SQUARED 2 UP Nuusbrief van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe Uitgawe 2 Nov 2013

Transcription

1 SQUARED 2 UP Nuusbrief van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe Uitgawe 2 Nov 2013 Unieke groep wetenskaplikes fokus op diere en menslike gesondheid Van die meer as patogene (mikroorganismes wat siektes kan veroorsaak) wat mense affekteer, is omtrent 60% soönoties. Dit beteken dat die siekte vanaf wilde en mak diere na mense oorgedra kan word. Gemiddeld maak n nuwe siekte elke agt maande sy verskyning. Meer as 70% hiervan is oorspronklik dieresiektes. Dieregesondheid word toenemend belangrik en is onlosmaaklik verbind aan ons plaaslike en wêreldwye ekonomie, asook aan samelewingskwessies soos openbare gesondheid, voedsel en voedselsekerheid. Die oorvleueling van diere-, menslike en ekologiese gesondheidswetenskappe is n samewerkende navorsingspoging deur veelvuldige dissiplines ten einde optimale gesondheid vir mense, diere en ons omgewing te verseker. Die Universiteit van Pretoria (UP) het op 28 Oktober 2013 sy Institusionele Navorsingstema (INT) oor Diere en Soönotiese Siektes (DSS) van stapel gestuur. Met hierdie navorsingstemas konsolideer die Universiteit sy tradisionele navorsingskragte deur die ontwikkeling van multidissiplinêre INTs. Die doel van die temas is daarop gemik om n samewerkende benadering te koester, in die organisasie, asook onder ander akademiese instellings, private ondernemings en die regering. Die DSS-INT sal UP se huidige navorsingsvermoë in dieresiektes versterk. Vervolg op bladsy 2

2 Boodskap van die Dekaan Versterk navorsing tot sy volle kapasiteit insluit, het n eredoktorsgraad in Wetenskap ontvang tydens die Lentegradeplegtigheidseremonie (bladsy 6). Boodskap van die Dekaan As deel van sy toekomsvisie onderskryf die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe ten volle die strategiese doelwitte van die Universiteit. Ten einde hierdie doelwitte met hulle langtermynteikens te bereik, moet die Fakulteit sy fokus veral op uitnemendheid, verskerp. Een van hierdie langtermyndoelwitte is om binne die volgende vyf jaar n navorsingsintensiewe universiteit te word. Die Fakulteit, as een van die vooraanstaande wetenskapfakulteite in die land, dra alreeds betekenisvol by tot navorsing en nagraadse studies en met die bekendstelling van die Institusionele Navorsingstema oor Diere en Soönotiese Siektes (DSS-INT) het dit die weg gebaan vir verdere navorsingsinisiatiewe tussen die fakulteite Natuur- en Landbouwetenskappe, Veeartsenykunde en Gesondsheidswetenskappe (bladsy 1). Aangesien navorsing deel van die Fakulteit se kernbesigheid is, is die amptelike bekendstelling van die Suid-Afrikaanse Navorsingsleerstoelinisiatief in Wiskundige Modelle en Metodes in Bioingenieurswese en Biowetenskappe (M 3 B 2 ) is ook van groot betekenis (bladsy 4). Die Fakulteit het onlangs n aantal internasionaal-erkende, hoëprofielnavorsers en akademici gewerf en aangestel ten einde die reputasie en hoë akademiese agting van die Fakulteit verder te verbeter. Aanstellings sluit onder andere in die van proff Zoubos, Vogel, Booth, Raftery, Abass en Schubert (bladsy 30-33). Prof Marietjie Potgieter is aangestel as die Adjunkdekaan vir Onderrig en Leer en prof Brenda Wingfield is vir n tweede termyn aangestel as die Adjunkdekaan vir Navorsing en Nagraadse Studies (bladsy 28). Twee nuwe Departementshoofde, prof Andriëtte Bekker (Statistiek) en prof Roumen Anguelov (Wiskunde en Toegepaste Wiskunde) is ook onlangs aangestel (bladsy 29). Ons studente het ook baie goed presteer. Leandri van der Wat, n MScstudent in Analitiese Chemie was die naaswenner in die 2013 MasterChef Suid-Afrikakompetisie (bladsy 49). Henry Thackeray, n BSc Wiskunde honneursstudent is as hoofkandidaat verkies vir die Fulbright Foreign Student Program, om in die Verenigde State te studeer (bladsy 45). Daar is nog vele uitsonderlike prestasies wat deur ons personeel, studente en ge-affilieerdes behaal is en waarop ons trots kan wees. Met hierdie nuusbrief is ons doel om sommige van hierdie prestasies ten toon te stel en ons hoop dat u hierdie jongste nuus ontwikkelinge in ons Fakulteit sal geniet. Ons wens u almal voorspoed toe in die feesseisoen wat voorlê en vertrou dat u verkwik sal terugkeer in Prof Anton Ströh Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe Een van die interessante navorsingsprojekte in die Fakulteit is die Boombeskermingsamewerkingsprogram, gebaseer in FABI, wat onlangs toestemming van die Departement Landbou, Bosbou en Visserye en die Departement Omgewingsake gekry het om die parasitiese perdeby, Cleruchoides noackae (Mymaridae) vry te laat, ten einde die Bronskewer biologies te kan beheer (bladsy 18). Prof Robert (Bob) Millar, Direkteur van die MNR het nie net sy navorsing in meer as 400 internasionale eweknie-beoordeelde vaktydskrifte gepubliseer nie, maar hy het ook onlangs n artikel in die hoogaangeskrewe vaktydskrif, Nature, gepubliseer (bladsy 12). Redakteur Martie Meyer Redaksie: Martie Meyer (redakteur) martie.meyer@up.ac.za (kantoor) (faks) Kamer 8-9, Landbouwetenskappegebou Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe Soos altyd is ons baie trots op die buitengewone dinge wat ons personeel in die Fakulteit bereik het. Prof Mike Wingfield, Direkteur van FABI, is verkies om as die volgende President van die Internasionale Unie van Bosbounavorsingorganisasies te dien (bladsy 8). Prof Sheryl Hendriks, is een van slegs drie kundiges uit Afrika wat aangestel is op die Komitee vir Wêreldvoedselsekerheid se Hoëvlakpaneel van Kundiges vir Voedselsekerheid en Voeding (bladsy 13). Prof Tim Clutton-Brock, n leidende gedragsekoloog wie se navorsing die breë velde van gedrags-, evolusionêre en bevolkingsekologie Uitleg Rita Dave Creative Studios (Hatfield) Departement vir Onderwysinnovasie Taalversorging en vertaling: Melodie Veldhuizen Stuur gerus kommentaar en terugvoer oor die fakulteitsnuusbrief en idees/voorstelle vir artikels na martie.meyer@up.ac.za 2 SQUARED 2 UP

3 vervolg van bladsy 1 Dit sluit siektes in wat vanaf diere na mense versprei (soönosis). n Totaal van 22 hoofnavorsers afkomstig van nege verskillende departemente in die fakulteite Veeartsenykunde, Natuur- en Landbouwetenskappe en Gesondheidswetenskappe is betrokke. Synde die enigste universiteit in Suid-Afrika met n Veeartseny Fakulteit is UP uniek geplaas om n navorsingsvermoë oor die hele spektrum van navorsing in dieresiektes te bied. Die Universiteit is ook goed geplaas om n leidende rol te speel in die beheer van diere- en soönotiese siektes. Die INT kan ook n groot bydrae lewer tot die onlangs-gestigte Tshwane Biogroepering vir Dieregesondheid. Prof José de la Fuente, verbonde aan die Oklahoma State University was die gasspreker tydens die bekendstelling van UP se nuwe Institusionele Navorsingstema vir Diere- en Soönotiese Siektes. Toekennings en prestasies Van links: Prof Anton Ströh (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe), prof Stephanie Burton (Viserektor: Navorsing en Nagraadse Studies), prof José de la Fuente (Oklahoma State University), prof Cheryl de la Rey (Visekanselier en Rektor), prof Henk Huismans (Direkteur: Diere- en Soönotiese Siektes, INT), prof Gerry Swan (Dekaan: Fakulteit Veeartsenykunde) en prof Eric Buch (Dekaan: Fakulteit Gesondheidswetenskappe). Prof Henk Huismans (Direkteur: Diereen Soönotiese Siektes, INT). SQUARED 2 UP 3

4 Medewerking tussen biologie en wiskunde lei tot nuwe Leerstoel vir Suid-Afrikaanse Navorsingsinisiatief Toekennings en prestasies Alhoewel wiskunde vir n geruime tyd al met die biologiese wetenskappe vervleg was, vind daar tans n ontploffende medewerking tussen biologie en wiskunde plaas. Vir die afgelope paar dekades het dit grootliks bygedra tot die verryking en uitbreiding van albei wetenskapsvelde. Soos wat JE Cohen, n wiskundige bioloog eens op n tyd gesê het: Wiskunde is biologie se volgende mikroskoop, maar net beter; biologie is wetenskap se volgende fisika, maar net beter. Die amptelike bekendstelling van die Leerstoel vir Suid-Afrikaanse Navorsingsnisiatief in Wiskundige Modelle en Metodes in Bioingenieurswese en Biowetenskappe (M 3 B 2 ) op 25 Oktober 2013, was die hoogtepunt van n strategiese inisiatief van die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde in 2007 om nou saam te werk met die huidige groepering van Biologiese Wetenskappe by die Universiteit. Prof Jean MS Lubuma, n welbekende wiskundige en voormalige Hoof van die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde is aangestel om hierdie hoogaangeskrewe Leerstoel in Navorsing te lei. Prof Carlos Castillo-Chavez, verbonde aan die Arizona State University, wie se navorsingsprogram ook op die raakvlakke tussen wiskunde en die natuurlike en sosiale wetenskappe fokus, was die hoofspreker tydens die bekendstelling. Ten einde die bekendstelling aan te vul, was n mini-konferensie oor Biowetenskappe en Bio-ingenieurswese op 28 Oktober 2013 gehou. Tydens hierdie minikonferensie het bekende sprekers soos prof Michael S Pepper van die Instituut vir Sellulêre en Molekulêre Medisyne en die Departement Immunologie by die Universiteit van Pretoria en prof Carlos Castillo-Chavez opgetree en toepaslike referate gelewer. Tydens die bekendstelling het die Viserektor vir Navorsing en Nagraadse Studies, prof Stephanie Burton sowel as prof Lubuma dit benadruk dat die Leerstoel vir Navorsing sal bydra tot die implementering van UP se strategiese plan en visie vir 2025, naamlik om n leier te wees op die gebied van n navorsingsintensiewe universiteit. Hierdie is n gulde geleentheid vir die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde, as n basiese departement, om teen 2016 navorsingsintensief te wees soos wat in die Universiteit se strategiese plan verwag word. Die visie vir die Leerstoel vir Navorsing is inderdaad om n internasionale sentrum van uitnemendheid in wiskundige biologie te word. Dit sal aspekte soos uitgebreide internasionale en plaaslike samewerking, multidissiplinêre navorsing met sommige van die Universiteit se Institusionele en Fakulteitsnavorsingstemas insluit. Dit sal ook fokus op navorsingsareas waarin ons sterk is, het prof Lubuma gesê. Volgens prof Lubuma, lê die navorsingsfokus van hierdie Leerstoel vir Navorsing in M 3 B 2 op die raakvlakke tussen wiskundige modellering van biologiese prosesse en n spektrum van wiskundige spesialiserings, breedweg gesetel binne analise. Die biologiese prosesse wat binne die Leerstoel oorweeg sal word, is hoogs relevant tot die behoeftes van die land. Hierdie fokusareas sluit in wiskundige epidemiologie, spesifiek die identifikasie van voldoende wetenskaplike, ingenieurswese of mediese reaksies op nuwe siektes en ou vorme van nuwe siektes, soos malaria, tuberkulose, kanker, MIV/VIGS en ander oordraagbare siektes wat n groot bedreiging vir ontwikkeling in Suid-Afrika en verder inhou. Van die navorsingsmylpale in hierdie veld by die Universiteit sluit twee suksesvolle werkswinkels oor wiskundige epidemiologie in 2008 en 2010 in, asook vrugtevolle samewerking met die Bulgaarse Akademie van Wetenskappe en die Franse Internasionale Sentrum vir Landbounavorsing vir Ontwikkeling, asook die bekendstelling van die Biowiskundeforum in Dit was n interdissiplinêre navorsingsbyeenkoms vir die uitruil van idees tussen wiskundiges en bioloë by die Universiteit. Meer onlangs is die Biowiskunde Koffie as n informele weeklikse bymekaarkomgeleentheid, gestig. n Ander interessante inisiatief in hierdie Leerstoel vir Navorsing is die Under-Twenty Mathematicians (UTM)-program. Hierdie program is daarop gemik om jong Suid-Afrikaanse burgers te identifiseer, te werf en voor te berei om wiskundiges te word, n kategorie wat bo-aan die nasionale lys van skaars vaardighede is. Van links: Prof Jean Lubuma, prof Carlos Castillo-Chavez (Arizona State University) en prof Roumen Anguelov (Hoof: Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde). Prof Jean Lubuma en prof Stephanie Burton 4 SQUARED 2 UP

5 Bulgaarse Akademie vir Wetenskappe vereer prof Lubuma Die Bulgaarse Akademie vir Wetenskappe het onlangs die Ereteken-toekenning aan prof Jean Lubuma toegeken vir sy bydrae tot die ontwikkeling en versterking van navorsingsamewerking tussen die Bulgaarse Akademie vir Wetenskappe en die Universiteit van Pretoria (UP). Hy is in die besonder erken vir sy bydrae tot die organisering van die Internasionale Konferensie oor Wiskundige Metodes en Modelle in Biowetenskappe (BIOMATH). Prof Lubuma was jare lank die Hoof van UP se Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde en is tans die hoof van die SARChl Leerstoel in Wiskundige Modelle en Metodes in Bioingenieurswese en Biowetenskappe. Die Ereteken-toekenning is vroeër vanjaar tydens n amptelike seremonie in Sofia aan prof Lubuma oorhandig. Tydens hierdie seremonie het prof Sendov, volle lid van die Akademie, prof Lubuma se bydrae tot Wiskunde en die gesamentlike navorsingsinisiatiewe tussen die Universiteit van Pretoria en die Bulgaarse Akademie vir Wetenskappe beklemtoon. Prof Sendov het ook die behoefte om ondersoek in te stel na verdere navorsingsgeleenthede tussen die twee instansies en tussen Bulgarye en Suid-Afrika, benadruk. Hy het ook in n ligter trant die volgende opmerking gemaak: In ag genome die huidige wyse van kommunikasie kan die deel van n tydsone (wat wel die geval is met die twee lande) meer voordelig wees as die deel van n halfrond (wat hulle nie deel nie). Twee UP-professore verkies tot Internasionale Vereniging vir Plantpatologie Prof Lubuma Tydens die onlangse Internasionale Vereniging vir Plantpatologie (ISPP) se vergadering in Beijing is aangekondig dat twee Suid-Afrikaners, prof Brenda Wingfield en prof Lise Korsten (albei van die Universiteit van Pretoria se Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe), verkies is tot die ISPP se Uitvoerende Komitee. Hulle dienstermyn strek van 2013 tot Toekennings en prestasies Prof Lise Korsten en prof Brenda Wingfield. Prof Wingfield is verkies as die sekretaris-generaal, terwyl prof Korsten verkies is as die voorsitter van die Wêreldwye Voedselsekerheidstaakspan van die ISPP. Die Internasionale Vereniging vir Plantpatologie bevorder die wêreldwye ontwikkeling van plantpatologie en die verspreiding van kennis oor plantsiektes en plantegesondheidsbestuur. Die Vereniging borg ook met gereelde tussenposes die Internasionale Kongres van Plantpatologie (IKPP) en ander internasionale vergaderings oor plantpatologie en onderwerpe wat nou daarmee verweef is. Die Vereniging stel komitees daar wat oor spesiale velde betreffende probleme in plantpatologie nadink en terugvoering daaroor gee. Die Vereniging organiseer ook ander aktiwiteite, insluitend die publikasie van vaktydskrifte, nuusbriewe en webtuistes, soos wat deur die Uitvoerende Komitee goedgekeur word. SQUARED 2 UP 5

6 Toekennings en prestasies Van links: prof Chris Chimimba (Hoof: Departement Dierkunde en Entomologie), prof Nigel Bennett (Departement Dierkunde en Entomologie), prof Wiseman Nkhulu (UP Kanselier), dr Dafila Scott (Eggenote van prof Clutton-Brock), prof Tim Clutton-Brock en prof Anton Ströh (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe). Toegewyde dierkundige ontvang eredoktorsgraad van UP ʼn Toegewyde dierkundige het tydens die Universiteit van Pretoria (UP) se Lentegradeplegtigheid ʼn eredoktorsgraad in wetenskap ontvang. Prof Tim Clutton-Brock is n toonaangewende gedragsekoloog wie se navorsing die breë terreine van gedragsekologie, evolusionêre ekologie en bevolkingsekologie omvat. Hy is die afgelope tien jaar n buitengewone professor aan UP se Soogdiernavorsingsinstituut (SNI) en het al uitgebreide individu-gebaseerde veldstudies onderneem oor edelherte, Soay-skape, Kalahari-meerkatte, streepmuishonde en witkatlagters. Vroeg in sy loopbaan het prof Clutton-Brock die gebruik van kwantitatiewe vergelykings ingestel om te bepaal hoe spesieverskille in gedrag en lewensgeskiedenisparameters verander met betrekking tot ekologie n benadering wat hy gebruik om ekologiese en evolusionêre hipoteses te toets. Hy is veral bekend vir die ontwikkeling van individu-gebaseerde langtermynveldstudies oor vrylopende diere in hulle natuurlike habitat, sodat dit nou moontlik is om teelsukses en oorlewing van groot steekproewe na te spoor. Prof Clutton-Brock speel n belangrike rol in die opleiding van veldekoloë, en meer as 300 voornemende veldekoloë het reeds sy langtermynveldprojekte deurloop. Hy het al talle eerbetonings in sy vakgebied ontvang en het aan die algemene publiek n populêre inleiding tot die sosiale gedrag van diere gebied. Prof Clutton-Brock sê sy loopbaan as dierkundige wat in soogdiere belangstel, het hom op n natuurlike wyse na Afrika gelok. Hy bestempel die vasteland nie net as die wieg van hominied-evolusie nie maar ook as n habitat vir talle groot soogdiere. Na sy mening is Suid- Afrikaanse universiteite en wetenskaplikes op die voorpunt op hierdie gebied. Die Universiteit van Pretoria bly die vernaamste sentrum van navorsing oor soogdierbiologie. Die SNI het gegroei van n klein eenheid wat op die taksonomie van klein soogdiere gekonsentreer het, tot n internasionaal-erkende navorsingsentrum wat elke jaar n groot aantal baanbrekerspublikasies oplewer. 6 SQUARED 2 UP

7 Elseviertoekenning vir Personeel van Verbruikerswetenskap Die 2013 Elseviertoekenning vir die mees vernuwende navorsing is onlangs aan prof Alet Erasmus, dr Sune Donoghue (albei van die Departement Verbruikerswetenskap) en prof Thomas Dobbelstein (Koöperatiewe Staatsuniversiteit van Baden-Württemberg, Ravensburg, Duitsland) toegeken. Hulle het hierdie toekenning ontvang vir hul gepubliseerde navorsingsverslag, getiteld Consumer perception of the complexity of selected household purchase decisions, by die 20 ste European Conference on Recent Advances in Retailing and Consumer Services Science (EIRASS) aangebied in Philadelphia, VSA, vroeër vanjaar. Wat hierdie toekenning merkwaardig maak, is dat dit aan navorsers in Verbruikerswetenskap, terwyl die konferensie oorwegend kundiges op die gebied van Bemarking en Kleinhandelverkope gelok het. Die samewerking tussen prof Erasmus, dr Donoghue en prof Dobbelstein het by die 2012 EIRASS-konferensie in Wenen, Oostenryk in aanvang geneem en het n baie lonende uitkoms tot gevolg gehad. Die doel van hierdie navorsing was om literatuur oor verbruikersgedrag in oor gebruikersgedrag in n Derdewêreldkonteks uit te brei. Dit is gedoen deur empiriese bewyse van verbruikerspersepsie van die ingewikkeldheid van n verskeidenheid produkte en dienste waarmee die meeste huishoudings van tyd tot tyd gekonfronteer word. Die doel van die ondersoek was om aan te toon hoe verbruikerspersepsie van die kompleksiteit van aankoopbesluite beïnvloed word deur demografiese faktore en hoe dit met mekaar versoen word deur die verbruiker se beskouing van risiko. Die aankoop van die belangrikste huishoudelike toebehore word beskou as betreklik ingewikkelde aankoopbesluite wat funksionele/gedrag, fisiese, sielkundige, sosiale en finansiële risiko oor die meeste verbruikersektore heen behels. Gegrond op hierdie bewyse is die aankoop van n wasmasjien as n ankerende aankoopbesluit gebruik. n Verskeidenheid produkte en dienste is geklassifiseer op n kontinuum van ingewikkeldheid, relatief tot die aankoop van n wasmasjien. Bevindings het bevestig dat dit moontlik is om produkbesluite in ooreenstemming met mekaar te bring op n ingewikkeldheidskontinuum. Uitkomste wat verband hou met verbruikersrisiko-persepsie het waardevolle insigte verskaf met betrekking tot verbruikerspersepsie oor die kompleksiteit van aankope. Kollegas van die Departement Statistiek by UP, in besonder dr Nina Strydom en me Jaqui Sommerville, was betrokke by die aanvanklike analise van die data. n Artikel, gebaseer op die navorsing, sal in die Journal of Retailing and Consumer Services gepubliseer word. Toekennings en prestasies Van links: Prof Thomas Dobbelstein (Koöperatiewe Staatsuniversiteit van Baden-Württemberg), prof Harry Timmermans, prof Alet Erasmus en dr Sune Donoghue. SQUARED 2 UP 7

8 FABI-direkteur gekies as volgende President van IUFRO Prof Mike Wingfield, die Direkteur van die Instituut vir Bosbou en Landboubiotegologie (FABI) in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, is in Junie 2013 as die volgende President van die Internasionale Unie van Bosbounavorsingsorganisasies (IUFRO) gekies. Hy is die eerste persoon uit Afrika wat hierdie gesaghebbende pos sal beklee en sy dienstermyn sal oor vyf jaar, vanaf Oktober 2014 tot Oktober 2019, strek. Prof Wingfield is reeds meer as 30 jaar lank n aktiewe lid van IUFRO en het al talle ampte in die organisasie beklee, byvoorbeeld as die Koördineerder van Afdeling 7 (Woudgesondheid). Hy was die afgelope vier jaar lank die Visepresident wat verantwoordelik was vir die nege afdelings van die IUFRO. Hy was al sedert sy studentedae aktief betrokke by bosbou, veral op die gebied van die beskerming van woude, en is passievol oor die beskerming gedoen. Prof Wingfield is al verkies as n genoot van wetenskapverenigings soos die Koninklike Vereniging van Suid-Afrika, die Royal Society of South Africa, die Suid-Afrikaanse Wetenskapsakademie (ASSAf), die Suider- Afrikaanse Vereniging vir Plantpatologie en die American Phytopathological Society. Hy is een van die handjievol erelede van die Mycological Society of America. Toekennings en prestasies Prof Mike Wingfield IUFRO is n globale bosbounavorsingsnetwerk en een van die invloedrykste organisasies op die gebied van bosbou en skakeling tussen bosbouwetenskaplikes van oor die hele wêreld. As n internasionale niewinsgewende, nieregeringsnetwerk bevorder dit wêreldwye samewerking op die gebied van bosbouverwante navorsing en begrip van die ekologiese, ekonomiese en sosiale aspekte van bosbou en bome, en verenig dit meer as bosbouwetenskaplikes uit meer as 110 lande. Dié organsasie is in 1892 gestig en is n lid van die Internasionale Wetenskapsraad (ICSU). van hierdie lewensbelangrike ekostelsels. Wanneer prof Wingfield, met sy reputasie as n wetenskaplike van wêreldformaat, sy nuwe rol met die ondersteuning van n uitgebreide netwerk bosbouwetenskaplikes in IUFRO aanvaar, sal dit n nuwe en opwindende era vir IUFRO, en veral vir die vasteland van Afrika inlui. Sy werk op die gebied van boomgesondheid is reeds wyd gepubliseer in die vorm van 600 navorsingsreferate en vyf boeke. As n genooide spreker het hy in lande oral in die wêreld verskeie hoog aangeskrewe aanbiedinge In Mei vanjaar is die Afrika-unie (AU) se gesogte Kwame Nkrumah-wetenskapstoekenning in die Kategorie Lewens- en Aardwetenskappe in Addis Ababa aan prof Wingfield oorhandig. Ander toekennings wat hy al vir sy werk ontvang het, is die Johanna Westerdijk-toekenning van die Centraalbureau voor Schimmelcultures (CBS) (Swambiodiversiteitsentrum, Nederland), en eredoktorsgrade in wetenskap van die University of British Columbia in 2012 en die North Carolina State University in SQUARED 2 UP

9 Prof Ignacy Cukrowski Toekennings en prestasies Prof Ignacy Cukrowski, professor in die Departement Chemie in die Fakulteit van Natuur- en Landbouwetenskappe, het onlangs die Internasionale Vereniging van Elektrochemie (IVE) se toekenning vir Uitnemendheid: Opleiding en Navorsing ontvang. Die toekenning is tydens die gala-aand van die 13de Onderwerpvergadering van die IVE deur die Suid-Afrikaanse Streek van die Internasionale Vereniging van Elektrochemie oorhandig. Prof Ignacy Cukrowski het hierdie toekenning as erkenning ontvang vir sy buitengewone bydrae tot die vooruitgang van Omgewingselektrochemie en Elektrokatalise in Suid-Afrika. Prof Cukrowski is twee maal deur die Universiteit van Pretoria aangewys as n Buitengewone Akademiese Presteerder. Die eerste keer was in Vir sy PhD (wat hy aan die Marie Curie Sklodowska Universiteit, Lublin, Poland voltooi het en wat ook gelei het tot verskeie patente end publikasies) het prof Cukrowski n unieke voltametriese sisteem ontwerp, gebou, getoets en geoptimaliseer. Hierdie stelsel bevat n ingeboude, selfbeherende digitaal-logiese stelsel vir ultra-spooranalise op agt kanale (werkstasies), toegerus met spesiaal ontwerpte elektrode-sisteme wat in parallelle modus werk. In 2001 verwerf hy sy DSc (Habilitatzion) aan die Nicholaus Copernicus Universiteit, Torun, Poland. Dit is gebaseer op resultate verkry van sy werk by die Universiteit van die Witwatersrand (Wits). Prof Cukrowski is die stigter van en was vir die eerste tien jaar die president van die Elektrochemiese Vereniging van Suid-Afrika. Hy het verskeie nasionale en internasionale konferensies georganiseer. Hy is n lid van die Suid-Afrikaanse Chemiese Instituut. Prof Cukrowski het by Wits en UP elektrochemiese navorsingslaboratoria gestig. Hy was toesighouer vir ongeveer 30 MSc, PhD en postdoktorale studente, het meer as 80 artikels in 12 internasionale vaktydskrifte gepubliseer, en was ook beoordelaar vir hierdie tydskrifte. Hy het meer as 20 lesings as genooide hoofspreker, meer as 30 seminare en ten minste 110 konferensie- voorleggings regoor die wêreld aangebied. Hy was die projekleier vir baie navorsingsprojekte wat deur onder andere die NNS, die Tegnologie en Menslikehupbronne vir Industriële Programme (TMHIP), die Korrelbed Modulêre Reaktor (PBMR)-projek, Sasol, Anglo-American en Chrome International georganiseer is. Hy is n NNS C-gegradeerde wetenskaplike. SQUARED 2 UP 9

10 n Afskrif van prof Michael Levitt se finale uitslae vir Nobelpryswenner onthou UP se bydrae tot sy wetenskaplike loopbaan Toekennings en prestasies n Wenner van die 2013 Nobelprys in Chemie het sy akademiese loopbaan op die ouderdom van 15 aan die Universiteit van Pretoria (UP) in Afrikaans begin. Baie is al oor prof Michael Levitt gesê sedert hy as gesamentlike wenner van die hoogaangeskrewe internasionale toekenning aangewys is. Nêrens word dit egter genoem dat daar n klein gaping op die Amerikaans- Britse Israeli biofisikus en professor in strukturele biologie by Stanford University in die Verenigde State, se CV voorkom nie. Prof Levitt se werk fokus op die teoretiese rekenaargesteunde analise van proteïne, DNA- en RNA-molekules wat verantwoordelik is vir lewe op die mees fundamentele vlak. In Oktober Nadat hy oorvloediglik oorval is met navrae en gelukwense het hy bevestig dat hy n halfeeu gelede sy eerste jaar op universiteit by UP deurgebring het. Ek was n toegewyde student en tevrede om by n universiteit te wees waar die lektore nie net klas gegee het nie, maar ook met hulle studente interaksie gehad het en hulle aangemoedig het. Ek was aan volwasse studies blootgestel toe ek nog betreklik jonk was en daar is geen twyfel nie dat my eerste jaar by UP bygedra het tot my skat van wetenskaplike kennis, het prof Levitt in n e-pos, gerig aan UP se Mediakantoor gesê. Die feit dat prof Levitt die jaar 1963 spandeer het om wiskunde, chemie en fisika te studeer, is deur sy ma, mev Gertrude Levitt (98), onder die aandag van die Universiteit gebring. Sy het aan UP geskryf met n versoek om prof Wolfgang Schilz, n voormalige hoof van die Departement Chemie by UP, te bedank vir die bydrae wat hy tot haar seun se loopbaan gemaak het. Mev Levitt het geskryf dat haar seun op skool vreeslik verveeld was en dat hy matriek op die ouderdom van 15 geslaag het, nadat hy privaatonderrig ontvang het. Sy wou hom aanvanklik na ʼn Engelse universiteit stuur, maar hulle was nie bereid om so n jong student te aanvaar nie. Dit is toe dat ek prof Schilz besoek het en hom van die probleme vertel het wat ek ondervind het. Hy het simpatiek na my geluister en nadat hy Michael ontmoet het, hom onmiddellik as student by Tukkies aanvaar, het mev Levitt gesê. In sy e-pos het prof Levitt aangedui dat hy vanaf n jong ouderdom in ondersoek en eksperimentering belang gestel het. Soos wat ek ouer geword het, het wetenskap vir my n allesoorheersende belangstelling en passie geword en dit is nog steeds so. Prof Levitt het al sy vakke in sy eerste jaar met onderskeiding geslaag. Hy is ook n beurs aangebied, maar hy het nie sy studies by UP voortgesit nie omdat sy ma na Londen verhuis het om nader aan haar broer te wees. In Londen het prof Levitt Kings College bygewoon en daar n graad in fisika verwerf. Kort nadat hy die Nobelprys verower het, het sy ma aan UP geskryf: Ons sal dankbaar wees indien u prof Schilz kan kontak en hom kan meedeel wat Michael bereik het, my dank betuig en ook sê hoeveel ek dit waardeer dat hy op sy voorgevoel reageer het dat dit die moeite werd was om hierdie seun te help. Dra ook ons beste wense aan hom oor. Die klas van 1963 waar prof Michael Levitt aan UP studeer het. 10 SQUARED 2 UP

11 Prof Don Cowan ontvang A-gradering Prof Don Cowan, n internasionale navorser van faam en die Direkteur van beide die Institusionele Navorsingstema in Genomika en die Sentrum vir Mikrobiologiese Ekologie en Genomika (CMEG), het onlangs n A-gradering vanaf die Nasionale Navorsingsinstituut ontvang. Prof Cowan het sy opleiding by die Universiteit van Waikato in Nieu Seeland ontvang. Daar het hy eers n tydperk van postdoktorale studie voltooi voordat hy in 1985 n pos as lektor by die University College, London aanvaar het. Na 16 jaar in Londen het hy die pos as Professor in Mikrobiologie in die Departement van Biotegnologie aan die Universiteit van die Wes-Kaap, in Kaapstad aanvaar. Hier was hy n senior Professor en Direkteur van die Instituut van Mikrobiologiese Biotegnologie en Metagenomika, wat uit 60 persone bestaan. Prof Cowan het in Mei 2012 by UP aangesluit. Hy het meer as 220 navorsingsverslae, oorsigartikels en hoofstukke in boeke gepubliseer en het sitting op die redaksionele panele van tien internasionale vaktydskrifte. Sommige van die prestasies op prof Cowan se indrukwekkende CV sluit in: Adjunkprofessor by die University of Waikato (NZ), gekose lid van die Royal Society of South Africa in 2007, lid van die Suid-Afrikaanse Wetenskapakademie in 2008, en erelid van die Royal Society of New Zealand in Hy het in 2008 die Toekenning vir Navorsingsuitnemendheid van die Universiteit van die Wes-Kaap se Viserektor se ontvang, en in 2009 die Silwermedalje van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Mikrobiologie. Tans is hy President van die Royal Society of South Africa. Toekennings en prestasies Prof Don Cowan Prof Cowan se navorsingsaktiwiteite word met mekaar geskakel deur die tema van omgewingsuiterstes. Sedert sy PhD-studies het hy nog altyd sy belangstelling behou in die ekologie en ensimologie van uiterste termofielie, organismes wat in temperature by die kookpunt van water lewe. Die afgelope dekade werk hy, saam met Nieu-Seelandse, Sjinese en Amerikaanse wetenskaplikes, aan die ander kant van die temperatuurskaal, waar hulle die mikrobiologiese ekologie en metagenomika van die Droë Valleie van Oos-Antartika bestudeer. Hy werk saam met Etiopiese en Noorweegse navorsers in die bestudering van organismes in die alkaliese Skeurvalleimere, met Suid-Afrikaanse en Spaanse navorsers op bakterieë in omgewings met n hoë soutkonsentrasie en met n netwerk van plaaslike en internasionale navorsers op die terrein van mikrobiologiese ekologie van warm woestyne. SQUARED 2 UP 11

12 Toekennings en prestasies Prof Robert (Bob) Millar Prof Millar wen NWTF-BHP Billiton-toekenning Prof Robert (Bob) Millar, Direkteur van die UP Soogdiernavorsingsinstituut en die Mediese Navorsingsraad (MNR) se Eenheid vir Reseptorbiologie is die trotse ontvanger van die Nasionale Wetenskap- en Tegnologieforum (NWTF)-toekenning vir Die jaarlikse toekennings is in samewerking met BHP Billiton aangebied. Prof Millar het die Lewenslange Presteerdertoekenning ontvang wat aan n individu tegeken word vir sy uitmuntende bydrae tot Wetenskap-, Ingenieurswese, Tegnologie en Innovasie (SETI) tydens sy leeftyd. Hy het talle ontdekkings gemaak, wat omskep is in behandelings vir voortplantingsiektes en kankers. Een van sy mees betekenisvolle bydraes was die ontdekking van Triptorelin n hormonale agonis (chemiese middel) wat plaaslik ontwikkel is vir die behandeling van prostaat- of borskanker. Sy navorsingsresultate is in bykans 400 internasionale portuur-beoordeelde vaktydskrifte gepubliseer. Nog twee UP-wetenskaplikes was ook wenners van NWTF-toekennings, wat deur die Nasionale Navorsingstigting (NRF). Dit is die TW Kambule-toekenning vir individue wat gedurende die laaste vyf tot tien jaar by wyse van navorsing en navorsingsuitsette n uitmuntende bydrae tot SETI gelewer het. Die eerste ontvanger was prof Marietjie Venter, Direkteur van die Navorsingseenheid vir Soönose by UP (Departement Mediese Virologie), en ook Direkteur van die Sentrum vir Respiratoriese Siektes en Meningitis by die Nasionale Instituut vir Oordraagbare Siektes in Johannesburg. Die tweede ontvanger was prof Saurabh Sinha, Direkteur van die Carl en Emily Fuchs Instituut vir Mikroëlektronika by UP. Altesaam agt UP-wetenskaplikes was finaliste vir die NWTF-BHP Billiton-toekennings. Prof Cheryl de la Rey, Visekanselier en Rektor het hulle vroeër gelukgewens, en het herhaaldelik gesê dat dit n groot eer is om n finalis of wenner van hierdie toekennings te wees. Al hierdie wetenskaplikes het n uitmuntende bydrae tot Wetenskap-, Ingenieurswese, Tegnologie en Innovasie in Suid-Afrika gelewer. 12 SQUARED 2 UP

13 UP deskundige in voedselsekerheid op internasionale paneel aangestel Prof Sheryl Hendriks, Direkteur van die Instituut vir Voedsel, Voeding en Gesondheid (IFNuW) en medeprofessor in Voedselsekerheid by die Departement Landbou-ekonomie, Voorligting en Landelike Ontwikkeling aan die Universiteit van Pretoria is een van slegs drie kundiges uit Afrika wat aangestel is om op die Komitee vir Wêreldgesondheidsekerheid se Hoëvlak-paneel van Kundiges vir Voedselsekerheid en Voeding (Committee for World Food Security (CFS) High Level Panel of Experts for Food Security and Nutrition (HLPE)) te dien. Die ander twee is afkomstig van Niger en Kenia onderskeidelik. Prof Hendriks is een van 15 wêreldklas-kundiges wat deur hulle onderskeie lande en uit meer as 240 genomineerdes internasionaal, gekies is om op die HLPE te dien vanaf Oktober 2013 tot Oktober Dit is haar tweede aanstelling op die paneel. Die aankondiging was tydens die jaarvergadering van die CFS in Rome gemaak, waar twee HLPEverslae aangebied is. Die titels van die verslae is Biofuels and Food Security en Investing in Smallholder Agriculture for Food Security. Die CFS is die sentrale internasionale en interregeringsplatform vir voedselsekerheid en voeding, waar beleide ontwikkel kan word, ingrypings gekoördineer, opsies gedeel en besluite op Prof Sheryl Hendriks verskillende vlakke voorberei kan word. Die HLPE is in 2010 gestig om aan die CFS leiding te gee insake besluitneming. Die CFS het twee kontroversiële kwessies per jaar geïdentifiseer waaroor die HLPE verslae moes voorberei vir bespreking tydens die volgende CFS-jaarvergadering van sy 193 Verenigde Nasiesledelande. Dit maak die direkte omskakeling van wetenskaplike bewyse na beleide en programingrypings in die ledelande moontlik. Die doel van die HLPE is om die CFS te help om die diversiteit van kwessies en beweegredes tydens die hantering van voedsel- en voedingsonsekerheid beter te verstaan. As n onafhanklike mening streef dit daarna om duidelikheid te kry oor weersprekende inligting en kennis, om die agtergronde en beweegredes van teenstrydighede aan die lig te bring, en om ontluikende kwessies te identifiseer. Die HLPE organiseer n wetenskaplike gesprekvoering, gebaseer op die verskeidenheid vakgebiede, agtergronde, kennisstelsels, uiteenlopendheid van die spanne en oop e-konsultasies. Prof Hendriks lei die Universiteit se Institusionele Navorsingsprogram oor voedselsekerheid deur die strategiese navorsingsarea te konsolideer. Dit bring van die beste navorsers van meer as 25 Universiteitsdepartmente byeen om komplekse en ingewikkelde voedselsekerheidskwessies wat vir Suid-Afrika van belang is, aan te spreek. Sy het op drie Tegniese Oorsigkomitees van die Wêreldwye Landbou- en Voedselsekerheidsprogram (Global Agriculture and Food Security Programme), gedien en die ontwikkeling van die Omvattende Afrika Landbouontwikkelingsprogram van die Raamwerk vir Afrika Voedselsekerheid (Comprehensive African Agricultural Development Programme (CAADP) Framework for African Food Security) gelei. Sy het ook leiding geneem by die eerste CAADP tegniese oorsig van nasionale en streeksbeleggingsplanne. Sy is n aktiewe navorsingsleier op die gebied van trans-dissiplinêre voedselsekerheidsnavorsing en fasiliteer ook die Suid-Afrikaanse CAADP-proses. Prof Hendriks se navorsing fokus op die verstaan van huishoudelike voedselonsekerheid en hongerte en die evaluering van die impak van voedselbeleid- en voedselsekerheidsingrypings in Afrika. Sy stel veral belang in die identifisering van voedselsekerheidsaanwysers en institusionele reëlings vir voedselbeleid. Prof Hendriks publiseer gereeld oor voedselsekerheid en voedselbeleidkwessies. Sy het n betekenisvolle bydrae gelewer tot die opbou van Afrika se vermoë tot voedselsekerheidsanalise deur middel van toesig oor en opleiding van studente uit 18 Afrika-lande. SQUARED 2 UP 13 Toekennings en prestasies

14 Biotech-funditoekennings vir Kapasiteitsontwikkeling en Beste Student Die feit dat prof Berger se navorsing dwarsoor die tegnologiepyplyn plaasvind, het tot gevolg dat die nagraadse studente wat hy opgelei het, in aanvraag is by die biotegnologiesektor. Prof Berger het nie net uitmuntende navorsers opgelei nie, maar vir n aantal jare reeds bedryf hy ook n mikro-opstellingswerkswinkel. Op hierdie manier het hy n groot aantal navorsers opgelei om hierdie tegnologie te gebruik, van wie baie nou in die biotegnologie-industrie werksaam is. Hierdie werkswinkel het dus praktiese opleiding aangebied in n belangrike tegnologie wat verreikende aanwendings regoor die biotegnologie industriële sektor het. Deur middel van hierdie werkswinkel het prof Berger direk bygedra tot kapasiteitsontwikkeling in n tegnologie wat direkte waarde tot die Suid-Afrikaanse biotegnologie-industrie byvoeg. Toekennings en prestasies Prof Dave Berger Twee personeellede van die Instituut vir Bosbou- en Landboubiotegnologie (FABI) in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe het onlangs elk Biotech-funditoekennings ontvang. Die Biotech-funditoekenning vir Kapasiteitsontwikkeling is aan prof Dave Berger toegewys, terwyl Eshchar Mizrachi die Beste Student-toekenning ontvang het. Eshchar Mizrachi het die Biotech-funditoekenning in die kategorie Beste Student ontvang. Die prys sluit n opleidingskursus by DNABiotech, ter waarde van R in, asook n geborgde reis na die 2014 Landbou-biotegnologie Internasionale Konferensie (ABIC) in Saskatoon, Saskatchewan Provinsie (Kanada). Eschar het onlangs sy PhD, getiteld Functional genomics and systems genetics of cellulose biosynthesis in Eucalyptus, vir eksaminering voorgelê. Sy promotors was prof Alexander Myburg en sy medepromotors was prof Shawn Mansfield (University of British Columbia) en prof David Berger (Universiteit van Pretoria). Die Gautengse Departement van Landbou en Landelike Ontwikkeling (GDARD), in vennootskap met The Innovation Hub, het die derde tweejaarlikse Biotech-funditoekennings aangebied wat aan die biotegnologiegemeenskap van Gauteng erkenning gee. Tydens die toekenningsgeleentheid het verskeie rolspelers en aandeelhouers in biotegnologie bymekaar gekom, met die uitsluitlike doel om erkenning te gee aan dit wat met uitnemendheid in die sektor bereik is. Prof Berger is welbekend in Plantbiotegnologiekringe in Suid-Afrika. Sy navorsingsprogram word internasionaal erken en hy het n uitstekende rekord van publikasies in hoogaangeskrewe wetenskaplike vaktydskrifte. Daarbenewens het prof Berger n hele aantal meestersen PhD-kandidate opgelei. Hy is ook direk betrokke by biotegnologieindustrieë. Hy bedryf n aktiewe navorsingsprogram wat sal uitloop op tasbare voordele vir die Suid-Afrikaanse Biotegnologie Industrie. Dit word bewys deur patente en kennis wat alreeds n impak gehad het op die aktiwiteite van hierdie industrieë. Eshchar Mizrachi 14 SQUARED 2 UP

15 Prof Robin Crewe Prof Robin Crewe het onlangs die Harry Oppenheimer Studiebeurstoekenning vir 2012 ontvang. Prof Crewe, n professor verbonde aan die Departement Dierkunde en Entomologie en Direkteur van die Sentrum vir die Bevordering van Vakkundigheid is die dertiende ontvanger van die Toekenning sedert die instelling daarvan en die eerste ontvanger wat aan die Universiteit van Pretoria (UP) verbonde is. Prof Crewe het gesê: Hierdie baie rojale toekenning verleen aan ons n buitengewone geleentheid om belangrikheid van die verstaan van die biologie van die Afrika-heuningbybevolkings en die beskouing van heuningby sosialiteit wêreldwyd te dokumenteer. Verder bied dit moontlike oplossings vir die bedreiging van die verlies van heuningbybevolkings. Die Harry Oppenheimer Studiebeurstoekenning is in 2001 ingestel om pogings om menslike en intellektuele ontwikkeling te vier, om vakkundigheid te bevorder en om nuwe idees aan te moedig. Die geldwaarde van hierdie studiebeurs is R1 miljoen en word beskou as n spesiale belegging om uitnemendheid in vakkundigheid in al sy vorme aan te moedig en te erken. Kandidate uit alle vakgebiede ding jaarliks mee om hierdie toekenning. Dit word aan vakkundiges van die hoogste kaliber toegeken, wat aan die voorpunt is van internasionaalbetekenisvolle navorsing, wat bepaalde toepassings het op die bevordering van kennis, onderrig, navorsing en ontwikkeling in Suid-Afrika. Prof Crewe, n NNS-gegradeerde wetenskaplike, is n stigterslid van Suid-Afrikaanse Akademie Prof Crewe ontvang Harry Oppenheimer Studiebeurs vir navorsing oor Afrikaheuningby vir Wetenskap, n medenavorser by die Royal Society of South Africa, die Royal Entomological Society of London en die World Academy of Science. Hy is ook n raadslid van die Academy of Science of the Developing World en is voorsitter van die Raad van die Network of African Science Academies. Ander hoogtepunte van sy loopbaan was as Dekaan van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe en Viserektor: Navorsing en Nagraadse Studies by UP. Die toekenning sal prof Crewe in staat stel om n monografie saam te stel oor mededingende interaksies binne die heuningby Apis melliferakolonies, in samewerking met prof Robin Moritz van die Universiteit van Halle-Wittenberg. Toekennings en prestasies SQUARED 2 UP 15

16 Vier vroulike PhD-graduandi ontvang grade tydens September-seremonies Vier vroulike personeellede van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe het hul doktorsgrade tydens vanjaar se September-gradeplegtighede ontvang. Toekennings en prestasies Yvette Naudé Marien Graham Kershney Naidoo Yvette Naudé (in Chemie) Proefskrif: Versatile silicone rubber samplers for trace organic analysis in a Chromatography - Mass Spectrometry laboratory Promotor: Prof ER Rohwer Marien Graham (in Wiskundige Statistiek) Proefskrif: Contributions to the theory and applications of univariate distribution-free Shewhart, CUSUM and EWMA control charts Promotor: Prof S Chakraborti Medepromotor: Dr SW Human Kershney Naidoo (in Genetika) Proefskrif: Mitochondrial genomes and concerted evolution in Ceratocystis Promotor: Prof BD Wingfield Medepromotor: Prof ET Steenkamp Medepromotor: Prof MJ Wingfield Liesl Dyson (in Meteorologie) Proefskrif: Atmospheric thermodynamics and circulation associated with heavy rainfall over the Gauteng Province, South Africa Liesl Dyson (midel) en n paar van haar studente. Promotor: Prof J van Heerden Medepromotor: Prof PD Sumner 16 SQUARED 2 UP

17 Twee UPchemici tot SACI verkies Twee akademiese personeellede van die Departement Chemie in die Fakulteit Natuuren Landbouwetenskappe is onlangs tot die Uitvoerende Komitee van die Suid-Afrikaanse Chemie Instituut (SACI) verkies. Prof Simon Lotz is as President van SACI, en dr Patricia Forbes as die Uitvoerende Sekretaris verkies. Prof Lotz is n professor in anorganiese Chemie by die Universiteit van Pretoria. Sy navorsing fokus op die sintese van bruikbare organometaalsamestellings en die aanwending daarvan in homogene katalise, antikanker-medikasie en materialewetenskap. Sy spesifieke belangstelling handel oor die metaalkoolstof dubbelbinding en die rol wat dit in maatplaatreaksies speel. Sy publikasies sluit onder andere meer as 70 ISI-geakkrediteerde artikels in internasionale vaktydskrifte in, asook afdelings in naslaanboeke. Hy is n lid van die Royal Society of Chemistry en ook van die American Chemical Society. Hy is tans as n B3-navorser by die Nasionale Navorsingstigting (NNS) gegradeer. Prof Simon Lotz Dr Forbes se navorsing fokus op atmosferiese monitering wat die ontwikkeling van unieke metodes van monstersversameling en analise van omgewingsbesoedelingsstowwe behels. Sy is spesifiek geïnteresseerd in semivlugtige organiese samestellings, hoofsaaklik polisikliese aromatiese hidrokoolstowwe (PAHs), en die potensiële impak daarvan op menslike gesondheid. Dr Forbes is ook die voorsitter van die Chromatografie Afdeling van die Suid- Afrikaanse Chemiese Instituut en het onlangs n Y2-gradering van die NNS ontvang. Toekennings en prestasies Dr Patricia Forbes SQUARED 2 UP 17

18 Biologiese beheeragent vir Bronze Bug gaan in Suid-Afrika losgelaat word Navorsing Die Koöperatiewe Program vir Boombeskerming (TPCP) by die Instituut vir Bosbou en Landboubiotegnologie (FABI) het onlangs toestemming van die Departement Landbou, Bosbou en Visserye (DAFF) en die Departement Omgewingsake (DEA) verkry om die parasitiese perdeby Cleruchoides noackae (Mymaridae) vry te stel vir biologiese beheer van die Bronze Bug, Thaumastocoris peregrinus. Dit is n ongelooflik belangrike mylpaal om volhoubare bosbouplantasies in Suid-Afrika te verseker. Dit is die hoogtepunt van n lang en dikwels moeisame proses, wat prysenswaardige toewyding en moeite van baie mense vereis het. Cleruchoides noackae is aanvanklik in 2008 ingevoer na die FABI Biobeheersentrum by die Universiteit van Pretoria. Hierdie baie klein parasitiese perdeby (korter as 0.5 mm) is baie moeilik om groot te maak, deels omdat dit baie delikaat is en daarom moeilik is om te hanteer. Eers nadat baie moeite gedoen is om nuwe grootmaaktegnieke te ontwikkel, kon daar begin word met die bestudering van die biologie en die spesifieke hoedanighede van die gasheer. Hierdie studies, wat noukeurig en breedvoerig uitgevoer moes word, was die eerste bestudering van die biologie van die C. noackae (nou gepubliseer). Dit het aangetoon dat C. noackae gasheer-spesifiek is en gevolglik is vrystelling daarvan veilig. In Januarie 2013 is n aansoek om toestemming om C. noackae vry te stel namens die bosbounywerheid deur FABI by DAFF ingedien. Na n volledige oorsig was die gevolgtrekking dat dit veilig is om C. noackae as n biologiese beheeragent in Suid-Afrika vry te stel. Die vrystellingstrategie vir C. noackae in Suid-Afrika moet nog gefinaliseer word. Dit sal waarskynlik n soortgelyk klassieke biologiese beheerbenadering volg wat gebruik is tydens die vrystelling van Selitrichodes neseri, die biologiese beheeragent vir Leptocybe invasa, wat in 2012 deur TPCP losgelaat is. Daarom sal loslatings waarskynlik so wyd moontlik plaasvind en daar sal van die losgelate individue verwag word om hulself in daardie gebiede te vestig en te versprei. Op hierdie stadium is dit onmoontlik om te weet watter impak C. noackae op T. peregrinus -populasies sal hê. Maar, C. noackae is as n biologiese beheeragent in Chili en Brasilië losgelaat en voorlopige resultate dui daarop dat die insek homself goed gevestig het in hierdie areas. Dit is duidelik dat na loslating monitering nodig sal wees om die sukses van hierdie loslatings en die tempo van vestiging van die C. noackae in Suid-Afrika te bepaal. Baie mense en organisasies het n bydrae gelewer tot die merkwaardige poging wat daartoe gelei het dat die C. noackae nou losgelaat kan word. Nietemin is n spesiale woord van dank verskuldig aan lede van die TPCP, en in besonder die TPCP Raad, wat die werk finansieel en andersins ondersteun het; die Departement van Handel en Nywerheid (DTI) by wyse van die THRIP inisiatief; die Nasionale Navorsingstigting en die Universiteit van Pretoria vir finansiële Marlene Harney, Eston Mutitu, Tanya Joffe en Anne Noack in gesprek by die FABI Biobeheersentrum. 18 SQUARED 2 UP

19 Tegnieke wat gebruik is vir die grootmaak en bestudering van die biologie van C. noackae. steun; die personeel van DAFF, wat die aansoek studies; dr Anne Noack (Australië) vir die verskaf om loslating vinnig en professioneel hanteer van waardevolle raad betreffende die grootmaak het; prof Stefan Neser wat, saam met Ryan van die C. noackae en wat talle bestellings van Nadel van die ICFR as deel van sy PhD by die C. noackae na die FABI Biobeheersentrum FABI, behulpsaam was met die invoer van die gestuur het vir bestudering, en laaste maar nie oorspronklike C. noackae na Suid-Afrika, en wat die minste nie, die tegniese personeel van die noemenswaardige leiding verskaf het met die FABI Biobeheersentrum, in besonder Marlene grootmaak van en eksperimenteer met die C. Harney en Samantha Bush, tesame met Joseph noackae vanaf 2008 tot 2013; Ryan Nadel en Khadile, Tanya Joffe, en n aantal NMMUstudente, wie se toewyding en vindingrykheid die Eston Mutitu wat n redelike bydrae gelewer het tot die verstaan van C. noackae tydens hul PhD- loslating moontlik gemaak het. Die Pes: Thaumastocoris peregrinus Thaumastocoris peregrinus is n sapsuiende insek wat van Eucalyptusblare leef en is inheems tot Australië. Hierdie kewer ( n egte kewer tot die Orde Hemiptera) was grootliks onbekend in sy natuurlike omgewing tot 2002, toe dit n pes in die Sydney en Brisbane-areas geword het. Hierdie opbou van bevolkings in groot sentra in Australië het heel waarskynlik bygedra tot die verspreiding daarvan na Suid-Afrika. Navorsing n Manlike C. noackae. Hierdie familie perdebye (Mymaridae) is ook bekend as feetjievliegies vanweë hul delikate vlerke (Foto: Samantha Bush). Thaumastocoris peregrinus eiers en volwassene Thaumastocoris peregrinus is vir die eerste maal in 2003 in Suid-Afrika in die Pretoria-area opgemerk. Dit is in 2005 vir die eerste maal in Eucalyptusplantasies gerapporteer, en was kort daarna aanwesig in al die belangrikste Eucalyptus groeigebiede. Die insek besmet talle Eucalyptus spesies, kruisings en hul klone. Erge besmetting kan tot blaredakverdunning, die doodgaan van takke en verskrompelde groei van die bome lei. Chemiese beheer en gasheerweerstand is nie volhoubaar nie en biologiese beheer word tans beskou as die enigste hulpmiddel om T. peregrinus -bevolkings te beheer. SQUARED 2 UP 19

20 Prof Robert (Bob) Millar Navorsing Prof Robert Millar publiseer in gesaghebbende vaktydskrif Prof Robert (Bob) Millar, Direkteur van die Soogdiernavorsingsinstituut en van die MNR se Eenheid vir Reseptorbiologie by die Departement Dierkunde en Entomologie, het nie net in ongeveer byna 400 internasionale portuurbeoordeelde vaktydskrifte met meer as aanhalings gepubliseer nie, maar hy het ook onlangs n artikel in die gesaghebbende vaktydskrif, Nature. Prof Millar is een van slegs n paar wetenskaplikes verbonde aan die Universiteit van Pretoria met n A-gradering van die Nasionale Navorsingstigting. Sy navorsing fokus op die neuro-endokrinologie van voortplanting. Sy jongste artikel fokus op die feit dat die voortplantingshormone n invloed op alle stadia van lewe het, vanaf gameetvorming, bevrugting, fetusontwikkeling, geboorte, neonatale ontwikkeling en puberteit, tot volwassenheid en bejaardheid het. Daarom was die neerstort van voortplantingshormone die teiken vir die ontwikkeling van die groot aantal verdowingsmiddels wat die aktiwiteit daarvan op vele vlakke beheer. As die sentrale reguleerder van die neerstorting, gonadotropinvrystellende hormoon (GnRH) agoniste en antagoniste word oor n breë spektrum aangewend vir die behandeling van ʼn wye verskeidenheid hormoon-afhanklike siektes, soos byvoorbeeld vroeë puberteit, prostaatkanker, goedaardige prostaat-hiperplasie, endometriose en uterus-fibroïde. Dit is ook n noodsaaklike komponent van in vitrobevrugting-protokol. Die neuro-endokriene peptiede wat GnRH-neurone reguleer, kisspeptien en neurokinien B, is ook geïdentifiseer as terapeutiese teikens en nuwe agoniste en antagoniste word ontwikkel as die beheerders van die opwaartse neerstorting van GnRH. Hier word n oorsig gegee oor die ontwikkeling en toepassings van analoë van die belangrikste neuro-endokriene peptiedereguleerders van die voortplantingshormoonineerstorting: GnRH, kisspeptien en neurokinien B. Prof Millar is n pionier in navorsing oor GnRH en die ontvanger daarvan, wat aanleiding gegee het tot die ontwikkeling van n reseptor, wat gelei het tot die ontwikkeling van n biljoen dollar-mark in GnRH-verdowingsmiddels vir die behandeling van n wye verskeidenheid siektes, soos prostaat- en ander kankers, en ook endometriose en polisistiese ovariese siektes waaraan tot 30% vrouens ly. Hy is onlangs ingehuldig as n lid van die Akademie vir Wetenskap van Suid-Afrika (ASSAf) en het ook die Nasionale Wetenskap- en Tegnologieforum (NWTF)-toekenning vir 2013 ontvang. Prof Millar het die Lewenslange Presteerdertoekenning vir sy uitmuntende bydrae tot Wetenskap, Ingenieurswese, Tegnologie en Innovasie (SETI) oor ʼn leeftyd ontvang. Hy het ʼn groot aantal ontdekkings gemaak wat aanleiding gegee het tot effektiewe behandelings vir voortplantingsiektes en kankers. Een van sy meer beduidende bydraes was die ontwikkeling van Triptorelin ʼn plaaslik-ontwikkelde hormoon-agonis, wat vir die behandeling van prostaaten borskanker gebruik word. 20 SQUARED 2 UP

21 UP word sleutelvennoot in wêreldwye voedselsekerheid-inisiatief Die Innovation Lab is een van twee nuwe navorsingskonsortiums van sy aard wat in Julie hierdie jaar aangekondig is tydens die bekendstelling van USAID se Feed the Future 2013 vorderingsverslag in Washington. Hierdie Innovation Labs steun op die deskundige ervaring van top-universiteite en verteenwoordig n nuwe model vir ontwikkeling, waartydens wetenskap en tegnologie gebruik word om uitdagings in landbou en voedselsekerheid aan te spreek. Prof Sheryl Hendriks, Direkteur van IFNuW, het verduidelik dat UP n gelyke konsortium-vennoot in hierdie projek is. Die oorkoepelende doel van die program is om die groei van ingeslote landbouproduktiwiteite, verbeterde voedinguitkomste en verbeterde lewensonderhoudweerstand te bevorder deur middel van verbeterde beleidsomgewings. Die opwindende deel vir UP is dat dit in pas is met die Universiteit se Institusionele Navorsingstema (INT) Prof Sheryl Hendriks Die Universiteit van Pretoria se verbintenis tot die geveg teen honger was herbevestig met die aankondiging deur die Amerikaanse regering betreffende die Universiteit se sleutelbetrokkenheid in n wêreldwye voedselsekerheid-inisiatief. Navorsing As deel van Feed the Future n inisiatief van die Amerikaanse federale regering sal UP en die Michigan State University (MSU) n skenking van die US Agency for International Development (USAID) ontvang om ontwikkelende lande se vermoë om teen honger te veg deur middel van verbeterde voedselbeleide, te verbeter. UP se Instituut vir Voedsel, Voeding en Gesondheid (IFNuW) sal in vennootskap gaan saam met die MSU s Food Security Group en die International Food Policy Research Institute in Washington, D.C. om die nuwe Feed the Future Innovation Lab for Food Security Policy te vorm. Die konsortium sal saamwerk met regerings, navorsers, en privaatsektoraandeel-houers in n aantal Feed the Future-fokuslande in Afrika, Asië en Latyns-Amerika, ten einde landbouproduktiwiteit te verhoog, om dieetverskeidenheid te verbeter en om groter weerstand op te bou teen uitdagings (soos klimaatverandering) wat lewensonderhoud bedreig. Die gevolge sal wees, hoër inkomste vir boere, hoër gehalte diëte teen laer koste vir verbruikers en groter stabiliteit in voedselmarkte. oor Voedsel, Voeding en Gesondheid en die werk van die IFNuW uitbrei deur die aanspreek van die ingewikkeldhede van hongerte en voedselonsekerhede. Die program sal n groot deel uitmaak van die strategiese area wat geïdentifiseer is deur die ontwikkeling van die INT betreffende voedselbeleid en die impak daarvan op die verbetering van voedselsekerheid in Afrika. Die program sal gebruik maak van UP-kundiges wat met die INT geassosieer is, het prof Hendriks gesê. SQUARED 2 UP 21

22 Navorsing Baanbrekerstelsel ontwikkel om reënwater te oes in Botaniese Tuin Die baanbreker-modellandskap vir die nuwe Studiesentrum van Myningenieurswese en die nuwe hart van die Manie van der Schjiff Botaniese Tuin is onlangs bekendgestel. Hierdie nuwe ontwikkeling het baie ontwerp-uitdagings gebied, soos die hantering van stormwaterafvloei van die nuwe gebou (1 600 m 2 dak) en die omliggende area, waterdigting van die bestaande lesinglokale, samesmelting van n kaal en steriele landskap met die botaniese tuin. n Verdere uitdaging was om voorsiening te maak vir die blinde studentegemeenskap wat die area gereeld besoek. Ten einde hierdie kwessies op te los en natuurlike prosesse tot die beste voordeel te benut is n uitgevoerde (om die struktuur waterdig te maak) reëntuin geskep waar stormwater gereinig word deur die gebruik van bio-moerasse. Die water vloei na permanente poele, wat talle waterplante, visse en paddas huisves. Seisoenale getypoele omring die permanente poele. Oortollige water vanaf die struktuur word in n 130 m 3 ondergrondse tenk versamel ten einde dit in die Botaniese Tuin se besproeiingstelsel te kan gebruik. Die uitleg en plantmateriaal, soos gekies deur die kurator van die Botaniese Tuin, Jason Sampson, sal die teorie van bio-herstelling en 22 SQUARED 2 UP

23 habitatskepping toepas vir verdere navorsing. Dit sal terselfdertyd die plantversamelings van die Universiteit uitbrei. Die tropiese Afrikabroodboomversameling sal ook in hierdie omvangryke uitgelegde area gehuisves word n gepaste estetiese aantreklikheid vir n belangrike ingang na die Hatfieldkampus. Die ruimte word omlyn met verligte sitplekmure om samedromming om oorlading van die nuut-geplaveide wandelpaaie te voorkom. Die vorms van die mure is in pas met die watertema en is tot voordeel van die siggestremde studente wanneer hulle daar rondbeweeg. Al die bestaande bome het in die ontwerp behoue gebly. In die toekoms sal die Tuin kunswerke insluit wat ontwikkel sal word in samewerking met die Departement Skone Kunste. Navorsing SQUARED 2 UP 23

24 Navorsing Belangrikheid van warm nektar en warm was vir heuningbye Warm nektar in blomme kan moontlik addisionele aansporing vir bestuiwers wees. Navorsers in die Departement Dierkunde en Entomologie, onder leiding van prof Sue Nicolson, het dit op koue winteroggende in Pretoria getoets deur sukrose-oplossings waarvan temperature van C gehandhaaf is, met behulp van akwariumverwarmers buite byekorwe by die Universiteit se Proefplaas te geplaas. Hulle het terugkerende bye gevang en die hoeveelhede nektar wat ingesamel is, gemeet. Die oesgrootte asook die totale inname van al die bye wat die voerbakke besoek het, het met temperatuurstyging toegeneem. Deur individuele bye te merk, is aangetoon dat hul voorkeure met opeenvolgende besoeke aan die voedingsbakke verskuif het na nektar met hoër temperature. Volgens prof Nicolson is daar twee moontlike voordele verbonde aan die inname van nektar wat warmer is as die temperatuur van lug: verminderde termoregulatoriese koste en vinniger drinktye as gevolg van By op bottlelborselplant die laer vloeibaarheid. n Voorkeur vir minder vloeibare nektar is aangedui deur aan die bye sukrose-oplossings te gee wat meer vloeibaar gemaak is deur onaktiewe polisakkaride, Tylose daarby te voeg. Bye verkies dus warmer en minder vloeibare nektar, onafhanklik van veranderinge in die suikerkonsentrasie daarvan. Nog n manier waarop bye voordeel put uit hitte is deur n heuningkoek in die korf te bou. Die heksagonale vorm van die selle van die heuningkoek verminder die hoeveelheid was, asook die gewig daarvan. Eeue lank het mense gewonder oor die wiskundige vermoëns van bye om die koeke so perfek te kan bou. n Groep ingenieurs het onlangs n verslag gepubliseer waarin aangetoon word hoe bye die selle bou wat in deursnee rond is, deur staat te maak op hul liggaamshitte, sodat die selle in die bekende heksagonale vorm getrek word. Dit is n bevestiging van vroeëre werk van prof Christian Pirk en kollegas in 2004, wat aantoon dat die termoplastiese eienskappe van was tot gevolg het dat ronde selle in die teenwoordigheid van hitte (30-45 C) tot n heksagonale struktuur vervorm. Die termoplastiese eienskap beteken dat die was soepel of vormbaar word. Dit kan vergelyk word met rubber of speelklei, wat teen n temperatuur van 5 C styf sal wees, maar wat sagter en makliker is om te vorm teen n temperatuur van 35 C. Dus, soos reeds so vroeg as 2004 deur prof Pirk en ander voorgestel is, is al wat nodig is, die liggaamshitte van die bye en die termoplastiese eienskappe van was om heksagonale selle te bou: alles maar net fisika. Die wasstrook wat die oorgang aandui vanaf onlangs-geboude sirkelvormige selle (links) na ouer heksagonale selle (regs). 24 SQUARED 2 UP

25 Prof Theresa Aveling Navorsing oor hoë saadgehalte het beter gewasse tot gevolg Navorsing Vanaf die vroegste tye is saad deur mense saamgedra soos hulle die wêreld deurkruis het op soek na beter blyplek en ook beter plekke om hul gewasse te saai. Dit is hoogs waarskynlik dat verskeie patogene saam met die sade versprei is. Uit die geskiedenis blyk dit dat daar erge uitbrake van ergotisme (St. Anthony se vuur en gangreen), veroorsaak deur die fungus Claviceps in die saad van rog en koring was, wat gebruik is om brood mee te bak. Vandag is daar saadtoetssentra in bykans elke land in elke uithoek van die aardbol. Dit is egter moeiliker om sade te toets vir die teenwoordigheid van patogene, omdat ons te make het met komplekse biologiese faktore wat die saad, die patogeen en selfs die omgewing insluit. Prof Theresa Aveling van die Departement Mikrobiologie en Plantpatologie en FABI is een van 13 vennote in die TESTA-konsortium (en die enigste in Suid-Afrika). Hierdie 3 miljoen Euro EU-FP7-projek strek oor n tydperk van drie jaar en het ten doel om regulatoriese en gehaltemaatreëls te ondersteun om sodoende die risiko van siektes en peste wat deur sade versprei word, te verminder. Dit word gedoen deur gebruik te maak van die jongste ondersteunende metodologieë vir risikobeoordeling, die neem van steekproewe en die opspoor van patogene en peste in saadvolumes, asook ontsmettingsbehandelings. Prof Aveling is n internasionale kundige op die gebied van saadpatologie en -produksie in nie-europese Unielande en verskaf insig in ontluikende risiko s. Sy is ook verantwoordelik vir n omvattende web-gebaseerde databasis, as n wêreldwye hulpbron, wat fynere besonderhede van alle bekende peste en siektes van oesgewasse, wat deur sade oorgedra word, bevat. Die doelwitte van TESTA is om vinniger en meer akkurate metodes te ontwikkel om die manier waarop patogene deur saad versprei word, te bepaal. Verder wil TESTA oor ekonomiese en praktiese steekproefbenaderings vir die opspoor van lae vlakke in groot saadvolumes besluit. Laastens het TESTA ten doel die ontwikkeling van nuwe effektiewe generiese opsporingsmetodes en nie-vernietigende toetsmetodes om verbeterde, effektiewe en volhoubare ontsmettingsmetodes te ontwikkel. Meer inligting oor die projek is beskikbaar by Kontak gerus vir prof Aveling by terry.aveling@fabi.up.ac.za. SQUARED 2 UP 25

26 Navorsing Jakarandabome wat in blom in Pretoria Fungus dreig om Jakarandas uit te delg Pretoria staar n toekoms sonder sy bekende Jakarandabome in die gesig, soos wat n dodelike fungus, stadigaan en vir n geruime tyd al die bome se wortels aanval. Bome in sommige dele van die stad het al tot n mindere of meerdere mate die siekte opgedoen, soos wat gesien kan word in takke wat afval en blare wat verdroog. In n artikel wat in die Pretoria News in Oktober vanjaar verskyn het, maak prof Mike Wingfield die volgende stelling: Hulle is siek en staar die moontlikheid van n stad sonder Jakarandas in die gesig, maar moontlik nie in ons leeftyd nie. Prof Wingfield is Direkteur van die Instituut vir Bosbou- en Landboubiotegnologie (FABI) en n biotegnologiekundige. Hy het ook gesê dat die wortelsiekte veroorsaak word deur n fungus. Daar word vermoed dat die fungus sy oorsprong in die stad self het. Hulle is in ongeveer 1888 vanaf Suid-Amerika na die stad gebring. Met verwysing na n teenstrydigheid rondom die bome het prof Wingfield gesê dat hulle as n onkruid verklaar is en dat daar selfs voorstelle deur sommige groepe was dat die bome afgekap moes word. Daar word vermoed dat die fungus oorspronklik van die wortels van ander bome Prof Mike Wingfield afkomstig is. Dit beweeg baie stadig en dit kan n wyle neem om al die bome uit te wis, maar Volgens die webwerf gopretoria.co.za word aan die anderkant is daar altyd die moontlikheid die bome as n indringerplant beskou omdat dat n ander siekte sy verskyning kan maak en hulle eksoties van aard is. Daarom mag geen al die bome eensklaps kan uitwis dit is juis wat nuwe bome aangeplant word nie. Onlangs is met ander straat- en tuinbome in ander dele van munisipale regulasies aanvaar wat bestaande die wêreld gebeur het, het prof Wingfield gesê. bome wettig, maar hulle mag nie vervang word wanneer hulle doodgaan nie. Pretoria is bekend vir sy Jakarandabome, wat die strate aan die begin van die lente, vir ongeveer Prof Wingfield stem nie saam met hierdie beleid twee maande in n prag van pers bloeisels nie en is oortuig daarvan dat nuwe bome in die stad verander. Vir ongeveer agt weke lank bedek aangeplant moet word waar hulle n nasionale pers blommetjies die strate van die sentrale erfenis vorm. Die bome is egter nie daartoe in sakegebied, parke en voorstede van die stad. staat om hulself teen die bedreiging van siektes te beskerm nie, het hy gesê, en hy het bygevoeg Vele konferensiegangers beplan hulle uitstappies dat dit bekend is dat siektes daartoe in staat is vir Oktober en toerbusse ry deur strate wat nie om woude geheel en al uit te wis. normaalweg op hulle roetes is nie, sodat toeriste foto s van die Jakarandas kan neem. Daar is n Hy het vanuit sy huis in Brooklyn gepraat waar geskatte tot bome in die stad. hy n verskeidenheid van bome het en waar die strate vol Jakarandabome staan. Buite sy hek staan n reuse Jakarandaboom. Hy het aan n span van die Pretoria News tekens van die fungus gewys, en gesê dis die begin van die einde van die boom. Prof Wingfield, wat n spesifieke belangstelling in die oorsprong en patrone van die wêreldwye beweging van insekteplae en patogene van bome het, het ook takke wat deur die siekte aangetas is, uitgewys. Die takke het verdroog en die blare is besig om af te val. Hierdie boom sal binne vier tot vyf jaar, of dalk nog gouer, dood wees, het hy gesê. Ander bome in sy voorstad het ook begin om te verdroog, sommige skaars skaduwees van hulle vorige toestand, soos wat hulle sonder blomme en met gebroke takke staan. Die takke breek soms af soos wat die wortels deur die siekte aangetas word dit gebeur al n hele ruk in die stad, het hy gesê. Wanneer die bome agterkom dat hulle besig is om dood te gaan, haas hulle hul om soveel saad as moontlik te produseer en dit alles in n poging voort te plant voordat hulle doodgaan. Prof Wingfield het gesê omdat bome so lank leef, selfs vir langer as ʼn eeu, is dit tragies wanneer hulle doodgaan. Bome maak jou gelukkig, hulle maak die omgewing mooi, het hy gesê. Inwoners van die stad behoort dankbaar te wees dat iemand die goeie insig gehad het om bome langs die strate te plant, het Wingfield gesê. Die Jakarandaboom word as kwesbaar aangedui op die Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur en Natuurlike Hulpbronne se Rooidatalys. Geskryf deur: Ntando Makhubu (Pretoria News) 26 SQUARED 2 UP

27 Opwindende navorsing deur Aon Benfield Natural Hazard Centre besonder wanneer streke met swak uitkenbare tektoniese eienskappe en onvolledige aardbewingkatalogusse ter sprake is. Die Sentrum fokus tans op die ontwikkeling van bykomende statisties-gebaseerde benaderings tot hierdie projek. Die onderliggende teorie wat vir hierdie projek ontwikkel is sal ook in ander velde van natuurlike en kommersiële analise soos tsunami s, vloede en operasionele risiko aangewend kan word. Prof Andrzej Kijko Die uitvloeisel van n vyfjaar-lange besonderse vennootskap tussen n leier op die gebied van n herversekeringstussenganger en kapitaal adviseur, Aon Benfield, en die Universiteit van Pretoria (UP), is die *Aon Benfield Natural Hazard Centre, Africa. Gebaseer op uitstekende markverwante navorsing het die Sentrum van krag tot krag ontwikkel. Met die aanwending van kommersiële- en navorsingsprojekte fokus die Sentrum voortdurend daarop om hoogs wetenskaplike en relevante navorsing daar te stel. Sommige van die navorsing, wat in baie gevalle oor n wye spektrum van belangstellingsvelde toegepas kan word, sluit in die uitbreiding van die Aki-Utsu b-waarde skattingstrument vir onvolledige katalogusse in seismiese gevaaranalise, die identifisering van n wiskundige fout in die Bayesiese prosedure van maksimum aardbewing omvangskatting asook die seismiese en tsunami gevaarevaluering vir Suid-Afrika. Die uitbreiding van die Aki-Utsu b-waarde skattinginstrument vir onvolledige katalogusse (Kijko en Smit, 2012) verleng die Aki (1965) maksimale waarskynlikheidskatting van die Gutenberg-Richter b-waarde vir die gebruik van veelvuldige katalogusse met verskillende vlakke van volledigheid. Hierdie metodologie is maklik om te gebruik met relevante vertroue intervalle vir die nuut afgeleide skattingsinstrument en is wêreldwyd van toepassing in die bepaling van enige parameter wanneer met beperkte of onvolledige data gewerk word. Die 26 Desember 2004 Sumatra en 11 Maart 2011 Japan aardbewings en tsunami s was duidelike herinneringe daaraan dat daar n behoefte bestaan om die impak van tsunami-gevare vir die wêreld se kwesbare lande te bepaal. Sou daar in gebreke gebly word om die tsunami-geassosieerde risiko s akkuraat te bepaal, kan dit vernietigende gevolge op n land se infrastruktuur, ekonomies stabiliteit en lewenskwaliteit hê (World Bank, 2005). Die Sentrum, tesame met die internasionaal bekende tsunami spesialis prof G A Papadopoulos van die Nasionale Observatorium in Athene (NOA) het saamgewerk om die verwagte potensiële tsunami-gevaar vir die Suid-Afrikaanse kus te bepaal. Die gebrek aan voldoende historiese data oor tsunami s in die Suid-Afrikaanse kusgebied beteken dat slegs n waarskynlikheidsmetode aangewend kan word om die tsunami-gevaar in hierdie area te bepaal. Die doel van die projek was die toepassing van reeds ontwikkelde wiskundige formalismes op Suid-Afrikaanse omstandighede. Die gevolg was die kwantifisering van die seismiese gevaar van areas wat tsunami s kan veroorsaak wat n gevaar vir die kusgebiede van Suid- Afrika inhou. Hierdie resultate was aangewend om die tsunami-gevaar vir kritiese strukture op die kusgebiede van Suid-Afrika, soos Koeberg Kernkragsentrale, hawens, en metropolitaanse stede soos Durban, Port Elizabeth en Kaapstad te bepaal. Die projek was finansieel deur beide die Nuclear Structural Engineering (Pty) maatskappy en die Nasionale Navorsingstigting deur middel van die THRIP projek TP ondersteun. Verskeie publikasies oor die resultate wat verkry is, is tans in die bekendmakingsproses. Figuur 1. Maksimum oppervlakte opligting (m) ten alle tye as gevolg van die Sumatra aardbewing met homogene seismiese glip. Driehoeke van Wes na Oos verteenwoordig Kaapstad, Port Elizabeth en Durban. Navorsing Volgens die Direkteur van die Sentrum, prof Andrzej Kijko, fokus die Sentrum tans ook op die ontwikkeling van geregverdigde alternatiewe benaderings tot die Bayesiese prosedure wat tans gebruik word Cornell (1994) vir die skatting van die maksimale moontlike streeksaardbewing omvang (mmax) (Kijko, 2012). Die aanwending van die huidige Bayesiese formalisme het tot gevolg dat die waarskynlikheidsfunksie sy piek sal bereik by die maksimaalwaargeneemde aardbewingomvang in plaas van die maksimaal-moontlike aardbewingomvang. Dit mag lei tot die onderskatting van soveel as 0.5 eenhede. Die artikel deur Kijko (2012) stel n eenvoudige ad hoc oplossing voor vir die skatting van potensiële omvang wat alreeds as n standaard in die kernkragindustrie gebruik word vir die skatting van die waarskynlike en bepalende seismiese gevare vir kernkragsentrales. Dit kan ook aangewend word vir die ontwikkeling van aardbewing katastrofe modelle en in die *Die Universiteit van Pretoria het die voormalige Aon Benfield Natural Hazard Centre, Africa omskep in n multi-venootskap sentrum bekend as die University of Pretoria Natural Hazard Centre, Africa. SQUARED 2 UP 27

28 Aanstellings Prof Marietjie Potgieter Adjunkdekaan vir Onderrig en Leer in Fakulteit aangestel Prof Marietjie Potgieter is as die Adjunkdekaan vir Onderrig en Leer by die Fakulteit Landbou- en Natuurwetenskappe aangestel, vanaf 1 September 2013 tot 31 Augustus Prof Potgieter is n medeprofessor by die Departement Chemie en het waargeneem as Adjunkdekaan vanaf 1 Januarie Tydens hierdie betreklik kort periode as waarnemende Adjunkdekaan, het sy die Onderrig en Leer-portefeulje van die Fakulteit met onderskeiding bestuur. Prof Potgieter was die voorsitter van die Komitee vir Onderrig en Leer en onder haar leiding is goeie vordering gemaak met die rasionalisering van sommige van die programme in die Fakulteit. Sy was ook verantwoordelik vir die bestuur van sleutel-ingrype wat deel uitmaak van die strategiese prioriteite van die Afdeling Onderrig en Leer van die Fakulteitsplan. Prof Potgieter het n jarelange rekord van bydraes tot Chemie Onderrig binne die sekondêr en tersiêre onderrigstelsel. Hierdie bydraes sluit in navorsingspublikasies op die vakgebied, aanbiedings van verskeie lesings by nasionale en internasionale konferensies, asook verkiesing as lid van nasionale en internasionale liggame wat wetenskaponderrig verteenwoordig. Sy het ook in 2008 die Onderwysmedalje van die Suid- Afrikaanse Chemie Instituut (SACI) ontvang vir haar uitstaande bydrae tot Onderwys in Chemie, soos geoordeel aan haar gepubliseerde werk oor n tydperk van vyf jaar. Prof Potgieter het ook n huldigingstoekenning van die Hoër Onderwys, Leer en Onderrigvereniging van Suid-Afrika (HELTASA) vir onderriguitnemendheid in 2010 ontvang. Sy is ook een van die stigterslede van n nuwe inisiatief in die Fakulteit, die Forum vir Wetenskaponderrig en -leer (SCITAL). Die doel van SCITAL is om personeel met n gemeenskaplike en spesifieke belangstelling in onderrig en leer byeen te bring. Ek is geëerd om in hierdie pos aangestel te wees en ek stel in die vooruitsig n fakulteit wat voortdurend onderrigpraktyke verfyn ten einde gegradueerdes met toepaslike eienskappe te lewer wat die werkplek as hoogs bekwame professionele persone, of wat nagraadse navorsing aan n navorsingsintensiewe universiteit onderneem, het prof Potgieter gesê. Sy benadruk dat die Universiteit van Pretoria vir homself die strategiese doelwit daargestel het om uitnemendheid in onderrig en leer te bereik, gemeet aan internasionale navorsingsintensiewe universiteite. Ten einde hierdie doelwit te bereik, moet navorsing wat op tersiêre wiskunde- en wetenskaponderrig fokus n integrale deel uitmaak van navorsingsaktiwiteite in die Fakulteit. Dit sal verseker dat ons onderrigpraktyk deur internasionale beste praktyke ingelig word wat nougeset ondersoek is en bewys lewer dat dit binne ons konteks relevant en geskik is. Prof Brenda Wingfield heraangestel as Adjunkdekaan Prof Brenda Wingfield is met ingang van 1 Oktober 2013 vir n tweede vierjaar-termyn as die Adjunkdekaan: Navorsing en Nagraadse Studies van die Fakulteit van Natuur- en Landbouwetenskappe aangestel. Prof Wingfield is n navorser van internasionale faam en was ook verkies tot die Raad van die Akademie van Wetenskappe van Suid-Afrika (ASSAf) vir die siklus van 2012 tot Sy het reeds meer as 240 ewekniebeoordeelde artikels gepubliseer. Prof Wingfield is een van die Navorsingsleiers van die Departement van Wetenskap en Tegnologie (DWT)/NNS se Sentrum vir Uitnemendheid in Boomgesondheid-biotegnologie, Voorsitter van die Nasionale Wetenskap- en Tegnologieforum (NWTF) en n voormalige Visevoorsitter van die Raad van Trustees van PlantBio, een van die nasionale biotegnologie ontwikkelingsentrums. Prof Brenda Wingfield Sy was in 2007 die ontvanger van die Departement van Waterwese en Bosbou se Toekenning, Vroue in Water, Sanitasie, en Bosbounavorsing, in 2008 die ontvanger van die DWT se Toekenning, Vrou van Uitnemendheid in Wetenskap en in 2009 wenner van die Afrika-unie se Vrou in Wetenskap Streekstoekenning (Suidelike streek). Voor hierdie toekenning was sy vier keer erken as n Uitsonderlike Akademiese Presteerder. Sy het n B-gradering by die Nasionale Navorsingstigting (NNS). In 2012 het sy die Kanselierstoekenning vir Navorsing ontvang. Prof Wingfield se navorsingsbelangstellings sluit in funguspopulasiegenetika en fungus-filogenetieka. Benewens haar internasionaal-erkende navorsingsprogramme oor die molekulêre filogenie en taksonomie van boom-patogeniese fungi, is sy ook tans besig om n fungusgenoom-program te ontwikkel. Haar navorsingspan het onlangs hulle eerste genoomverslag, getiteld First fungal genome sequence from Africa: Consequences scientific and regional gepubliseer. Hierdienavorsingspan het reeds reeksopeenvolgings van twintig addisionele fungusgenome gelys. Hierdie tsoenami van data van reeksopeenvolgings is n betekenisvolle bydrae tot die navorsing wat by die Universiteit van Pretoria bereik is. Gedurende my tweede termyn as Adjunkdekaan: Navorsing en Nagraadse Studies, hoop ek om die nagraadse studie-ervaring en die navorsingsuitsette van die Fakulteit te verbeter en om die loopbane, veral van jong akademici in wetenskap, te bevorder. 28 SQUARED 2 UP

29 Prof Andriëtte Bekker Die eerste vroulike hoof van die Departement Statistiek in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, prof Andriëtte Bekker, is met ingang 1 September 2013 aangestel. Sy volg prof Nico Crowther op wat sedert 1991 departementshoof was. Prof Bekker het haar voorgraadse en nagraadse studies tot op meestersvlak aan die Randse Afrikaanse Universiteit voltooi (nou die Universiteit van Johannesburg) en haar PhD aan die Universiteit van Suid-Afrika behaal. Eerste vroulike Hoof vir Departement Statistiek Haar huidige NNS-gradering is C2 en sy is n mederedakteur van Communications in Statistics. Sy het as referent vir verskeie nasionale en internasionale navorsingstydskrifte opgetree en staan aan die hoof van die Groep: Statistiese Verdelingsteorie aan die Universiteit van Pretoria. Benewens verdelingsteorie omvat haar navorsingsbelangstellings ook betroubaarheidsteorie en oor die afgelope paar jaar het sy met internasionaal vermaarde navorsers op hierdie terreine saamgewerk. Een die waardevolle bydraes tot die Departement wat prof Bekker en die departementele bestuurspan gelewer het, was die ontwikkeling van n nagraadse studiesentrum in die omgang in die Departement bekend as die Hub of Spil. Die belangrikste oogmerk met hierdie Sentrum is om meesters- en PhD-studente gelyktydig van onderrig en navorsingsfokus sowel as Prof Anguelov nuwe hoof van Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde Prof Roumen Anguelov, n wiskundige met n ywerige belangstelling in Dinamiese Stelsels, Wiskundige Modellering en Numeriese Analise is met ingang van 1 Augustus 2013 as die nuwe Hoof van die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe aangestel. blootstelling aan die bedryf te voorsien. Daarmee het sy en haar span erkenning verleen aan die belangrike rol van jong studente en dosente op die vakgebied, met die oogmerk om hulle (en daarmee saam ook alle ander lede van die Departement) van n holistiese statistiese agtergrond aan die Universiteit van Pretoria te voorsien. Prof Bekker sien daarna uit om mettertyd die Departement aan die voorpunt van internasionale statistiese ontwikkeling te sien en bevorder Maak n Verskil - omgewing in die Departement. Prof Nico Crowther Aanstellings Hy volg prof Jean Lubuma op wat vanaf 1 Mei 2004 die Hoof van die Departement was en tans aan die stuur van SARChl Leerstoel in Wiskundige Modelle en Metodes in Bioingenieurswese en Biowetenskappe is. Prof Anguelov geniet aansienlike internasionale erkenning as navorser, soos weerspieël in sy B3- gradering deur die NNS. Hy het sy MSc in Wiskunde aan die Universiteit van Sofia behaal en sy PhD aan die Universiteit van Suid-Afrika (UNISA). Prof Roumen Anguelov Voor sy aanstelling by UP in 2001 was prof Anguelov n senior dosent by die voormalige Vista Universiteit, asook in Zimbabwe en Bulgarye. Hy handhaaf n goeie publikasierekord en n lewendige navorsingsnetwerk van medewerkers en studente. Hoewel hy betreklik nuut op die gebied van Biowiskunde is, het sy werk hoë erkenning van navorsers op die gebied ontvang. As gevolg van die pogings van n groep gemotiveerde navorsers in Biowiskunde en die ondersteuning van die breër navorsingsgemeenskap het hy en ander navorsers n nuwe internasionale en interdissiplinêre vaktydskrif, BIOMATH, daargestel. Prof Anguelov is hoofredakteur van hierdie tydskrif. In 2009 is hy verkies tot medelid van die Institute of Mathematics and Informatics by die Bulgarian Academy of Sciences, uit erkenning vir die werk wat hy gedoen het. As Hoof van die Departement sê prof Anguelov dat sy eerste prioriteit die oorskakeling van n onderrigintensiewe na n navosingsintensiewe eenheid sal wees. Sy ideaal is ook dat die Departement se navorsings- en onderrigaktiwiteite n integrale deel van die akademiese inisiatief by die Universiteit moet word. Dit moet sterk bande hê met bestaande en opkomende sentra van uitnemendheid, asook die Institusionele Navorsingstemas. Hy sal ook graag wil sien dat die gemeenskap, waar die gebrek aan onderrig in wiskunde n belangrike erkende beperking op ontwikkeling is, die impak van die akademiese aktiwiteite van die Departement terdeë sal beleef. Prof Anguelov het verder gesê dat ons moet voortbou op ons bestaande sterk punte. Prof Jean Lubuma SQUARED 2 UP 29

30 Fakulteit werf verskeie nuwe bekende akademici en navorsers Die Universiteit van Pretoria het as een van sy hoof-strategiese prioriteite die werwing en behoud van uitstaande personeellede geïdentifiseer ten einde sy verbintenis tot gehalte en uitnemendheid in sy sleutelfunksies te verseker. Die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, wat mensgesentreerd is, is voortdurend op soek na geleenthede om hoogs-erkende navorsers en akademici te werf en aan te stel. In die afgelope paar maande het die Fakulteit n hele aantal internasionaal hoogsaangeskrewe en hoë-profiel navorsers en akademici gewerf en aangestel, ten einde die Fakulteit se reputasie en hoë agting verder te bevorder. Prof Roy Booth n Welbekende fisikus, prof Roy Booth, wat eers in diens van die Square Kilometre Array (SKA)- projek was en wat baie ondervinding van radioastronomie het, is onlangs by die Departement Fisika aangestel om n program in Astronomie daar te stel. Aanstellings Dr Tjaart Krüger Dr Tjaart Krüger Dr Tjaart Krüger is onlangs in die Departement Fisika aangestel ten einde behulpsaam te wees met die vestiging van Biofisika as n nuwe navorsingsveld en as n geakkrediteerd studieveld by die Universiteit van Pretoria. Voor sy aanstelling by die Universiteit van Pretoria vroeër vanjaar, was hy die Waarnemende Direkteur: Wetenskapsoperasies by die SKA en het ook n aanbieding van die SKA SA-projek aan die SKA Wetenskap- en Ingenieurswese-komitee gemaak. Vanaf 1982 tot 2006 was prof Booth die Direkteur van die Onsala Ruimte-observatorium (wat die Sweedse Nasionale Fasiliteit vir Radio-astronomie geword het) asook Professor in Radioastronomie by die Chalmers Universiteit van Tegnologie. Hy was betrokke by die projek om n millimeter-golflengte radioteleskoop op n m-hoë berg in Chili te bou, in samewerking met die Europese Suidelike Observatorium die Sweedse-ESO sub-millimeterteleskoop. Prof Booth het ook n ander Sweedse-ESO projek geïnisieer waar n millimeter-golflengteïnterferometer gebou is, wat n Europees-wye samewerking geword het. Met verloop van tyd het dit saamgesmelt met soortgelyke projekte in Japan en die VSA, wat toe die Atacama Large Millimetre Array (ALMA) geword het. Hierdie projek op die hoë berg (5 000 m) Chajnantor in Noord-Chili reeds gedeeltelik operasioneel. Dr Kruger het sy BSc-graad in Fisika, Wiskunde, en Toegepaste Wiskunde (alle vakke cum laude) in 2003 en toe n MSc in Heliosferiese Fisika (cum laude) in 2005, ook by die Noordwes Universiteit, Potchefstroomkampus, Eenheid vir Ruimtefisika, voltooi. Hy voltooi sy PhD in Biofisika (cum laude) in 2011 by die Vrije Universiteit Amsterdam se Departement Fisika en Astronomie. Voor sy aanstelling by UP, het hy postdoktorale posisies beklee by die Eenheid vir Biofisika en Lasersentrum by die Vrije Universiteit, Amsterdam, asook twee kort PhD-navorsingsbeurse by die Universiteit van Florence, Italië (Europese Laboratorium vir Nie-liniêre Spektroskopie, LENS) en die Vilnius Universiteit, Lithuania (Vilnius Universiteit Lasernavorsingsentrum). Sy huidige navorsing kan opgesom word as die ontwikkeling van unieke spektroskopie-metodes ten einde molekulêre interaksies in biologiese sisteme te verstaan en te beheer. Hierdie metodes word in die ultravinnige limiet (tw. femtosekonde tot picosekonde-tydskale) en in die enkel-molekule limiet ontwikkel, en word toegepas op natuurlike ligversamelaars ten einde n fundamentele begrip van molekulêre fotobeskerming te verkry. Prof Roy Booth Nadat hy in 1959 by die Universiteit van Wallis (Swansea) afstudeer het met n BSc graad, het prof Booth sy meestersgraad in Hoër Atmosferiese Fisika (Universiteit van Belfast) in 1964 voltooi. Sy PhD in Radio Astronomie van die Universiteit van Manchester is in 1963 aan hom toegeken. 30 SQUARED 2 UP

31 Prof Coleen Vogel Prof Coleen Vogel het onlangs by die Departement Geografie, Geoïnformatika en Meteorologie aangesluit, nadat sy vir meer as 30 jaar by die Universiteit van die Witwatersrand werksaam was. Sy het haar opleiding as klimatoloog ontvang, maar het toenemend begin werk in die sosiale dimensie van klimaatsverandering. Haar fokus is spesifiek op die aanpassing by klimaatsverandering. Sy was voorsitter en ondervoorsitter van internasionale wêreldwye wetenskaplike komitees vir omgewingsverandering (bv IHDP en LUCC). Prof Vogel was ook betrokke by die Earth System Science Programmes (groepe wat die huidige Future Earth- ontwikkelings voorafgegaan het). Sy het ook bygedra tot verskeie regeringsverwante ontwikkelingsaktiwiteite en het n bydrae gelewer tot die Rampbestuur Wetgewingsproses in Suid-Afrika. Prof Wolf-Dieter Schubert Prof Wolf-Dieter Schubert Prof Wolf-Dieter Schubert, n professor in Strukturele Biologie, is in die Departement Biochemie by die Universiteit van Pretoria (UP) aangestel. Voor sy aanstelling by UP was hy professor by die Universiteit van die Wes- Kaap (UWC), asook Adjunkhoof van die Departement Biotegnologie, vanaf 2011 tot Prof Schubert was vanaf 2005 tot 2009 n Groepleier by die Helmholtz Sentrum vir Infeksienavorsing in Brusnwick, Duitsland. Sy was een van die hoofskrywers van hoofstukke in die boek van die vierde IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change)/ Interregeringspaneel oor Klimaatverandering Afrika-hoofstuk en was ook lid van die finale samestellingspaneel van outeurs van daardie verslag. Sy is tans ʼn hoofstukouteur wat bydra tot die Vyfde assessering van die IPCC. Sy werk aan n hoofstuk wat handel oor Menslike Sekerheid. ʼn Nobelprysvir Vrede is aan die outeurspan toegeken, tesame met Al Gore, vir hulle pogings om die vierde evalueringsverslag saam te stel. Sy het die Burtoni-toekenning vir internasionale uitnemendheid ontvang vir aanpassingsnavorsing, asook die Universiteit van die Witwatersrand se Visiekanselier se Onderrigtoekenning vir uitnemendheid in onderrig. Prof Vogel is ook n Buitengewone Professor by die Universiteit van Stellenbosch en is behulpsaam met die onderrig oor klimaatveranderingaanpassing en transdissiplinariteit. Aanstellings Prof Schubert voltooi sy BSc honneurs- en meestersgrade in Chemie by die Universiteit van Kaapstad. Hy behaal sy PhD Summa cum laude (met onderskeiding) by die Vrye Universiteit van Berlyn in Duitsland. Prof Schubert het vir n paar jaar lank n postdoktorale studiebeurs gehad by die Duitse Navorsingsentrum vir Biotegnologie. Hy het n H-indeks van 23 met 2148 aanhalings en tans is hy in besit van n NNS B1-gradering. Prof Schubert se navorsingsbelangstelling sluit in: Strukturele Biologie, Biofisika, Biochemie, Molekulêre meganismes van oordraagbare siektes, Molekulêre aspekte van aangebore immuniteit, asook Medisyneontdekking en -ontwerp. Die afgelope dekade het sy navorsing gefokus op die molekulêre meganismes onderliggend tot die bakterieel-geïnfekteerde siektes. Die vernaamste organismes waarvoor projekte geselekteer was, sluit in die soogdierpatogeen Listeria monocytogenes, Pseudomonas aeruginosa, Legionella pneumophila, Streptococcus sp., Yersinia pseudotuberculosis en Helicobacter pylori in. Die fokus het onlangs verskuif om Mycobacterium tuberculosis in te sluit, wat die veroorsakende agent van menslike tuberkulose n hoofoorsaak van vroegtydige dood in Suid-Afrika. Noudat hy aangestel is by UP, beplan hy om sy navorsingsbasis uit te brei na ander menslike en dierlike patogene, soos malaria, Afrika-perdesiekte, voëlgriep en bosluise. Dit sal geskied in samewerking met kollegas in die Natuurwetenskape, Veeartsenykunde en Gesondheidswetenskappe. Prof Coleen Vogel Haar huidige navorsingbelangstelling is steeds om in die sosiale en menslike dimensies van klimaatveranderingvolhouding te werk. Dit sluit in hulpverlening in die bou en verbetering van ruwe reaksies op klimaatverandering aanpassing, effektiewe klimaatverandering reaksies en pogings om ramp-risiko te verminder. Sy is tans betrokke by samewerking met verskeie gebruikers in klimaatveranderingsaanpassingspogings en verleen ondersteuning in sommige van die Universiteit van Pretoria se pogings betreffende Voedselsekerheid. Sy stel ook baie belang in Opleiding vir klimaatsveranderingaanpassing en is deel van n verwysingsgroep van die Soros Open Society Foundations, wat universitêre curricula oor die ontwikkeling van klimaatsveranderingaanpassing in Afrika bevorder. SQUARED 2 UP 31

32 Prof James Raftery Prof James Raftery is vroeër hierdie jaar as professor in die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde aangestel. In 1986 was hy in diens van die Universiteit van KwaZulu Natal as dosent en is in 2001 bevorder tot professor in die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde, nou bekend as die Skool vir Wiskunde, Statistiek en Rekenaarwetenskap. Prof Raftery het sy grade in wiskunde tot en met sy PhD by die Universiteit van Natal voltooi. Sy hoof-navorsingsbelangstellings sluit in: logika, algebraïese logika en universele algebra. Prof Raftery dien op die redaksie van Algebra Universalis, vanaf 2005, en was ook Gesamentlike Redakteur van die spesiale uitgawe van Studia Logica in 2006 ter nagedagtenis aan WJ Blok, in Aanstellings Prof Raftery het sy navorsingsloopbaan as klassieke algebraïs (met spesialisering in die teorie van wiskundige ringe en modules), afgeskop Hy het ook belangstelling in die velde van logika en universele algebra ontwikkel. Sy navorsing gedurende die afgelope jare het grotendeels te doen gehad met die gebruik van algebraïese metodes in logika. Sy werk bestaan uit twee aspekte. Die eerste is ʼn konkrete aspek waar algebraïese metodes in die ontleding van spesifieke deduktiewe stelsels (byvoorbeeld intuïtiewe, modale, lineêre en sub-strukturele logika), gebruik word. Hierdie metodes verskaf somtyds oplossings vir logiese probleme, wat nie deur middel van ander benaderings opgelos kon word nie. Dit lei gedurig tot die ontdekking van feite aangaande wiskundige voorwerpe genaamd reswaarde-strukture. Tweedens is daar die studie van deduktiewe stelsels in die algemeen, en die identifisering van sleuteleienskappe wat hulle in verskillende grade vatbaar maak vir algebraïese hantering. Hierdie gebied van ondersoek word abstrakte algebraïese logika genoem. Die universele algebraïese metodes is oor die algemeen van toepassing op beide hierdie aspekte. Die logika (behalwe die van klassieke logika) waarop hierdie metodes van toepassing is, het ook ʼn impak op n verskeidenheid velde, soos die van rekenaarwetenskap, taalkunde, filosofie en wiskunde self. Prof Konstantinos Zoubos Prof Konstantinos Zoubos Prof Konstantinos Zoubos het onlangs by die Departement Fisika aangesluit as medeprofessor. Hy was ʼn medeprofessor sowel as ʼn assistentprofessor by die Niels Bohr Instituut, Kopenhagen, Denemarke, voor sy aanstelling by die Universiteit van Pretoria. Hy was ook ʼn postdoktorale navorser by hierdie Instituut, asook by die Physics Department of Queen Mary University of London, Verenigde Koninkryke. Prof Zoubos het sy studies het by die University of Patras, Griekeland, begin, waar hy sy Ptyhio (4-jaargraad) in Fisika voltooi het. Hy het daarna met ʼn MSc in Teoretiese Fisika by die Imperial College, University of London, gegradueer. In 2004 het hy sy PhD in Teoretiese Fisika by die State University of New York, Stony Brook, VSA, voltooi. Hy doen navorsing op die gebied van Hoë-energie Teoretiese Fisika en is spesifiek geïnteresseerd in situasies waar die wisselwerking tussen partikels sterk is, en die alledaagse benaderingsmetodes tot kwantumgebiedsteorie nie van toepassing is nie. In baie van hierdie gevalle word tegnieke wat afgelei is van Stringteorie, en veral formalisme, bekend as holografie, wat sterkverbinde kwantumgebiedsteorie met swakverbinde gravitasieteorie in hoër dimensies, gebruik. Prof James Raftery Prof Zoubos se onlangse navorsing is gerig op die toepassing van holografiese idees op geïdealiseerde teorieë (met die spesiale eienskap van integreerbaarheid), laerdimensiemodelle (waar die gravitasieteorie veralgemeen word na ʼn hoërtolteorie), en meer realistiese instellings (met die doel om ʼn begrip van die proses van chiral symmetry breaking te verkry) wat verband hou met een van die grootste teoretiese vraagstukke in partikelfisika. In kort is die vraag: Hoe verkry die proton sy massa deur die verbindingsenergie van sy samestellende kwarks. 32 SQUARED 2 UP

33 Prof Mujahid Abbas wetenskaplikes in ander vakgebiede gedoen. Hy is veral geïinteresseerd in die potensiaal om meer fisiologie, fisiese geografie en mikroklimatologie in ekologie te inkorporeer. Prof Mujahid Abbas is onlangs in die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde aangestel. Hy het sy PhD op die gebied van Funksionele Analise (Wiskunde), voltooi. Die titel van sy tesis is: Solution of random operator equations and inclusions. Hy het eers ʼn postdoktorale navorsingsbeurs aan die Universiteit van Indiana, Bloomington, VSA voltooi vanaf 2006 tot Daarna het hy n tweede postdoktorale studiebeurs vanaf 2010 tot 2011 aan die Universiteit van Birmingham VK voltooi. Hy is tans ʼn senior-erenavorsingsbeurshouer by die Universiteit van Birmingham. Prof Abbas het reeds twee boeke gepubliseer en 170 artikels vir internasionaal-bekroonde vaktydskrifte geskryf. Vele van sy publikasies kan as maatstaf gebruik word. Sy navorsingswerk bied gehalte en verskeidenheid, waarvan die interdissiplinêre aard duidelik sigbaar is. Hy het reeds leiding gegee aan vele meesters- en doktoralestudente en hy is studieleier vir nog n paar ander studente. Hy is ook ʼn beoordelaar vir die American Mathematical Society. Hy dien as konsultant in verskillende projekte wat deur die King Fahd Universiteit van Petroleum en Minerale, Saoedi Arabië, geborg is. Hy het drie agtereenvolgende navorsingsproduktiwiteitstoekennings van die Raad van Wetenskap en Tegnologie, van die regering van Pakistan, verwerf. Uit erkenning vir sy waardevolle bydrae op sy vakgebied, het die Pakistanse Akademie vir Wetenskap ook ʼn goue medalje, aan hom toegeken. Hy het reeds sy navorsingswerk by verskillende seminare en konferensies in verskeie lande, insluitend die Verenigde Koninkryk, Italië, Jordanië, Saoedi Arabië, Thailand, Korea en die VSA, voorgelê. Prof Abbas is ook ʼn lid van die Redaksie van World Scientific Journal gepubliseer deur Hindawi Publishing. Sy belangstellingsveld sluit die volgende in: Vastepuntteorie en die toepassing daarvan, Topologiese vektorruimtes en nie-liniêre operatore, Beste Skattingsteorie, Vae logika en Konvekse Optimaliseringsteorie. Dr Peter le Roux Plantwetenskappe verwelkom twee nuwe Groen lektore Die Departement Plantwetenskappe is bevoorreg om in hierdie jaar, nie net een nie, maar twee nuwe lektore in Ekologie te verwelkom, naamlik dr Michelle Greve en dr Peter le Roux. Dr Peter le Roux voltooi sy BSc (Ekologie) cum laude aan die Universiteit van Pretoria in 2000 en sy BSc (Hons) cum laude in Vanaf Pretoria verhuis hy na die Universiteit van Stellenbosch, waar hy sy MSc en PhD studies voltooi onder die leiding van Prof Melodie McGeoch. Sy MSc studie het oor Azorella selago (Apiaceae) as n model vir die ondersoek van klimaatsveranderingseffekte in sub-antarktika gehandel en sy PhD het gehandel oor klimaatverandering en vaskulêre plant spesies interaksies op sub- Antarktiese Marion Eiland. Hy het ook n postdoktorale studiebeurs vanaf 2009 tot 2011 by die Sentrum vir Indringingsbiologie (Universiteit van Stellenbosch) voltooi saam met prof Steven Chown en vanaf 2011 tot 2013 n postdoktorale studiebeurs by Helsinki Universiteit voltooi, saam met prof Miska Luoto. Sy breë navorsingbelangstelling is gemeenskapsekologie, met spesifieke verwysing na interspesifieke interaksies, die impak van wêreldwye omgewingsverandering, en die wyse waarop die eersgenoemde die impak van die laasgenoemde versag. Sy navorsingdoelwit is om ons begrip te verbeter van wat die bepalende faktor is wat fyn- en growwekaal spesieverspreiding bepaal en die samestelling van gemeenskappe. Die doel is om hierdie kennis aan te wend ten einde die ekologiese impak van verandering in omgewingstoestande te begryp. Baie van sy navorsing is in samewerking met Dr Michelle Greve verwerf in 2002 haar BScgraad in Biodiversiteit en Ekologie cum laude aan die Universiteit van Stellenbosch en in 2003 haar BSc Hons-graad in Dierkunde cum laude. Haar onderwerp was die neste-omvang op Suidelike Oseaaneilande, gemeet met n nuwe metingskaal, onder die leiding van prof Steven Chown. Sy behaal haar MSc graad in Dierkunde by dieselfde universiteit, onder die supervisie van prof Steven Chown. Die onderwerp van haar navorsing was die voëldierreaksies op omgewingstoestande en grondverbruikveranderinge in Suid-Afrika, in ag genome diversiteit, samestelling en liggaamsgrootte. Sy het haar PhD suksesvol voltooi by die Departement Biowetenskappe by die Aarhus Universiteit in Denemarke, onder die supervisie van prof Jens-Christian Svenning en Anne Mette Lykke. Dit het gehandel oor die verspreidingspatrone van Afrika-plantegroei en flora. Sy het ook haar postdoktorale studies by hierdie universiteit voltooi onder supervisie van prof Trine Bilde. Die studie handel oor die evolusionêre effekte van inteling op geskiktheid waar die fisiologiese verdraagsaamheid van Stegodyphus spinnekoppe as n modelsisteem gebruik word. Dr Michelle Greve Haar navorsingsbelangstelling handel hoofsaaklik oor die redes waarom organismes voorkom waar hulle wel voorkom, maw watter prosesse en gebeure kan op die organismes se verspreiding en diversiteitspatrone dui, en hoedanig huidige en toekomstige bedreigings hierdie verspreiding en diversiteit sal beïnvloed. Baie van haar navorsing het vanuit n makro-ekologiese perspektief op hierdie vrae gefokus. Sy het onlangs begin delf in die raakvlakke tussen fisiologiese verdraagsaamheid en makro-ekologiese verspreidingspatrone. Haar omvang van haar novorsing dek n aantal sisteme en taxa, insluitend plante en diere van die Suidelike Oseeaneilande, voëls van Suid- Afrika, die ekofisiologie van ingeteelde sosiale spinnekoppe, en Afrika-plantegroei en plantverspreidingspatrone. Aanstellings Prof Mujahid Abbas SQUARED 2 UP 33

34 Internasionaal vereerde geoloog tree af Aanstellings Ten spyte van al die lof wat hom toegeswaai is en internasionale toekennings wat hy in sy roemryke loopbaan ontvang het, is prof Pat Eriksson nog steeds n nederige mens. Prof Eriksson tree aan die einde van 2013 af, nadat hy vir sewe jaar lank Hoof van die Departement Geologie was en vir meer as dertig jaar lank as n befaamde akademikus in Geologie gedien het. Sommige van die toekennings wat sy uitnemendheid as akademikus en navorser van internasionale kaliber bevestig en gevier het, sluit in die 2009 Kontinentale Wetenskaplike Toekenning van die Afrika-unie in 2009, in 2010 die Nasionale Wetenskap- en Tegnologieforum se Toekenning vir Lewenslange prestasie, asook die 2012 Aardwetenskappetoekenning van TWAS (World Academy of Science). Prof Eriksson was in 2007 die ontvanger van die Nasionale Navorsingstigting se Presidentstoekenning, asook die Ereledetoekenning van die Geologiese Vereniging van Afrika en die Suid-Afrikaanse Medalje van die Suider- Afrikaanse Assosiasie vir die Bevordering van Wetenskap, beide in Hy was ook sedert 1999 n Uitnemende Akademiese Presteerder van die Universiteit van Pretoria (UP), en sy toekennings sluit in die Medalje vir Akademiese Uitnemendheid, die Eeufees-navorsingsmedalje en die Kanselierstoekenning vir Navorsing (almal van UP). Prof Eriksson behaal sy BSc (Geologie) aan die Universiteit van Natal in Hierna werk hy vir twee jaar lank as n eksplorasiegeoloog vir Anglo American in Namakwaland. Hy keer terug na die Universiteit van Natal (nou die Universiteit van KwaZulu-Natal) in 1977, waar hy sy Honneursgraad (Geologie) verwerf. Hierna volg sy MSc (1979) en n PhD (1984). In Julie 1982 sluit Prof Eriksson by UP se Departement Geologie aan as n lektor, en vorder deur die range totdat hy in 1994 professor word. In 1998 verwerf hy die Dr rer nat habil (Hoër Doktorsgraad) van Ludwig-Maximilians-Universiteit in München, Duitsland. In Desember 2006 word hy aangestel as die Hoof van die Departement Geologie, en in Junie 2008 as waarnemende Voorsitter van die Skool van Fisikawetenskappe ( n posisie wat hy tot aan die einde van 2009 beklee). Prof Eriksson het sedimentologie, bekken-analise, historiese geologie en kors-evolusie gedoseer vanaf 1982 tot Tans bied hy lesings aan in die eersgenoemde twee vakke. Hy is die outeur en mede-outeur van 205 wetenskaplike artikels en boekbydraes, en mederedakteur van twee boeke (beide deur Elsevier Science gepubliseer): The Precambrian Earth: tempos and events (2004), en Atlas of Microbial Mat Features preserved within the Siliciclastic Rock Record (2007). Hy is tans hoofredakteur van die Journal of African Earth Sciences en mederedakteur van die vaktydskrifte: Gondwana Research, en Marine and Petroleum Geology en is ook n raadslid van Prof Pat Eriksson Sedimentary Geology. Hy is n Erelid van die Geologiese Vereniging van Suid-Afrika, n Erelid van die Koninklike Vereniging van Suid-Afrika en n lid van die New York Academy of Sciences en van die Akademie van Wetenskappe van Suid-Afrika. Maar die belangrikste van alles, prof Eriksson is getroud met Marianne, talentvolle kunstenaar en skrywer van kinderboeke. 34 SQUARED 2 UP

35 Bekroonde Professor in Organiese Chemie oorlede Robert Vleggaar, n professor en voormalige Hoof van die Departement Chemie is op 4 November 2013 oorlede. Hy word oorleef deur sy eggenoot, Connie, twee kinders en drie kleinkinders. Prof Casper Schutte Bekende wetenskaplike oorlede Casper Jan Hendrik Schutte, ʼn Buitengewone Professor in die Departement Chemie, en verbonde aan die Instituut vir Gevorderde Studies is op 29 Julie vanjaar oorlede. Hy word oorleef deur sy eggenoot, Roswitha, drie kinders en agt kleinkinders. Prof Schutte is op 30 Oktober 1934 gebore. Sy loopbaan in die natuurwetenskappe strek oor ʼn tydperk van meer as 50 jaar. Hy het die grade BSc en BSc Honneurs in Chemie aan die Noordwes-Universiteit verwerf, asook die Dr Math et Phys-graad aan die Universiteit van Amsterdam, in Hy was vroeër werksaam by onder andere die Noordwes-Universiteit, die WNNR, die Universiteit van Suid-Afrika, en die Universiteit van Pretoria Prof Schutte was ʼn voormalige Professor in Fisiese Chemie en ook Dekaan van die Fakulteit Natuurwetenskappe aan Unisa en het as die Hoofuitvoerende Direkteur: Wetenskap, Tegnologie en Inligtingkunde by Unisa afgetree. In Januarie 2005 is prof Schutte aangestel as Ereprofessor en in Januarie 2008 as Buitengewone Professor in Chemie aan die Universiteit van Pretoria, en ook as n lid van die UP Sentrum vir Gevorderde Navorsing. Hy was mentor vir talle nagraadse studente in Chemie aan UP en het ook gefokus op die gebruik van kwantumteorie en die struktuur van materie. Hy het as promotor of medepromotor vir meer as 30 PhD- en 20 MScstudente opgetree en het meer as 75 navorsingsartikels in internasionale natuurwetenskaplike vaktydskrifte gepubliseer. Hy was die outeur van drie handboeke en 19 publikasies in opvoedkunde en inligtingstegnologie. Sy lesings oor die kuns en wetenskap van die antieke Egiptiese periode was uiters gewild. Robert Vleggaar was n professor in Organiese Chemie aan die Universiteit van Pretoria en was van 2008 tot 2010 Hoof van die Department Chemie. Sedertdien was hy op kontrak aangestel om die Afdeling Organiese Chemie te lei tot einde Hy is in Rotterdam gebore, maar die gesin het kort na sy geboorte na Suid-Afrika geïmmigreer. In 1965 het hy sy BSc-graad (Chemie en Wiskunde) aan UP verwerf. In 1966 is hy as tegniese assistent in die Departement Organiese Chemie aan die Universiteit aangestel, en in 1967 voltooi hy sy BSc-honneursgraad in Chemie. Van 1969 tot 1972 het hy as navorsingsassistent in die Departement Organiese Chemie gewerk, terwyl hy verder studeer het. Prof Vleggaar het in 1970 n MSc-graad in Organiese Chemie behaal, gevolg deur sy DSc-graad in In dieselfde jaar het hy hom by die Afdeling Organiese Chemie van die Wetenskaplike Navorsings- en Nywerheidsraad (WNNR) se Nasionale Chemiese Navorsingslaboratorium as senior spesialisnavorser aangesluit. Hy het sy navorsing hoofsaaklik gefokus op die struktuurverheldering, biosintese en ontleding van fisiologies-aktiewe swammetaboliete, die sogenaamde swamgifstowwe. In 1986 is prof Vleggaar as navorsingsleier van die bioanorganies chemiegroep in die afdeling aangestel, en in 1987 as waarnemende afdelingshoof. In 1975 Prof Robert Vleggaar het hy Suid-Afrika verlaat om ʼn postdoktorale beurs aan Cambridge Universiteit op te neem om die stereospesifiekheid van ensiem-bevorderde reaksies te bestudeer. In memoriam Prof Schutte was vir twee termyne die President van die SA Chemiese Instituut (SACI) en was die ontvanger van die James Moir gedenkmedalje en die Raikesmedalje van SACI. Hy was die president van die Gesamentlike Raad vir Wetenskaplike Organisasies van Suid-Afrika, asook die voorsitter van die Chemie-afdeling van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Die Havenga Prys vir Chemie is ook aan hom toegeken. Sy onbaatsugtige en entoesiastiese betrokkenheid by die wetenskap in Suid-Afrika was ʼn buitengewone gawe. Sy skerpsinnige en akkurate opsomming van ʼn groot aantal akademiese sake het dikwels met humor gepaard gegaan. Hy was ʼn buitengewone rolmodel en inspirasie vir baie natuurwetenskaplikes, jonk en oud. Hy het hom in 1987 by die nuutgestigte Afdeling vir Voedselwetenskap en -tegnologie van die WNNR aangesluit as Programbestuurder: Voedsel- en Landbouchemikalieë. In 1990 is hy as professor in Organiese Chemie in die Departement Chemie aan UP aangestel ʼn pos wat hy tot sy voortydige dood beklee het. Prof Vleggaar was ʼn lid van die Royal Society of Chemistry, Verenigde Koninkryk (VK), lid van die Suid-Afrikaanse Chemiese Instituut en het as voorsitter van die Pretoria-tak gedien vanaf 1985 tot Hy was ook ʼn lid van die American Chemical Society. Prof Vleggaar was skrywer of medeskrywer van meer as 128 wetenskaplike artikels. Die impak van sy werk word deur ʼn indrukwekkende ISI H-faktor van 27 weerspieël. Tydens UP se eeufeesvieringe in 2008 is sy naam gelys in die erelys van die honderd mees prominente navorsers in die Universiteit se bestaan. SQUARED 2 UP 35

36 Deelnemende leerders aan die Loopbaan- en Beursskou in Augustus hierdie jaar. Loopbaan- en Beurskou stel geleenthede in landbou ten toon Funksies en gebeure Een van die suksesverhale van die jaarlikse Loopbaan- en Beursskou wat deur die Universiteit van Pretoria (UP) aangebied is, is n betekenisvolle toename in studentegetalle in die skaars vaardighede - studievelde, soos tuinbou, plantproduksie, grondwetenskap en plantpatologie. Volgens dr Diana Marais, Senior Lektor in die Departement Plantproduksie en Grondwetenskap het die Departement gedurende die afgelope twee jaar ʼn betekenisvolle toename in die aantal ingeskrewe tweedejaarstudente beleef, wat Plantproduksie en Grondwetenskap gekies het. Die mees verstommende was die betekenisvolle toename in die getal honneursstudente in Plantproduksie en Grondwetenskap. Hierdie toename in getalle is n direkte gevolg van die Loopbaanskoue, het dr Marais bevestig. Die derde Loopbaan en Beursskou, wat in Augustus vanjaar op die Hatfieldkampus gehou is, was n inisiatief van die Produce Marketing Association (PMA), n internasionale industrie-organisasie vir die varsprodukte industrie, in vennootskap met UP se Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe. Die Loopbaanskoue (by UP en die Universiteit van Stellenbosch) het in 2011 begin en was die gevolg van ʼn versoek vanaf industrie-deelnemers dat die industrie aan jongmense ten toon gestel word, ten einde die opwindende loopbaangeleenthede in die landbou- en voedselvoorsieningsketting te bevorder. Meer as studente en skoliere het vanjaar die Loopbaan- en Beursskou bygewoon. Die volledige voorsieningsketting in varsprodukte was verteenwoordig en studente en leerders was blootgestel aan n verskeidenheid van loopbaangeleenthede. Mnr Johan du Plessis, Menslikehulpbronbestuurder van ZZ2, ʼn groot kommersiële boerdery het gesê: Ek was verbaas om te sien hoeveel studente belangstelling getoon het in wat ons doen. By ZZ2 het ons geleenthede in alle fasette van die voorsieningsketting. Dit was dus vir my verblydend om met so baie voornemende studente te praat. Sommige van die maatskappye wat aan die Loopbaanskou deelgeneem het, was Bayer, Citrus Academy, Fruit & Veg City, John Deere, McCain, Monsanto, Pioneer Foods, Potatoes SA, Santam Agri, Shoprite/Freshmark, Woolworths, ZZ2 en vele ander. Studente wat meer ontdek omtrent ʼn loopbaan in die landbou-industrie. 36 SQUARED 2 UP

37 Almal welkom by Vroeglentewiskundeoggend Die Departement Wiskunde en Toegepaste Wiskunde het die langverwagte seisoenverandering met n Vroeglente Wiskundeoggend aan die begin van Augustus verwelkom. Hierdie was die sewende jaarlikse gebeurtenis van sy soort, waar die Departement besoekers van oraloor verwelkom en n spreker nooi wat by almal aanklank vind. Hierdie jaar se spreker by uitnemendheid was grootmeester Kevin Horsley, n kenner van memoriseringstegnieke. Hy is n persoon wat in staat is om die eerste tienduisend syfers van die nommer pi te noem. Die onderwerp van sy praatjie Jy is baie slimmer as wat jy dink het wye belangstelling uitgelok en hy het die groot gehoor vermaak, ingelig en aan hulle genot verskaf. Van links: Eloise Cooper (Kevin se assistent), dr Quay van der Hoff, Grootmeester Kevin Horsley en prof Ansie Harding (organiseerder). Kevin het vanuit die staanspoor die gehoor beïndruk deur hulle te versoek om n sestigsyfergetal te skep. Hy het die getal binne twintig sekondes gememoriseer, en dit ewe gemaklik vorentoe sowel as agteruit herhaal. Hy het op n vrygewige en humoristiese wyse tegnieke vir die verbetering van n mens se geheue met die gehoor gedeel. Hy het hierdie tegnieke gedemonstreer deur aan die gehoor te wys hoe om die name van die eerste 20 presidente van die Verenigde State van Amerika, met die grootste gemak te memoriseer. Die oggend is in die pragtuine van die Departement Wiskunde afgesluit, waar gaste die gasvryheid van die Departement kon geniet en Kevin Horsley persoonlik kon ontmoet. Eerste Onderrig- en Leerdag op Mamelodikampus Funksies en gebeure Van links: Prof Marietjie Potgieter (Adjunkdekaan:Onderrig en Leer: Fakulteit Natuuren Landbouwetenskappe), dr Rejoice Nsibande (Opvoedingskonsultant), dr Quenton Kritzinger (Direkteur: Vierjaarprogramme), dr Erika Müller (Waarnemende Bestuurder: ENGAGE) en me Ferie Samadi (Opvoedingskonsultant). Gedurende September hierdie jaar het doseerpersoneel van die Universiteit van Pretoria (UP) se Vierjaarprogramme en ENGAGE-program die geleentheid gehad om tydens die eerste Onderrig- en Leerdag op die Mamelodikampus met mekaar te gesels en om gedagtes uit te ruil oor hulle ondervindings en onderrigpraktyke. Dit word voorsien dat hierdie dag n jaarlikse instelling sal word. Tans bied UP vyf programme aan wat befonds word deur n toekenning van die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding (DHET) Stigting. Hierdie toekennings sluit in die Vierjaar-programme vir BSc, BSc (IT), BIS Multimedia en BCom, asook die ENGAGE-program, soos aangebied deur die Fakulteit Ingenieurswese, Bou-omgewing en Inligtingstegnologie. Volgens dr Quenton Kritzinger, Direkteur van die UP Vierjaarprogramme kry personeel selde die geleentheid om met mekaar te gesels en om gedagtes uit te ruil oor hulle ondervindings en onderrigpraktyke, selfs met personeel in dieselfde program, as gevolg van die intensiewe aard van die programme. Dr Kritzinger het dit benadruk dat daar n behoefte by personeel bestaan om met mekaar te gesels en om hulle onderrigondervinding in die uitgebreide programme met mekaar te deel. Dr Kritzinger het ook verduidelik dat personeel van verskillende metodes en strategieë gebruik maak in hulle onderrig, wat vir ander van waarde mag wees. Daarom sal hierdie inisiatief n platform skep waar hierdie strategieë met hulle kollegas gedeel kan word. Hierdie Onderrig- en Leerdag sal ʼn spesifieke tyd aan personeel in hierdie programme voorsien om sodoende hulle onderrig- en leerondervinding en praktyke met mekaar te deel. Dit bied ook aan die personeel die geleentheid om hulle navorsingsaktiwiteite (en die verskillende teorieë wat hulle in die proses gebruik) met mekaar te deel. Op hierdie manier wil ons kommunikasie tussen die verskillende uitgebreide programme by UP bewerkstellig en wil ons ook die ontwikkeling van personeel betreffende die vakkundigheid van onderrig en leer bevorder. Prof Marietjie Potgieter, Adjunkdekaan: Onderrig en Leer in die Fakulteit: Natuur- en Landbouwetenskappe het die openingstoespraak, met die titel Overconfidence: Both a virtue and a vice gelewer. SQUARED 2 UP 37

38 Funksies en gebeure Internasionale Chemie Konferensie help met volhoubare groei Soos wat die eise van die wêreldwye en snelgroeiende middelklas opwaarts spiraal, domineer die uitdagings van klimaatverandering en oseaan-degradering nog steeds op ons planeet. Maar ons moet ook die uitdagings in die oë staar om volhoubare voedsel, minerale, varswater en energiebronne teen ekonomies-bekostigbare vlakke te handhaaf. Prof Sir David King het sy opinie oor hierdie onderwerp tydens die volledige openingslesing, van die12de Internasionale Chemie Konferensie Afrika (ICCA) 2013 gedeel. Die titel van sy lesing was: Improving human well-being on a resource-limited planet can we do it? Die 12de Konferensie is vanaf 8 tot 12 Julie 2013 by die Universiteit van Pretoria (UP) aangebied. Dit is gesamentlik deur die Universiteit van Suid-Afrika, UP en die Tshwane Universiteit van Tegnologie (TUT) georganiseer. Prof Sir David King is die Voorsitter van Future Cities Catapult, Kanselier van die Universiteit van Liverpool, Senior wetenskaplike raadgewer vir die UBS, Raadgewer vir President Kagame van Rwanda, en Direkteur van Cambridge Kaspakas. Hy is ook Voorsitter van die National Oceanography Advisory Board van die Verenigde Koninkryk, is Raadslid van die Ditchley Foundation, en is nie-uitvoerende direkteur van Midatech Limited. Hy was vanaf 2000 tot 2007 die Regering van die Verenigde Koninkryk se Hoof wetenskaplike raadgewer. Hy het die noodsaaklikheid daarvan bevorder dat regerings ingryp in klimaatsverandering en het n wesenlike rol gespeel in die stigting van die Instituut van Energie-tegnologie ter waarde van een miljard Britse pond. Hy het n indiepte toekomsproses geskep wat die regering adviseer oor n wye reeks langtermynkwessies, van oorstromings tot vetsugtigheid. Prof Sir King het meer as 500 artikels gepubliseer wat handel oor oppervlaktewetenskap katalise en wetenskap en beleid. Vir hierdie artikels het hy baie toekennings en medaljes verwerf. Hy was ook Verkose Genoot van die Royal Society in 1991, en Buitelandse Genoot van die American Academy of Arts and Sciences in Hy is in 2003 tot ridder geslaan en benoem as Officier dans l ordre national de la Légion d Honeur in Oor die jare heen het die ICCA gegroei tot een van die mees opwindende en besbygewoonde vergaderings in Afrika. Dit is toegewyd aan die velde van chemie en verwante dissiplines. Hierdie internasionale vergadering met sy multidissiplinêre aard, bring Afrika se eie bekende wetenskaplikes, sowel as ander wêreldleier-gesagsfigure bymekaar gebring om die praktiese aspekte van chemie aan te spreek, wat onder andere analitiese, omgewings, organiese, anorganiese, fisiese chemie, chemiese opvoeding, biochemie, chemiese ingenieurswese en ander verwante dissiplines insluit. Die konferensie het uit voltallige, sleutellesings en n uitgebreide tegniese program van lesings en plakkaat-voorleggings bestaan. Dit alles het daarop gefokus om praktiese oplossings vir die diverse uitdagings wat deur Afrika in die oë gestaar word, te voorsien. ICCA voorsien die ideale platform vir die meeste maatskappye om wetenskaplike en tegniese innovering van laboratoriumtoerusting en nuwe produkte ten toon te stel. Maatskappye is dus uitgenooi om hulle kommersiële produkte uit te stal, want dit was die ideale geleentheid om die besigheid van laboratorium toerusting te bedryf. Van links: Prof Matthew Nindi (Unisa en Voorsitter van die ICCA-reëlingskomitee), prof Egmont Rohwer (Hoof van die Departement Chemie by UP en n lid van die ICCA-reëlingskomitee), prof Sir David King en prof Jonathan Okonkwo (TUT). Foto: ChilliPix 38 SQUARED 2 UP

39 Prof Michael Greenacre voer een van sy statistiekliedjies op die klavier uit. Lewendige viering van Wêreldjaar van Statistiek Wie sê statistiek is vervelig? Verseker niemand by die Universiteit van Pretoria (UP) nie. Dit spreek uit die lewendige manier waarop hierdie studieveld in Oktober vanjaar by die Universiteit gevier is. n Galageleentheid is in die foyer van die Aula gehou om die Wêreldjaar van Statistiek, n wêreldwye inisiatief wat deur die American Statistical Association (ASA) van stapel gestuur is, te vier. Prof Michael Greenacre, n hoog aangeskrewe statistikus van die Universitat Pompeu Fabra in Barcelona, Spanje, het die gaste se aandag geboei deur n akademiese toespraak, gekombineer met n klavieruitvoering. Prof Greenacre se vaardige klavierspel, terwyl hy n insiggewende en toepaslike blik op die statistiek verskaf het, het almal meegevoer. Die prysuitdeling van die WYSUP 2013-kompetisie het n belangrike deel van die viering uitgemaak. Die kompetisie, met die tema Onverwagte Statistiek, is aan die begin van die jaar deur die Departement Statistiek van stapel gestuur. Inskrywings moes visueel van aard wees en moes statistiek op n toepaslike wyse uitbeeld. Funksies en gebeure Die doel van die geleentheid was om mense bewus te maak van die belangrikheid van die studieveld van statistiek oor vele terreine, insluitend die alledaagse lewe van diegene verbonde aan die Universiteit. Verskeie hoogwaardigheidsbekleërs van die Universiteit, die SAS Instituut, Statistiek Suid-Afrika en die Nasionale Navorsingstigting, asook verteenwoordigers van verskeie maatskappye in die bedryf, het die geleentheid bygewoon. Prof Cheryl de la Rey (Visekanselier en Rektor), mnr Pali Lehohla (Statistikus- Generaal, StatsSA), prof Andriëtte Bekker (Hoof: Departement Statistiek) en prof Anton Ströh (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe). Mnr Murray de Villiers (Algemene Bestuurder: SAS Suid-Afrika), mnr Desan Naidoo (Besturende Direkteur van die SAS Instituut) en me Michaele Giocovazzi (eerstepryswenner van die WYSUP2013-kompetisie). Me Michaela Giocovazzi, n tweedejaarstudent in BSc Aktuariële Wetenskap, se inskrywing was die beste en sy het met die eerste prys van R15 000, geborg deur die SAS Instituut, weggestap. Me Giocovazzi se inskrywing was n papiervoukunswerk (origami), bestaande uit meer as wit, gevoude papierhemde, geplak op n doek die grootte van n deur. Tussen die wit hemde was n enkele rooi hemp, wat die onverwagte statistiek voorgestel het. SQUARED 2 UP 39

40 Wat leef in ons water? Prof Francis de los Reyes van die De los Reyes op aspekte wat verband hou met Departement Siviele-, Konstruksie- en die behandeling van afvalwater, die molekulêre Omgewingsingenieurswese by die North Carolina mikrobiese ekologie van die verwydering State University het onlangs die UP Waterinstituut van smetstowwe uit vaste en vloeibare afval, besoek om sy uitgebreide kennis oor molekulêre asook water en higiëniese versorging vir mikrobiese ekologie en die rol wat dit speel in die ontwikkelende lande. Met sy universitêre behandeling van afvalwater, te deel. kwalifikasies in Landbou-ingenieurswese, Siviele Ingenieurswese en Omgewingsingenieurswese, Tydens sy besoek het prof De los Reyes n lesing het prof De los Reyes n wye kennis oor die getiteld: Who s there and what are they doing? behandeling van afvalwater. Sy werk variëer aangebied. In sy navorsing en onderrig fokus prof van die toepassings in landelike gebiede, tot die uitvoerige wetenskaplike analise van mikrobiese eienskappe in afvalwater. Hy het as konsultant en besoekende wetenskaplike by munisipaliteite, navorsingsinstansies en aandeelhouers in die Verenigde State van Amerika, China, Montenegro en die Filippyne gewerk. Hy het veral belang gestel in navorsing by die Departement Mikrobiologie en Plantpatologie, asook die Afdeling Waterbenutting van die Departement Chemiese Ingenieurswese by UP. Funksies en gebeure Van links: Prof Hannes Rautenbach (Direkteur: UP Waterinstituut), prof Francis de los Reyes (North Carolina State University), prof Fanus Venter (Hoof: Departement Mikrobiologie en Plantpatologie) en prof Rivka Kfir (Buitengewone Professor: Departement Mikrobiologie en Plantpatologie). Nuwe koffietafelboek ter viering van Pretoria se fonteine Die verwelkomende fonteine aan die suidelike ingang na Pretoria, algemeen bekend as Die Fonteine is nie slegs n wateraantreklikheid nie. Om die waarheid te sê, dit voorsien Pretoria reeds vir byna 160 jaar van water. Om die belangrikheid van grondwater vir stedelike gebiede te beklemtoon, is n koffietafelboek, getiteld Pretoria s Fountains Arteries of Life onlangs by die Universiteit van Pretoria (UP) bekendgestel. Die bekendstelling van dié boek was die hoogtepunt van die Hidrologiese Erfenisoorsigprojek wat deur die Waternavorsingskommissie (WNK) befonds en deur UP gelei is. Die boek is ook in elektroniese formaat op DVD beskikbaar en sluit n kort film in. Volgens die projekleier, Matthys Dippenaar verbonde aan UP se Departement Geologie, het Pretoria ontstaan in die nabye omgewing van n buitengewoon sterk en standhoudende artesiese waterbron, wat vanaf 1855 tot 1935 die stad se enigste waterbron was. Die gehalte van die stad se fonteinwater is vandag nog besonder hoog, wat gevolglik geen behandeling noodsaak nie. Hy het voorts verduidelik: Grondwater word beter beskerm as oppervlakwater teen besoedeling, droogtes en verlies as gevolg van verdamping. Dit maak dit n lewensvatbare natuurlike hulpbron wat ongelukkig nie genoeg waardeer word nie. Die boek beskryf in breë besonderhede die ontwikkeling van Pretoria soos bepaal deur die stad se beskikbare watervoorsiening. Dit verskaf inligting oor historiese onttrekkingsvolumes en watergehalte, en benadruk die behoefte aan die bewaring van die stad se natuurlike grondwater. Die sprekers tydens die bekendstelling was onder andere prof Louis van Rooy van die Departement Geologie by UP, mnr Dhesigen Naidoo, Hoofuitvoerende Beampte van die Waternavorsingskommissie (WNK) en prof Cheryl de la Rey, Visekanselier en Rektor van die Universiteit van Pretoria. Almal het die belangrikheid van waterverwante navorsing, asook van openbare bewustheid en die behoefte aan noue samewerking tussen al die vennote in die ketting, naamlik universiteite, die regering, beheerliggame en die publiek, beklemtoon. Prof Cheryl de la Rey (UP Visekanselier en Rektor), dr Shafick Adams (Navorsingsbestuurder, WNK), mnr Matthys Dippenaar (UP-projekleier) en mnr Dhesigan Naidoo (HUB, WNK). Mnr Dippenaar het gesê dat die doel met hierdie projek was om groter bewustheid te skep vir die belangrikheid van grondwater en om waardering vir ons grondwaterbronne aan te moedig. Ons is dankbaar teenoor die Stad Tshwane, wat aan ons toegang verleen het tot al die beskikbare geskiedkundige inligting en kaarte wat ons vir die projek benodig het. Ons hoop om met hierdie taak voort te gaan en in die toekoms n reeks projekte oor die belangrikste stedelike gebiede, byvoorbeeld Kaapstad en Johannesburg, aan te pak. 40 SQUARED 2 UP

41 LaRSSA lewer bydrae tot grondrehabilitasie in Suid- Afrika Die onderwerp van grondrehabilitasie in Suid-Afrika word deesdae gereeld in die media aangespreek. Dr Wayne Truter van die Departement Plantproduksie en Grondwetenskap is die afgelope 15 jaar reeds betrokke by hierdie vakrigting, met navorsing, sowel as in n raadgewende hoedanigheid. Dr Truter se betrokkenheid by hierdie vakrigting het hom met dieselfde vrae en uitdagings gekonfronteer as wat ander deelhebbers beleef het. Grondrehabilitasie word as n multidissiplinêre vakgebied beskou. Daarom is daar baie deelhebbers wat kwessies op hierdie gebied aanspreek. n Behoefte het ontstaan om waardevolle inligting en ervarings van verteenwoordigers uit die akademiese omgewing, navorsing, nywerheid, konsultante, regering en implementerende organisasies in hierdie geïntegreerde vakgebied, op n neutrale platform te versamel, het dr Truter gesê. Vanuit sy noue verbintenis met die nywerheid en deelhebbers het hy die sleutelrolspelers in hierdie vakgebied genader. Voortvloeiend hieruit is n nie-winsgewende organisasie, die Land Rehabilitation Society of Southern Africa (LaRSSA), in 2012 gestig. LaRSSA se doelwit is om aan alle deelhebbers in hierdie vakrigting die geleentheid te bied om met mekaar saam te werk ten einde n meer suksesvolle en volhoubare rehabilitasie van verarmde en saamgeperste grond te bewerkstellig. Die Vereniging streef daarna om n ryke nalatenskap van verantwoordelike omgewingsrehabilitasie te laat en sodoende n veilige omgewing te verseker waaruit die kinders van ons land en hulle nageslagte voordeel kan put. Die Vereniging staan tans onder leiding van dr Truter, as die eerste President van LaRSSA en streef daarna om aan die deelhebbers besprekingsforums vir grond-rehabilitasie te bied. Dit voorsien ook n platform vir verbetering van toepaslike bekwaamhede beste praktyke in grondrehabilitasie. Dit sal bereik word deur verskeie tegniese werkswinkels op die vakgebied en ook n konferensie een maal per jaar, waar wetenskaplike navorsing, gevallestudies asook suksesverhale of mislukkings met mekaar gedeel word. Nog n hoogtepunt vir LaRSSA was die Jaarlikse Konferensie met die tema The Status Quo of Land Rehabilitation in Southern Africa gedurende Oktober vanjaar. Hierdie Dr Wayne Truter konferensie geniet internasionale erkenning met die deelname van twee erkende kenners op die gebied van grondrehabilitasie as gassprekers. Prof David Tongway, algemeen bekend as die vader van landskap-funksie-assessering van die CSIRO, en n gesaghebbende op die gebied van grondrehabilitasiegeochemie, tesame met prof Martin Fey, tot onlangs van die Universiteit van Wes-Australië, en tans Buitengewone Professor verbonde aan die Departement Plantproduksie en Grondwetenskap by UP, het as gassprekers hul uitgebreide kennis van internasionale grondrehabilitasie tydens die konferensie gedeel. Vir meer inligting betreffende LaRSSA, besoek gerus of kontak die administrateur van LaRSSA by admin@larssa.co.za of by Leerders ontdek meer oor Koordlose Tegnologie Leerders van graad 8 tot graad 10 het onlangs die geleentheid gehad om ʼn praatjie deur prof Saurabh Sinha van die Elektroniese- en Mikroelektroniesegroep in die Fakulteit Ingenieurswese, by Sci-Enza die Universiteit se wetenskapsentrum by te woon. Die onderwerp van sy praatjie was: A new communication wave for integrated wireless technologies. Prof Sinha het onlangs die gesogte Nasionale Navorsingstigting (NNS) se Toekenning van die Nasionale Wetenskap- en Tegnologieforum (NSTF) vir 2013 in die kategorie Opkomende Navorsers, vir sy uitstekende bydrae tot Wetenskap, Ingenieurswese, Tegnologie en Innovasie, ontvang. Hy is ʼn elektriese ingenieur, navorser en opvoeder, en was in 2007 die Suid-Afrikaanse Instituut vir Elektriese Ingenieurs (SAIEI) se Ingenieur van die Jaar. Van links: Mev Jansie Niehaus (Uitvoerende Direkteur, NSTF), prof Saurabh Sinha, mev Rudi Horak (Bestuurder: Sci-Enza) en mev Helga Nordhoff (UP with Science Program). Funksies en gebeure SQUARED 2 UP 41

42 Interessante foto van n Kaapse dakvlermuis (met haar tweeling) Funksies en gebeure Vlermuisbehuisingsprojek ondersteun omgewing vlermuise wetlike beskerming in Suid-Afrika geniet, het die Universiteit tot op datum meer as R spandeer om die vlermuiskolonie op n omgewingsvriendelike manier uit die geboue te verwyder. Geel huisvlermuis (op die UP Proefplaas) Min mense weet dat die Groenkloofkampus van die Universiteit van Pretoria (UP) die mensgemaakte tuiste in Suid-Afrika is vir die grootste kolonie van Egiptiese losstertvlermuise (Tadarida aegyptiaca). Ten einde hierdie en ander fassinerende wetenskapstories te beklemtoon het die UP se wetenskapsentrum, Sci-Enza, n media rondetafel geleentheid aangebied as deel van die Universiteit se Nasionale Wetenskapweek, n inisiatief wat hierdie jaar plaasgevind het tussen 29 Julie en 4 Augustus. Hierdie jaarlikse en landswye wetenskapsviering is deur die Departement van Wetenskap en Tegnologie (DWT) van stapel gestuur. Die gehoor het meer tewete gekom van die unieke situasie van duisende Egiptiese losstertvlermuise wat oor die jare heen die Groenkloofkampus hulle tuiste gemaak het as gevolg van die kampus se moderne argitektuur wat n ideale broeiplek aan hierdie klein soogdiertjies bied. Aangesien Die vaardigheid van die omgewingskomitee van die Universiteit, die kennis van alombekende wetenskaplike prof Wanda Markotter en die entoesiasme van mnr Nigel Fernsby, n vlermuisdeskundige wat die omgewingskomitee behulpsaam was met die verskuiwing van die vlermuise, is tydens die geleentheid gedeel. Die geleentheid het plaasgevind by die boma op die Groenkloofkampus waar die spesiale nuwe vlermuishuise wat oor die dammetjie uitkyk, ook sigbaar is. Gedurende Nasionale Wetenskapsweek in Augustus hierdie jaar, het Sci-Enza n Wetenskapskafee oor Burgerwetenskap en n openbare lesing deur prof Les Underhill aangebied. Hy is Direkteur van die Dieredemografie Eenheid by die Universiteit van Kaapstad se MammalMAP (die Afrcian Mammal Atlas Project). Dit word as een van die kontinent se mees belangrike soogdierbewaringsprojekte beskou. Hy het verduidelik dat dit baie maklik vir die publiek is om betrokke te raak. Egiptiese losstertvlermuise (op die Groenkloofkampus) 42 SQUARED 2 UP

43 UP akademici netwerk met Franssprekende Belgiese eweknieë ʼn Afvaardiging, verteenwoordigend van vier universiteite in België (Katolieke Universiteit van Leuven, Université libre de Bruxelles/ Vrye Universiteit van Brussel, Universiteit van Luik en Universiteit van Bergen) het onlangs met akademici van verskeie fakulteite van die Universiteit van Pretoria (UP) ontmoet. Hulle het kennis gemaak met ʼn aantal lopende vlagskipprojekte in die verskillende fakulteite en Institusionele Navorsingstemas (INTs). internasionale byeenkomste en gebeurtenisse soos oorsese besoeke deel te neem. Die vier universiteite van België het reeds bestaande bande met hul Suid-Afrikaanse eweknieë UP ingesluit op gebiede van navorsing en mobiliteit van studente en akademici. Hul samewerking dek ʼn verskeidenheid vakgebiede soos ingenieurswese, geneeskunde, wiskunde, bestuur, ekonomie, onderwys en regsgeleerdheid. Natuur- en Landbouwetenskappe, het ook die noodsaaklikheid van groter samewerking met die Belgiese universiteite beklemtoon. Wat ons internasionale strategie betref, is dit belangrik om met internasionale konsortiums soos die IKIB te skakel, met die doel om wetenskap tot die volgende vlak te neem, nie net tot voordeel van die UP nie, maar ook vir die land asook vir Europese lande. Internasionale verhoudinge Van links: prof Pierre Dehombreux (Professor in Masjienontwerp en Produksie-ingenieurswese en Viserektor: Internasionale Betrekkinge, Universiteit van Bergen), prof Jean Marchal (Professor in Toegepaste Wetenskappe en Viserektor: Internasionale Betrekkinge, Universiteit van Luik), prof Cheryl de la Rey (Visekanselier en Rektor, UP), prof Didier Viviers (Rektor: Vrye Universiteit van Brussel), prof Benoit Macq (Professor in Elektriese Ingenieurswese, Katolieke Universiteit van Leuven), prof Anton Ströh (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, UP), prof Jan Govaerts (Volle Professor in Fisika, Katolieke Universiteit van Leuven) en prof Bernard Rentier (Rektor: Universiteit van Luik). Die besoekende afvaardiging was deel van die Interuniversitêre Komitee vir Internasionale Betrekkinge (IKIB), wat bestaan uit die rektore, viserektore en direkteure van die departemente Internasionale Betrekkinge van al die Franssprekende Belgiese universiteite. Die hoofdoel van die IKIB is om ʼn gesamentlike beleid vir die bevordering van universiteite op internasionale vlak te versterk, om inligting oor die internasionalisering van hoër onderwys te deel, om gesamentlike aktiwiteite en verteenwoordiging op internasionale vlak te ontwikkel en te implementeer en om aan Prof dr Bernard Rentier, Rektor van die Universiteit van Luik, het genoem dat daar reeds samewerking tussen die universiteite in België en vyf Suid-Afrikaanse universiteite bestaan. Hy sê die bestek van hierdie samewerking moet vergroot en versterk word, wat ook die studenteuitruilprogramme tussen die universiteite sal uitbrei. As die ses universiteite in België wil ons graag ʼn ooreenkoms met UP opbou omdat ons aanvullende programme het op verskeie gebiede soos mynbou, stamselle en genetika en veterinêre geneeskunde, het hy gesê. Prof Anton Ströh, Dekaan van die Fakulteit Prof Cheryl de la Rey, Visekanselier en Rektor van UP, het benadruk dat, as deel van die Universiteit se Strategiese Plan, UP 2025, internasionalisering een van die fokuspunte is om UP se internasionale statuur en sigbaarheid te verhoog. Sodoende fokus ons op aktiwiteite wat voortspruit uit ons fokus as ʼn navorsingsintensiewe universiteit om gesamentlike nuwe voorstelle te ontwikkel, ten einde fondse te kry vir samewerkende navorsing tussen ons en internasionale individuele instellings met betrekking tot ʼn aantal sleutelfokusgebiede. SQUARED 2 UP 43

44 Internasionale verhoudinge Leiers van Murdoch University skakel met akademici Van links: Prof Anton Ströh (Dekaan: Fakulteit Natuuren Landbouwetenskappe, UP), prof David Morrison (Adjunkvisekanselier: Navorsing, Murdoch University), prof Benjamin Reilly (Dekaan: Sir Walter Murdoch Business Schoofal) en prof Mike Wingfield (Direkteur: FABI, UP). Prof Yuan Tseh Lee, n Nobelpryswenner en voorsitter van die International Council for Science (ICSU) het onlangs sy kundigheid met Suid-Afrikaanse wetenskaplikes by die Universiteit van Pretoria gedeel. Hy het vroeër vanjaar n seminaar se volgepakte Senaatsaal van die Universiteit aangebied. Prof Lee, n wêreldleier op die gebied van chemiese dinamika, sy kennis met dosente en studente van die Departement Chemie en ander departemente in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe gedeel. Die geleentheid is ook deur senior wetenskaplikes van ander universiteite bygewoon. Die titel van die lesing was Dynamics of Chemical Reactions and Sustainable Development of Human Society. Prof David Morrison en prof Benjamin Reilly van die Murdoch University in Perth, Australië het onlangs besoek gebring aan die Universiteit van Pretoria om moontlike samewerking en navorsingsgeleenthede tussen die twee instellings te bespreek. As deel van hulle besoek het hulle tyd saam met akademici van die Fakulteit Natuur en Landbouwetenskappe spandeer. Hulle het ook middagete by die Bosbou- en Landboubiotegnologie Instituut (FABI) genuttig. Nobelpryswenner bied seminaar by UP aan Prof Lee was op besoek aan Suid-Afrika as n gas van die Nasionale Navorsingstigting. As voorsitter van die ICSU lei hy n wêreldwye organisasie, bestaande uit 120 internasionale lede-organisasies, wat 140 lande en 31 internasionale wetenskaplike unies verteenwoordig. Hy geniet erkenning vir sy ondersteuning van geïntegreerde navorsing en sy leidende rol in die transformasie van wetenskaplike navorsing om wêreldwye volhoubaarheid te bereik. In 1986 is die Nobelprys vir Chemie aan hom en sy twee medewerkers, Polanyi en Hersbach, vir hul werk op die gebied van chemiese reaksiedinamika. Poolse Minister besoek UP om wedersydse samewerking te bespreek Die Minister van Landbou en Landelike Ontwikkeling van die Republiek van Poland, mnr Stanislaw Kalemba, het die Universiteit van Pretoria (UP) op 18 Oktober 2013 besoek. Die Minister was vergesel deur mnr Janusz Związek, die Hoofveearts en mnr Witold Majewski, Politieke Beampte verbonde aan die Poolse Ambassade in Pretoria. Die afvaardiging het n ontmoeting gehad met akademici van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe en het die moontlikhede van wedersydse samewerking tussen die twee lande betreffende hoër onderwys en navorsing in landbou bespreek. Van links: Prof Debra Meyer (Hoof: Departement Biochemie), prof Yuan Tseh Lee, prof Egmont Röhwer (Hoof: Departement Chemie) en prof Anton Ströh (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe). Van links: Mnr Janusz Związek (Hoofveearts), prof Eddie Webb (Hoof: Departement van Dier- en Wildkunde, UP), prof Johan Annandale (Waarnemende Hoof: Departement Plantproduksie en Grondwetenskap, UP), Minister Stanislaw Kalemba, mnr Witold Majewski (Politieke Beampte: Poolse Ambassade) en prof Anton Ströh (Dekaan: Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe). 44 SQUARED 2 UP

45 Wiskunde-genie aangewys vir Fulbright Foreign Student Program n Ware Wiskunde-wonderkind Henry Thackeray, n student in BSc Wiskunde (honneurs) aan die Universiteit van Pretoria (UP) het nie alleenlik die eerste Suid-Afrikaanse Tersiêre Wiskunde-olimpiade (SATMO) ooit in 2012 gewen nie, maar hy is ook aangewys as die hoofkandidaat vir die Fulbright Foreign Student Program, wat beteken dat hy in die VSA kan gaan studeer. Henry Thackeray Wat Henry in die Olimpiade bereik het met n slaagsyfer van 90%, was veral noemenswaardig, omdat hy die ander deelnemers by verre uitgestof het. Die naaste, landswye slaagsyfer aan hom, was 65%. Die Olimpiade is deur voorgraadse wiskundestudente, afkomstig vanaf universiteite regoor die land, geskryf. Henry het ook die Dewald Hattingh-boekprys ontvang vir die beste derdejaarstudent in Wiskunde vir Geologiestudent wen groot pryse met opstelkompetisie Katlego Magoleng, n finale-jaar Geologie student in die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, het n plasma TV, DVD en Blackberry selfoon ontvang nadat hy die kompetisie met sy opstel gewen het. Live Magazine SA / Livity Africa en Metropolitan Life Insurance het n aanlynopstelskryfkompetisie uitgeskryf. Studente van verskeie instellings is genooi om n opstel met die titel: What can be done to help youngsters to stay focused and not to fall sideways? te skryf. Die prysoorhandigingsfunksie was op 22 Oktober vanjaar by die Universiteit van Pretoria (UP) gehou. Studente Sy wiskunde-talente was van n vroeë ouderdom af reeds sigbaar en Wiskunde was tot in sy volwasse jare vir hom n bron van belangstelling en plesier. Hy het n geskiedenis van uitstekende prestasies in Wiskunde-olimpiades. Hy het die Nasionale Wiskunde-olimpiade vroeg in sy hoërskoolloopbaan gewen, en dìt teen teenstanders wat aansienklik ouer as hyself was. Hy het Suid-Afrika in die Internasionale Wiskunde-olimpiade verteenwoordig, waar hy n silwermedalje verower het. Henry se passie vir Wiskunde het sedert sy skooldae aan hom vele toekennings en pryse besorg, en hierdie tendens duur op universiteit voort. Hy is tans ingeskryf vir nagraadse studies, waar hy homself voorberei vir n PhD-kwalifikasie en n loopbaan in navorsing, waar hy probleme op die voorpunt van Wiskunde sal ondersoek. Nadat hy in 2012 met onderskeiding gegradueer het met n BSc-graad in Wiskunde, het hy ook die gesogte Visiekanselier- en Rektormedalje vir Uitmuntende Voorgraadse Akademiese Prestasie ontvang. n UP-Nagraadse Beurs vir 2013 is aan hom toegeken en hy het Akademiese Erekleure van die Studenteraad ontvang. Van links: Mnr Pierre van der Walt (Besigheidskonsultant: Metropolitan), Katlego Magoleng en prof Denver Hendricks (Direkteur: Universiteitsbetrekkinge, UP). SQUARED 2 UP 45

46 Vee- en Wildkunde beloon topstudente Toppresteerders in die Departement Vee- en Wildkunde is tydens die merietetoekenningsfunksie vroeër vanjaar vir hul akademiese uitnemendheid beloon. Al die studente wat beurse en toekennings ontvang het. Ses maatskappye (Afgri, die Vereniging vir Bonsmaratelers, CEVA, Philagro, die Proteïnnavorsingstigting en Topigs) het beurse aan nagraadse studente in die Departement toegeken. Hierdie studente is tans besig met MScprojekte in verskillende spesialisvelde in Vee-en Wildkunde, insluitend fisiologie, voeding, teling en ook genetika. Die SASAS-prys vir die beste vierdejaarstudent van 2012 in BSc(Agric) Vee- en Wildkunde is aan me Elna Swart toegeken. Die toekenning van die Noordelike tak van SASAS vir die mees uitstaande derdejaarstudent van 2012 in BSc(Agric) Vee- en Wildkunde is deur me Elreze Scott en mnr Werner Gericke gedeel. Studente Mnr Marius Viljoen van CEVA (gasspreker by die funksie), mnr Abrie Groenewald (wenner van die JJ Veenstra-trofee) en prof Edward Webb (Hoof van die Departement Vee- en Wildkunde). Prof Edward Webb het die JJ Veenstra-wisseltrofee aan mnr Abraham Groenewald, as die mees geesdriftige finalejaarstudent van 2012 in BSc(Agric) Vee- en Wildkunde oorhandig. Nog drie departementele beurse is by die funksie toegeken, naamlik die Prof DM Joubert-beurs aan me Belinda de Jong, die Prof JC Bonsma-beurs aan me Rulien Grobler en die Prof C Maree-beurs aan me Marthie Nickols. 67 Minute van wetenskappret tydens Mandeladag Daar is nie baie kinders wat uitsien na 67 minute van wetenskap nie, maar die leerders van Thohoyandou Primary School het die pret deel van wetenskap tydens hierdie Mandeladag beleef. Sci-Enza, die Universiteit van Pretoria se Wetenskapsentrum, het by die Pretoria News, Lead SA en vele ander organisasies aangesluit deur 67 minute van hulle tyd aan die skool in Saulsville te skenk. Tussendeur al die ander gewoel by die skool (waarby Generationsakteurs en Idol-bekendes betrokke was, asook kos en geskenke aan die skool, geskenk deur vele organisasies), het die personeel van die Wetenskapsentrum n wetenskapvertoning vir die Graad 7-leerders aangebied. n Vuurpylmaakwerkswinkel het die dag se verrigtinge afgesluit. hulle tyd geskenk om die kinders te inspireer en om hulle entoesiasme oor fisika aan te wakker. Een van die hoogtepunte vir die fasiliteerders was die betrokkenheid en opgewondenheid van die kinders. Irene Schoeman van Sci-Enza het gesê: Ek hou daarvan om te sien dat wetenskap net so vermaaklik is soos al die ander dinge wat hier gebeur. Daar is so baie opwindende dinge wat om hulle aandag meeding, maar die wetenskap het hulle gefassineer en vir die duur van ons demonstrasie was ons gehoor se aandag onverdeeld. Dit is waar, aangesien selfs die aanloklike partytjiepakkies wat halfpad deur die vertoning in die klaskamer ingebring was, nie die kinders se fokus laat verskuif het nie. Nelson Mandela glo baie sterk aan die waarde van onderwys en ons hoop dat herinneringe aan hierdie dag ambisie in hierdie kinders sal ontlont en aan die brand sal hou om eendag loopbane in wetenskap te volg. Drie jong wetenskaplikes van die Universiteit, Ashlan, Justice en Rodney het 67 minute van Leerders van Thohoyandou Primary School ontdek die pret in wetenskap. 46 SQUARED 2 UP

47 Veekunde-studente (Paul, Herman, Suné, Divan en Casey) saam met die leerders van die Pretoria Skool vir Serebraal-, Fisies en Leergestremde Leerders. Plaasdiere verander lewens van kinders met gestremdhede Op 14 Augustus 2013 het n ooi, n lam en vyf optimistiese studente van die Departement Vee- en Wildkunde die Pretoria Skool vir Serebraal-, Fisies en Leergestremdes en die Word Alive Christian Pre-school & Daycare besoek, as deel van n gemeenskapsuitreikprojek. Die besoek was van n opvoedkundige aard, aangesien hierdie kinders (tussen twee en sewe jaar oud) wel van plaasdiere op skool leer, maar hulle het geen geleentheid om hierdie diere van naderby te beskou nie. Beperkte fondse, vervoer en individuele behoeftes van elke kind met n gestremdheid van dié Pretoria Skool, maak uitstappies moeilik, aangesien die meeste van hulle rolstoelgebonde is, of rolstoele nodig het vir enige voornemende uitstappies. Die kinders het die interaksie met die skape verskriklik baie geniet en die voeding en vertroeteling van die skape het vir heelwat opwinding gesorg. Dit was n waarlik onthoubare dag en ons hoop dat hierdie lang termyn-gemeenskapsprojek sal voortduur om dieselfde positiewe effek te hê in die jare wat kom, het Suné Myburgh, n MSc-student in Veekunde gesê. Hatfield-proefplaas, die Departement Vee- en Wildkunde, die Etiese Komitee, asook die bemarkingspersoneel van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe wat die dag moontlik gemaak het. En laaste maar nie die minste nie, die finale erkenning moet verseker gaan aan die ooi en haar lam, ware Tukkie-skape, wat hulle puik gedra het en die kinders se lewens vir altyd verander het! Studente n Spesiale woord van dank ook aan die Veekunde-studente wat gehelp het, die Leerders van die Word Alive Christian Pre-school & Daycare met die skape. SQUARED 2 UP 47

48 Studente Byron, die jagluiperd het, tydens sy besoek aan Sci-Enza, kinders toegelaat om aan hom te raak en te streel. Jagluiperd en helikopters leer kinders omtrent wetenskap Alhoewel jagluiperds die vinnigste diere op land is, het Byron die jagluiperd tydens sy besoek aan Sci-Enza, kalm en bedaard gesit en kinders toegelaat om aan hom te raak en hom te streel. Sy besoek aan Sci-Enza was deel van hulle baie gewilde Wetenskap-is-pret-vakansieprogram vir laerskoolkinders gedurende die 2013 wintervakansie. Byron, komende van die Ann van Dyk Jagluiperdsentrum, is deel van die Sentrum se uitreikprogram wat kinders omtrent dierebewaring leer. Faith Rabanyane, n omgewingsopvoedingbeampte by die Sentrum, het verskeie feite omtrent jagluiperds met die kinders gedeel, insluitende die feit dat die nekvel van jagluiperdwelpies lyk soos die van n ratel. Dit dien as n kamoefleertegniek om die welpies teen roofdiere te beskerm. Die kinders was verstom en soos Dirk (11) gesê het: In die begin was dit bietjie grillerig om n jagluiperd van so naby te sien, maar dit was wonderlik om aan hom te raak. Rita Groenewald, Byron se hanteerder, het ook n beroep op die publiek gedoen om dit vir minderbevoorregte kinders moontlik te maak om die Jagluiperdsentrum te besoek. Gedurende die res van die vakansieprogram het kinders, op n prettige wyse, die geleentheid gehad om meer omtrent konstruksiewetenskap te wete te kom. Hulle het meer omtrent wolkekrabbers, voëlneste, brûe en byekorwe ontdek. Hierdie is van die sterkste bestaande strukture om ons. Mnr Hideo Nakano, n senior vrywilliger van die Japanse Internasionale Samewerkingsagentskap, het aan die kinders gewys hoe om hulle eie fantastiese speelgoed, soos onder andere n helikopter (Zamkopter) met gewone goed soos plastiese bottels, skuifspelde en n rekkie te bou. Besoek rb_helicopter.htm om meer te wete te kom. Hideo Nakano wys aan die kinders hoe om hulle eie fantastiese speelgoed te bou. Sci-Enza is die oudste interaktiewe Wetenskapsentrum in Suid-Afrika. Dit het in 1977 as n ope laboratorium in die ou Fisikagebou begin. Die stigter was prof Lötz Strauss, n professor verbonde aan die Departement Fisika. Hierdie ope laboratorium het aan studente die geleentheid gegee om op n informele wyse met wetenskaplike apparaat te speel. Vanaf 2005 is die sentrum se naam verander na Sci-Enza. Die naam is n kombinasie van die woord science en die isizulu woord sebenza, wat werk of om te doen beteken. 48 SQUARED 2 UP

49 Slim Chemiestudent ook MasterChef Leandri van der Wat, ʼn MSc-student in Analitiese Chemie van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, was die naaswenner in hierdie jaar se MasterChef South Africakompetisie, Seisoen 2. Sy het R kontant verower. Sy is nie net n MasterChef nie, maar het ook tot dusver uitstekend in haar studies gevaar. Sy het onlangs by die Jaarlikse Toppresteerdersfunksie van die Fakulteit, die Brukerprys vir die beste Honneursstudent in Fisiese Chemie en ook die Merckprys en Sasolprys vir die beste prestasies in Chemie op honneursvlak, ingepalm. Bloodhound SuperSonic Carbestuurservaring by Sci-Enza Leerders en studente het onlangs die geleentheid gehad om te ervaar hoe dit voel om teen meer as km/h te bestuur. Die Bloodhound SSC Opvoedingsprogramspan het sy Bloodhound Driving Experience (BDE) gedurende Oktober by Sci-Enza, die Universiteit se Wetenskapsentrum, ten toon gestel. Die Bloodhound SuperSonic Car (SSC)-projek is die Verenigde Koninkryk se nuutste poging om die wêreldrekord vir landspoed, met ʼn motor wat in staat is om teen ʼn ongelooflike km/h te ry, te breek. Die Bloodhound Driving Experience (BDE) bied ʼn goeie oorsig van die proses wat Andy Green sal moet deurstaan wanneer hy die Bloodhound SSC teen ʼn spoed van ongeveer km/h, bestuur en belangriker nog om die motor veilig tot stilstand te bring in die beskikbare 9 km van Hakskeenpan. Die kontrole en instrumente is ʼn baie akkurate nabootsing van wat die bestuurder (Andy) sal sien in sy saamgestelde skulpromp aan boord van die motor. Die enigste verskil is dat mens nie die positiewe (+2) of negatiewe (-3) swaartekrag (g) sal hoef te verduur wanneer die bestuurder versnel en stadiger ry tydens die tweeminuut-lange rit wat 20 km van die droë rivierbedding in die Noord-Kaap sal beslaan nie. Studente ʼn Openbare aanbieding aangaande die Bloodhound SSC en hierdie skouspelagtige ingenieursvernuf is ook later daardie dag gedoen. Aniceta Brügger, ʼn eerstejaar BSc Biologiese Wetenskappe student het die geleentheid gehad om die Bloundhound Supersonic Car te bestuur. My senuwees was klaar maar dit was n kans van n leeftyd om dit te kon ervaar, het sy gesê. Leandri (links) en haar suster, Seline van der Wat (UP Bedryfsingenieurswese graduandus) saam met die Visekanselier en Prinsipaal, prof Cheryl de la Rey, (middel) op Lentedag vanjaar. Die twee susters het deurgedring tot die finale rondes van MasterChef en was ook beoordelaars van die braaikompetisie by die jaarlikse Lentedag. Chemievaardighede blyk baie nuttig te wees in die skepping van wonderlike, komplekse voedseldisse. Prof Egmont Rohwer, Hoof van die Departement Chemie, sê dat die Departement baie trots is op Leandri en het vir haar gesê: Jy is n ster, baie dankie vir die goeie publisiteit wat jy aan Chemie verleen het. Leandri wil haar prysgeld vir humanitêre doeleindes gebruik sy wil vir n heupoperasie vir die vierjarige Maria Zignia van ʼn weeshuis in Maforga, Mosambiek, betaal. Aniceta Brügger in die Bloundhound Supersonic Car. SQUARED 2 UP 49

50 Studente Belangrikheid van voedselsekerheid in Addis Abeba bespreek Voedselsekerheid is tans die middelpunt van nasionale en internasionale aandag en ontwikkelingsdebatte, maar daar is ʼn groot internasionale gebrek aan kapasiteit in hierdie nuwe veld van kundigheid. Dit is ʼn komplekse maatskaplike probleem met slegs enkele duidelike oplossings en die teenwoordigheid daarvan knou gesondheid en produktiwiteit, wat lei tot verlaagde inkomste en gevolglike armoede. Chris Manyamba, ʼn PhD-student van die Universiteit van Pretoria (UP) se Instituut vir Voedsel, Voeding en Gesondheid (IFNuW), het tydens sy voorlegging aan die afgevaardigdes oor die Situation of Food Security in COMESA by die Vyfde Byeenkoms van die Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA) in Addis Abeba, klem gelê op die ingewikkelde kwessie van voedselsekerheid. Die Vyfde Byeenkoms van die Ministers van Landbou, Omgewing en Natuurlike Hulpbronne, is deur Wezi Gondwe en Chris Manyamba tydens die COMESA-vergadering die Ministers van Landbou van COMESA- ledestate, die Tegniese steeds ʼn bedreiging in die meeste lidstate is. Groep, asook vennote, wat onder andere die Die inligting dui aan dat daar huidige tekorte in UNFAO, Alliance for Commodity Trade in Eastern graanproduksies in 10 van COMESA- ledestate and Southern Africa, die Universiteit van Pretoria, is, asook hoë voedselpryse, hoë vlakke van asook die Suider-Afrikaanse Konfederasie van wanvoeding (meer as 40% van die lande) en Landbou-unies insluit, bygewoon. laekalorie-inname (onder die aanbevole daaglikse inname van 2100 kalorieë). Daar is egter ernstige Sy voorlegging het die Ministers se aandag leemtes in die nasionale data, aangesien lande gevestig op die feit dat beskikbare data- en van verskillende aanwysers gebruik maak, wat dit inligtingsbronne aandui dat hongersnood moeilik maak om vergelykings te tref. NAThouse verleen hulp aan Kindersentrum badkamerfasiliteite by KKS, uit te brei. Hulle het ook daarin geslaag om geld vanaf Project Pools te kry waarmee hulle verf en verfkwasse gekoop het, wat gebruik is om die binne- en buitekant van die dagsorgeenheid te verf. Die studente het KKS weer vroeg in Augustus besoek om te help met die verf en pleister van die mure. Hulle het toe ook tyd saam met die kinders deurgebring. Vrywilligers besig om te help om die fasiliteite by KKS op te gradeer. Ieder en elk het aan die jaarlikse Mandeladagvieringe deelgeneem en het 67 minute van hul tyd opgeoffer. Lede van NAThouse, die studentehuis van die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, was ook deel hiervan deur betrokke te raak by die Kgomotso Kindersentrum (KKS) in Soshanguve. Die studente van NAThouse het daarin geslaag om ʼn borgskap van die Dekaanskantoor te verkry om boumateriaal insluitend pale, hout en ander boumateriaal aan te koop. Dit is gebruik om die kombuis en Mandeledag het egter nie hier gestop nie. Lorinda Marais, ook van NAThouse, het ʼn loodgieter gevind wat bereid is om al die voorraad te skenk wat benodig word om bykomende badkamerfasiliteite aan te bou. Die NAThuis vrywilligers is besig om saam met die kinders die KKS te verf. Universiteit van Pretoria University of Pretoria Yunibesithi ya Pretoria Privaat sak/private bag/mokotla wa poso X20 Hatfield 0028 Suid-Afrika/South Africa/Afrika-Borwa Tel: +27 (0) Faks/Fax/Fekse: +27 (0)