorlog teen armoede te wen. Dit bring toonaangewende denkers byeen om die ervarings van landelike ontwikkeling in meer as 60 ontwikkelende lande, insluitende Suid-Afrika, te ontleed. Hierdie uitgebreide navorsing bied n stewige grondslag waarop leiers en instellings hul beleidskeuses en investering kan bou. Navorsers aan UP gebruik die verslag ook reeds as n kernhulpbron in hul landbou- en landelike ontwikkelingsprogramme. Nwanze het gesê hierdie fokus op landelike ontwikkeling is kritiek belangrik omdat driekwart van die wêreld se armes in landelike gebiede woon en die inkomste van 2,5 miljard mense wêreldwyd steeds regstreeks van klein landelike plasies afhang. Volgens Hans Binswanger-Mkhize, n buitengewone professor aan UP wat tot die skryf van die verslag bygedra het, is inklusiwiteit noodsaaklik vir die uitwissing van armoede en dit is waar Suid- Afrika te kort skiet. Inklusiwiteit gaan daaroor om almal, sonder uitsondering, te voorsien van bestaansgeleenthede en die vermoë om aan die ekonomie deel te neem, het hy gesê. In Suid-Afrika se landelike gebiede gebeur dit absoluut nie. Tsakani Ngomane, Uitkomsfasiliteerder oor Landelike Ontwikkeling van die Suid-Afrikaanse regering se Departement van Beplanning, Monitering en Evaluering, het gesê die Landelike Ontwikkelingsverslag sluit aan by die oogmerke van die regering se Nasionale Ontwikkelingsplan Maar dit is duidelik dat hoewel ons die regte beleide het, dit nie op n inklusiewe wyse gebeur nie, het sy gesê. Die verslag staan in die konteks van n snel veranderende wêreld met n groeiende vraag na voedsel, groter migrasie na stede en die impak van klimaatverandering en omgewingsagteruitgang. Dit gee insig in regionale en landspesifieke uitdagings, historiese nalatenskappe en hoe faktore soos werkloosheid, jeugbevolkings, grondhervorming, toegang tot finansiering, gendergelykheid en maatskaplike beskerming die sukses van armoede-uitwissing beïnvloed. Gebeure en funksies SQUARED 2 UP 53

54 Gebeure en funksies Van links: Dewald Uys, Belinda Bevis, Adri du Plessis, Gosiame Phaladi, Adelaide Machaba en Nyiko Mabunda Voedselwetenskapstudente ervaar Versnel Vinnig na Stadig Voedselwetenskapstudente wat vanjaar vir n Voedselprodukontwikkelingsmodule in die Departement Voedselwetenskap geregistreer het, sowel as nagraadste studente in wie se navorsingsprojekte geurwetenskap n belangrike rol speel, het die jaarlikse Suid-Afrikaanse Vereniging vir Geur- en Reukindustrieë (SAAFFI)-konferensie by die Bytes Konferensiesentrum in Midrand bygewoon. Vanjaar se tema was Versnel Vinnig na Stadig (Fast Forward to Slow), wat ook duidelik geblyk het uit die temas van die sprekers se bydraes. Die dag het begin met n hartlike verwelkoming deur die Tuksstudentevrywilligers wat die registrasietoonbank beman het, geklee in flambojante SAAFFI-geborgde hemde. n Wonderlike verskeidenheid van ontbyt-items is aan die verteenwoordigers voorgesit. Daarna het die amptelike program begin met n inleiding deur die Voorsitter van die geleentheid, Marcel van Rooyen van Millchem (Edms) Bpk. Een van die eerste sprekers, Nadine de Freitas van Les Nouvelles Esthetiques-dagspa, het n praatjie oor die belangrikheid van welstand, nie slegs op n persoonlike vlak nie, maar ook in die werkplek, gelewer. Sy het aan die persone teenwoordig insig gegee in die mate waartoe werknemerwelstand op die lange duur n bydrae lewer tot die optimale prestasie van n maatskappy. Vir n bietjie opwindende interaksie is die deelnemers in groepe verdeel en hulle het take gekry om te voltooi as deel van die konferensie se werksessie-afdeling. Dit het onder ander binnenshuise mini-gholf en n voedsel-gebaseerde vasvra ingesluit. Die dag was n groot sukses en het wonderlike geleenthede gebied om met afgevaardigdes vanuit die voedselbedryf te netwerk en te skakel en om n kykie te kry in die wêreld van geur- en reukwetenskaplikes. Vanaf die oomblik dat hulle van die geleentheid gehoor het, was almal baie opgewonde. Die geleentheid het egter hul stoutste verwagtings oortref en niks kon hulle op die insiggewende inligting wat aan hulle gebied is, voorberei nie. Die studente wat die geleentheid bygewoon het, wil graag hulle hartlike dank betuig aan die borge vir die geleentheid wat aan hulle gebied is en vir die wonderlike geskenkpakkie wat hulle ontvang het. Verder wil hulle SAAFFI bedank vir hul gasvryheid en vir die feit dat hulle die studente se kennis verbreed het. Hulle sal altyd onthou dat n mens soms jou pas moet vertraag om vinnig vorentoe te kan beweeg. 54 SQUARED 2 UP

55 Chemie en Spinnekoppe maak wetenskap pret Chemie en Spinnekoppe was die tema van die Wetenskap-ispret-skoolvakansieprogram wat gedurende April vanjaar deur Sci-Enza aangebied is. Die teikengroep van die program was leerders van Graad 1 tot Graad 6. Gedurende die duur van die program is verskillende temas op verskillende dae aangebied. Die leerders het elke dag wetenskap op n prettige, speelse manier ervaar deur deelname aan pret-aktiwiteite. Elke dag het afgeskop met n wetenskapvertoning of n praatjie deur n kundige op sy/haar gebied. Dit is gevolg deur n reeks werksessies om hul te help om dit wat hulle tydens die wetenskap-vertoning of praatjie gesien en gehoor het beter te verstaan. Die leerders is in n senior- en n junior-groep verdeel om te verseker dat die werksessies op n vlak wat toepaslik is vir die spesifieke ouderdomsgroep, aangebied kon word. Die eerste dag se tema was Spinnekoppe en me Astri Leroy het n praatjie oor Suid-Afrikaanse spinnekoppe en ander Arachnida Gloei-in-die-donker-skerpioene Mnr Godfrey Kgatle tydens die wetenskapvertoning gelewer. Na afloop van die praatjie het die leerders die geleentheid gehad om lewendige spinnekoppe en gloei-in-die-donker-skerpioene te sien! Hierna was daar n werksessie vir die juniors oor feite en mites oor spinnekoppe. Hulle het ook meer oor spinnekoppe geleer deur n domino-speletjie te speel. En terwyl hulle baie handig hul eie spinnekoppe gemaak het, het hulle ook sommer meer oor die anatomie van die spinnekop geleer. Gebeure en funksies Die tema van die seniors se spinnekop-werksessie was die lewensiklus van spinnekoppe. Hulle het meer oor spinnekoppe se roofdier-prooi-gedrag geleer deur n spinnekopspeletjie te speel. Wat die chemie-tema betref het die leerders na n verstommende chemie-wetenskapvertoning gekyk wat deur mnr Godfrey Kgatle opgevoer is. Ná die vertoning is die leerders weer in senior- en juniorgroepe verdeel. Die seniors het met eksperimente meer oor die eienskappe van water geleer. Hulle het ook van die periodieke tabel geleer met die speel van n chemie-kaartspeletjie. Die juniors het meer oor sure en basisse geleer deur die meting van die ph-vlakke van algemene huishoudelike produkte. Hulle het ook verskeie eksperimente uitgevoer oor die chemie van suikerlekkers. Albei die groepe het n werksessie bygewoon waartydens slym gemaak is en hulle het molekules met speelklei gebou. Byna 80 leerders het die Wetenskap-is-pret-program bygewoon. SQUARED 2 UP 55