Tidlo. Tilimo. Agrj.ou.lture, cultivated :plants and related matters, of the Ama.lala.. Umunu mangabe ewufati wemuti, ufwanele alwnukale kubona

Transcription

1 (/~ 5~ (?b l Tidlo. Tilimo Henrietta V. Mhlongo. b _kz lt ~ Kl3/27 Agrj.ou.lture, cultivated :plants and related matters, of the Ama.lala.. Umunu mangabe ewufati wemuti, ufwanele alwnukale kubona kokuthi utilimile tino tohe netilimw~o, ukute wmuti wahe uj~e. Ngoba banu, netiywnbi, batophambukela ekhwakhe, afike abenyul~le. Ngekweda. KWa.he kanja.lo uyw'i'j.isa injoda yahe eliveni. Liga.ma lemuti wahe liyel!lfl..»anu labamnyama yibanu nabakwatisa kahulu kungenisa tiyambi. Sengathi yibanu nabake ba.da."buka. neyolo. Naleyolo yabo yakhelwa etu.lu kt."telivesi uelitholwa enqwajini ya.nkulunlrulu 2 neyingqwele nelithi, "Ningahohl~a yiku ngenisa tiyambi. Ngo~a nganelimwe lilhnga niyoke ningenise ingilosi ninganazile." Kwedl ulana. banu nekuganwa. N omulllwe numteille umane a thi eneaandla nesephane. kah1e, yena, a.fan~ athi uyagailwa., aganwe yimbwa uje. Ino, nje, ne:&:jgeke imwenyulele munu noma esehulekile ku.ianum.tane. Loyono, kl.-3, ijulll.ata. unmumtane wej.u.ho. Kunga.te kv:apham.bukela siyambi l:ulowo mu.ti. Ma.~abe kuke k.we.dt';ena munu, nje, ufike injoda ibakata, nje, yesaba maqumbane weyo. Ngoba mangabe ike yathatha. kuula. yenyulela munu., utvthukuthela ma.qumbana. 3 hlusuku injoda ngek~ ilale kahle. Kote kuse ethetha mankomazi. Ethethela ku.dla kwahe nokuthathwe yinj'oda yakwenyulela umunu noyisiham.bi. Iyosikati ite iphuthelwe nawuse'tedi neya.wu,phuntela ehaya iwujoyinele. Usebedi VTekugona injoda, ayiqo.ntelele ngelif'uphi. Ayi1&.1ise kahle esif'ubeni sahe, iyebe kudliwa yimazenze. Ithi ivuka ekubene, ivuke seknhona imvuka yayo. Seyiyadla iyayamba ke.nona iyambile iya.mbe yesu.thi iqha.labile. Kuthi.noma!:pha.m.bukala emtj.ni ifike yenyulelwe, ngoba. nayo ivuke yadla imvuka, kum.a:-omadi wayo, ceje, yaya.m.ba.

2 Kuye ku.limwe majumbi, nabontshisi, nemanongom.ane, netinanga, 4 nemahabe, nemaselwa, netindlubu, nemabeqe, Kulimwe maphudi, kulimwe bontshisi kulimwe imbumba kulimwe mabele, kulimwe matambane, kulimwe imbondwe, kulimwe mbila, kulimwe magula, nemathongwane. Tigabe temathanga, nemaselwa, nemathongwane, nemagu.la, nemaphudi, nemabeqe, kk tiya dliwa. fiye tiklabelwe ekhathi, tiphume tibe tibili. Kubuye kuklabelwe tingcezu totobili. Kube sekuba yitingoezu netine. Tiphekwe. Tibadlatele, 5 6 mangabe setithambile tephulwe. Tephulelwa eeithebeni lesihul~. Kube sekuphakelwa etithebeni netinqane netiphele banu nabadlayo. Kudliweke. Inombatana ibe seyiletha amadi. Baxube. Isuse tithebe itibeke. Ibe seyithatha umshanyelo iyashanela. Ibuthe tibi, it~lable ~ona, etaleni. Lokumwe tuthi kudla nokuphakelwa etithebeni, yima~umbi. ke, embiwa endle. Ngoba asuke elimwe eaijakeni, enelujaka. Enetimanje tixhakaxholo. Mangabe enelujaka noluningi,. Umunu nosuke emba, ufike anqume uthebe ngetulu. Awunoume ngeligeja lahe. Awujilitele kasi. Majumbi aphume nebujaka kaei. Lujaka lunamathele emajumbini naketimanjeni temajumbi. Umnikati sebedi, abambe sijeku asivuthulule. Kuhlephuke tinjalo. Luvuthuluke lujaka. Abe suke luphele lujaka, kusale timanje netihlophe. Ma.ngabe eseqedile kuwageta, awahlube. Ahlube timanje leti. Ewahluba njalo eluhlata. Nabamwe baye baoale ngekuwahluba esenelujaka. Bawagete esehlubiwe. Mangabe esegetiwe, ahlubwa, avuta madi aphela, abe sebuthelwa estsheni. Abe sethwala ke munu lowo nobeye kowemba. Ethwale ayambe eseya ehaya nawo. Usetothi eyamba, ayambe ecalata embanjane. Imbanjane lena wuthi nofwana nesicunga. Luhlanga. Kojwa wona uba fuphi awudephi. Uba netinjawo laha umila sishishili hona.

3 /<J3/27 Lothi unuka kahle. Uqishe unukise k:wemajumbi evuahiwe nabamwe ba.wubi ta ngekuthi yimbanjane, nabamwe bathi yimbuta.mbutane nabamwe bathi yimbalimbanjane. lothi. Bohe banu labati injaba yekudla majumbi, besifatana, bayawati Uye athi munu manga.be esephuma komba majumbi ayambe 7 ewuoalata, awuhe. Afike nawo ehaya oeje, agete libojwe nelihulu. 8 Ngoba phela, emajumbini sidela kuphekwe liqoma lohe, neli ngangeligqongwe laphalifini, leli nelikala mbila mangabe kudayiswa. Noma abe ngetulu kweligqongwe mangabe liqoma lilihulu. Afakwe wohe elibojweni neli hulu. Ngoba phela, utofike awethule ceje, athathe sephalo nelibojwe. Aligete kahle. Abe,. sendlala imbutambutane ngakasi. Abe sehetba tohe tijeku, etifaka neakasi. Abe sethela tinjalo ngetulu kwetijeku ngobe amagoni ohe uyawephula etijekw~ni ngesibathi esa wahluba luhlata majum~i. _Afake amadi, ke. Abase unilo ceje, agximeke libojwe etiko. Kuthi mangabe sekugubutela, atbele sawoti. Abasele. Ato bwadlatela abwadlatele majumbi, kute kuvusbwe tinjalo. Tibe nemiveve yekuvushwa. Kube yihona ebasela ecinisa. Abasela abasele. Kute kube yine sije sihathi lesi. Mangabe esha amadi awathele. Utokala abone, ke, nekuthi tijeku nato tivushiwe ngok:u. Kushe amadi, oeje, awephele. Abe esebeka libojwe emsamo, elitibulrulile. Lithi mangabe seliphume umoya, aliphake. Utothi mangabe esetophaka, edenje:- Utoha amadi ngesitsba, awabeke ngakebojweni. Yena abe esetigetile tandla tahe, ngobe esetophatha kudla. Abeke sithebe nesi~lu ejute kwelibojwe. Aligobise. Mjumbi athi buhlu, ngoba egqwele phela. Abe sewajonsa ngesandla, ewajonsela esithebeni. Athi mangabe esha, ethi uyaphaka, mangabe esbat ethi uyaphaka, angasiphepheti sandla. Asicwilise emadini lawo nabanj~o.

4 9 /13 )2 7 Athi mangabe esephakele kwegqwala kulesithebe nesihulu, abe se evusa libojwe, noma esehona majumbi elibojweni. Abe sethatha siyadansa (sijeku nesihulu) anike ill8a.ne nenqane kojwa neseyidla, iyamba. Ijabule ingane ithole lijumbi nelihulu! Ibe seyiyayeka, ke, kugqolotela nina ephaka. Ithathe lijumbi layo iphume iye kodla enyango, ijabula. Abe sebuye athathe sithebe semnumtane, nesihle, atophakela majoda ahe kusona. Ngoba phela emtini kungase kube bona banu belibandl.a. Kube hona injoda yaho, nebafowabo nababili, neyise wedyeni Laba bobane belibandla, bangasebadlele njawomwe. Ngaphandle kokuba kube hoaa lihlelo lekuba uyise webafana yena aphakelwe 10 ye;jwa. Kojwa imvama, na.ye yise weba.fwa.na u.ye athande kudla nemajodana ahe m.angabe besadla njawomwe. Lowo, k&, wesifatana nophakayo, aphakele kulesithebe selibandla. Akhethe tinjalo tojwa. Asiqongise sithebe, ede1a kokuba 'adle besuthe. Majoda akusiwo ohe nadla majum.bi. Nalawo nawadlayo, 11 awatidli tijeku. Atiyekiswa yikutimuka kwato. Ngoba ~e kuthiwe injoda nedla tijeku, itoba nesisenje. Sibe ngangalesigaxa sesijeku nesidlileyo. Ngako, ke, mangabe kuphakwa majumbi, umunu nophakayo uqaphela kokuthi kuhle libandla aliphakele tinjalo tojwa, angalifaki lijumbi neliyisijeku. Abe sethatha nesimwe eithebe ephakela bafwana nabangakabi yitisiva. Abaphakele ahlanganise tinjalo netijeku. Aphakele tingane esithebeni sato. Atiphakele tinjalo netijeku. Mano mbatana awahlanganiae nabonina ngesithebe. Mangabe kuhona salukati, asiphakele so~wa, ngoba sona sibute sitibekele. Abe esetaba, ke, titshebe. Sekudliwa, ke. Kudliwe, kudliwe, kudliwe, kudliwe, kucejwe. Ngoba phela munu uya.tihlubela ma~umbi Amuho nohlubelwa ~inomumwe.

5 Mangabe sekuphelile kudla, ueetobuyisa madi ngesitaha umunu wesifatana nofaneleyo. Anike libandla ligete tandla neminomo, ceje, lixube. Lowo nobelethe madi ekuxuba, ubaxubisa ceje, abeke libikili. Abe sebutha mahasi, eshanyela. Babe sebebema banumtane mangabe sebexubile. Ungadela uke wabona banunabakwati kudla majumbi. Abawadli 12 ngetandla totombili. Bawadla ngas~uve. Lawa wona nayitinjalo. Umunu ulibamba ngesandla. Alinkamfule ngeminwe. Alithi putshu. Alibambe ngematinyo, ewathe kuwasineka kanqane. Alilume, ahlafune agwinye. Aphinje aliputshatele enomweni alahle kasi lihasi. Ahlafune agwinye. Ate awaceje. Ebojweni, ke, loku abesele, kuye kuthi ufati ahiphele injoda yahe ~vuka. Ngoba niyati injoda ifwana nengane. Iyabekelwa. Ngoba ilamba ekuseni. Nakumajoda napbuta lijiki, injoda ibekelwa ngabonywana lijjki, yibona iyovuka iphute imvuka. Nakuwona lawa naholwayo. Ufati uvuka kumnyamana apheke likhofi. Aphungise injoda imvuka. Ithi ibinca injoda iphumela kandle, ibe seyiyitholile imvuka. 13 Ngoba nibona injoda iganwa nje, isuke ithi itedela sihlobo nesihle kufati, ma ititholela ufati wayo. Ngoba utoyibeka, ayibekise kwengane yabe. Majoda ayadla. Munu noganiweyo uwanele adle ino ~ithandayo, ngoba unemunu wekumchenyela. Ufati mangabe etogana, usuke etogana injoda yahe, ngoba eyithanda. Umunu nomthand~o, uye ufise kumwedela ino nehle. Injoda yaho, yingane yaho. Kuhona namamwe majoda najacileyo, ejaciswe yikuthetbiswa yibafati. Kojwa kunele kuqimwe sibani ebusukut umunu eqe silili ayo lala embathe kuyona injoda. Ayithande, ayithande, ebusuku, kuyasa, ulwa nayo, uyayithethisa. Ubakiea ngayo banu eyeda

6 5~ ~3/27 14 eilima sahe ngoku emwini. Akufwanele loko banwanami. Unyeni waho wuyihlo nenyoko. Njengoba wajela yihlo nenyoko, nje, wabambelela en;todeni. Kuhle., ke, wa.ti tijingo temnganaho. Ebusuku, unyeni waho usebeda kahulu ethokotisa wena ngoba wakulanja kini ekuthanda. Kuhle nawe umbonelele unanomunu. Umshiye elele. Uye komwedela imvuka. Ngoba uyalamba ekuseni. Kufwanele adle inywana engakaphumeli enyango, ekute ligati lahe linqibilike. Lothanda lijiki, mtibekele bonyw&na wahe. Lothanda mahewu, mubekele bonywana wahe. LotLanda majumbi, wuyenayena, ke. Mubekele. Uphembe kumnyamana. Uwathele othwini, afujumale. Ufujumete ma.d1. Eve fl60ba usumvu.sa, nje, umnika madi k 15 ekuphondla. Aphondle. Ungablala, ke, ejute kwahe, umhlubele ma.jumbi. Ngoba anenya.dyani. Niyatha.ndana. Ungamhlubela ute umf'ude, ma uthanda. Ngoba Ul'lYango usavaliwe. Kusemnyamana. Mangabe esesuthi, ke, ubuthe mahasi uyowaohitha. Usbanele. Umyeke aqambalale ma~abe esathanda. Uphume uye kwenu, u.yokweda misebede yaho yebuhoti bona. Uye ef'uleni kusemnyamana., ubuye uphembe sewuqhi the unotha wa.shanela. Ubeke kudla etiko, nokutodj.iwa ngekusa. Ukushiye kubwadla. Unike tingane majumbi nasale kusiblwa. Tidle utitshele tisale tihwedela. Uyambe wena uye esimwini. Uyosebeda usebede ukale sihathi nokudli~va ngaso ekhwenu, 16 ubuye utobonja kudla uphakele tingaue, nebayeni baho, nebanu bohe, nav.re, nidle. Ungayeki kumbekela unyeni waho. Ngoba amuho nomumwe nobeke intlalakahle yalomunu. Uwena b~phela* Nabelitiye bejenjalo. Iliphunga kungakasi injoda. Kuyasa iyadla ngelibulaku!esi. Iyaphunga futhi. Kuyacala kuhala boleveni, uyaphuj18a futhi. tf pr;wtmpnina:baa Kuyaahaya madina udla ti tshulu. Kuyacala. kuhala bofo kuyaphungwa futhi. Kuyacala kuhala. Mangabe nithanda nitbi futhi ninga kalali niphunge futhi. Wena, ke, uyini? Ngoba belt~ bayadla. Banu babedla. ~~ena., ke, utolambisa injoda yaho? Wothi wabusa ngani?

7 1<13/ 2 7 Sihundla aebudala yisihundla senkululeko. Ufati ujinga 17 ati kahle kokuthi ushade nje ~akotondlela njoda yahe. Injoda yondliwa ngekudla. Mangabe sekuaile, muea kuba nelulaka. Ino yaho, nje, tunyela. Uyifingaqafingqe yohe misebedi yakukhwenu. Uyaeebeda uneligugu lekuthi litoehona lilanga utihlalele nejmnga.ni waho. Noma boyise nenina nabojadewabo bekwethuka tanya, wena ungabanaki. Sebeda. Upheke. Eadle bona beeuthe. Wati eisu senjoda yaho. Uneabi namnga.ni. Mngani w&.ho mumwe. Yinjoda yaho. Wena, nje, yati siau s~o. Uyatigeza tingubo tayo, utishiaa, ~ayati kokuthi idleni. Ungathethi. Khipha bohe bucikwe baho bwekupheka, uphekele injoda yaho. 18 Utobona mangabe wede njalo. Utobona incibilika ngoku, injoda. Uyibone ihuluphala. Uyibone itimuka ngoku. Uve banu sebehuluma bethi Au% Sibanibani? Kani wawujace, nje, ngoba ungenamshakati? Wanela kumthola wat!muka ngoku? Kwakuhona ufwana, yomotoniwa, emnoane eyiluswadi lwelibungu. Uthe laha eyisiva, waganwa yinombi. Uthe eyoyibika, wafike wahiwa en1tini. Wayesa.the uyayibika, uyalobola, batala netomo bathi abamfuni. Inombi wayithanda wagula. Nenombi yamthanda yagula. Yabona kokuthi ayinakusita lutho ~ekugoya ngoba naku batali b~o aba.m:f'uni ufwana. Yabuyela ehaya.. Watisukela mathupha ufwana wayoticelela lenombi. Kwafike 19 kwathiwa, mangab& eyiphikelele lenombi 1 kuhle ~ilobole ayioeje. Yomo toniwa watishaya tomo taba yilishumi nemohayiso. Yathi injoda, yamba utijayise tohe. Uth nge bopondo nabayisihlanu ngeyomo. Wathi yena, ene, ngeke aphumelele kutij~isa tomo ngabo pondo nab~isihlanu iyimwe, ngoba enjaweni yekhwabo tomo tishibile Tibita bopondo nabathathu, nanababili, napondo nelishumi 1

8 ;43/27 Tiyabi tibeti bopondo nabane, tigqine kubopondo nabayisiblanu. Yathi injoda., ayikhathali yona. Wesuka u.t'wana wa.tbi enombataneni abeqe. Yala inombi. Waphonseka kunungu wasebeda imali,. Wayi lobola wayioeja ngemim.wa!ca neyisihlanu. Wasina. nayo. 20 Uthe engakasini lo~wana neuombi yabe, washo waphumisela. Emnoane eyiluswadi lweaiva. Emuhle. Wathi u!wana, r.~na mhla DGagqagqa nalenombi, ngotimuka." Nempela ufwana wanele wagqagqa nayo, nje, watimuka. Yayinjanil Yayiphakela, mfana, Inehlidiyo nehle. Imwatisa ~?eni wayo. NQYe wayeyikala isekubo. Abona impatho yayo nekuphakela kwayo, ancanywe yiyona. ~ayithanda njalo wate wayenela. Mangabe seyikehaya, yamsampulela. Yafinyela yaba sigaqa. Yakhuthala endle, yakhuthala ehaya. Yapheka kwasha mifula yepheka imvuka yenjoda yayibekela injoda njengengane. Yaba nomusa. Yathandeka kubanu bohe ehaya. Wohe mu.nu, nje, wamthanda mshakati wayomotoniwa. 21!the isuka, isiva, le, yabungu.ka. Ngoba phela kwakuyinyanga. Yayamba yelapha, yayamba yelapha, yate yafike kangcolosi. Yamshiya mahoti enetingane titithathu. Way&mbQ umlisa. Wayamba kwathula umcya.. Kwaphela mimwe..ka yaba nd.hlanu. Yahlala ingane yemunu yondla salukwati, ninatala. Yamondla noma sekukuhi. Kwathi nganolumwe lusuku, mahoti eye kohlakula, kwaf'ika inyanga. Salukati satihal la ngethi wekubuyisa satihalela ngethi wekubuyisa indodana ekubungukeni. I yanga yasivela salukwati. Yaeinika uthi. Yathi kuhle sigete imbita neyulu. Ya!aka uthi ekhathi. Yathi kutofike k kulungute salukati simmemete ekhathi eluhambeni lolo. Kube 22 eekuta mahoti, naye afike au~ete. Kube sekuta ufwana wahe wemotibulo, naye ammemete embiteni nefwana nowelama nomhulu, ~e ammemete embiteni. Nengane nayo immemete embiteni. Yathi inyanga kuealukati, uyobuya nombona engena nje.

9 Wediwa, ke, uthi wa.fakwa embiteni, yisa.lukati nenyanga. Wabuya mahoti emasimini. Wamtshela ninatala nekuthi usethole inyanga, yamedela uthi wekubuyisa yomo toniwa. Mahoti wathi, "Uphi?" ~athi ninatala, "Na~ya embiteni." Mahoti wathi wathi, "Maroa, yomo toniwa lona, wangeshela, nje, libalele lithe saka. Wayengatange angiphathele muthi. Wayengeehela nje, ngenomo, nangehlitiyo yahe. Nami ngate ngehluleka, ngam.vuma. Wangilobola wate washada nami. Ngatala 23 nati tingane uti bona. Angi tange ngixabane na.,ye. Na.mhla. eymbayo, wa.ngibona ngimpheke la uphako. Wa.ngibona ngimha.pha.. Ngoku, ke, mangabe eseyamte ceje wangihohlwa, mina angimhohliwe ne.te. Ngisamthanda. Nawe nina wahe ngiyakutha.nda. Netingane tahe ngiyatithanda nemuti wahe ngiyawuthanda. 9 Yena atange angede ngothi. kokuba ngimthan.de. Na.mi, ke 1 ngeke ngimwede ngothi kokuba abuye ete kumina. Manga.be seluphelile kuyena, kulungile atiyambele. Ngeke ngimwelaphe. Funa ate agule. Ngi thi ngifaka uthi l:ani sengi:faka kufa, lufufu.nya.ne. Luyambe lolrwethwala unanomunu luye komweth.walola mina. Lufike laha 24 lumgulise. Ngithi, ke, ngangedani? Cha, ngitowuchitha lomneneto ngibulale imbi ta, le. Ngeke mina ngimwelaphe. Na engihohliwe lruhle a.tiyambele. Mina ngihleli netingane tami laha. Na ebuya wangihumbula, uyobuya nginga.mwela.phanga." Washo wa.sukuma wathatha imbita wachitha umneneto enyweni leyo, wayamba, waya koyibula.la. Awabe esahathela nangekuthi ubeyithenge ngemali, imbitana leyo. Wamane wayiphihliphihlita, nje, wayilahla. Wabuya watihlalela. Yomo toniwa 6yambile. Ekuyambeni kwahe, wayeyambs, ehlala emi tini elapha. A thi noma ehleti abe w~unu nje. Angabi nasithudi nesinganyesemnikati muti. Uth1 noma kuphekwe kudla, kuphakwe si tsha semn~tane.

10 25 Yena aphakelwe, nje. Noma kuphekiwe, kunesimwe sihathi kuphekwe kudla nangakukhodile ngehlidiyo. Kungabi biho munu notonaka kokuthi yena lokudla akuthandisisi. K.unesimwe aihathi alale nje engadlanga, kani ulambile. Kojwa kudla noku~hdkiweyo akumblabi xhwele. Phoke! Uya.ti nawe, kokuthi atihla:li tiyudi tibe tibili sibayeni simwe. Ngo oa tiye tihlubane. Na.ve, ke, mangabe ehledi eaibayeni aaleyudi, ifwanela abe yiyabi, nefunje lijoka. Angabi yiyudi netoahaya mi the tho ya.yola. ngoba, ene, uhona mnikati muti nototibusa ede_ kohe. Uyena, ke, nobusa ufa:ti wahe. N~abe ufati epheke kudla nokumthokotisayo umnumtane, 26 kuphelile. Amuho nomumwe noyilihlala nongavela athi ku ati apheki kahle. Ngoba lyudi ingatbi.yamba wena aye kulowo fati waho yilesillathi umunu lowo ebeaa hodela sihundla s~kuhlala, abe sefela ekhathi noma ebona. Wayesecabange, ka, yomotoniwa talobola livila. Ethi, "Hhau: Nga.te angapha.tneka. kahle, bo. Angisuthi. Angikutholi kudla nongikuthandayo. Ansidli neasihathi nangithanda kudla ngaao. Kojwa 1lt: ino.fa.ti. Uma ngikuye ngiye IJ6idle yohe ino LEI1181Yi thanda.vo. I:phekwe kab.le. lt.ngiphe kahle ehleka. Kube mnan~i nekudla nvku phe~wa WU7ena. KOJW~ sengite nga~aca nganje. Konje ngihodeleni? Konje ngihodelen1? Loku nekwendla.la ngihlusb.wa yiku tendlalala! Kojwa mangubo wayengendlalela. Nekushanela lalul langihode hona, 27 ngiye ngitishanel&le. Kanduba ngendlale. Ngivuke ngendlule. Kanti futhi D6ilalu n6idwa ngidliwa yitinwal~: yini nje? Hhayi, ngiyayamba Ngiyamba im:pelal Hhau! Kojwa impala kusasa. Ngiya kufuangubol ( Wayepheka kahle lowofati wami. W&yati lrudla ~ngikuthandayo. Ngisho esakubo waye ngiphekela kahle. Noma 1ase.Kumina wangi phekela ka.hle. Hhau! Ngiyamhumbula unr.1.nangubo. Wayengithanda'\!. Ngiya kuyena impela. Ave ngitoloku ngihleli kanje, mina, /0

11 I I 530 l'lgibopheke ngi tholwe, kani nginefati nongedela tohe tino le :;i. Sibam.u sefa.til HhayiZ!'~1.1.ngubo m~:~.ngabe ngiqa.bar.ae;a n~aye, Dadethu, kuthi angiahiyt:: netihwe.ma tikwelapha ngiyabjbe ke:ugiye ku;rena. Tingisi ta ngani letihwama tami ngoba ati~ijjhekeli? Yini 28 ngoba nakeliveni lekhwethu ngiye ngelaphe baphile bh~ishayela tomo~ Ave ngithi ngiyaoiciyela n5ekwelapha, wu~ebedi wami. Ngel&.I~ha kushe ILifula min~. Db.dethu. ngiyayamba ngiya. kufati wami, etinganeni t~i." Yohe ler...o ubeyihuluma. yejwa ngehlidiyo. Eliulmua etiphenjula nj&llbeluhla.nya. Yt-JnE'- kojwa banu bembona ehleli kttsi ethtu.e. Kani ihlidiyo isila tibodi. Demtona esukuma, nje, eqoqu. tino tahe. V\'agoxa sihwa.ma aa.he, m.&.ndb.wa.ne VJClila.la, weeuka wa.ya.mba. llakel.l.bya, ba~ona ethi ~efu, nje. Ko~wa ejaqile. Wafilro ceje wahleka yejwa mangubo. Wathi, "Hbawu: Wafika yise WGbananami!" Wum.thokotela emi:jingelelu elmgenis~:t. eha.ya. Wamlanjulela indlala, ethi, "Hhawu ~1se kwabonakala kokuthi 29 kutofika. ligati lami, :rj.belsuke angate nga:pheka. neku_phoka.jtt Wat:JhO ethatha mumbila ethi gibu, gibu, wagola iyuku, wayincu.ma., wayioutha, wo.yipheka. VJathatha mbila waylufahla, wa.wukweca. weda nj.aoehele:ngwane. ~amphakela wadla inyama nemucebeled6wane. Uthe edla wabuya wahl~a ejute h~ahe. Embuta eihiltiiihawu: Ungabe usayaleta kojwa, ljewuthi utongi:f'iqa Jl6eda.ni? Bahleke bo"lobili. Abe setlli Ma~ubo, ake ubone t ke, mf'owekhwethu uautopbuta amadi enka.la.nkb.la. Angikwedela.nga name.hewu lawa. Asho edumela libwe, ewafahla. Wawapheka walela esewapholiae wawt... vubela. Kwathi ekuseni, wa.fu;jumetb maoebelengwane n!)n._yaln[-t, imvuka ~athela luhamba lwgmahe~u. 'Wabe sepha tingane tahe sukhoko. )0 Yena, ke, wathatha lithanga walicweowa wapheka sijiugi neaitodliwa ekuaeni.

12 IJ/ 5.30 Uthe eaephakile, sekudliwe, wayesayomba mujumbi akemwi!li. Wathi esewabeke etiko wayesayomba bntatu notodliwa ku3ehlwa. Lofati wayepheka. Ti~ane t~he tihuluphale tiyitibumumu. Ekhutbcle, ehleka. Uthi mangabe u:f'ike akh~vakhe nje, uve kuk'.1thi utikc ehaya. Ethandeka futhi. Yomotoniwa eaebuyele ehaya. Loku wayethe efika ehaya lomnumtane, wafika ejacile, wabuye wancibilika. Wathi ukuba afike enombini yangubo lahaya, yafike yamfutha ngekudla. Yamwedela umuea ayate yamxhalisa. Uthe ukuba ancibilike, wahuluphala ngoku. Kwatiae kokuthi 31 utimba wahe wabe uthambile. Ngoba umunu nonotimba nothambileyo, uthi angaphatheka kahle etimbeni nakemoyeni, ahuluphale. Athi mangabe ephatheke kabi etimbeni nakemoyeni, ahwabe. Yena, ke, akumangalisi kokuthi wayefike ejaceleni. Ngoba niyati kokuthi wayehleti ebalisa ngehlitiyo. Ebalisa ngemuti wahe. Nawushiya kasi wayamba. Ebaliaa ngetomo natisebeda tingaphumi. Ebalisa ngekuthi uyokholwa kanjani ufati yikuthi nembala banu abavange bamholele tomo tahe? Ngoba ufati utosuke athi wayetitholile tomo watidla netifebe. Walinjela walinjela, naye Tomotoniwa ethi ngabe ufati utobuta yini, cha, awange abuta. Wanqibilika ngoku. Kwathi nganelimwe lilanga, bekaje bedla kudla nokumnanje, sebehleli, wahuluma. Wathi ene, kuma.ngubo, "Kojwa wena wawuthi ngiye 32 ngayi, fati wami?" Wathi ufati, "Angati." Wathi yena, ene, "Ngangibungukile. Ngabe nengqondo yekuthi kuhle kengikushiye kaai, kengiye kophumelela. Kojwa ngayamba nga.yamba. ngabuya. Naku lab& sengihona. Allgisacabangi kokuthi ngingaphin~e ngiyambe." Abe sethi Mangubo, "Hharil Kani awuve utobuye uya.mbe, ke, uye kophumelela?" Abe sethi Tomotoniwa, "Cha ngeke ngiphumelele ungeho wena. Ngiyaphumelela mangabe nginawe.

13 Ngoba wena uyangijabulisa, uyangenelis~. saho sekungipha. l..mu."lo 1 rl'ati nongail(;i~ha Ngabuyiswa yisandl1 ujengnwe. Ijoku!3 ngikubo:ne ekuyambeni kwami. Dafati bayc.mbe bepheka njo, amuho non apheki3a kwaho. Bengila.mba, ngoba ihlidiyo yekutiohita ngek:udla a.yi tange iphele yona. Bengibuye ngihohlvje yiktj.thi ngihlala emtini wem,_uj_u. Kuthi :cangabe kuphekwe inonongingayi tna.ndi ngi~riyeke. ~~angabe ngiyiyekile futhi t kungabi biho munu nonei 33 nakayo. Ngitj_lam:Cele ngejwa, nje. Ngasengibuka ne:tbnka ngibonn kokuthi u:f'e.ti wami wayephekelele hind. Kuyamba. k:waj!'li kwar..eimosa. Ngifwa.ns. nemunu notholiweyo, kani emtini wami Ill:;iwu.mnumtane. I.aba limwe, ke, lami. Ngavu.ka. ngasa.mba. :Naku la sengihona." Wayesethi Ma.ngubo, ene, 11 We, utobuye uy&.mbe." ~.rathi Yomotoniwa, "Uya.tjhleka nana.ngv_bo! Nge;ke ngiphinje ngikushiye. Noma eekuyini sofa silahlane nawe." Banu, ke, bath~- kuhona inandc- neyelapha injoda. Ayiho j.nanjo.. Injode. yaho ungayede. i:fwane nengane yaho. Ikuthande ngothando nolul.inge.na nolwengane yaho. :r.tgoba ingone i:fisa. nekukulanjela noma. uyaphi, ukuba ayerqabelwa. Nenjoda yaho, ke, ungayeda ikuthanje, ikltianjele ncma uyaphi. Ibe nesi tungu ma.ngabe ingakuboni. Ngoba (1) Uyayithanja. (2) Uyayisita. (3) UIJ.emuvelo nayo (4) A~~yithethisi (5) F.sihundleni sektzyigxeka uye ytaluleka. (6) U;yiphethe uyayil1..1.llgisela tijillgo tayo. {7) Uyi!Jhetbe uyayiphekela.. Sizathu eekuqala sing~ngesizathu sekugqina. (1) Luthando aluf'ani nalutho. Kojwa J.ugowele. Lweda Wllunu a.pha.:phatbeke ede tino. Kojwa. labamwe bathi mangabe bephethwe yiluthanjo, bangenise nemixhantela efike elone. U:fioe ufati ethanjwa yinjoda. Kunele kufike banu, nje, ufati kube sengathi uyabukisa ngenjoda yahe. Ayithethise ayithethise ayithethise, ate ayithuke. Ute uve kwenyela wena.

14 J<l3(27 Ahohlwe yikutf..i ayifuni. h1.thethiowa. injotia. Usuku 35 uyir hoxe kc 1 bl Irangabe l..ltibukisa ng cyo r~e.mbili kv;ebl::.llu. Uyi tb.ethisa. E.anu baye bathi leyo njoda. yehlu.lwa ~-ufa.ti. Majoda. akwenya.ny~- kabi.kokuba kuthiwe ehlalw. wt.:fa.ti. Kuei.tani, ke? Ne.we mangabe wehlulwa yih.-uyihlonij;ha injocla. yaho, nayo nt..~ke ikuhloniphe. Me.ngab uyibola kokuttd iyakuphoxa, ikwehla. ngetulu, wena thu.la, -u.ngathuku:theli. Yiyeke nje utibe. Yote yename. Kothi, nje, mhla yenamile, iaihobliwe, uyitebele. Fnthi Uy-itshela. ngemoya nomu.hle nje. :Z:okuthi kojwa awuyithannanga ino neyedi~eyo, idlala ~awe embili kweb~u. Uyova. Iyojabuka kab1. Ixoline l~1~ana. ungayiphoxi nayo Dciake yabaphoxa. Mangabe (l.f Futhi lona lutho.nja lolu, naba.mwe hanu ba.yalona.. Baye bede mashende. Athi u.r,mnu en:~njoda yahe, abuye abe ne.mwe 36 netofihlwa. Wana., k~, l.lngathi yilnthando lolo? Cha! itluho luthando nolwediaa maohende. Lishenda libangela injoda yaho kufa. Yona 1 tohlala. i thi l.tyayi thunda, kani unuthun<la liehenje laho. Leliahenje la-ho, nalo, lijahe luthando lonke lwaho. Lonele live, nje, kokuthi ksni uyarnba, nje, umnanji kanjt:, li1be selijaha kubulaln injoda yebo yihc,na li t.rokuthola wonkt;. Alufuni kwehluk&.niawa lutha.ndo. Kuncono uthr:,nde kantne.!bulk MashEmje ajwayele kutawula ll'mnu. lowo, bwr,.:phutise nethi, bede noma yi th:2. muni, nje, Bekv,eda loko beou~lili u:nyeni Ile!;elufovela yihona. etothi uya l:umkahe~, afele kuyena. Lishenje, ke, beselichaohata ks.hle eeefile. Nomanoli wake wehlelwa wuhlola yena, ewu:t"rdi wamahlala. Wasuke waphinga n'*,sibudv_. Sibudu wayesetonja Mahla.la ngoba ethi umphangela No~1o11.

15 37 Kuthe nganelemwe lilanga, engeho mahlala, ~af.ika lenjoda. Ya.fike ywjbuta Nomanoli yathi, ''Kojwa ngi tokweuenjani Df.:.Oba ngiku thanja kancal.:& njena? Mahl&la lona uyakuceja., nje uyallbipha.il6els.. Angim:funi nokumbu.ka ll~~. SeDE;athi nokunqono ne;1r-'6ambula.la ngoba uyarj.giphs.ngcla wena. Wa.yeseth1 Noma.noli, "Nokun;ono kt.'.hle 1.wilile.Y.e.te ngeli tahe a.fe". Ba.vturielana., nje, kahle. Ngcba luthanjo luyieilima. EP.nqumela.lla lila.nge-, leb. ed~ lowo Sf;bedi. "ay ~Dha ll~ahlala. nt;am~la cbethe obtjya sel.rutolalwa.,... a.,ye safika, ke, na.ye lomunu.. W&.:fika esehj.ome ephelele. Wabaca hone. en"lini. ~angena Mahlal&. Uthe la esathi uphelele emuje endlini ya.he, weva libwe ltm11hahlata ehlafun~eni. Wa.jiyatela. ~ayeae 38 1Tl. Vfa t& ngelr.bono cl,j.hla.rjt;othini. ~it,..,a. ~a fa. Bajtunela li thululo ba m:faka ekhathi brthatha lu&ungu.lo bamthui'.ltia Kuthunga yona injoda.. Iqoshome. I;v a-thu.r~.t;;r... Ka.ni i thtmga, njc, ihls.:r!f:a.niaet. nelibeshu, hha.be, njalo netj.njot.o tahe. Ngobat \layeti:phambe.nis~ \*'atiwieela ngeha.thi kwemineda. Ehleli eqoslsme. Egoshamele sona sijumbu lesi esi thur.ga. Kani uthi uya:thv.l'l.{;a nje unehlangise 11etinjobo ta.he. ""ati thunea :ne;;elliay'e~lt-j.. Ufati, lo, ~rona t1ycbidlt::tl'1f;a utdnja. btll.ongvre ngenjaba ~d xtgad yaleligati neseligobota lenyen:t wahe. Jl.'lcu ja kemweka.nl\l"o. Bubam'Jisana, ke, nt;tlk~. Bebe.mbe sona lesir11d.il?gu. B~ya kosilahla ev ont. Bema, Ire, e\";eni. :Bnsiphosa. Ileui jejele. Uthe ej'"eka ufa.ti, nenjoda iyeke!, saya sijt,mhu ewe:n.:i. nt.jlibanjaya. We.eal.a ufa.ti. 39 Yalanjela injoda. Iaj_dnnswa. yi tirtjobo lp-ti nctihlangene nesi jumbu. :Dakaka. J.'lunu eva. Eyelo. eweni. Etl:une;elwe kumu.nu ef'ile. EbtllewL uyena T"'lrbulalcle. u.f'ptj.?.'a.he. Fthi yil.!.one. kutcta l.lr.lntnifa.tj, kusale yana. AseJ.e adle ufa.ti eeuthe ne;oba ethi u.ye.i!ltha.nj,. Koj'~ wc.fa ka.mvi e ne.yo lenjoeta. nebethi vye.yibulale., tjy.tbulalela. lff te.

16 40 41 /4 3 /2 7 Ufati naye wafa lwembita. Ake ubone, ke, kufelwa yibanu bobabili. Yitinjaba teluthando nolubili. Ngeke ubathan~e nababili ngasikhathi simwe. Ungamthanja nomumwe. Umtonje nomumwe. Kube, ke, ubanga kufa. banu Awubeke, ke, Ufati! Usesala ehamisile. Wathi laejejela uthwalo eweni kwathi Hha-hhalakahla: Wabona lishenje lilanjela nje, lilanjela sidikadika lesi nebebebambi sene sona. Kwathi falakahla% Nya! Alitange lihale nakuhala. Kwaba yilona lingcwaba lalo, lelo njalo. Washo kamwe ufati esebuya. Ekhathi kwebusuku;"maye baboj Dciatiholisa wemamej Ngitoba yini mamej Ngitokwejenjani mama!! llti Bhi! Hh1!Hh1J Ngatibulala: Ngitokwejenjani mamej WeJ HhiJ HhiJ HhiJ Baphuma banu ngekuva loko kuncwina. Balanjela ngekhondo bate bayofika ekhwakhe. Ba.buta kokuthi yini uhalelani. Aphuma maqiniso kumunu ejabukile. Wabatshela kohej Wathi "Ngejiwa yiluthando. Ngithe nginenjoda yami Mahlala, ngase ngithandwa wusibudu. Nami ngamuthanda. Lwakhuta luthando lwasibudu. Sabona kokuthi Mahlala uyaphatamisa ngoba ngoku siyebana nasibudu. Se.saba Mahlala. Sambulala, ke, Mahlala. Ngithe ngisinja ligati wabe emthunga Mahlala, Sibudu. Kani ngiyabona nje, kokuthi uthunge wahladganiea naye. Angati ngoba ngibone eekuya kohe eweni. Bafa bobobili. AuJ.Ba.wuphalala banu uk:hoei. Basekela ngedaei kweliwa. Baye babafiqa bobobile. Sebephihlike, baphihlika. Ko~wa tinjobo tithungelwe ethwalweni lo nothungiweyo. Baahiya kaei bona laho banu batibuyela. Lofati wayethi uyathanda kani uyabulala. Wayethi uyiliqili kani akwati kutikhotha ehlane. Ethi utodla kahulu, kani ngeke adle nalokunqane. Sinjalo, ke, eono semunu. Siyamfumana. Yilona, ke, luthanjo nolubi lolo. Luholela eweni. Kuhle nje kuthanja munu abe mumwe. Umthanje ngehlitiyo yaho yohe. Umhloniphe. Weneliswe wuyena..

17 42 43!7 (7)1 Injoda iyaphekelwa. Mangabe unayo injoda, kuhle wati kokuthi iyadla belu. Nawe ingavane ikubuke uyimbwa nje mad6abe seyilamba wena uhona, ungapheki. Kuhle wati sisu senjoda yaho, usatise okwesisu sengane yaho yemagqino. Ngoba ingane yaho uye uyibekele nje isuke ingevi ikuqelile kudla kwaho. Uye utatele wena, nje, kokuthi mangabe ngithole ino nehle ngitophathela ingane yami. Mangabe ngiphekile ngitobakela ingane yami. Nenjoda, ke, kunjalo. Utwanele ucale kwati sisu s~o usayivumile, nje. Mangabe kuweyakuje, kufuneka uvule, la, ekhanja laho. Ithi mangabe 1 ta enjaweni yekhwenu, uyiphekele. Iseyilisoka nje. Upheke kudla nokuhle nokwatiyo ngehlidiyo yaho kokuthi lokudla o~veli hethelo. Ukuphakele esitsheni. Ukufihle embiteni yemadi. Wethwale imbita eengathi utiyela efuleni nje. Kani uyati wena. Ufike ubeke imbita efuleni ukhiphe kudla ukugijimiee ukuse kulona lieoka laho, la lihleli hona. Senitohuluhuluma, ke, nibonieana kokuthi nobonana ngalisu lini. Ube sewumshiya. Uyambe uhe ma.di uya ehaya. Nifike nidle niceje. Nibuthe njenga.kemisukweini. NibU3e niye kot:tlalela. Kutokwati wena, ke, sihathi sekuphuma. Utothi kokuba ubone kokuthi balele ngempela, kusafike nobuhulu, uvuk:e. Uvule. Unyonyobe. Uphuthume unanom.unu. Uyambe uneluvalo lwe.kwenqena bakwenu. Ufike naye engalele. Esekulinjele ngeluvalo. Ngoba phela luthando lineluvalo. Sewutofika, ke. Nifike nihuluhulume leyo ndatshana yenu nebenitotshelana yona. Uthathe sibwa ubuyele ehaya. Naye ayambe aye ekhwabo. Kuya.sa utilalele ikhwenu. Ufwana nemunu nonga tange ~e njawo. Kani uyati wena. Naye uyati. Othi manga.be eseyejwa, 44 aqabange ngawe. Athi noma ebeqabanga ngeluthando lolu

18 nenahlangana ngalo, kojwa aqabange ngekudla nowamu~ha kona. Athi Hhawu! Lomunu wangipha kudla lokumnanji kangaka! Abuye athi Hhau! Kojwa ubeqabangeni ate angiphekele kahle kangaka. nje? Abuye ablale, ahlale, a~hinje futhi. Uye kombeka futhi urubute uthi, "Kojwa udleni mame?" Mhlawumbe abe netihloni. Athi Hhayi ngidlile. Kani usho, nje, ulambe uyawa. Athule, nje, unanomunu a~heke athi du. Ede lieu lahe. Athi nyelele. Afike nako. Afike ahlale kasi naye amgone. Amfude kahle ate esuthe. Uyesuka laho ubuyela emuva. Mhl.awumbe eeyu.kela kubonombatana ne'f'iujdllgani wahe. A.yithathe ete na.yo ekhwabo. Kube sengathi kaje, nje, elibele nayo ekhwabo siyiyamhapha. 45 Bafike bangaboni ehaya. Na.yo 1 tihlalele, nje, sengathi akuho lutho. Balale. Balala njalo, abati bona. Kani inombi yona ithi, "Lala lulata ngikwengule."!bone ko.kuthi bayahonqa ngoku iphume. Iyambe iye kumunu. Bayoyihuluma, bayihulume, injaba yabo, bayioeje. Abuyele ehaya, afike alale kuse kuyiloku ebona nje. Athi mngani wahe noma eseyambile aqabange. Athi, "Hhawu! Wate wa:cgifuda kahle umunu: Ni thi ave ngingaba yiyosi ngike ngasbada nemunu notoloku engifuda kanje!" Aqabange ngawe &lj8akuoeji laha ume bona. Njalo, kuthi nganolumwe lusuku umphathele kudla, kojwa ute, nje, nakasuku. Kojwa ungavumi mangabe ethi ake nilale. Umgone, nje, umshiye enemona waho uyambe. 46 Qyambe eqabanga ethi, ethi, kojwa ngoyilobola nini ngiyi buyisele komi ibe eyamil Kuyasa. uya.buya.. Umphatbele futhi kudla. Uye futhi n~e koxoxa nge sihathi leso. Ufike umgone. Umoabulise. Umsbiye ehluphekile. Ungavumanga kokuba nilale. Uyambe wena. Utofike eh~a asho. Athi ngifuna kuyiteka inombi yakekuthini bahle injaba yetomo. Abuye ete kl.lwe. Afike. umphekele. Umfude kahle umoabule. Ungavumi kuya kasi.

19 J<13 / Umhluphe ngempela. Uncishane ngempela. Uncishane uhleka nje, kojwa angakutholeli. Utokutshela injaba yena. Afune kokuba nihlele kokuthi nitoganana ntlobo ni. Nempela ajahe ugane. Akulobole. Abe 4 7 wukhwemwana ngoku. A.fike ekhwenu. Ufike u.mphekele kushe mifula... Athi noma ekubo ngoku eve sengathi adli mangabe engaphekelwe uwena. Akuhumbule. Engasakuhumbuleli 11 thando lojwa. ]:s nnxni'wt Esekuhumbulela kupheka kwaho futhi. Use bumbule sengathi angahla.la nawe nje, ngoba uyinono. Uthi mangabe efika ekhwenu afiqe uqoqile wasinja, kube kuhle. Yena aqabange athi yikuma kwaho. Kan1 usuke wedela ngoba kutofika yena. Mangabe eeekuqelile, esekulobola, umbulale uhleka nje. Umuphe nomningi muse. neku mwedela kudla kahle. Uvume nj e em.cabul.e. Kojwa ungalokothi ulale naye. Mangabe uke walalela leso seluleko sami uyosheshe ushade. Wena sewuqabanga uthi bafwana laba baganelwani? Baganwa ngoba kusuke kuhona ino nabayesweleyo bengenakuyithola ekbwabo. 48 Bapbume, ke. Bayambe befuna. Basithole sidleke seluthando kuwena. Babe sebefuna lokujulileyo, ke, kuwena ngoba naku uyabathanja. Wena, ke, ungalokotbi uvume. Umtshele nje uhleka uthi ayi angifuni. Akuyona yami leno. Iyomo yamana le. Ngeke ngikunike ino yem.unu. Yini ngoba ngiyakunika kohe nokungokwami. Nawe ungeke uthande kokuba ngikwebele tino tebanu. Ungangala uthi ngiyilisela. Abe yathel Abeyathel Wale wena. Utoyamba. Aqabange kokuthi awuvumi kojwa. Kani wala nje, yena uyakuthanda. Akale simile saho. Abone kokuthi sihle. Wethembekile. Awephani. Awusona si:f'ebe. Abuyele kuyise nenina. Nemkhongi. Kujahwe tomo. Kuhlalelwe. Ushade. Ate ayithole ke, leyomo nabethi mwebele yona, wena wala.

20 49 };o Kambe sengite ngafika kuto tohe letinjaba nje, bengihuluma ngekuthi injoda ixubwa nekudla. Angiaahulumi, ke, ngani manombatana. Nina, ke, senefunji awa ku:pheka tibili"boco, nje, kl.lhle nilalele nioinise leno neniyitahelwa yimahosatana. NikufUnjisise kupheka loku. Ana.ti laha notholwa hona. Nami, nje, ufwana wami ngiyamtshela ngi thi, nana.mi, funja uye noma yikemadimtoti. Ufike ufunje ucalata inombatanyana nje, noyoyibuka uyithanje. Nefunje kahulu. Yihona yongiphekela nokumnanji sengigugile. Ngoba mina. seilgohlala kasi ngigade tingane. Mahoti nawe nibe niwu sebeda usebedi lowo wenu weku finjiswa kwenu. Mina ngiloku ngilanja tingane, nje. Nina nibe ningilethela tidlo netihle kube kuphela, njalo. 50 Kojwa, ke, nami ngingayilobola inombi mangabe inesimilo nesihle. Ikwati kuphwka. U:twana ngeke a.jahe kuphuthuma kuganwa mangabe engesweli lutho. Ma wephana neyomo yenyoko wolibala kuthola injoda. Ngoba ma.ngabe ufwana ethola yohe ino nathanda kuyithola kuwena, ayiho ino nangabe esayiganelwa, ngoba phela useyitholile, nje, ino nabeyithanda. Kunjalo, ke, banwanwa. Kuhle kutiphatha kahle. Utiphathe ngetindlela tohe, uwwmmu. Uhutbale esebedini. Ube lula. Umoya waho ibe muhle. Uyo kwephuta nekugu&a. Jia~abe wethwala tintshwaqa, u.ye ngekutiobenya kwaho, usuke utobona sekuwukuma kwaho, nje, kuhlala unetintshwaqu. Uguge ngemibimbi, Kani kuhle, nje, ube yisalukati kahle. 51 Leno yohe, ikahulu, mina ngingayiccinjisa emanombataneni. Ngoba yiwona naphatha tidlo. Futhi yiwona natana netindlela tekupheka. Kuba kuhle unwanwa wenombatana ekwati kuphenjula tidlo ngetidlo ngekudla. Nina, ke, niyafunjiswa.

21 Kucala, inombatana yayibonela kunina. Mangabe kulimwe mbila, nabontshisi, nemathanga nemaselwa netindlubu nembumba nemabele ibe ijabulile sekuvushwe kohe nemanongomane. Kutbthi, ke, mangabe sekuhlade mathanga, apheke mifino yetinanga nje. Utoyiha, ayihe, ayihe minyombo, abe seha tigabe tekucobela. Ahe lisweli. Asile manongomane. Asile pelepele. Usetocoba sigabe mangabe ese sigetile acale ngekusiklaya 52 asi Bebete ngesisheshe. Abe sebuye esicoba. Abe secoba mifino futhi, eseyi hlubile. Ayihlanganise nesigabe. Acwecwe batata awufake. Athole na damada awucobele (phela damada wa wuhona nakucala lona nomncane notimilelayo emataleni). Ivushwe ceje abonje. Kube yineaihulu aibita lesi. Umunu mangabe ethanda aaidle najeqe. Noma yiliphalishi nelishubile. Noma yiluphuthu. Noma yidobe. Noma wucaba. M~ngabe ethanda futhi asidle sojwa, nj~, sibita lesi semiftno. Ngoba futhi yibaeuthu nasebaqhela kusheba. Banu, nje, bona, sona lesibita semifino basibonda ngemuphu, noma ngehlama kuthiwe yisijabane. Kube yisidlo nesipheleleyo. Nesitophakwa sidliwe yibanu bohe kojwa banu belibandla abakuthandisisi lokudla. Bathi okwesifatane. 53 Tidlo 1 Tilimo continued. Etinangeni, kufike kutshalwe tinanga. Kuthi mangabe setiyimathende, ke, ticwnbe minyonibo netitokwenaba ngayo. Tithenwe, ke, yihona titothela kakhulu. Mangabe setitothenwa, kuye kuthi umninito atithenele, map6dbe ehladisa. Mangabe engahladisi, asho enganeni neyiliwele imthenele. Mangabe engayitholi aaho kumunu wemagqino. Mangabe kobe loko kungaluddi, ke, encenge nomumwe munu, nje, nohladisayo, amthenele.

22 Kuthena. }13/27 Umunu uye avuke kuseni, angageti buso netandla. Angahulumi namunu futhi. Ayambe a~onje esiohakeni aetinanga, leso, 54 mangabe tinanga titshalwe tojwa. Ma titshalwe nembila futhi, 55 avuke aoonje hona. Afike atithene. Mangabe efika bona. Aneide sihloko aeluthanga, asiphimisele ngemathe ceje, aailahle ngemuva. Angabeki ngemuva.. Utotincweba tohe, ke, tinanga esichakeni, aangabe titshalwe esichakeni. Esimwini, mangabe titshalwe esimini yekudla. Ati ncwebe, atincwebe, aceje. Abe seyamba angabeki ngemuva. Afike eeje ehaya, kube yihona egeta tandla ncmehlo. Ehuluma. Etinangeni, kudliwa mathunga nabovu esevushiwe. Kudliwe tigabe. Timpontshane tisekandukuhlada. Tiye tiqobele mifino yetinanga. Magwagwa aye ahiwe ede sigwamba. Atimbiwa kasi tinanga. Tidliwa ngetulu kuphela. Mangabe timbiwe tibe setiyabuna. Kubune wohe mnyombo noma ubumuje hangakanani. Mahabe. Mahabe wona, atidliwa tinanga. ta.wo. Kudliwa buthumbu. Kani futhi buthumbu bwemathanga njalo buyadliw&.. Netinanga temathama. tiyadliwa tiwuthi. Uthi wetilo. Kuye kuthi mangabe kuhona munu ehaya, nosoleka kwekuthi unetilo, abe setibonakalisa. Kube sekuthathwa sish qulu setinanga. Setigayingwa. Abe seyatidla, ke, lomunu nobesoleka. kokuthi unetikelemu. Ma.ngabe enehla.hla tiphume ngempela aphile. Lihabe lona., umunu ufike l.alisike ekhathi, ma.ngabe selivuahiwe. Afiqe tihlamvu set~nyama, netibomvu. netimnyama. Setibovu Inyama yelihabe yona ibe hlophe ilikhevukhevu egqwele 56 a.ma.di. Umunu, ke, athathe luhedo, axhoxhe, a.xhoxhe, kusuke kugqwale madi. Abe sewaha qeje ngeluhedo awaphute. Kube seku hlungeka tihlambu, ke. Abe setihetha ngeluhedo etithela enyweni. Tenekwe. Tome ceje tifakwe esigubwini, tiphanyekwe. Leto, ke, setoba yimbewu. Ngoba phela, noma etihetha, akwati kutihetba tohe.

23 57 Kube sekuthi, ke, leti netisalel~o, tona, tikheke kamwe nelihabe nelidliwayo. Tingene enomweni~ Abe aetihetha ngelulimi me.ngabe edla. Atiphimise. Leto, ke, netike taya anomweni, ngeke tibe tisalunga mangabe titshalwa. Tibe setiyalahlwa tona. Lihabe aliphekwa. Lidliwa luhlata. Limnanji lifwana nashukela mangabe seli vushiwe. Lihle kahulu uhlideka ngalo munu wemtini mangebe libalele. Liceja koma. Umunu mangabe elidla uligomboloqa kulona lolugebeti lwalo ate aliceje. Kube sekuaala lona lugebeti lolo luyindishi nje~ Lulahlwe. Mifino yeluhabe ayidliwa. Tigabe talo futhi atidliwa. Tinanga talo futhi atidliwa nato njengoba kudliwa timathanga. Netimanje talo atidliwa. Lihabe livana nemajumbi. Mangabe tinanga talo unato, uye utigabele esijumbini. Ngoba injawo nenamajumbi iauke inemahabe futhi. Ube sewuwafiqa equlusile, nje 1 esijumbini. Mangabe evumile. Tinanga tawo atichumi tilingise timatbadga. Maailwa wona aye adliwe eyitigabe. Mangabe esecinile abekel~a imbewu. Awakhuli Adliwa laba ~itigaca netingangesibakela 58 Esathambile. Aya~hekwa, ke, wona. Akhabelwe ekhathi, apbekwe nembila. Mabeqe. Mabeqe ~ona, mbala wawo uyihungqu neliluhlata, njenge mababe. Futhi emiae kwemahabe nje. Umunu nongaconjt angathi libeqe yilihabe. Nekwenaba kwetiselwa tawo kuyefwana. Mabeqe ~ awadliwa luhlata njengemababe. Aphekwa sijingi. Afike aklabelwe tingcezu netincane. Kube seku.hethwa tinan&a. Tihiphwa tohe.beselicwecwa lelo lucedu. Kutbathwe nolumwe kwediwe kona loko lite liphele libeqe. Bese liklabelelwa elibojweni. Kufakwe kanqane madi. Ngoba yino netala madi. Nabamwe basithanda kabi sijingi aelibe.qe. Mina angisifuni nate. Ngifumanisa kwekuthi banu bakelwandle ngeke baw~~ele

24 jl.). 3 J mabeqe ngoba ave kuyisilimo sakelwandle. Yisilimo sakehla nelive. Laha elwandle kulim.wa tingezunga tabompwampwin:j. Umunu abonje sijingi nesibomvu nesivakele. Angabonji ino nepholileyo nje, nehlophe njengelibeqe. Sengathi ubonjel~ tingulube. Entla, ke, mabeqe 83'iligugu. Ngoba phela bawejwayele. Futhi nabo ba.wadla, bawad.le, tate be.waphe netingulube mangabe esemaningi kahulu. ~tlnu nosuke enemathanga p~ela wefuya tingulube. l'1goba nabola.yo aye anikwe tona. Nemabece.Nema.selwa. Nemahabe. Yohe, D.Je, ino neyermbisa kwetinanga, yenabe, iyath.andwa yi tingulube. Ngoba ngj.sho nellls.h.asi abatata tiyawadla tinguj.ube. 60 Wona mabeqe nemathanga, kuye kube yibumaklam&kla etingtuubeni tihuluphale tingeeuki kasi. Maphudi. 61 Maphltdi wona adliwa eseyimathanga nje. Nabamwe, ke, b~ati thanda netigabe tawo. Nnbaruwe futhi baye bayidle nemifuno yawo kojwa akuho kudla nokuyitiselwa nokungafika kubompampwini. Mpwampwini ukhulule kahle kahulu. Futhi ehuluj.e ngako kohe ngoba nema.gwagwa ohe eda sijingi nesingayiwa. Hhabe, eve r~isho sijingi njalo. Ngisho sigwamba. (sijabane.) Awuboni, ke, baye bas~de, nje, sigwamba seliphudi,kojwa asihlwabusi njell6eselit!anga, semifino yalo. Nakeliphudini, atidliwa t~nje talo, njengalona litbanga tingadliwa timanje talo. Kunjalo, ke, kweda kwayo yohe ino neyenab~o, neyitinanga. :Ba.tata. Batata, ke, wona, utl~lwa mahasi awo. Aye abiwe, nje, mujokajoka nongangengalo. Mangabe kusuk& esandleni ~va endololwaneni buje bawo. Lawo mahasi namaje kangako aye au atsbalwe ngemillono me.ngabe linethile. Mangabe umunu efuna kuwatshabeka, ke, uwaha abe ngangengalo yohe, ukute kuthi ma kutshabekwa angagcibeki wohe elisoyini letiyabi. Bathi, ke, ngoku, njengalendlala nengej~a nehona, nje, banu baha mahasi abatata bawaqobe mi:fino. :Ba.bon.je sijingi. Hhayi,

25 sigwamba njalo Batbi nabaeatiyo, eimnanji kabi. Kojwa mina angisati. l~tifisi nekusiva. Ngoba ngingumunu wakubo kampampini. Tohe tidlo tampa.mpini ngi tati kable. Angi tange ke ngiyi ve indlala 62 ingikhwele. l~angoku, nje, kutbiwa yindlala nje, mina ingibladisa. bompwa.mpwini bami nabayi tinguzunga nje. Ngakoke, ngingeke ne;one unnmo wami ngi thi ngipheka kudla kw~ndlala ngingakwati. Hha.yi. Sigwamba semahasi abatata angisati. Bayasisbo nabasatiyo. Kojwa mina angisati. Batata wona uhlada tigaqa ngakaei kwehlaba. Awubladeli ngetulu. Uhlada ngak&si. Uhlad.e tigaqa netingangesibak.ela. Netimwe tibe ngangetibakela tihlanganiswe totobili. Batata uyaqhoboshelwa. Futhi uyaphekwa. Futhi uyavubela. Umunu mangabe elime batata kunesimwe sihathi uye awuhlakule. Kani futhi noma engawuhlakulanga uye udlule ube bona mangabe kuyinjawo y&he. Phela wona uye utshalwe. engqathweni. Kani tuthi 63 nakelihlangeni uyavur~. Wala sidaka. Bateta lona, ene, mangabe uwumba, uye uwumbe uwumbe, uhethe nowuthanjayo uwuqhoboshele. Ube umba wena. Kojwa ino yekucala, uye ufike nesitsha ceje, usimbote kasi, umbe. Kuthi sigaqa sekucala n~yosil~pha usibeke ngetulu kwesitsha nesimbotiweyo. Noma ucale ng~kuhipha batata nongevi uyisigaqa nesihulu kahle, uye uwubeke ngetulu kwesitsha nosi mbotileyo. Inqobo mangabe uphume kucali. Ma.ngabe wejenja.lo, ke, sewutokwnba uwuthole batata. Kojwa kunesimwc sihathi udlule ukwale. Ungaphumi. Mangabe u1.~ala. Ke,K batata, kani we:na uphume utowumba, uye wade netinye taba. Uye uhe lihasi labatata, uliqwaze ehanja. Uhe 64 nelimwe ulibinqe eluhalweni. Batata obe sewuyaphuma, ke. Mangabe sowumningi, ke, ubuthele esitsheni, ~ve nawo ehaya. Ehaya, ko, sewutohethe. wohe lonongathi mnqane, uwupheke nemahasi. Ung~watheli kahulu amadi ngoba u~h~she uvushwe.

26 Mangabe sewuv~shiwe, uye uqheketeke miveve. Ube sewuyabona, ke, kokuthi uvushiwe. Ngoba ube upheke sigaba saba-tata nolinganayo ngsbuhulu. Mangabe sewushile uwephule. Uahaywe '~oya. Ube sewuthatha tithebe uyaphaka. Kudliwe, ke. Kube yilowo munu atihlubele, aclle. Banu nabajala baye bathi batat ubanga ailungulele. Sengathi munu ang~~ldla ceje a~e sephuta madi engakabodli. Munu mangabe kaje kudliwa batata kucejwa ceje lruwudla, awole 65 mahasi. Utohethaka nje, ngehathi kwebanu nabadlayo, notowabutha mahaai. Mangabe engahetheki, k~, uye ahethwe yilabajala. E.majodoni, ke, kuye kusuka m11nui nje, aye kolrutha mahasi asuae nesithebe, abanike nemadi banu belibandla. Mahasi, ke, aye athelelwe i~bwa mangabe yefuyiwe, iwada. Athelwe ekudleni kwe:i.1gulube mangabe kwefuywe ingulube. Athelelwe tiyuku etaleni mangabe ingefuyiwe imbwn nengulube. TJomhulu, ke, up.runu nophekayo awucwecwe luhlata. Awucwecwe em1faka emadini. Edela kokuba ungabi nemasi abatata ube sewuba ~vama. Abe sewupheka., ke. Awufake sawoti. A,NU.nonge nangelisweli. 66 Napelepele. Afake madi nje nalingene kuwu vushiswa. Ushe ceje m.adi, kwephulwe. Lobatnta nophekwe kanje, ungadliwa wojwa, munu abinjwe ceje aphude madi. Futhi ungadliwa. nenyama, t. n&l"lh.lud.i. Futhi ungadliwa nemifino. Labamwe banu bona baye bamhlubele esitsheni batata, mangabe epheh."we nemahasi. Babe sebenika banu belibandla sewuhlubiwe. Bawudle ungabe usaba blupha ngekuba 1'\geol.isa. Batata uya.shica mnnga.be se\\'1l1udlele futhi. Ubuye abe nesi jina. :Ba.tata uyavubela. Ma.D6abe ufuna kui'ahla maeebent.;wane, wede khukhumala, uye usile batata uwukweoe nehlama. Ibe seyihuhumala. Futhi uya.vubela b&tata. Uvub3la liphalishi libile libe yimahewu.

27 67 Aphuphute ingwebu. Kusinja banu. Futhi noma '!Feda mkhu:pha uya wufahla mbila uba sewukweca batata uwuhlanganise nehlamo. Ubophe ngesiguje ufake etiko. KubG amkhupha nothambe waba yifothof'otho. Majumbi. Besengihulumile ngemajumbi kojwa ngashiyelela kokuthi kojwa adliwa tigaqa, nje, nemithebe yawo yikudla. Banu laba bendlala, baohamukide kudla lokumnanji. Sebeye bahe magwagv1a lawa emajumbi bawacobe bapheke sigwamba ( sijaband) tjgawo. Siye sibe IIll!B.nji kabi. Sifwane nesija.bane semifino yeti~a. Sasikaje singakwati thina kokuthi nemithebe yemajumbi ingaae ibe yikudla.. K.l:iWi banu nabeswele kuclla bona bayaqabansa I Sigwamba se:withebe yemajumbi simna.nji aiyesabeka. Ngeke 68 umnike nyokohulu ekhwelwe yimehloo Bontshisi. Wona, ke, awudliwa tomanje. Nembali. Udliwa mijumbu. Ba.yioala iluhlate., bayidle mi:fino. Bawuyeke uoine. Bawudle futhi la 1~wa1a, tihlamvu tisathambile. Habe sebewulinja woma. Bawu.vune.Ba.wudle, ke sewomile. Tihla.mvu tawo yi tona. netiyikudla. Uye abulwe, eliwe. Afakwe enyweni natobekwa ngawo ewumuhu. Kube yiloku kuhiwa kuxubwa ~tdla Ngoba mangabe u~heke ngawo. dobe, nohlafuna nihlafune, beaen1tishiya Setifakwa bontshisi. Sekuthiwa upheke dobe trbontshiai. Mangabe ugqule sitamba uye uhe bontshisi uwuhethe uwuxabe esitambini upheke. Kuthiwe upheke sitambu. Ngoba mangabe usipheke 69 sojwa, sihlophe, akuahiwo kokuthi uphelte sits.mbu kuye kuthiwe upheke likalipense. Me-ngabe utobonja sis~aqane, uye upheke bontshisi uwubondele ng'3muphu. Jlla.ngabe unabatata uye upheke bontshisi. Uthi la uthambile, uowecwe batata uwufake. Unonge ngetinongo taho.

28 )43)27 Kuvushwe, ubonje ufake etitoheni, kudliwe. Ngibala bontshisi, nje, ngihlanganisa nato tohe tilimo netifwana nabontshisi. Tindlubu imbumba, manongomane. Bontshisi lo uyawupheka wo~wa siphuphutho. Wome. Ube mnanji uwudle ngesandla. Futhi uyawupheka lutiti. Ubonje sewunongile. Kube mnanji. Kojwa unesijina. Ngeke ube yisika yesisu. Ngeke uwudle ekuaeni uwudle emweni uwudle mashona kute kuphele lisonta lohe 70 uwudla uwojwa, ngoba ungasuke upha:bhwe yisisu. Muhle, nje, wona uthakwe netidlo netimwe. Awufwani nembila. Mbila uyisika yebe.nu ngoba uvru. bonja liphalishi., uwu.pheke dobe uvube masi. Uwede ma,hewu. Uwubcnje luphuthu. Utlmthe luphuthu uluvube nemahewu wede eititinya. Ngingasasibali, ke, aitambu nesithalaphishi ngoba usuke eewuxube nabontahisi. Sengingabala maqebengwana. Ngibale mjhuph&. Besengi buyela embileni nomusha. Lifuthu jeqe. mdokwe, yi.maqebengv. ane embila nomusha efakwe enyameni. Unga.phila ngembila wojwa. Kojwa ngeke uphile ngabontshisi wo jwa. Masi ke ungawavuba l.lgani mangabe ungenambila. Mahewu 71 ungawa.thatha:phi, ke, u.ngenambila unabontshiai? Ungalithathaphi ke, liphelishi ekuseni nj.angabe unabontshisi yejwa'l Uthi ungabuka ekusene udle bontshisi, noma se~ulala udle bontshisi? Ngeke kulung e. Nakesiswini saho kungonakala. Ma taru l-ane Matamnane ath~la tigaqa ~akasi. Yitona tidliwayo tigaqa leto. A\vadliwa mahasi lawa naba yilihaba nga.ka.ndle. Kudliwa tona tigaq&. Nawo rnata.mbane awa:fwani ne::najumbi nabatata. ''ona atbanda kudliwa netino. Asikona kudla nokupheleleyo ewojwa. Athanda h.-usheba tidlo. Ainnanji wona. kahulu. Ngoba,,_fike uwagweq.we ceje UV!apheke. Mangabe evushiwe uwabonje. Abe yisihuphaahi nesimnanji. Ma uthanda uwadle eyitigaqa.

29 72 Ube sewu~inga nawo, ke, ngoku kokuthi utowadla kudla kuni ewojwa. Ube sewutumanisa kokuthi kufwanele matambane aphekwe nenyama, aphekwe nemuphu, aphekwe nabontshisi aphekwe nesitambu aphekwe adliwe nemoaba. Aphekwe nelithanga. Awadliwa luhlata. Nabamwe bayawosa. Noma ungawalimile, nje, matamba.ne akubi naqala. Mabel e. Mabele, ke, wona yiltgugu lebanu. Awadliwa. etimanjeni. Adliwa. tikhwebu tawo. Nato tidliwa setivushwe setibovu. Awadliwa lifuthu. Ayasihva. Imbewu yawo yitona tihlamana leti netibomvana netihlala elizimbeni. Mangabe ebulwa, kuye kuthathwe wona mazamba lawa 73 abulwe a kube sokuphuma tihlamvana leti netibomvana, nokuyi tona tiyiligugu lebanu. Usebedi wawo ngiyawubona uwonke, wekuba e liwa. Kojwa Hhawul Yemajoda! Yate yaba yiligugu ino kuba.numtane. Ma.bele lawa yiwona nawondla miti yebanu, ngekwemvelo. Kojwa kuyatiwa ekhathi kwebanu kokuthi munu esemnqane ukhinsela akhinsele tohe tibaqanga tenina, akhule. Abe yisiva, abe yisiva aganwe abe yinjoda ngoku. Abe nemuti. Utophathwa yinesimwe sandla nesitomthophisa kunesandla senina, abe sekhumuka ukhaba ke ngoku. Esetibusa. Mangabe eseyisi khumukane, usekhetha kudla. Asatithanji kahulu 74 tibaqanga leti. Ngoba tijahwa yitingane tona tisa khula. Yena useloloku athi noma etitholatholile tibaqangana leto, abe emelwe wubonywana wa.he nje welijiki nalisilelwe wuyosikati, maqumbana wahe. Aloku etihabulela nje, ngoba u;roma. Nohe niyati kokuthi banu nabad.t.la bayoma. ~e bathanje kugadwa Il8enywana nephudwayo, kute banqibilike. Mnumtane ahlale enabonyv,ana wahe wemahewana nangapheliyo nje, ewejelwa owakwahe, ngoba naye etondlele.