Hoofstuk 5 Die vyfde geslag Swanepoels tydens die Anglo-Boereoorlog tot 1906

Transcription

1 Hoofstuk 5 Die vyfde geslag Swanepoels tydens die Anglo-Boereoorlog tot 1906 (Kyk na addenda A tot D vir die stamregisters agter) 5.1. Inleiding Die sigbaarheid en rol van die vyfde geslag van die geselekteerde Swanepoels se betrokkenheid tydens die Anglo-Boereoorlog en die tydperk tot 1906 in die noordwestelike deel van die land (Lichtenburg) is nie in bestaande literatuurstudies aangeteken nie, derhalwe fokus hierdie hoofstuk op die uitbreiding en boekstawing van beskikbare historiese en genealogiese inligting oor die tydperk. Die oorlogsaktiwiteite sal ook kortliks beskryf word om perspektief op hulle omswerwinge, leefstyl en betrokkenheid voor, gedurende en kort na die Anglo-Boereoorlog te kry. Die Swanepoel-familie, is swaar deur die oorlog getref. Hele gesinne se samestelling is verander deur die impak van die oorlog en die konsentrasiekamp-beleid. Gesinne is geografies ontwortel en kinders wie se ouers op die slagveld gesterf het, was aangewese op die goedhartigheid van familielede. In totaliteit kan die effek van die oorlog op die volksgees, en dié familie nie werklik bereken word nie. Een van die redes vir die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog was die ontdekking van diamante in 1867 en goud in Dit het ʼn invloed op die verloop van die Suid- Afrikaanse geskiedenis gehad. Die beheptheid van die Britte met die nuutgevonde rykdom in die land, was die motivering vir verskeie oorloë en spesifiek, die Anglo-Boereoorlog in Die gebeure in hierdie era in die Wes-Transvaal (Noordwes) sal in meer besonderhede beskryf word omdat die Swanepoels toe reeds daar gevestig was. Generaal Koos De la Rey, ʼn inwoner van Lichtenburg, het ʼn groot rol in gevegte in Noordwes gespeel 345 F.A. van Jaarsveld, Van Van Riebeeck tot Vorster , p C.F.J. Muller (reds.), 500 Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis, pp

2 en derhalwe is daar op sy bydrae tydens die oorlog gefokus. 347 Die oorlog en sy invloed op gewone mense, soos die Swanepoels, is nagevors en relevante geskiedkundige gebeure is met basiese data van die geslagsregister geïntegreer. Hierdie hoofstuk ondersoek die invloed van historiese kernmomente op hierdie geslag Swanepoels en daar sal spesifiek gelet word op: 1. Die rol en invloed van die Britse imperialisme, die verloop van die oorlog, geestesingesteldheid van die Boere na die lyding en verliese van die oorlog en die heropbou van die gemeenskap. 2. Die ondertrouery van familielede, die hereniging en -samestelling van gesinne. 3. Christelike meelewing gedurende ʼn tydperk van saamstaan, maar ook konfrontasie in die gemeenskap a.g.v. verwikkelinge op die kerklike en politieke front. 4. Kulturele ontwikkeling as Afrikaners binne die raamwerk van nasionalisme en die ontwikkeling van Afrikaans as samebindende gemeenskapsfaktor. 347 J.P. Botha, Afrikaner Volksparty-webblad, Uit die wakis (7), Generaal Koos De La Rey by 28 Julie

3 Stamregister van Pieter Jansz Swanepoel en vyf nageslagte (Kyk addenda A tot N) Stamvader Pieter Jansz Swanepoel a Eerste geslag Pieter Swanepoel b3 Hendrik Swanepoel b7 Tweede geslag Abraham Christoffel Johannes Swanepoel b3c8 Hendrik Jacobus Swanepoel b3c12 Pieter AndriesSwanepoel b7c2 Derde geslag Abraham Christoffel Johannes Swanepoel b3c8d6 Willem Jacobus Swanepoel b3c12d6 Andries Johannes Swanepoel b7c2d8 Vierde geslag Pieter Andries Swanepoel b3c8d6e3 Maria Jacoba Swanepoel b3c12d6e3 Hendrik Stephanus Johannes Bernardus Swanepoel b7c2d8e7 Vyfde geslag Half broers Isabella Jacoba Hartzer (Swanepoel) Sussara Susanna Cooks (Swanepoel) Martha Aletta Swanepoel b3c8d6e3f6 Maria Jacoba Swanepoel b3c8d6e3f4 Gert Barend Hendrik Josephus Swanepoel b7c2d8e7f3 Hendrik Johannes Swanepoel b7c2d8e7f5 Rachel Helletje Cooks (Swanepoel) Abraham Christoffel Johannes Swanepoel Willem Jacobus Swanepoel De Villiers nommering a tot f. Verwys: A. J. SWANEPOEL, `n Geslagregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika Figuur 70: Die vyfde geslag Swanepoels 125

4 5.2. Die verloop van die Anglo-Boereoorlog ( ) in die vestigingsgebied van die Swanepoels Die leiers van die Zuid-Afrikaanse Republiek (hierna genoem die ZAR) het ʼn ultimatum aan die Britse regering gestel en geëis dat daar voor 11 Oktober 1899 aan drie voorwaardes voldoen moes word, naamlik dat geskille tussen Brittanje en Transvaal deur middel van arbitrasie besleg moes word, die Britse troepe op die grense verwyder moes word en dat geen verdere Engelse troepe in Suid-Afrika aan wal gesit mag word nie. Die ultimatum aan Brittanje het egter verstryk sonder dat daar ʼn ooreenkoms bereik is en daar is oorlog teen Brittanje verklaar. Vanaf 11 Oktober 1899 tot met die Vrede van Vereeniging het die ZAR en die Republiek van die Oranje-Vrystaat oorlog teen die Britse Ryk, insluitend die Kaapse en Natalse Kolonies van Groot Brittanje, gevoer. 348 Die saak van die Boererepublieke teen die magtige Britse oorlogsmasjien het simpatie wêreldwyd gewek. Franse, Hollanders, Russe, Duitsers, Amerikaners, Italianers, Skandinawiërs en Iere het hulp aan die Boere verleen. 349 Die getal manskappe aan die Boerekant het baie gewissel en was dikwels minder as twintig duisend terwyl hulle in vyandelike gebied was. Kommandant-generaal Piet Joubert was hoof van die militêre offensief tydens die oorlog. 350 Die Volksraad het Piet Cronjé, Schalk Burgher, Lucas Meyer, Daniel Erasmus en Jan Kock aangestel om hom te ondersteun. Later is Sarel du Toit, Hendrik Schoeman, Koos De la Rey, Hendrik Snyman en Herman R. Lemmer ook by die militêre leierskap betrek A.J.H.van der Walt, J.A. Wiid & A.L. Geyer (reds.), Geskiedenis van Suid-Afrika, pp H.C. Hillegas, With the Boer Forces by h.htm#chapter9, p. 257, 5 November Anon., SAHO-webwerf, Generaal Piet Joubert, hoof van die militêre offensief by 28 Julie H.C. Hillegas, Boerevolk van Suid-Afrika by p.257, 5 November

5 Figuur 71: Kommandant-generaal Piet Joubert 352 Joubert, het sy vertroueling en vriend in die Volksraadslid vir Lichtenburg, Koos De la Rey, op 21 September 1899 meegedeel dat oorlog met Brittanje onvermydelik was. Op daardie stadium was De la Rey in Pretoria vir ʼn sitting van die Volksraad. Generaal De la Rey het tydens die Transvaalse Vryheidsoorlog van , onder die bevel van generaal Piet Cronjé, deelgeneem aan die beleg van die Britse fort op Potchefstroom. As transportryer, landmeter en naturellekommissaris het De la Rey goeie kennis opgedoen van die Noordweste se veld, iets wat sou bydra tot sy latere sukses as bevelvoerder. Hy is in 1885 tot kommandant vir Lichtenburg en in 1893 tot lid van die Eerste Volksraad verkies. Joubert het bevel aan die verskillende kommandante gegee om hulle burgers vir krygsdiens op te roep en na aangewese punte op die grense te bring. 353 Slegs 60% van alle dienspligtige burgers in die ZAR is op hierdie stadium opgeroep, aangesien die boerdery en ander bedrywighede moes voortgaan. Vyf dae later het die Vrystaat ook begin mobiliseer. Danksy die doeltreffende telegraafstelsels van die twee Republieke kon die bevele vinnig uitgevoer word en op 29 September was die ZAR-kommando s gereed om na die grense te vertrek. 352 Anon., SAHO-webwerf, Kommandant-generaal Generaal Piet Joubert by 29 Julie C. Pretorius, Ds. J.A.C. van Belkum ( , Nestor van die Nederduitsch Hervormde kerk van Afrika, n Teologiese Historiese studie, proefskrif, ingehandig om te voldoen aan die vereistes van die graad Doctor Divinitatis, Fakulteit Teologie, Universiteit van Pretoria, p

6 Die meeste kommando s van die Noordweste was reeds op 5 Oktober 1899 by hulle onderskeie bymekaarkomplekke en gereed vir aksie. Figuur 72: Lichtenburgers net voor die uitbreek van die oorlog 354 Die Boere-aanvoerders het besef dat hulle eerste sou moes aanval voordat daar meer Britse versterkings vanaf Brittanje arriveer. Lord Methuen het die Boere oorrompel by Belmont, Graspan en Modderrivier, maar die Boeremagte het hom op 12 Desember 1899 by Magersfontein verslaan. 355 Die betrokkenheid van die Swanepoels mans en die mans van die Swanepoel vroue word later in hierdie hoofstuk beskryf. 354 Lichtenburg Museum-webwerf, Lichtenburg kommando by a.htm, 3 Februarie J.H. Breytenbach, Geskiedenis van die Tweede Vryheidsoorlog , pp.86-89; A.J.H.van der Walt, J.A. Wiid & A.L. Geyer (reds.), Geskiedenis van Suid-Afrika, pp

7 Figuur 73: Die sentrale streek van Noordwes waar die gevegte plaasgevind het 356 Figuur 74: Jacobus Herculaas De la Rey South African accommodation directory, Die sentrale streek van Noordwes waar die gevegte plaasgevind het by 15 Februarie

8 Figuur 75: ʼn Gedeelte van die Lichtenburg Kommando in 1896 op die dorpsplein 358 Die veggeneraals vir die onderskeie kommando-afdelings in Noordwes, soos wat die geval was vir die ZAR, is deur die kommandant-generaal aangestel. Die kommandante en veldkornette was die reeds dienende offisiere. 359 De la Rey is as veggeneraal vir die Lichtenburg-Marico-afdeling deur Joubert aangestel. Die twee dienende kommandante, H.C.W. Vermaas van Lichtenburg en T.D.L. Botha van Marico, moes aan hom rapporteer. Generaal Joubert het egter op 21 September vir De la Rey ook in ʼn addisionele pos as die van adviseur vir Generaal Cronjé aangestel. 360 Kommandant-generaal Piet Joubert en generaal Cronjé het nie langs dieselfde vuur gesit nie en Joubert het ernstige bedenkinge gehad oor die voortvarende en hardkoppige Cronjé. In 357 S.Lunderstedt, From Belmont to Bloemfontein, Diamond Fields Advertiser, Mei 2000 Jacobus Herculaas De la Rey op kommando by 12 Maart Lichtenburg Museum-webwerf, Lichtenburg Kommando op dorpsplein 1896 by 12 Februarie J. J. Retief, Military History Journal,vol. 9, No 5 - Junie 1994: Die ontwikkeling van die rangstruktuur van die boerekommando's, Deel 2: by 15 Februarie W.J. de Kock, (Hoofred.) S.A. Biografiese Woordeboek, deel I; J.Meintjies, De la Rey. Lion of the West; L. Scholts, (red), Beroemde Suid-Afrikaanse Krygsmanne. 130

9 die praktyk het dit daarop neergekom dat generaal De la Rey nou Joubert se tweede-inbevel was. Cronjé was hoegenaamd nie daarmee beïndruk nie en die twee manne het spoedig ernstige meningsverskille gehad. 361 Figuur 76: Veldkornette J.C. Coetzee, J.H. Cronjé en Kommandant H.C.W. Vermaas 362 Die Noordwes-kommando s van Rustenburg, Lichtenburg, Marico, Bloemhof, Potchefstroom en Wolmaransstad het op 11 Oktober 1899 by Polfontein, net wes van Lichtenburg en nie ver van Ottoshoop af nie, bymekaargekom waar hulle verdere verwikkelinge afgewag het. Nadat die ultimatum verstryk het, was die regering se opdrag eenvoudig, naamlik om: Den vijand aan te vallen waar gij die zult mogen aantreffen; hem te bestrijden en al dat gene te doen wat gij zult doen en noodig oordeelen om de onafhankelijkheid dezer Republiek te handhaven en te onderhouden A.D. Bosman, Lichtenburg , Inleiding tot die ABO, Lichtenburg Kommando en die eerste skote van die oorlog by 12 Junie A.D. Bosman, Lichtenburg Cronjé en Vermaas by a.htm, 12 Junie A.D. Bosman, Lichtenburg , Inleiding tot die ABO, Lichtenburg Kommando en die eerste skote van die oorlog by 12 Junie

10 Binne ʼn halfuur na die ontvangs van die regering se oproepinstruksies op 11 Oktober 1899 het die kommando s begin ontplooi. Elke kommando het presies geweet wat van hom verwag is. Generaal Cronjé se eerste oogmerk was om die Britse troepe-versamelings langs die wesgrens, veral by Mafeking, te isoleer en uit te wis en om alle spoorverbindings na die Transvaal te vernietig. 364 Om 21h00 op 11 Oktober het die eerste mag van 800 man, bestaande uit 200 berede burgers uit elkeen van die veldkornetskappe Lichtenburg, Boven- Schoonspruit, Gatsrand en Onder-Schoonspruit onder bevel van generaal De la Rey vertrek. Hulle opdrag was om ʼn Engelse troepemag van ongeveer man in die nabyheid van Mosjesj se stat te gaan verdryf en die spoorlyn op te breek. 358 Die middag van 12 Oktober het die saamgestelde kommando Kraaipan-stasie bereik. 365 Generaal De la Rey het aan veldkornet Coetzee opdrag gegee om met sy Lichtenburgers die treinspoor op te breek. Coetzee het sy burgers streng opdrag gegee om nie te skiet nie, maar te wag totdat hy self op die regte oomblik die eerste skoot skiet. Die gepantserde gidslokomotief, wat voor die troepetrein uit beweeg het, het kort voor 22h00 van die spoor geloop en terwyl die troepe besig was om dit te probeer terugplaas, het veldkornet Coetzee die eerste skoot van die Anglo-Boereoorlog gevuur, waarna ʼn hewige geveg losgebars het. 366 Op 25 November het die geveg by Graspan plaasgevind. Dit was die eerste werklike slag waarin die Lichtenburgers onder kommandant Vermaas deelgeneem het. Die geveg het nie gunstig vir die Boere verloop nie en hulle moes terugval na Modderrivier waar die groot geveg op 28 November plaasgevind het. Generaal De la Rey se seun, Adaan (Adriaan), en 364 J.H. Breytenbach, Geskiedenis van die tweede Vryheidsoorlog , pp J.H. Breytenbach, Geskiedenis van die tweede Vryheidsoorlog , pp A.J.H. van der Walt, J.A. Wiid & A.L. Geyer (reds), Geskiedenis van Suid-Afrika, pp ; A.D. Bosman, Vdkt. J. C. Coetzee skiet eerste skoot in oorlog by 12 Junie

11 veldkornet Coetzee se oudste seun, Hansie, het gesneuwel. Albei seuns is in Jacobsdal begrawe. 367 Die totale sterkte van die Boeremagte aan die vyf fronte het teen 11 Oktober sowat man beloop. Daar het aan die Natal-front, aan die Noordweste, aan die Wes-Vrystaat, aan die noordelike front en aan die suidelike front geveg. In die Oos-Transvaal is man (teen moontlike aanvalle vanaf Portugese en aanliggende swart gebiede) en man op die Basoeto-grens op gereedheidsgrondslag geplaas. 368 Die Britse magte in Suid Afrika was met die uitbreek van die oorlog nagenoeg man sterk. Dit is deur die Britse owerheid as voldoende beskou om die twee kus-kolonies teen Boere-invalle te beskerm. Om die twee republieke te verower, sou egter heelwat meer troepe verg. Hul voedingsbron was substantief die Britse ryk kon ongeveer man in die veld stoot as dit nodig was. 369 Gedurende September 1900 het die Britte beide die republieke, met uitsondering van die noordelike dele van die ZAR, beset. Hulle het egter ondervind dat hulle slegs beheer gehad het wanneer die troepe beset, maar sodra hulle die dorp en distrik verlaat, het hulle stadig maar seker beheer verloor. Die groot oppervlaktes van die twee Republieke het dit vir die Britse troepe onmoontlik gemaak om permanente beheer oor die gebiede uit te oefen. Die groot afstande tussen die troepe het die Boere kommando s baie vryheid gebied om rond te beweeg. Die Boere-kommandante het besluit om met guerrilla-oorlogvoering te begin. Die kommando s was kleiner en elkeen moes vir sy eie kos en klere sorg. Daar is weggedoen met waens om meer beweeglik te wees. Die verskillende kommando s is teruggestuur na hulle distrikte met die opdrag om die Britte in klein groepe te beveg waar dit 367 J. J. Retief, Military History Journal,vol. 9, No 5 in Junie 1994: Die ontwikkeling van die rangstruktuur van die boerekommando's, Deel 2: by 15 Februarie C.F.J. Muller (reds.) 1985, Vyfhonderd jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, p A.D. Bosman, Lichtenburg , Inleiding tot die ABO, Lichtenburg Kommando en die eerste skote van die oorlog by 12 Junie 2011; C.F.J. Muller (red.) 1985, Vyfhonderd jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, p

12 enigsins moontlik was. Hulle moes soveel moontlik skade aanrig en dan terugtrek voordat versterkings opdaag. 370 Verkennerskorpse het voortdurend gespioeneer en hul leiers van inligting van strategiese belang voorsien. 371 Die kieserslys van stemgeregtigde burgers in die Lichtenburg-omgewing dui die name van sommige Swanepoels, Cooks en Greeffs aan wat in hierdie hoofstuk na verwys is. Figuur 77: Burghers List for First Volksraad Melrose House, The Guerrilla War, Part 1 by 12 Februarie Melrose House, The Guerrilla War, Part 1 by 13 Februarie

13 Figuur 78: Burghers List for First Volksraad Alhoewel die hoofstede ingeneem is, het die kommando's nie oorgegee nie. Ná die val van Bloemfontein was van die burgers moedeloos en bekommerd. Lord Roberts het die ZAR en 372 Transvaalse Argiefbewaarplek (TAB), Transvaal Colonial Publications (TKP), Pretoria, (TAB TKP 152) _03, Burghers Cooks and Greeff, list for first Volksraad ; JCPA, Leêr 1, Swanepoel-familie, Burghers List for First Volksraad TAB,TKP, (TAB TKP 152) _17, Burgers Swanepoel, list for first Volksraad ; JCPA, Leêr 1, Swanepoelfamilie, Burghers List for First Volksraad

14 die Vrystaat geannekseer en beide as Britse kolonies geproklameer. 374 Die republieke het nou bekend gestaan as Orange River Colony en Transvaal Colony. Lord Roberts is terug na Engeland en Lord Kitchener het die bevel aan die einde van November 1900 oorgeneem. Die oorlog was verby of so het Engeland altans gehoop. 375 Teen Maart 1901 het die vyand se vlag oor sy Lichtenburg gewapper. Generaal de la Rey, alombekend as die Leeu van Wes-Transvaal, sou sy tuisdorp van die Britte bevry en op 2 Maart 1901 kom hy en ʼn paar ander kommando's op die plaas Syferpan, sowat twintig kilometer suid van Lichtenburg, byeen. Saam met hom was generaals Jan Smuts, J. Celliers, P.J. Liebenberg, H.R. Lemmer en kommandante H.C.W. Vermaas en Du Toit. Die gesamentlike mag het uit ongeveer man bestaan. Die aanval het op Sondagoggend 3 Maart om 04h00 vanuit drie rigtings plaasgevind. Generaal Smuts, bygestaan deur generaal De la Rey en kommandant Du Toit, het vanuit die ooste, generaal P.J. Liebenberg vanuit die noorde en generaals Celliers en Lemmer en kommandant Vermaas, vanuit die weste aangeval. 376 Dit was laatsomer en die vlei aan die oostekant van Lichtenburg was dig begroei met fluitjiesriet, palmiet en moerasgewasse. Aan die noordekant was daar forte en loopgrawe waarin die Britte hulle versteek het. Aan die westekant is die Nederduits Hervormde kerkgebou in ʼn fort omskep, terwyl die sentrale deel van die dorp goed gefortifiseer was. Toe die eerste skote net na drie-uur die oggend klap, was die Britte op hulle poste. Hulle perde was veiligheidshalwe in die Nederduits Gereformeerde kerkgebou ingebring C.F.J. Muller (reds.), Vyfhonderd jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, p Dugeot se Mieliestronk.com-webwerf, Anglo-Boereoorlog, Deel 2: Die oormag teen die guerrillas en die uiteindelike vredesluiting by 2 Februarie 2011; C.F.J. Muller (reds.), Vyfhonderd jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, p Lichtenburg Museum-webwerf by Boereoorlog%20Info.htm, 12 Mei E. Wessels, ABO: Celliers laat skote heeltemal te vroeg klap vir beplande aanval by 12 Mei

15 Celliers, Lemmer en Vermaas het ʼn verbete aanval vanuit die weste op die dorp geloods en tot dig by die binnedorp gevorder. In hierdie proses is albei genoemde generaals ernstig gewond, waarna Vermaas die aanval verder gevoer het. Aan die ander twee fronte is daar nie veel gevorder nie. Teen sononder het luitenant kolonel C.G. Money ʼn wapenstilstand van twee uur aangevra. Die versoek is aan generaal Vermaas oorhandig en in die hitte van die stryd het hy dit toegestaan. Toe generaal Koos de la Rey, wat ʼn boodskap aan Vermaas deurgestuur het om die fort te hou sodat sy kommando, sodra dit donker was, die dorp kon instorm, van die toegestane wapenstilstand hoor, het hy dadelik besef dat dit die vyand die geleentheid sou gee om sy posisie te versterk, sy troepe te herorganiseer en dat ʼn aanval na twee uur vrugteloos sou wees. In die donker het die Boeremag die aftog geblaas. 378 Kommandant-generaal Piet Joubert het die Britse mag by Dundee in Noord-Natal gestuit, maar die Boeremagte het ʼn nederlaag by Elandslaagte gely. 379 Die burgers het daarna weer suksesse behaal by Modderspruit en Nicholsonsnek, 380 ten spyte van generaal White se pogings om hulle te stop. Joubert het Ladysmith beleër, wat ʼn fout was, omdat te veel manskappe vir hierdie doel gebruik is. By Estcourt het die Britte weereens op hulle herrie gekry, maar die burgers moes terugval tot by die Tugela-rivier. 381 Volgens ʼn Volksraadsbesluit het Paul Kruger oorsee hulp gaan soek vir die Boere se stryd. Op 75-jarige ouderdom is hy aan boord die Gelderland, die oorlogskip wat deur koningin Wilhelmina van Nederland na Lourenco Marques gestuur is om hom te kom haal. Die Boere 378 E. Wessels, Volksblad van 7 Maart 2001, ABO: Celliers laat skote heeltemal te vroeg klap vir beplande aanval by 11 Augustus BritishBattles.com, The Battle of Elandslaagte by 11 April J. H. Breytenbach, Die Geskiedenis van die Tweede Vryheidsoorlog in Suid-Afrika, , hoofstuk K. de Vos, Dugeot se Mieliestronk.com-webwerf, Eerste aanvalle op oosfront by 15 Junie

16 het sterk steun in die buiteland geniet, maar Brittanje se magsposisie het ingryping deur buitelandse ondersteuning verhinder. 382 In Oos-Transvaal was generaal Botha besig om die lewe swaar te maak vir die Engelse. Generaal De la Rey het dieselfde gedoen in die Noordweste waar hy onder andere vir generaal Methuen gevang het na die slag van Tweebosch. Generaal Beyers het ook baie vermag teen die Britte in die Noord-Transvaal. Om die burgers in die republieke ʼn ruskans te gee, is die Kaapkolonie ingeval. Aan die hoof van hierdie inval was generaals Smuts, Maritz, Malan, Scheepers, Lategan en Kritzinger. 383 Kitchener het oorgegaan tot die implementering van dryfjagte. Hy het besef dat die Boere se sukses in hulle beweeglikheid gelê het. Om die boere se beweeglikheid te beperk, het Kitchener blokhuise laat oprig met doringdraadversperrings tussen hulle. Oral op die grense was hierdie blokhuise te sien. Die Boere se kommando's het egter steeds soos glibberige visse deur hierdie linies geglip. 384 Tydens die oorlog het die Boerevroue ʼn sterk ondersteunende rol gespeel op die plase, aangesien die mans vir lang periodes op kommando was. Hulle moes beide die vrou en man se rol vervul. Die meeste vroue het op die plase agtergebly om saam met hulle kinders die boerdery te behartig. Ander het die plase verlaat en na die dorpe getrek weens die tekort aan voedsel en klere of uit vrees vir die naburige swart stamme. Op sowel geestelike as materiële gebied het hulle die burgers met hulle offervaardigheid onderskraag. Boodskappe en briewe van bemoediging of voedsel en kleding het voortdurend die burgers aan die front bereik C.F.J. Muller (reds.), Vyfhonderd jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, pp K. de Vos, Dugeot se Mieliestronk.com-webwerf, Eerste aanvalle op oosfront by 15 Junie C.F.J. Muller (reds.), Vyfhonderd jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, p F. Pretorius, Verskroeide aarde (red.), (tweede druk), p

17 Die vroue was onversetlik in hul aandrang dat hul mans en seuns vir onafhanklikheid moes voortveg. Sommige vroue het verklaar dat hulle verkies om hul huise te sien afbrand eerder as dat hul mans oorgee. Sonder die bydrae wat die vroue voor en tydens die oorlog gemaak het, sou die oorlog waarskynlik ʼn korter verloop gehad het. Die verskroeide-aarde-beleid is aanvanklik in proklamasie No. 5/1900 deur lord Roberts uitgevaardig en later deur Kitchener uitgebrei. 386 Dit het duisende vroue, kinders en bejaardes haweloos en in haglike toestande gelaat. Toe formele gevegte eindig en die Boere met hul guerrilla-taktiek begin, is gelas dat alle plaashuise van waar aanvalle op Britse soldate of die spoorweë gedoen is, afgebrand moes word. Die Engelse het die plase en dorpe vernietig en vee en gesaaides verwoes. 387 Die eerste konsentrasiekampe is gedurende 1901 opgerig. Die Britse militêre gesag was nie voorbereid om duisende vroue en kinders van kos en mediese dienste te voorsien nie. Dit het veroorsaak dat vroue en kinders die slagoffers van wanvoeding was en siektes opgedoen het. Duisende het in die konsentrasiekampe gesterf. 388 Talle mense is met oop bees- of steenkooltrokke en waens na die kampe vervoer. Baie is te voet voortgejaag. Medisyne en water was skaars, en skuiling moeilik te vinde. Ongeveer vroue en kinders was in die 45 kampe saamgehok. Siektes was aan die 386 J.L. Scott, British concentration camps of the second South African War (The Transvaal, ) by SOUTH-AFRICAN-WAR-THE-TRANSVAAL , pp.60-63, 28 Julie Myfundi aanlyn-ensiklopedie, Die Anglo-Boere-oorlog II: Konsentrasiekampe by 1 Julie J.L. Scott, British Concentration Camps of the second South African War (The Transvaal, ( ), MA thesis 2007 by SECOND-SOUTH-AFRICAN-WAR-THE-TRANSVAAL , pp , 28 Julie

18 orde van die dag en omtrent kinders onder 16 jaar, bejaardes, vroue bo 16 jaar en sowat 210 seuns ouer as 16 jaar het gesterf. 389 Figuur 79: Boerevrouens word na 'n konsentrasiekamp geneem 390 Aliwal Noord Balmoral Barberton Belfast Bethulie Bloemfontein Brandfort Heidelberg Heilbron Howick Irene Kimberley Klerksdorp Kroonstad Krugersdorp Merebank Middelburg Norvalspont Nylstroom Pietermaritzburg Pietersburg Pinetown Port Elizabeth Potchefstroom Springfontein Standerton Turffontein Vereeniging Volksrust Vredefort Vryburg Tabel 2: Lys van sekere van die konsentrasiekampe Anon., Decampcourant-webwerf, Sterftes in Konsentrasiekampe by 20 Julie Peter Henrich Henning Familiebond (2007), Die Boerevolk se Tweede Vryheidsoorlog, Deel 4, by 3 November H. Barnard, The Concentration Camps-website, Lys van die konsentrasiekampe by 28 Julie

19 Vir doeleindes van hierdie studie is slegs die omstandighede in die Klerksdorp- 392 en Merebank-konsentrasiekampe 393 beskryf, aangesien die Swanepoel-susters in hierdie twee kampe geïnterneer was. Figuur 80: Kaart wat aandui waar die verskillende kampe geleë was 394 Baie geskiedkundige ontleders sê ʼn oogluikende doel van die Britse magte met die oprigting van konsentrasiekampe was om die vroue daarheen weg te voer en die Boere op die slagveld te demoraliseer. Brittanje het die instelling van die konsentrasiekampe probeer regverdig deur aan te voer dat dit bloot om menslikheidsredes gedoen word om die oorlog se haweloses te beskerm. Volgens historici was alles uiteindelik net ʼn deel van die Britte se sogenaamde verskroeide-aarde-beleid. Toe Brittanje besef dat die oorlog teen die Boereguerrillas veel langer voortsleep as waarvoor hy ooit voorsiening gemaak het, moes die Boere reg in die hart bygekom word H. Jacobs, Decampcourant-webwerf, Sewe dae van ontbering, lyding en vernedering, Klerksdorpkonsentrasiekamp by 28 Julie E. Papenfus, Decampcourant-webwerf, Merebank: Die konsentrasiekamp in n moeras by 28 Julie Anon., Decampcourant- webwerf, Kaart wat die konsentrasiekampe aandui by 7 Mei Myfundi aanlyn-ensiklopedie, Die Anglo-Boereoorlog 11: Konsentrasiekamp by 29 Julie

20 Figuur 81: Foto van ʼn tipiese konsentrasiekamp 396 Figuur 82: ʼn Sterwende kind in die konsentrasiekamp Anon., Decampcourant- webwerf, Foto van n konsentrasiekamp by 7 Mei C.G. Coetzee & M.C.E. van Schoor, Kampkinders n Gedenkboek 1982, p

21 Figuur 83: Die treinrit vanaf die Klerksdorp-konsentrasiekamp na Merebank 398 Figuur 84: Vroue en kinders ontvang rantsoene in die Merebank-konsentrasiekamp 399 Elsie Papenfus beskryf die omstandighede in die Merebank-konsentrasiekamp soos volg: Die kamp is op 13 September 1901 geopen. In Desember 1901 het die Vrouekomitee, deur Engeland aangestel op Emily Hobhouse se aandrang, die kamp besoek en dit onbevredigend bevind. Die kamp was in ʼn laagliggende, moerasagtige 398 H. Jacobs, Decampcourant- webwerf, Treinrit vanaf die Klerksdorp-konsentrasiekamp na Merebank, by 6 Mei H. Jacobs, Decampcourant- webwerf, Treinrit vanaf die Klerksdorp-konsentrasiekamp na Merebank, by 6 Mei

22 omgewing. Aanhoudende reën het modder, klammigheid en siektes veroorsaak. Die tente was baie naby aan mekaar en 6 tot 9 mense is in ʼn tent gestop. Die meeste inwoners was Transvaalse Hoëvelders en was nie die klam, nat toestande gewoond nie. Masels, maag-epidemies en kinkhoes het voorgekom. 400 Vir meer inligting oor die Merebank-kamp die volgende bron geraadpleeg word: A.U. Wohlberg, The Merebank Concentration Camp in Durban (MA verhandeling, Universiteit van die Oranje Vrystaat, 2000). Figuur 85: Die Klerksdorp-konsentrasiekamp gedenkteken E. Papenfus, Decampcourant- webwerf, Vroue en kinders van Merebank-konsentrasiekamp ontvang rantsoene by 6 Mei J. van der Grijp, eggsa library-website, Die Klerksdorp konsentrasiekamp gedenkteken by 6 Mei

23 Oral in die twee Boere-republieke is Rooikruistakke gestig. Dit was ʼn noodsaaklikheid ter wille van die goeie versorging van gewonde en siek krygsmanne van die omgewing. By die Lichtenburg-tak het die vroue van die omgewing ʼn groot bydrae gelewer deur die tak te beman. 402 Figuur 86: Emily Hobhouse Anon., Rooikruis in Lichtenburg by p.21, 29 Julie Anon., Dugeot se Mieliestronk.com-webwerf, Foto van Emily Hobhouse by 14 Augustus

24 Emily Hobhouse was ʼn vrou van Engeland wat vandag nog as een van die grootste heldinne in die Suid-Afrikaanse geskiedenis beskou word. Dikwels lynreg teen die gevoel van haar eie mense, wat gemeen het dat sy met die vyand heul, het sy dit op haarself geneem om die lyding van duisende vroue en kinders tydens die oorlog te verlig. Sy is op 9 April 1860, in St. Ive, Oos-Cornwall, Engeland gebore en het haar lewe daaraan gewy om mense in nood van hulp te wees. Die veertigjarige Britse vrou is deur ʼn diep sin van geregtigheid aangedryf om die gruwels van die Anglo-Boereoorlog aan die wêreld te ontbloot. Selfs nadat sy ook gedeporteer is, het sy aangehou om te veg vir die verbetering van die lot van die vroue en kinders in die konsentrasiekampe. 404 Die Britse publiek, plaaslik en in Brittanje, het eers bewus geraak van wat in die kampe gebeur toe Emily Hobhouse in Engeland verlof gekry het om die kampe te besoek. Hobhouse het Engeland in Desember 1900 verlaat en in Mei 1901 teruggekeer. Sy was met afgryse vervul met wat sy gesien het en het die publiek geskok met haar onthullings. Teen Oktober 1901 was die sterftekoers ongeveer 340 per duisend mense in die kampe. Kinders onder vyf jaar oud het feitlik geen kans op oorlewing gehad nie. Teen die einde van 1901 het ʼn kommissie van Engelse vroue, wat oorlogsondersteuners was, ook besoeke by die kampe afgelê. Hulle was net so geskok soos Hobhouse en het aanbevelings gemaak wat die dodetal skerp laat daal het nadat dit uitgevoer is. 405 Emily Hobhouse skryf: The people, most of whom were unfit to travel, were sent to a marsh in Natal like Merebank, or carried infection to a healthy camp like Howick. They were exposed to poignant 404 Anon., Dugeot se Mieliestronk.com-webwerf, Emily Hobhouse by 14 Augustus Anon., SAHO-webwerf, Emily Hobhouse by 29 Julie 146

25 sufferings on the journey. 406 Na die oorlog het Emily steeds aangehou om haar energie aan te wend vir die verslane Boerevolk. So het sy dan deur die hele Suid-Afrika gereis en ʼn skema van tuisnywerhede vir jong meisies die lig laat sien. 407 Swak gesondheid het haar terug na Europa gedwing waar sy aan die begin van die Eerste Wêreldoorlog gewerk het om die lot van die armoediges te verbeter. Sy het egter nooit die Boerevolk vergeet nie, en hulle ook nie vir haar nie. Sy het gereeld briewe gewissel met van die belangrikste volksleiers in die land. Emily het haar in London gevestig, waar sy op 8 Junie 1926 oorlede is. Haar laaste wens was om in Suid-Afrika begrawe te word en haar oorskot is later aan die voet van die Vrouemonument in Bloemfontein begrawe. 408 Die teregstelling van Boereverraaiers in die oorlog is ʼn tragedie in die Afrikaner se geskiedenis. Die navorser, Albert Blake, ʼn kenner op die gebied van verraaiers tydens die Anglo-Boereoorlog, het argiewe gefynkam, vergete grafstene gevind en die nageslag van tereggestelde joiners opgespoor om vas te stel hoe diep die verskynsel van verraad tydens die Anglo-Boereoorlog die Afrikaner geraak het. Etlike burgers van die Boere-republieke het as joiners by die Britse magte aangesluit, terwyl ander inligting oor die Boeremagte aan die vyand verskaf het. Die straf vir dié verraad was die dood. In een geval moes kommandolede van hul voormalige makkers teregstel, terwyl vier broers van Wakkerstroom wat die wapen opgeneem het teen die Boeremagte almal op dieselfde dag gefusilleer is. 409 In my navorsing kon ek geen geselekteerde Swanepoel vind wat ʼn verraaier was nie. 406 H. Jacobs, Decampcourant- webwerf, vuil beestrokke by 5 Mei A.J.H. van der Walt, J.A. Wiid & A.L. Geyer (reds.), Geskiedenis van Suid-Afrika, p. 429; C.F.J. Muller (red), 500 Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis, pp. 349, P. Smith, Sarie Marais.Com-webwerf, Kuier in Afrikaans, Helde uit ons verlede, Emily Hobhouse ( ) by 5 Mei A. Blake, Boereverraaier, teregstellings tydens die Anglo Boereoorlog by Boereoorlog/43859/ aspx, 12 Augustus

26 Figuur 87: Die Nasionale Vrouemonument Die invloed van die oorlog op die Swanepoel-gesinsamestelling Die navorsing oor die vyfde geslag Swanepoels se betrokkenheid by die oorlog illustreer die impak van Britse imperialisme op die deursnee Afrikaner-familie uitstekend en ʼn oorsig van hulle lewensloop word vervolgens gegee ten einde aan te dui tot watter mate dit ʼn keerpunt vir indiwidue sowel as die familie was. Ten einde die geselekteerde vertakking van die Swanepoel-familie se aanwas en betrokkenheid by gebeure tydens hierdie era in perspektief te plaas, is daar kortliks op hulle voorgeslagte gefokus. 410 Anon., Dugeot se Mieliestronk.com-webwerf, Die vroue monument-naald van onreg by 12 Mei

27 Uit die huwelik van Maria Jacoba Swanepoel en Pieter Andries Swanepoel (hoofstuk 4) is die volgende kinders gebore: Abraham Christoffel Johannes Swanepoel is op 4 April 1860 gebore, op 7 Julie 1860 in Potchefstroom gedoop en is met Anna Gezina Potgieter getroud. 411 Isabella Jacoba Swanepoel is op 6 Augustus 1862 gebore, op 17 Julie 1873 in Potchefstroom gedoop en is met Willem Jacobus Hartzer (gebore op 30 Maart 1857) getroud. 412 Sussara Susanna Swanepoel (Sara Johanna Susanna) is op 22 Januarie 1865 gebore, op 29 Januarie 1865 in Potchefstroom gedoop en is met William Henry Cooks (gebore op 25 Oktober 1858) getroud. 413 Maria Jacoba (Miemie) Swanepoel is op 4 Februarie 1867 gebore, op 17 Februarie 1867 in Potchefstroom gedoop en is met Gert Barend Hendrik Josephus Swanepoel (gebore op 13 Oktober 1863) getroud. 414 Rachel Helletje Swanepoel is op 4 Mei 1869 gebore, haar doopplek is onbekend en sy is met Andrew Peter Cooks (gebore op 27 November 1868) getroud. 415 Willem Jacobus (Oom Boeta) Swanepoel is op 11 Oktober 1870 gebore, sy doopplek is onbekend en hy is met Anna Maria Jacoba (Annie) Hartzer (gebore op 21 September 1871) getroud. (Anna Maria Jacoba was die suster van Willem Hartzer) A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p. 304; I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p

28 Martha Aletta Swanepoel is op 9 November 1871 gebore, haar doopplek is onbekend en sy is met Hendrik Jacobus Swanepoel (gebore op 20 Augustus 1868) getroud. 417 Abraham Christoffel Johannes Swanepoel en Willem Jacobus (Oom Boeta) Swanepoel was by die oorlog betrokke, maar min is oor hulle bekend. Oom Boeta het onder generaal De la Rey geveg, is gevange geneem en na Ceylon gestuur. 418 Abraham se naam kom voor in n lys van persone wat tydens die oorlog op 3 Maart 1901 geïnterneer is in die Madras-kamp in Indië (prisoniernommer 18280). 419 Hendrik Jacobus Swanepoel (swaer) se naam kom op die interneringslys voor. 420 Die foto hieronder is die vyf Swanepoel-susters (vyfde geslag): Isabella Jacoba, Sussara Susanna, Maria Jacoba, Rachel Helletje en Martha Aletta. Daar is nie sekerheid oor die volgorde van elke Swanepoel-vrou op die foto nie. Van die ouer familie het gehelp om hulle te identifiseer, maar die korrektheid van die identifikasie is onseker. Van hulle kleinkinders bevestig dat al vyf die dogters in die konsentrasiekamp op Klerksdorp was. Die onderstaande foto van die vyf dogters is in die kamp geneem. 416 A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p. 304; I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, 2004, hoofstuk 4, p J.E. Fourie, Boerevryheid-webwerf, Naamlys van Boere bannelinge gedurende Anglo-Boere Oorlog by Boere-Oorlog/page6, 30 Julie TAB, Aanwins 2064: POW Lists (ABO) Volume 2, p. 3; J.E. Fourie, Boerevryheid-webwerf, Naamlys van Boere bannelinge gedurende anglo-boere Oorlog by Boere-Oorlog/page6, p.79, 26 Julie J.E. Fourie, Boerevryheid-webwerf, Naamlys van Boere bannelinge gedurende Anglo-Boere Oorlog by Boere-Oorlog/page6, 30 Julie

29 Figuur 88: Die vyf Swanepoel-susters 421 Argiefrekords wys dat al die Swanepoel-susters saam met hulle kinders in die Klerksdorpkonsentrasiekamp opgeneem was. 422 In weerwil van beloftes dat vroue en kinders nie uit hulle oorspronklike omgewing verwyder sou word nie, is ʼn kamp by Merebank, naby Durban, opgerig. 423 Die kampowerhede het hierdie kamp gebruik om van hulle sogenaamde probleemgevalle uit hulle plaaslike omgewings te verplaas. 424 Die kamp is op 13 September 1901 geopen. 425 Rachel Helletje Cooks (Swanepoel) en Martha Aletta Swanepoel (Swanepoel) is later oorgeplaas na Merebank in Natal. 426 Die omstandighede in 421 JCPA, Lêer 2, Swanepoel-familie, die vyf familie susters, foto ongeveer gedurende 1902 geneem. 422 TAB, DBC 126, Family no 814, Cooks, Rachel Aletta (25), James (5) and Pieter (2), Stamp Sent to Klerksdorp 11/9/1902; JCPA, Leêr, Swanepoel-familie, argief lys met inskrywings; I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, pp B.J. van Niekerk, Merebank Konsentrasiekamp-webwerf, Kamp by Merebank by 30 Julie 2012; J.C. Otto, Die konsentrasie-kampe, p B.J. van Niekerk, Merebank Konsentrasiekamp-webwerf, Kamp by Merebank by 30 Julie H. Jacobs, Decampcourant- webwerf by 30 Julie TAB, DBC 75,No Cooks, Rachel Alletta (25) and James (6) and Pieter (2). Stamp Sent to Natal 22/10/1901; JCPA, Leêr 2, Swanepoel-familie, argief lys met inskrywings; E.Neethling, Mag ons vergeet (derde Afrikaanse uitgawe), pp

30 die Merebank kamp was inderdaaduid- gunstiger vir die oorlewing van vroue en kinders. Dit word deur statistiek bewys van ander kampe in die binneland. 427 Figuur 89: Merebank-konsentrasiekamp 428 Die rol en invloed van die Britse Imperialisme op die fisieke en geestelike ontwikkeling van die Afrikaner kan en mag nooit gering geskat word nie. Die lyding van Afrikanerpioniers en hulle geankerdheid in hulle Christelike geestesgoedere het ʼn besliste invloed op die volksaard van die Afrikaner en sy nageslagte gehad. Die vernietiging van die oorlog en die lewensverlies van geliefdes het die geslag wat dit beleef het inderdaad verwond, maar geestelik was hulle onoorwonne. Die heropbou van die land na die oorlog is klinkklare bewys daarvan. Die trauma van die oorlog, verlies aan lewens en besittings en die harde werklikheid waarmee die Boere daarna gekonfronteer was, het gelei tot die hervestiging en hergroepering van die bevolking. Ten einde binne hul geografiese ruimte te kon oorleef, is lewensveranderende besluite geneem. Teen dié agtergrond word die kwessie van hereniging, ondertrouery en die hersamestelling van die Swanepoel-familie vervolgens beskryf. 427 J.C. Otto, Die konsentrasiekampe, pp B.J. van Niekerk, Merebank Konsentrasiekamp-webwerf, Kamp by Merebank by 30 Julie

31 Isabella Jacoba Hartzer (Swanepoel) Figuur 90: Willem Hartzer saam met sy vrou, Isabella 429 Isabella Jacoba Swanepoel (b3c8d6e3f2) is op 6 Augustus 1862 gebore en op 17 Julie 1873 in die Nederduits Hervormde Kerk op Potchefstroom gedoop. 430 Sy is op 27 September 1879 met Willem Jacobus Hartzer getroud. Sy sterf op 3 Julie 1942 in die ouderdom van 79 jaar en is op die plaas Vaalbank (66) in die Lichtenburg-distrik begrawe. Dirk Hartzer, die jongste seun van Isabella, het die volgende vertel: Toe die jong Willem by Isabella Swanepoel van Lichtenburg begin kuier, was sy pa sterk daarteen gekant. Oupa Daniel Hartzer was baie koppig. Op een transporttog is Oupa en pa Willem van die huis af Kimberley toe en daarvandaan weer terug huis toe sonder dat oupa Daniel ʼn enkele woord met die jongman gepraat het, omdat die nooi-kwessie tussen hulle 429 I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p

32 gepla het. Toe Willem een Saterdagaand vir die nooi wou gaan kuier, het sy pa hom as straf ʼn ou flou perd gegee om mee Lichtenburg toe te ry. Toe hy in die vroeë oggendure terugkom, wou die perd net nie loop nie. Toe bind hy die stiebeuels aan mekaar vas, kniehalter die perd sodat hy nie kon weghardloop nie en jaag hom so aan tot by die huis. 431 Op 27 September 1879 is Willem (toe 22 jaar oud) met Isabella (17 jaar oud) getroud. 432 Sy het ʼn bietjie skoolopleiding op Potchefstroom ontvang en het selfs ʼn bietjie Engels op skool geleer. Dit sou haar gedurende die Anglo-Boereoorlog in die konsentrasiekamp goed te pas kom. 433 Hulle het op die Hartzer-familieplaas, Vaalbank(66), in die Lichtenburg-distrik gaan woon. 434 Willem is aan die begin van die Anglo-Boereoorlog as grenswag opgekommandeer en was vir ʼn geruime tyd by Kamfersdam werksaam voordat hy afgelos is. Hy is huis toe gestuur met die opdrag dat hy vir die burgers velskoene moes maak. 435 ʼn Hewige skermutseling het op 9 Desember 1899 by die Kamfersdam, geleë naby Kimberley, plaasgevind. Die Boere het ʼn groot kanon by die dam geplaas en vandaar is bomme op 7 Februarie 1900 op die dorp geskiet. Die Engelse pogings vanaf Kimberley om 431 I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p JCPA, Lêer 1, Korrespondensie: James Andrew Cooks-John George Cooks, 26 Januarie 1970, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p. 304; I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p

33 die Boere-vesting te beleër, is gestop met die hulp van die Boere posisies by Dronfield, in die omgewing van Kamfersdam. 436 Figuur 91: Die vesting nadat die Boere hulle by Kamfersdam onttrek het 437 Willem het ʼn rapport vir generaal De la Rey na Ladysmith geneem. As gevolg daarvan was hy by die beleg van Ladysmith betrokke en het hy deelgeneem aan die veldslae daar. Ladysmith het wêreldbekendheid verwerf met die draai van die vorige eeu toe dit vir 118 dae, van 2 November 1899 tot 28 Februarie 1900, tydens ʼn deurslaggewende stadium van die oorlog, deur magte van die ZAR en Oranje-Vrystaat beleër is. Drieduisend Britse soldate het tydens die beleg gesneuwel. Die afstande, wat Willem Hartzer tussen Vaalbank en Kimberley asook tussen Vaalbank en Ladysmith te perd moes aflê, het lank geneem en het sekerlik baie druk op die familie geplaas Anon., Diamond Route-website, Dronfield Natuur Reservaat by 14 Augustus A.C. Doyle, Wikipedia-website, The Great Boer War, Chapter 18, Classic Literature Library by 14 Februarie Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p

34 Op 39-jarige ouderdom, terwyl haar man op kommando was, is Isabella Jacoba Hartzer en tien van haar kinders in die Klerksdorp-konsentrasiekamp opgeneem. 439 Die Vaalbank-huis is tydens die oorlog deur die Britte afgebrand, maar is na die oorlog gerestoureer. Al die handgemaakte meubels is op ʼn hoop op die werf verbrand. 440 Hierdie Hartzer-familieplaas, het tydens en na die oorlog menigmaal ʼn heenkome gebied vir die Swanepoel-familie Rachel Helletje Cooks (Swanepoel) Figuur 92: Rachel Helletje en Andrew Peter Cooks TAB, DBC 1974, Hartzer, Isabella Jacoba (39), Maria J (21), Anna Maria (19), Isabella J (14), Susanna (12), Petronella (10), Willem (8), Marha (6), Jacoba (4), Abraham (1), Wilhelmina (1) Stamp Sent to Klerksdorp; I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p JCPA, Lêer 1, foto Andrew Peter Cooks en Rachel Helletje Cooks (haar foto is nie geidentifiseer nie); Pieter Andreas Cooks is die skrywer se pa. 156

35 Rachel Helletje Swanepoel (b3c8d6e3f7) is op 4 Mei 1869 gebore en in 1895 met Andrew Peter Cooks getroud. 442 In die Swanepoel-geslagregister is haar name verkeerdelik as Rachel Aletta aangedui. Twee seuns is uit die huwelik gebore, naamlik James Andrew Cooks en Pieter Andreas Cooks. Andrew Peter Cooks ( ) was van Adelaide in die Oos-Kaap afkomstig en het hom gedurende 1890 op Lichtenburg in Noordwes gevestig. Hy het by die Staatsartillerie van die ZAR aangesluit waar hy vir die periode 1890 tot 1893 gedien het. Hy was ook in 1896 as ʼn berede polisieman betrokke by die afwering van die Jameson-inval. 443 Die oorlog het traumatiese gevolge vir Rachel Helletje Cooks (Swanepoel) gehad. As ʼn berede polisieman was Andrew Peter Cooks opgekommandeer om in Colesberg te gaan veg. Hy het op 10 Februarie 1900 op die plaas Slingerfontein gesneuwel en is daar begrawe 444 (addendum J). Volgens ʼn biografie oor generaal De la Rey is ʼn Johannesburgse berede polisieman in die grofgeskut met die Britse artillerie deur ʼn bom gedood. 445 Johannes Meintjies skryf: Andrew Cook was slain by a bomb. 446 Die familienaam, Cook, is deur Andrew Peter se pa, James Cook, na Cooks verander kort nadat hy in 1850 die land binnegekom het, maar die familienaam is dikwels sonder die s gespel. 447 Andrew Peter Cooks is later in die 442 A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p JCPA, Lêer 1, Grondboek Blad No 155; JCPA, Lêer Andrew Peter Cooks, Korrespondensie: James Andrew Cooks-John George Cooks, 26 Januarie 1970, p JCPA, Lêer 1, Certificate: Death notice, issued March 1905; Boedelverwysing: TAB, MHG, 6669/1900 Cooks, Andrew Peter. Surviving Spouse, Rachel Helletje (Born Swanepoel). 445 J.H. Breytenbach, Geskiedenis van die tweede Vryheidsoorlog , Die Boere terugtog uit Kaapland, p J. Meintjies, De la Rey, Lion of the West, a biography, p JCPA, Lêer 1, Korrespondensie: James Andrew Cooks-John George Cooks, 26 Januarie

36 burgerbegraafplaas in Colesberg herbegrawe. Na verskeie besoeke aan die begraafplaas kon sy graf nog nie opgespoor word nie. ʼn Gedenknaald is opgerig vir die gesneuwelde soldate en is te sien net buitekant Colesberg langs die hoofpad na Middelburg en Hanover. Daar is op talle wyses bevestig dat Andrew se naam foutiewelik as H.S. Cooks aangedui is. Die sterftekennis (addendum J) bevestig die inligting. Figuur 93: Gedenknaald buite Colesberg JCPA, Lêer Andrew Peter Cooks, Foto van gedenknaald buite Colesberg. 158

37 Figuur 94: Gedenknaald buite Colesberg (A.P. Cooks foutiewelik as H.S. Cooks) 449 Na haar man se dood is die 25-jarige Rachel en haar twee kinders, die vyf-jarige James en twee-jarige Pieter, saam met ander gevangenes met oop beestrokke na die Klerksdorp- konsentrasiekamp vervoer, waar hulle op 22 Julie 1901 aangekom het. 450 Die Klerksdorp-konsentrasiekamp het aan die einde van 1900 tot stand gekom. Op 22 Maart 1901 was daar 456 persone in die kamp. Gedurende Mei 1901 het nog mense met baie min besittings by die kamp gearriveer. Aanvanklik was die algemene gesondheidstoestand in die kamp redelik goed, maar gedurende die winter het griep, asemhalingsprobleme en diarree skerp gestyg. Vroeg in Julie 1901 het masels in die kamp uitgebreek, net nadat ʼn nuwe groep vrouens en kinders in die kamp aangekom het. Rachel en haar twee seuns was waarskynlik deel van 449 JCPA, Lêer 1, Gedenknaald buite Colesberg. 450 JCPA, Lêer 1, Korrespondensie: James Andrew Cooks-John George Cooks, 26 Januarie

38 die nuwe groep. Beperkte fasiliteite in die kamp het veroorsaak dat dit nie moontlik was om die maselsgevalle van die ander mense te skei nie en die dodetal as gevolg van die epidemie het vinnig gestyg. Gedurende September 1901 wou dit voorkom of die maselsepidemie onder beheer was, maar toe breek maagkoors uit. Masels en maagkoors was nie die enigste siektes in die kamp nie. Skarlakenkoors het uitgebreek en die kamp is onder kwarantyn geplaas. Ander siektes wat voorgekom het, was kinkhoes, waterpokkies, rumatiek, griep, longontsteking en diarree. Die kamp was oorvol en die lewensstandaarde baie swak. Daar het 968 vroue en kinders in die kamp gesterf. 451 Rachel, haar twee seuns en haar suster, Martha Aletta, is op 22 Oktober 1901 tydens ʼn sewe dae treinrit onder baie swak toestande na Merebank oorgeplaas. 452 Een van Martha se kinders het in die Klerksdorp- en die ander een in die Merebank-konsentrasiekamp gesterf. 453 Die Merebank-konsentrasiekamp was ongeveer 12 kilometer suid van Durban langs die spoorlyn gebou. Hierdie kamp was teen die einde van die oorlog die grootste kamp met meer as inwoners. Dit is op ʼn nat, moerasagtige landskap, wat gesondheidsprobleme veroorsaak het, opgerig. Die kamp het tot Desember 1902 bestaan. Ingewandskoors, diarree en masels het die lewe van 453 persone geëis. Die afgestorwenes is in verskillende begraafplase in die omgewing van Durban begrawe, naamlik 22 in Isipingo, 19 in Jacobs/Claremont en 412 in Merebank Anon., Decampcourant- webwerf, Sterftes in die Klerksdorp konsentrasiekamp by TA, DBC 75, No Cooks, Rachel Alletta (25) and James (6) and Pieter (2). Stamp: Sent to Natal 22/10/ TAB, DBC126, Family no 814, No Cooks, Rachel Aletta (25), James (5) and Pieter (2), Stamp Sent to Klerksdorp 11/9/1902; E.Neethling, Mag ons vergeet, p Anon., BCCD-website, British concentration camps of the South African War by 13 Junie B.J. van Niekerk (webmeester), Merebank Konsentrasiekamp-webwerf Sterftes in Merebank Konsentrasiekamp by Julie 2012; J.C. Otto, Die konsentrasie-kampe, p

39 Rachel is op 11 September 1902 vrygelaat en het in die omgewing van die huidige Lichtenburg, gaan woon. Hierdie woongebied is vandag bekend as Burgersdorp, Noordwes. 455 Sy het egter nooit herstel nadat sy in die konsentrasiekamp siek geword het nie en sterf op 13 Februarie 1906 in die ouderdom van 37 jaar en word op Burgersdorp begrawe. 456 Figuur 95: Graf van Rachel Cooks in die Burgersdorp-begraafplaas (Lichtenburg) Burgersdorp (Noordwes) moet nie verwar word met Burgersdorp (Oos-Kaap) nie. 456 JCPA, Lêer 1, Certificate, Death Notice of Rachel Helletje Cooks. 457 JCPA, Lêer 1, Graf van Rachel Helletje Cooks, Burgersdorp-begraafplaas (Lichtenburg) (foto geneem op 22 September 2004). 161

40 Martha Aletta Swanepoel (Swanepoel) Figuur 96: Hendrik Swanepoel saam met sy vrou en van hulle kinders 458 Martha Aletta Swanepoel (b3c8d6e3f6) is op 9 November 1871 gebore. Sy is op 25 Augustus 1890 met Hendrik Johannes Swanepoel (b7c2d8e7f5) (vyfde geslag) in Lichtenburg getroud. 459 Drie seuns en sewe dogters is uit die huwelik gebore. Hendrik is op 20 Augustus 1868 gebore en op 5 Januarie 1869 in die Gereformeerde Kerk in Burgersdorp (Oos-Kaap) gedoop. Hendrik is die half-broer van Gert Barend Hendrik Josephus 458 JCPA, Lêer 2, Hendrik Swanepoel en familie. 459 A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p

41 Swanepoel (b7c2d8e7f3), wat met Maria Jacoba (Miemie) Swanepoel getroud is. 460 Miemie was Martha se suster. Twee Swanepoel-broers is dus met twee Swanepoel-susters getroud. Dit is belangrik om te weet dat hierdie twee broers die nageslag was van die sewende seun van die Swanepoel-stamvader, Pieter Janz Swanepoel. Die twee Swanepoel-susters was afkomstig uit die nageslag van die derde oudste seun van die stamvader. 461 Twee van Hendrik en Martha se kinders is in die konsentrasiekampe oorlede. Die een dogter, Hester Jacoba, is op die ouderdom van 14 dae in die Klerksdorpkonsentrasiekamp oorlede. Die ander dogter, Martha Aletta, was twee jaar oud toe sy in die Merebank-konsentrasiekamp oorlede is. Martha is op 8 Oktober 1948 en Hendrik op 28 Junie 1952 oorlede. Albei is in die Burgersdorp-begraafplaas in Lichtenburg begrawe. Figuur 97: Die grafsteen van Hendrik en Martha Swanepoel A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p JCPA, Lêer 2, Grafsteen van Hendrik en Martha Swanepoel. 163

42 Figuur 98: Die monument by Klerksdorp 463 Figuur 99: Die huis van Hendrik en Martha Swanepoel in Burgersdorp (Lichtenburg) D. Sherratte, GGSA biblioteek-webwerf, Klerksdorp konsentrasiekamp memorial by 10 Februarie

43 Maria Jacoba (Miemie) Swanepoel (Swanepoel) Figuur 100: Maria (Miemie) Swanepoel en kinders: Gert, Hendrik en Sannie 465 Maria Jacoba (Miemie) Swanepoel (b3c8d6e3f4) is op 4 Februarie 1867 gebore. Sy is getroud met Gert Barend Hendrik Josephus Swanepoel (b7c2d8e7f3). Gert is die halfbroer van Hendrik Jacobus Swanepoel. 466 Hy is op 13 Oktober 1863 gebore, in 1863 in die Gereformeerde Kerk (Burgersdorp, Oos-Kaap) gedoop en sterf op 16 Junie 1904 op 41- jarige ouderdom. Hy is in die Burgersdorp-begraafplaas in Lichtenburg begrawe. Die oorsaak van sy dood is onbekend JCPA, Lêer 2, Die huis van Hendrik en Martha Swanepoel in Burgersdorp (Lichtenburg), die foto is geneem in A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p. 304; JCPA, Lêer 2, foto van Miemie Swanepoel en haar kinders. 466 Hendrik Jacobus Swanepoel is met Aletta Swanepoel getroud, nageslag van Pieter, die derde seun van die stamvader. 467 A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p

44 Alhoewel haar nageslag bevestig het dat Maria en haar kinders in die Klerksdorp- konsentrasiekamp geïnterneer was, kon dit nie geverifieer word nie. Figuur 101: Die gesamentlike grafsteen van Gert en Maria Swanepoel 468 Die ondertrouery in die Swanepoel-familie in dié era kan hoofsaaklik aan faktore soos die geografiese verspreiding van die Afrikaners, hulle relatiewe lae bevolkingsgetalle, hulle leefstyl en hulle Christelike ingesteldheid toegeskryf word. In n neutedop bevestig dit: soort soek soort. n Oorsig van die lewensloop van die nageslag van die sewende seun van die stamvader Pieter Janz Swanepoel is noodsaaklik ten einde die ondertrouery binne die Swanepoel-familie in perspektief te plaas (kyk addenda A, B, C en D). Hendrik Swanepoel (eerste geslag), sewende seun van die stamvader, is op 16 Desember 1731 in Kaapstad gebore en is op 23 Maart 1755 in die Land van Waveren (Tulbagh) met Judith van Eeden getroud. Hy is op 31 Mei 1770 in die Land van Waveren oorlede. 468 JCPA, Lêer 2, Grafsteen van Gert Barend Hendrik Josephus Swanepoel. 166

45 Pieter Andries Swanepoel (tweede geslag), seun van Pieter, is op 22 Maart 1758 in Kaapstad gedoop en op 16 Mei 1784 met Jacoba Johanna Gouws getroud. 469 In 1792 het die gesin in die Uitenhage-distrik gewoon. 470 Andries Johannes Swanepoel en sy tweelingbroer, Christiaan Adriaan Swanepoel (derde geslag), is op 12 Julie 1797 (in sy sterftekennis is dit aangedui as Augustus 1795) in Graaff- Reinet gebore. Andries Johannes is op 6 Februarie 1820 op Cradock met Heila Johanna Venter getroud. Hy is op 10 Julie 1855 in die Aberdeen-distrik (agter Zuurberg) oorlede. 471 Hendrik Stephanus Johannes Bernardus Swanepoel (vierde geslag) is op 4 Oktober 1833 op Renosterberg gebore en op 20 April 1834 in die Graaff-Reinet-distrik gedoop. Hy is op 13 September 1858 met Geertruida Johanna Magdalena Strydom op Burgersdorp (Oos- Kaap) getroud. Na haar dood het hy op 28 Augustus 1865 met Hester Jacoba Kruger in Burgersdorp hertrou. Uit die doopregisters van die kinders kan gesien word dat Hendrik eers na 1880 na die Noordweste getrek het en dus nie die Groot Trek meegemaak het nie. Sy jongste kind is in Potchefstroom gedoop en al die ander in Burgersdorp. Sy adres ten tye van sy eerste huwelik was Aliwal-Noord en ten tye van sy tweede huwelik is dit aangegee as Rietfontein, Prins Albert. Sy tweede en derde name is omgeruil in die NG Gemeente Burgersdorp se huweliksregister. Sy eerste drie kinders is uit sy eerste huwelik gebore en sy vierde, vyfde en sesde kinders is uit sy tweede huwelik gebore A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p KAB, Opgaafrol J110 (Argiefgroep J), Opgaafrolle, Stellenbosch en Drakenstein, , in die Kaapse Argiefbewaarplek. 471 A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p

46 Figuur 102: Die NG Kerk Burgersdorp Sara Johanna Susanna Cooks (Swanepoel) Sara Johanna Susanna Swanepoel (b3c8d6e3f3) is op 22 Januarie 1865 gebore en is met William Henry Cooks getroud J. Fourie, Google.co.za-webwerf, NG Kerk Burgersdorp by rsdorp+church+photo&hl=en&sa=g&prmd=ivns&tbm=isch&tbo=u&source=univ&ei=sutdtzw1piuq8aoh3yj2d w&ved=0cboqsaq&biw=1280&bih=625, 16 April A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p. 304; JCPA, Lêer 2, Sussara Susanna Cooks (Swanepoel) en William Henry Cooks. 168

47 Figuur 103: Sussara Susanna Cooks (Swanepoel) en William Henry Cooks 475 William Henry Cooks was ʼn burger van die Eerste Volksraad. 476 Terwyl hy saam met Generaal De la Rey op kommando was, is hy op 15 Januarie 1901 op die plaas Haakboslaagte deur die weerlig gedood. Hy is op Witpan (Lichtenburg-distrik) begrawe. 477 Sy naam verskyn op die Burger-monument in die park op Lichtenburg. Hy was die broer van Andrew Peter Cooks. 478 Figuur 104: Burger-monument JCPA, Lêer 1, foto s van Sussara Susanna Cooks (Swanepoel) en William Henry Cooks. 476 (TAB TKP 152) _03, William Henry Cooks, 12 Maart JCPA, Lêer 1, Korrespondensie: James Andrew Cooks-John George Cooks, 26 Januarie Andrew Peter Cooks, broer van William Henry Cooks is met Rachel Helletje Swanepoel getroud. 479 JCPA, Lêer 1, Burgher-monument op Lichtenburg; JCPA, Lêer 1, Korrespondensie: James Andrew Cooks- John George Cooks, 26 Januarie

48 Figuur 105: Burger-monument 480 Volgens W.J. Hartzer was Sussara Susanna (Sannie) Cooks (Swanepoel) op die plaas Vaalbank tydens die oorlog 481 en is sy saam met vyf kinders in die Klerksdorpkonsentrasiekamp opgeneem Willem Jacobus (Oom Boeta) Swanepoel Willem Jacobus Swanepoel (b3c8d6e3f5) is op 11 Oktober 1869 gebore en met Anna Maria Jacoba (Annie) Hartzer, 483 gebore op 21 September 1871, op Vaalbank in die Lichtenburg- 480 JCPA, Lêer 1, Burgher-monument op Lichtenburg; JCPA, Lêer 1, Korrespondensie: James Andrew Cooks- John George Cooks, 26 Januarie I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p TAB, DBC 1978, Cooks, Sussara Susanna,(33), Anna (13), Willem (12), Nancy (6), Isabella (3), Agnes (1) Stamp Sent to Klerksdorp. 483 Anna Maria Jacoba Hartzer is die suster van Willem Jacobus Hartzer wat met Isabella Jacoba Swanepoel getroud is (broer en suster is met broer en suster getroud). 170

49 distrik getroud. Sewe seuns en drie dogters is uit die huwelik gebore. Tydens die oorlog is Annie saam met haar kinders in die Klerksdorp-konsentrasiekamp opgeneem. Hulle seun, Willem Jacobus Swanepoel, gebore 1899, is in die kamp oorlede. 484 Willem het onder bevel van Generaal De la Rey in die oorlog geveg. Hy is gevange geneem en na Ceylon gestuur. 485 Die eerste krygsgevangenes het op 9 Augustus 1900 in Ceylon aangekom maar dit is nie bekend wanneer Willem gevange geneem is nie. Figuur 106: Willem Jacobus- en Anna Maria Jacoba Swanepoel (Hartzer) en dogter Abraham Christoffel Johannes Swanepoel Abraham Christoffel Johannes Swanepoel (b3c8d6e3f1) is op 4 April 1860 gebore en is met Anna Gesina Potgieter getroud. Uit die huwelik is 4 seuns en 3 dogters gebore. 487 Voor die 484 I. Ueckermann & F.S. Malan, Die Hartzer Sage, p TAB, MHG, system 01, reference 91340, Part 1, Swanepoel, Willem Jacobus; A.J. Swanepoel, ʼn Geslagregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p. 304; J.E. Fourie, Boere Vryheid-webwerf, Naamlys van Boere bannelinge gedurende anglo-boere Oorlog by Boere-Oorlog/page6, p. 79, 26 Julie JCPA, Lêer 2, Willem en Anna Maria Jacoba Swanepoel (Hartzer). 171

50 uitbreek van die oorlog was Abraham n sersant in die berede polisie van die ZAR en die familie was woonagtig in Vrededorp, Johannesburg. Volgens n kompensasie-eis wat hy op 10 Januarie 1903 ingedien het, was sy vrou, Anna Gesina, in die Barberton-konsentrasiekamp. Geen bewys vir Swanepoel se bewering, soos in die volledige eisdokument, bevestig dat Anna Gesina in die Barberton-konsentrasiekamp opgeneem was nie. Hulle name verskyn nie in die Barberton Residents Register nie 488 en die twee registers vir sterftes in die kamp bevat ook nie n inskrywing vir een van hulle nie. 489 Volgens rekords van die Mafikeng-konsentrasiekamp is Anna Gesina op 18 Mei 1901 saam met die jongste ses van haar sewe kinders in die Mafikeng-konsentrasiekamp in Tent 24c opgeneem. Volgens gegewens in die Mafikeng opnameregister was sy van Lichtenburg afkomstig (addendum F). 490 Die oudste kind, Pieter Andreas, is nie saam met sy ma en jonger broers en susters opgeneem nie omdat hy vermoedelik as 15-jarige aan die Anglo-Boereoorlog deelgeneem het. Sy name verskyn nie op die lys van krygsgevangenes nie en daar is ook nie n sterfkennis van hom in die Transvaalse argief nie. Twee van die dogters, Anna Gesina, en Isabella Jacoba, is in die kampregister as ʼn 10-jarige tweeling aangedui, 491 terwyl die Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika aandui dat hulle gedurende 1890 en 1892 gebore is. 492 Op 9 Februarie 1902 sterf Anna Gesina in die Mafikengkonsentrasiekamp en op haar kampdoodsertifikaat is die oorsaak van haar dood as pneumonie en geelsug aangedui. 493 (Haar dood is met n rooi streep deur haar naam 487 A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p TAB, DBC, 54, Barberton Burgher Camp se registers, TAB, DBC, 55 en 56, Barberton Burgher Camp se registers, TAB, DBC, 158, Mafeking Burgher Camp: Register of residents Nov 1900-Aug TAB, DBC, 158, Mafeking Burgher Camp: Register of residents Nov 1900-Aug A.J. Swanepoel in medewerking met Aletta Maria Swanepoel, ʼn Geslagsregister van Swanepoel-families in Suid-Afrika, p TAB, DBC,159: Mafeking Burgher Camp: Certificates of death: Counterfoils, Oct 1900-Jul

51 aangedui waarbo geskryf is died ). Na die oorlog het Abraham kompensasie geëis vir verliese wat hy gedurende die oorlog gely het. ʼn Opsomming van die eis is in die dokument hieronder aangedui (addendum K). 494 Figuur 107: Abraham Christoffel Johannes se kompensasie-eis In die volledige eisdokument is aangedui dat Abraham tydens die oorlog sy werk in die berede polisie verloor het. Sy huis, perdekar, perde en meubels is vernietig. 495 Abraham se 494 JCPA, Lêer 2, Kompensasie eis van Abraham Christoffel Swanepoel. 173