Almal verstaan Geskiedenis Graad 12 Leerderboek

Transcription

1

2 Almal verstaan Geskiedenis Graad 12 Leerderboek E Brink C de Nobrega M Malinga J Verner M Willemse

3 Almal verstaan Geskiedenis Graad 12 Leerderboek E Brink, C de Nobrega, M Malinga, J Verner, M Willemse, 2012 Illustrasies en ontwerp Macmillan Suid-Afrika (Edms) Bpk, 2012 Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie publikasie mag sonder skriftelike toestemming van die kopiereghouer of in ooreenstemming met die Kopieregwet, 1978 (soos aangepas) gereproduseer word of gestoor word in n ontsluitingstelsel, of in enige vorm of deur enige elektroniese middel weergegee word nie, hetsy fotokopiëring, plaat- of bandopname. Enige persoon wat enige ongemagtigde handeling in verband met hierdie publikasie uitvoer mag onderhewig wees aan kriminele vervolging en siviele eise om skadevergoeding. Eerste uitgawe Uitgegee deur Macmillan Suid-Afrika (Edms) Bpk Privaatsak X19 Northlands 2116 Gauteng Suid-Afrika Geset deur: Resolution Omslagfoto s deur: INPRA, Gallo Images en Museum Afrika Omslagontwerp deur: Deevine Design Illustrasies deur: James Whitelaw, Christeen Grant e-isbn: WIP: 4486M000 Dit is onwettig om sonder toestemming van die uitgewers afskrifte van enige bladsy van hierdie boek te maak. Moeite is gedoen om toestemming te verkry om kopieregmateriaal te gebruik. Indien daar egter per abuis materiaal sonder die kopiereghouer se toestemming gebruik is, onderneem ons om dit reg te stel sodra dit onder ons aandag gebring word. Die uitgewer wil ook die geleentheid gebruik om die organisasies en individue wat ons reeds genader het, te bedank, in afwagting op hul finale toestemming.

4 Inhoud Beste Leerder... iv Onderwerp 1: Die Koue Oorlog... 1 Konsep en ontstaan van die Koue Oorlog... 6 Uitbreiding van die Koue Oorlog Gevallestudie: Sjina Uitbreiding van die Koue Oorlog Gevallestudie: Viëtnam Formele assessering Onderwerp 2: Onafhanklike Afrika Wat was die idees wat die onafhanklike state beïnvloed het? Vergelykende gevallestudies: die suksesse en uitdagings wat onafhanklike Afrika moes trotseer Afrika in die Koue Oorlog: USSR, VSA, Kuba, Sjina en Suid-Afrika Formele assessering: Toets Onderwerp 3: Burgerlike samelewingsprotes 1950 s tot 1970 s Oorsig van burgerlike samelewingsprotes Gevallestudie: Die VS-burgerregtebeweging Gevallestudie: Die Swartmagbeweging Formele assessering Onderwerp 4: Burgerlike weerstand in Suid-Afrika: 1970 s tot 1980 s Die uitdaging van Swartbewussyn vir die apartheidstaat Die krisis van apartheid in die 1980 s: Regeringspogings om apartheid te hervorm Die krisis van apartheid in die 1980 s: Interne weerstand teen hervormings Die krisis van apartheid in die 1980 s: Internasionale reaksie Die krisis van apartheid in die 1980 s: Die begin van die einde Formele assessering Onderwerp 5: Die koms van demokrasie na Suid-Afrika en aanvaarding van die verlede Die onderhandelde ooreenkoms en Regering van Nasionale Eenheid Hoe het Suid-Afrika verkies om die verlede te onthou? Die Waarheids-enversoeningskommissie Onthou die verlede: Gedenktekens Formele assessering: Toets Onderwerp 6: Die einde van die Koue Oorlog en n nuwe wêreldorde: 1989 tot die hede Die einde van die Koue Oorlog: Die gebeure van n Nuwe wêreldorde Gevolgtrekking Formele assessering Eksamenvoorbeelde Woordelys Indeks

5 Beste Leerder Welkom by nog n opwindende jaar waarin jy leer oor Geskiedenis! Vanjaar sal jy voortgaan met die bestudering van verandering en ontwikkeling in die samelewing oor n tydperk, met inagneming van die sleutelvraag vir Graad 10 tot 12: Hoe verstaan ons ons wêreld vandag? In Graad 12 sal jy die volgende ses onderwerpe bestudeer, elk met sy eie sleutelvraag om die onderwerp in fokus te plaas: Onderwerp Sleutelvraag Kwartaal Die Koue Oorlog Onafhanklike Afrika Burgerlike samelewingsprotes 1950 s tot 1970 s Burgerlike weerstand in Suid- Afrika 1970 s tot 1980 s Die koms van demokrasie na Suid-Afrika en aanvaarding van die verlede Hoe het die Koue Oorlog-tydperk internasionale betrekkinge na die Tweede Wêreldoorlog gevorm? Hoe is onafhanklikheid in die 1960 s en 1970 s in Afrika verwesenlik? Watter vorme van burgerlike samelewingsprotes het van die 1960 s tot 1990 ontstaan? Wat was die aard van die burgerlike samelewingsprotes na die 1960 s? Hoe het Suid-Afrika uit die krisisse van die 1990 s as n demokrasie verrys, en hoe het Suid-Afrikaners vrede gemaak met die apartheidsverlede? Die einde van die Koue Oorlog en n nuwe wêreldorde: 1989 tot die hede Hoe het die wêreld sedert die 1960 s verander? 3 Die KABV-kurrikulum vereis dat assessering in Geskiedenis altyd op inhoudskennis en vaardighede gebaseer word. Om hierdie rede sal jy vind dat hierdie boek jou die volgende bied: n uitstekende fondament deur n magdom inhoudskennis te verskaf n goeie balans met n verskeidenheid visuele en tekstuele bronne klaskamer-, huiswerk- en ekstra oefeningsaktiwiteite, sowel as Formele Assesseringstake, wat vir jou oorgenoeg oefening gee om beide jou inhoudskennis en vaardighede met die ontleding van bronne en die skryf van opstelle, toe te pas. Alles van die beste en geniet die reis! Nota aan die onderwyser: Verwys asseblief na die Onderwysersgids vir voorbeelde van eksamenvraestelle, sowel as inligtingstukke vir leerders oor die ontleding van bronne en die skryf van n opstel. iv

6 1 Onderwerp Die Koue Oorlog Waaroor sal jy in hierdie onderwerp leer? Hoe en waarom het n Koue Oorlog ontstaan? Die vorming van belangesfere deur die VSA en USSR Die konsep van insluiting en hoe dit die VSA se buitelandse beleid gedomineer het Krisisse in Berlyn en hoe dit aanleiding gegee het tot mededingende militêre alliansies Die konflik oor Kuba Sjina en die Koue Oorlog Viëtnam as n konflik van die Koue Oorlog Kom ons gesels oor hierdie onderwerp Hitler se aanval op die Sowjetunie op 22 Junie 1941 in Operasie Barbarossa het die Groot Alliansie tot stand gebring. Daar het egter spanning onder die Geallieerdes ontstaan. By verskeie konferensies kon die leiers nie saamstem oor die toekoms van Europa nie. Hierdie meningsverskille word die hoofoorsake van die Koue Oorlog. Die prent in die agtergrond is van die Jalta-konferensie (Februarie 1945) waar Churchill (Brittanje), Roosevelt (VSA) en Stalin (USSR) vir die laaste keer as bondgenote in die oorlog vergader het. Hulle het ooreenkomste aangegaan oor Oos- Europa se toekoms ná die oorlog ooreenkomste wat Stalin later geïgnoreer het. 1. Kyk na die gesigsuitdrukkings en lyftaal van hierdie leiers. Stel redes voor waarom nie een van hulle gelukkig gelyk het nie. 2. Wat gee Stalin se pet te kenne oor sy idees? Bron: Foto verskaf deur AAI Fotostock, met die byskrif: Konferensie van die Drie Hoofspelers by Jalta; Anoniem; 1945; Staats- Geskiedenismuseum, Moskou. Die Koue Oorlog 1

7 Wat weet ek reeds? Die verdeelde naoorlogse wêreld In Graad 11 het julle kapitalisme en kommunisme en die verskille tussen hulle ondersoek. Julle het ook gekyk na die opkoms van nasionalisme. Hierdie kragte het nou n rol begin speel in die totstandkoming van n verdeelde wêreld. Amerikaanse nasionalisme, byvoorbeeld, het die voordele van n demokratiese kapitalistiese samelewing in plaas van n beplande kommunistiese soort ekonomie beklemtoon. Die Russiese regering het ook nasionalisme bevorder om sy mense aan te spoor om opofferings te maak sodat hy in die wapenwedloop en die ruimtewedloop teen die VSA kon meeding. In Graad 9 het julle na die Tweede Wêreldoorlog gekyk en hoe, omdat dit nodig was om Nazi-Duitsland teen te staan, n bondgenootskap tussen die kapitalistiese Weste, onder leiding van die VSA en die VK, en kommunistiese Rusland gevorm is. Daar was maar altyd spanning in hierdie bondgenootskap en dit het dus nie voortgeduur nadat die gemeenskaplike vyande Duitsland en Japan verslaan is nie. Die oorlog het ook verseker dat die VSA en die USSR aan die einde van die oorlog die dominante magte was. Brittanje en Frankryk het baie erg gely as gevolg van bomaanvalle en die koste verbonde aan die oorlog. Die USSR het ook hoë lewensverliese gely, maar was beter toegerus om te herstel, en het n supermoondheid geword, naas die VSA. Die filosofieë en oortuigings van demokratiese kapitalisme en kommunisme verskil egter te veel vir vriendskap en die twee moondhede het dus mededingers geword in hulle pogings om die res van die wêreld te beïnvloed. Hierdie wedywering tussen die VSA en die USSR, met inbegrip van beide die wapenwedloop en die ruimtewedloop, het as die Koue Oorlog bekend geraak. Die tydperk van 1945 tot 1989 word dus dikwels as n bipolêre wêreld n wêreld in twee verdeel beskryf; een deel deur die USSR oorheers; die ander deur die VSA. Toets myself 1. Wat is die vernaamste verskille tussen kapitalisme en kommunisme? 2. Waarom sal hierdie kragte mekaar altyd teenstaan? 3. Waarom was daar nie n werklike oorlog tussen die VSA en die USSR om te sien wie die sterkste was nie? 2 Die Koue Oorlog

8 Onderwerp 1 Sleutelvraag vir hierdie onderwerp Hoe het die tydperk van die Koue Oorlog internasionale betrekkinge ná die Tweede Wêreldoorlog gevorm? Belangrike gebeurtenisse in verband met die Koue Oorlog Koue Oorlog Jalta- en Potsdam-konferensies 1945 Datum Suid-Afrika Churchill se Ystergordyn -toespraak 1946 Mynwerkerstaking Truman-leer aangekondig 1947 Berlynse Blokkade en Lugbrug 1948 Nasionale Party-verkiesingsege Duitsland verdeel in twee lande: Wes- en Oos-Duitsland NAVO tot stand gebring Eerste Sowjet kernbom 1949 Koreaanse Oorlog begin 1950 Begin van apartheidsbeleid Dood van Stalin Einde van Koreaanse Oorlog Manila-verdrag (SOAVO) Geneefse Konferensie oor Korea en Indo-Sjina Wes-Duitsland sluit aan by NAVO Warskou-verdrag 1952 Versetveldtog 1953 Die begin van Bantoe-onderwys 1954 Wet op die Hervestiging van Naturelle en die Naturelle Stadsgebiedewet 1955 Suez-krisis 1956 Gemengde vakbonde verban Eisenhower-leerstelling 1957 Spoetnik Khrushchev besoek VSA Castro verower Kuba U2 neergeskiet Parys-spitsberaad misluk Berlynse Muur gebou Bay of Pigs -inval 1959 Pan Africanist Congress tot stand gebring Stamgebonde universiteite tot stand gebring 1960 Referendum oor republiek 1961 Sharpeville-slagting Suid-Afrika word n republiek Kubaanse missielkrisis 1962 ANC begin gewapende stryd VSA, VK, USSR onderteken Verdrag oor die Gedeeltelike Verbod op Kerntoetse VS-troepe na Viëtnam Inval op Lilliesleaf Farm: ANC-leiers in hegtenis geneem 1964 Rivonia-verhoor van Mandela en andere VSA besluit om missielafweerstelsel te bou 1967 Wet op Terrorisme Brezhnev-leerstelling 1968 Apollo 11 land op die maan 1969 Biko stig SASO SALT 1 onderteken 1972 Black People s Convention gestig Die Koue Oorlog 3

9 Koue Oorlog Jom Kippoer-oorlog 1973 Viëtnamese Oorlog eindig met Noordelike oorwinning Datum Suid-Afrika Belangrike rolspelers in hierdie onderwerp Inkatha herleef Soweto-opstand oor Bantoe-onderwys SALT 2 onderteken 1979 COSAS gestig Gorbachev beëindig bystand vir satelliete 1986 F W de Klerk vervang P W Botha as president Berlynse Muur val Ineenstorting van Sowjetblok in Oos-Europa Ineenstorting van USSR Koue Oorlog eindig Mandela vrygelaat 1991 Begin van onderhandelings vir n nuwe Suid- Afrika Josef Stalin ( ) was in 1912 die stigtersredakteur van Pravda, die kommunistiese koerant. Hy was verskeie kere in die tronk weens sy politieke sienswyse. In 1917 was hy een van die sentrale figure in die Bolsjewiek-revolusie. Hy het Lenin opgevolg as die dominante figuur in die Russiese regering. Die nuwe grondwet van 1936 het absolute gesag aan hom verleen in die USSR. Hy het alle opposisie teen hom uitgeskakel en is minstens op die oog af deur die Russiese volk hooggeag. Sy kollektivisering van landbou en vyfjaar-nywerheidsplanne het verseker dat die USSR n vername moondheid geword het. Hy het daarop aanspraak gemaak dat hy n beleid van sosialisme in een land volg. Dit het beteken dat hy die USSR en sy Oos-Europese satellietstate van die Weste geïsoleer het deur wat as die ystergordyn bekend geraak het. 4 Die Koue Oorlog Harry S Truman ( ) het in April 1945 president van die VSA geword toe Franklin Roosevelt oorlede is, maar hy is later in eie reg as president verkies. Hy het die besluit geneem om atoombomme teen Japan te gebruik en n ontoegeeflike houding teen kommunistiese uitbreiding ingeneem. Sy Truman-leer was daarop gerig om die uitbreiding van kommunisme in bedwang te hou, maar om daarmee saam te leef waar dit reeds bestaan het. Marshall-bystand is gedurende sy presidentskap ingestel. Dwight Eisenhower ( ) was van 1953 tot 1961 president van die VSA en was grootliks verantwoordelik vir die dominoteorie in Suidoos- Asië. Hy het in 1957 sy Eisenhower-leerstelling uitgereik en VS-bystand beloof aan enige land in die Midde-Ooste wat deur internasionale kommunisme bedreig word. Bron: Foto s verskaf deur INPRA (Internasionale Persagentskap)

10 Onderwerp 1 John F Kennedy ( ), President van die VSA vanaf 1961 tot sy sluipmoord in November Sy presidentskap was grootliks gemoeid met ekonomiese en burgerregte-aangeleenthede. Hy word moontlik die beste onthou vir die Kubaanse missielkrisis van 1962, wat die wêreld tot op die rand van kernoorlog gebring het, maar uiteindelik tot verbeterde betrekkinge tussen Moskou en Washington DC gelei het. Nikita Khrushchev ( ) het Stalin as Eerste Sekretaris van die Kommunistiese Party opgevolg. Tot sy gedwonge bedanking in 1964 het hy die Sowjet-politiek gedomineer. Hy was verantwoordelik vir n beleid van destalinisering en ontdooiing van die Koue Oorlog, sowel as vir die Sino- Sowjet-skeuring met Kommunistiese Sjina. Hy is tydens die 1962-missielkrisis gedwing om aan die VSA oor Kuba in te gee. Fidel Castro (1926 ) het in 1959 beheer geneem oor Kuba na n guerrillaoorlog wat in 1956 begin het. Hy het hom tot die USSR gewend vir bystand toe hy nie daarin kon slaag om goeie betrekkinge met die VSA op te bou nie. Hy het homself en Kuba kommunisties verklaar. As n bondgenoot van die USSR het hy daartoe ingestem om missielbasisse op die eiland te laat stasioneer, wat gelei het tot die Kubaanse missielkrisis van Bron: Aangepas en vertaal uit Catchpole, B, A Map History of the Modern World 3 rd Edition, Heinemann, Londen, 1982, bl. 147 Gevaarlike wêreld die Koue Oorlog-dooiepunt Die Koue Oorlog 5

11 Woordbank bipolêr: iets wat gekenmerk word deurdat dit in twee duidelik onderskeibare en opponerende dele verdeel is, soos n staafmagneet met sy noord- en suidpool determinisme: in die omstandighede sou niks anders kon gebeur nie (noodwendigheidsleer) handlangeroorloë: oorloë wat deur kleiner lande geveg word, wat skynbaar namens groter lande veg kwarantyn: om iemand of iets te isoleer, gewoonlik om die verspreiding van siekte te verhoed; is in die Kubaanse missielkrisis gebruik om Kuba te isoleer om sodoende die verspreiding van missielbasisse te verhoed insluiting: n handeling om iets in bedwang te hou of te keer dat iets versprei. Die VSA was vasberade om die getal kommunistiese state in die wêreld te beperk en in bedwang te hou nasionaliseer: die oorneem van n nywerheid of land deur die staat (regering) ten einde dit te beheer en tot voordeel van die volk as geheel te bestuur onvermydelik: iets wat nie gekeer kan word nie plunder: roof of steel, veral gedurende tye van onrus of oorlog pragmaties: gemoeid met praktiese eerder as teoretiese aangeleenthede regering in ballingskap: n regering wat aanspraak maak op die reg om n land te regeer, maar wat om militêre of ander redes vanuit n ander land regeer satellietstaat: n land wat in hoë mate deur ander groter land beïnvloed word, sonder dat dit onder daardie land se direkte regering of beheer val Sino-Sowjet: Sjina-Rusland (Sino verwys altyd na Sjina en Sowjet is n nuttige term vir die USSR) waagmanskap: om n gevaarlike situasie tot die uiterste te voer ten einde voordeel daaruit te verkry Wat moet ek nog weet? 1 Konsep en ontstaan van die Koue Oorlog Die wedywering wat in die tydperk na die Tweede Wêreldoorlog (van 1945 tot 1989) tussen die VSA en die USSR ontstaan het, het n wapenwedloop en die ruimtewedloop ingesluit, sowel as pogings om mekaar op ander gebiede te oortref, soos mediese navorsing. Hierdie wedywering het as die Koue Oorlog bekend geraak. Dit was n tydperk waartydens die wêreld bipolêr geword het, met lande wat die een of die ander van hierdie moondhede ondersteun het. n Koue oorlog is n gespanne toestand wat tussen twee lande of groepe lande heers, waar elke kant poog om die ander een te diskrediteer en terselfdertyd homself te versterk. Dit word in die hart en siel van die mense gevoer. Die twee kante beweeg nooit self na die ope konflik van n warm oorlog teen mekaar nie, maar hulle sal dalk satellietstate of lande toelaat om teen mekaar te veg sodat wapens getoets kan word. Hierdie klein, plaaslike handlangeroorloë word gebruik om te intimideer en militêre mag te vertoon, sonder om te veel te waag. Sodanige oorloë verseker ook dat die konflik nie in n kernkonfrontasie kan ontaard nie. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het die VSA, die Britse Ryk en die USSR saamgestaan in die Groot Alliansie teen die Spilmoondhede van Duitsland, Italië en Japan. Terwyl Brittanje en die VSA baie in gemeen gehad het, byvoorbeeld hulle geskiedenis en hulle gedeelde taal, was beide wantrouig oor Stalin en die USSR. Hulle het kommunisme as n potensiële bedreiging vir hulle ekonomie en hulle samelewing beskou. Toe hulle gemeenskaplike vyand verslaan is, het die bondgenootskap gou ineengestort. Sleutelvraag Wat was die Koue Oorlog en waarom het dit ontstaan? 6 Die Koue Oorlog

12 Onderwerp 1 Sleutelvraag Waarom het die Koue Oorlog ontstaan? Sleutelvraag Hoe het die USSR en VSA hulle belangesfere gevorm? Einde van die Tweede Wêreldoorlog Die Geallieerdes het Europa op 2 Junie 1944 ingeval. Dit het n tweede front teen Duitsland geopen, wat Stalin wou gehad het. Van toe af was die oorwinning oor Duitsland onvermydelik, alhoewel Duitsland weerstand gebied het en die Weste se opmars na Berlyn vertraag is. Die Russe kon seker maak dat hulle eerste Berlyn bereik, wat tot hulle voordeel was in latere onderhandelings met Duitsland. Dit het ook beteken dat die Russe die Oos-Europese state kon bevry sonder die bystand van die VSA of Brittanje en dit het Stalin in staat gestel om seker te maak dat die Russiese leër in beheer was tydens die aanvanklike administrasie van hierdie state. USSR en die VSA en die vorming van belangesfere Wedersydse wantroue tussen die USSR en die Weste het al sedert die Russiese revolusies van 1917 en die burgeroorlog wat daarop gevolg het, bestaan. Kommunisme is gedurende die 1930 s as n groter bedreiging as Naziïsme beskou. Toe Hitler in Junie 1941 teen sy voormalige bondgenoot gedraai het, het Rusland by die Geallieerdes aangesluit. Die enigste saambindende krag in hierdie alliansie was opposisie teen Hitler se Duitsland. Toe Duitsland verslaan is, het die ineenstorting van die alliansie dus onvermydelik geword. Bron: Aangehaal in Bown, C en Mooney, P J (1976). Cold War to Détente. Londen: Heinemann. bl. 2 Bron: Foto verskaf deur AAI Fotostock Met die nederlaag van die Reich en hangende die opkoms van die Asiatiese, die Afrika- en moontlik die Suid-Amerikaanse nasionalismes, bly daar slegs twee Groot Magte in die wêreld oor wat mekaar kan konfronteer die Verenigde State en Sowjet-Rusland. Die wette van beide geskiedenis en geografie sal hierdie twee magte dwing tot kragmeting, óf militêr, óf op die gebied van ekonomie en ideologie. [Vertaal.] Die saambindende mag in die alliansie was opposisie teen Hitler se Duitsland, maar selfs hy het geglo dat slegs die twee Groot Magte sou oorbly. Daarstel van Sowjet-goedgesinde regerings in satellietstate Daar bestaan teenstrydige beskouings oor die presiese oorsake van die Koue Oorlog. Die Poolse vraagstuk het verskeie belangrike aangeleenthede na vore gebring. Pole is aan die begin van die oorlog deur Duitsland beset en n regering in ballingskap is in Londen tot stand gebring. Nadat Duitsland in 1941 teen Rusland gedraai het, is n mededingende Poolse regering in ballingskap in Moskou ingestel. Toe die Russiese leër Pole van die Duitsers oorgeneem het, het hulle hierdie kommunisties-gedomineerde regering aan bewind gestel. Dit het hulle Geallieerde bondgenote ontstig wat die Londense regering in ballingskap gesteun het. Brittanje, die VSA en Rusland het in Februarie 1945 by die Jalta-konferensie byeengekom. Daar het hulle ooreengekom dat indien sommige van die nie-kommunistiese lede van die Londense regering in ballingskap by die Poolse regering ingesluit word, beide die VSA en Brittanje erkenning daaraan sou verleen. Hulle het ook ooreengekom oor n nuwe oostelike grens van Pole, waardeur Rusland toegelaat is om die gedeelte van Pole wat dit in 1939 verkry het, te behou. Die kwessie oor Pole se westelike grens is egter nie opgelos nie. Die Koue Oorlog 7

13 Bron 1 Hierdie is n moderne geskiedkundige se kommentaar oor die begin van die Koue Oorlog. Daar kan gesê word dat die Koue Oorlog onmiddellik na die Konferensie van Jalta dateer, om presies te wees, vanaf Maart In n sekere sin het Sowjet-Rusland al sedert Oktober 1917 Koue Oorlog gevoer. Die pragmatiese alliansie vanaf Junie 1941 was bloot n onderbreking. Dit was onvermydelik dat Stalin vroeër of later vyandelikhede sou hervat. Sy fout was om dit te gou te doen. Dit is nie dat hy ongeduldig was, soos Hitler nie, maar hy was hebsugtig. Hy was te omsigtig om Hitler se voorbeeld te volg om stelselmatig geleenthede vir plundering te skep, maar hy kon dit nie weerstaan om sodanige geleenthede aan te gryp wanneer hulle hulle voorgedoen het nie. Verstandige taktiek vir hom sou wees om te wag totdat die Amerikaners tot oorkant die Atlantiese Oseaan verdwyn het. In stede daarvan, toe hy sien die Poolse vrug is ryp, kon hy dit nie weerstaan om dit te neem nie. Die kritieke oomblik was op 23 Maart, toe Molotov [Sowjet Minister van Buitelandse Sake vanaf 1939 tot 1949] aangekondig het dat die verkiesings [in Pole] in Sowjetstyl gehou sou word. (Bron: Aangepas en vertaal uit Johnson, P (1984). A History of the Modern World. Londen: Weidenfeld en Nicolson. bl. 435) Bron 2 Bron: Gebaseer op Cornwell, R D (1980). World History in the Twentieth Century New Edition. London: Longman. Bladsy 71 en Bown, C en Mooney, P J (1976) Cold War to Détente. London: Heinemann, Bladsy 11, sowel as Bredekamp, H en Van den Berg, O A (1986) A New History Atlas for South Africa. Kaapstad: Edward Arnold. Bladsy 65 Kaart wat Wes- en Oos-Europa en Pole se verskuiwende landsgrense aandui 8 Die Koue Oorlog

14 Onderwerp 1 Daar was gedurende die tydperk tussen die Jalta- en Potsdam-konferensies (Februarie tot Julie) toenemende spanning en verdeeldheid tussen Rusland en die Weste. Rusland was besig om sy greep op Oos-Europa stywer te trek. Bron 3 In hierdie uittreksel beskryf n moderne geskiedkundige hoe die USSR meer beheer oor Oos-Europa geneem het. In Pole is die nie-kommunistiese politieke leiers onder gevangenisstraf. In Hongarye het die Russe baie swaar reparasie van die verslane land geëis, en in Maart haastige en onregverdige grondhervorming afgedwing. In 1944 was daar slegs ongeveer 900 Kommuniste in Roemenië. Tog het die Russe in Maart 1945 die aanstelling van n Kommunis as eerste minister afgedwing. In Bulgarye het die Kommuniste die mag oorgeneem toe die Russe gearriveer het en alle opponente onderdruk het. In Tsjeggo-Slowakye is n koalisieregering saamgestel waarin die sleutelposte deur Kommuniste beklee is. In Joego-Slawië is die weerstandsbeweging teen die Duitsers deur Kommuniste, onder Tito, aangevoer, wat met Stalin gereël het dat die Joego-Slawe, eerder as die Russe, n regering moet opstel nadat die Duitsers verslaan is. Die Joego-Slawe het dus in Maart 1945 n koalisieregering saamgestel, wat grootliks uit Kommuniste bestaan het. In Albanië het kommunistiese guerrillas die land oorgeneem en n republiek verklaar. Daarby is Oos-Duitsland en Oos-Oostenryk deur die Russe beset. Toe die volgende konferensie van die drie oorlogsbondgenote in Julie gehou is, het die Kommuniste, gesteun deur die Russiese mag, dus al die belangrike poste in die regerings van Oos-Europese lande beklee. [Vertaal.] (Bron: Cornwell, R D (1980). World History in the Twentieth Century New Edition. Harlow: Longman. bl. 69) Bron: Foto verskaf deur Greatstock Vanaf 1946 tot 1949 het taktiek soos treitering, terrorisme, omkopery en korrupsie verkiesingsoorwinnings in Roemenië, Bulgarye, Hongarye en laastens Tsjeggo-Slowakye verseker. Dit het kommunistiese oorheersing in hierdie lande tot gevolg gehad. Baie Westerlinge het hierdie uitbreiding van kommunistiese beheer gevrees. Teen die tyd wat die Drie Groot geallieerdes by Potsdam vergader het, was Roosevelt dood en Harry Truman president van die VSA. Tydens die konferensie is Winston Churchill in n Britse verkiesing deur Clement Atlee van die Arbeidersparty vervang. Stalin was die enigste leier by Jalta wat steeds aan bewind was by Potsdam. Hierdie gebrek aan kontinuïteit onder die leiers was n rede waarom minder ooreenstemming by Potsdam bereik is. Die vergadering het in n atmosfeer van wantroue en beskuldiging geëindig. Oorlogseenheid was verby. Toe Roosevelt gesterf het, het Harry Truman President van die VSA geword. Die Koue Oorlog 9

15 Klaskamer-/Huiswerkaktiwiteit 1 Bestudeer Bron 1 en die kaart van Europa in Bron 2. 1 Waarom was Pole vir beide Stalin en die Westerse moondhede so belangrik? 2 2 (4) Hoe het die grense van Pole tussen 1939 en 1945 verander? 1 2 (2) 2 3 Hoe staaf die veranderings in die kaart van Oos-Europa Johnson se mening dat Stalin hebsugtig was? 2 2 (4) 4 Stel voor wat deur Sowjet-styl -verkiesings bedoel word. 1 2 (2) Bestudeer Bron 3 en beantwoord hierdie vrae. 5 Hoe het die Russe seker gemaak dat daar goedgesinde regerings in die Oos-Europese lande van Hongarye, Roemenië en Tsjeggo-Slowakye was? 2 2 (4) 6 Hoe het Joego-Slawië dit vrygespring om n Sowjet-satellietstaat te wees? 2 2 (4) 7 Hoe raak die feit dat al drie hierdie bronne uit Britse publikasies is, hulle betroubaarheid vir ons as geskiedkundiges? 2 2 (4) VSA se beleid van insluiting: Truman-leer en Marshall-plan Bron 4 Op 5 Maart 1946 het Churchill die Koue Oorlog n openbare feit gemaak toe hy n toespraak by die Universiteit van Fulton gelewer het: Van Stettin aan die Oossee tot Triëst aan die Adriatiese See, het n ystergordyn oor die kontinent neergedaal. Anderkant daardie lyn lê al die hoofstede van die antieke state van Sentraal- en Oos-Europa... wat ek die Sowjet-sfeer moet noem, en almal is op die een of ander manier onderhewig, nie slegs aan Sowjetbeïnvloeding nie, maar aan n baie hoë en in sommige gevalle toenemende mate van beheer uit Moskou. [Vertaal.] (Bron: Johnson, P. (1984). A History of the Modern World. Londen: Weidenfeld en Nicolson. bll ) Geallieerde weermagte het die Spilmoondhede in Europa verslaan. By die Jaltakonferensie is daar ooreengekom dat Duitsland in duidelik omskrewe besettingsones verdeel sou word. Duitsland en Oostenryk sou geskei word en hulle hoofstede sou in besettingsones verdeel word. Toe Franse president De Gaulle daarop aangedring het dat Frankryk een van die besettingsmoondhede moet wees, het Stalin daartoe ingestem solank die Franse sone uit die Britse en Amerikaanse sones gevorm word. Daar was gou spanning tussen die moondhede oor die manier waarop hulle hul besettingsones geadministreer het. Griekeland het na die oorlog n koningsgesinde nie-kommunistiese regering gehad, maar die plaaslike kommuniste het gedreig om dit omver te werp (Rusland het hulle nie aktief hierin gesteun nie). Dit is deur Britse en Amerikaanse troepe verhoed. In Februarie 1947 het Brittanje die VSA egter gewaarsku dat hy nie langer kon bekostig om troepe in Griekeland te onderhou nie. Die VSA se reaksie was vinnig en beslis: die VSA sou enige land wat deur kommunisme bedreig word help. 10 Die Koue Oorlog

16 Onderwerp 1 Bron 5 Hierdie is n uittreksel uit die Truman-leer. Alhoewel Truman nie die woorde kapitalisme en kommunisme gebruik het nie, het hy duidelik hierdie twee stelsels bedoel. Op die huidige tydstip in wêreldgeskiedenis moet bykans elke nasie alternatiewe lewenswyses kies. Die keuse is te dikwels nie n vrye keuse nie. Een lewenswyse is gegrond op die wense van die meerderheid, en word gekenmerk deur vrye instellings, verteenwoordigende regering, vrye verkiesings, waarborge van individuele vryheid, vryheid van spraak en godsdiens, en vryheid van politieke onderdrukking. Die tweede lewenswyse is gegrond op die wense van die minderheid, wat met geweld voorgeskryf word vir die meerderheid. Dit maak staat op terreur en onderdrukking, beheer oor die pers en radio, geknoeide verkiesings, en die onderdrukking van persoonlike vryhede. Ek glo dat die beleid van die Verenigde State moet wees om mense wat vry is en wat nie toegee aan pogings tot onderwerping deur gewapende minderhede of druk van buite nie, te ondersteun. Ek glo dat ons mense wat vry is, moet help om op hulle eie manier hulle eie lotsbestemming uit te werk. [Vertaal.] (Bron: Bown, C en Mooney, P J (1976). Cold War to Détente. Londen: Heinemann. bl. 16) In baie opsigte het die aanhaling (in Bron 5) hierbo as die oorlogsverklaring vir die Koue Oorlog gedien. Na hierdie besliste verbintenis deur die VSA om te keer dat kommunisme uitbrei, het Rusland vinnig beweeg om sy posisie in Oos-Europa te versterk. Hy het uiteindelik in 1948 n staatsgreep in Tsjeggo-Slowakye uitgevoer. Die ystergordyn wat Churchill in Maart 1946 beskryf het, was toe n voldonge feit. Een van die vele maniere waarop die supermoondhede hulle invloed laat geld het, was deur bystand te verleen. Bystand kan ekonomies, tegnies of industrieel wees. Soms, waar nodig, is militêre bystand ook verleen. Die VSA het dit ingevolge die Truman-leer geregverdig. Klaskameraktiwiteit 2 Bestudeer die kommentaar deur Churchill (Bron 4) en die uittreksel uit die Trumanleer (Bron 5). 1 2 Churchill was gewillig om dit duidelik te stel dat hy die uitbreiding van Moskou se invloed afkeur, maar Truman was versigtiger in hoe hy dit stel. Stel redes voor vir hulle verskillende benaderings. 2 2 (4) Lewer kommentaar oor die Truman-leer se beskrywing van die twee lewenswyses. Was sy beskrywing akkuraat? 3 2 (6) Die Koue Oorlog 11

17 Bron 6 Die vernaamste kenmerke van wêreld-bystand Bron: Aangepas en vertaal uit Catchpole, B (1982), A Map History of the Modern World. Londen: Heinemann. bl. 89 In Junie 1947 het die Verenigde State bystand aan Europa aangebied om na die oorlog te herbou. Die bedoeling hiermee was om die ekonomieë van Europa te herstel. Lande wat nie verwaarloos en hopeloos voel nie, sou nie ontvanklik wees vir kommunisme nie. Die bystand het bekend gestaan as die Marshall-plan, vernoem na VSA Minister van Buitelandse Sake, George Marshall. Die bystand sou slegs verleen word indien Europa n gesamentlike gekoördineerde plan vir die aanwending daarvan voorlê. Die program het oor n tydperk van vier jaar ( ), meer as $13 miljard aan 16 state en die westelike sones van Duitsland gegee. Die bystand is deur die Organisasie vir Europese Ekonomiese Samewerking (OEES) versprei. George Marshall, VSA Minister van Buitelandse Sake, na wie die Marshall-plan vernoem is Bron: Foto verskaf deur Fotostock 12 Die Koue Oorlog

18 Onderwerp 1 Bron: Spotprent verskaf deur Britse Spotprentargief. Kunstenaar: David Low ( ). Gepubliseer: Evening Standard, 9 Julie 1947 Outeursreg: Associated Newspapers Ltd. /Solosindikasie Bron 7 Rusland het die kwessie van Marshallbystand aandagtig oorweeg, maar besluit om dit nie te aanvaar nie. Rusland het ook sy Oos-Europese satellietstate verbied om daaraan deel te neem. Rusland het aangevoer dat Marshall-bystand Amerikaanse propaganda is; moontlik was dit gedeeltelik waar, hoewel Rusland oorspronklik by die aanbod ingesluit was. Mevrou Molotov se Skool vir Satelliete. Molotov was destyds die Sowjet Minister van Buitelandse Sake. In hierdie spotprent word hy uitgebeeld as n streng onderwyser wat nie sal toelaat dat die leerlinge (die Oos-Europese lande) deur die Amerikaanse worsrolletjies versoek word nie. Die opskrif lui Neuse links!. Hierdie spotprent illustreer die Marshall-Plan teenoor die plan van Rusland en sy satelliet-state. Bron: Prent gegrond op n spotprent wat oorspronklik in Januarie 1949 in die Daily Mirror, New York, verskyn het Die Marshall-plan Die Marshall-Stalin-plan Klaskameraktiwiteit 3 Bespreek in groepe die kwessies oor internasionale bystand wat op die kaart in Bron 6 aangedui word. Wat was die implikasies van die OEES wat geskep is om Marshall-bystand te administreer? Is die OEES geskep omdat kommunisme/russiese uitbreiding die grootste bedreiging vir Wes-Europa was? Was hierdie nuwe bedreiging die rede vir die VSA se erkenning dat daar nóg vrede, nóg sekuriteit vir Amerika sou wees indien Europa in gevaar is? Die Koue Oorlog 13

19 Klaskameraktiwiteit 4 Bestudeer die spotprent van die Marshall-plan (Bron 7). 1 2 Verduidelik die punt wat die spotprenttekenaar maak oor die verskil tussen die Amerikaanse en Russiese benadering tot die situasie, en die moontlike gevolge van hierdie beleide. 2 2 (4) Identifiseer sommige van die babavoëltjies in die spotprent. 3 2 (6) Russiese reaksie op Marshall-bystand In reaksie op die instelling van Marshall-bystand, het die Oos-Europese state Bulgarye, Tsjeggo-Slowakye, Hongarye, Joego-Slawië, Pole en Roemenië in 1947 handelsooreenkomste met die USSR onderteken. Dit het hierdie state nader aan Moskou laat beweeg. Later in 1947 is die Kommunistiese Inligtingsburo, of Cominform 2, tot stand gebring deur die leiers van die kommunistiese partye in die USSR, Pole, Bulgarye, Roemenië, Tsjeggo-Slowakye, Hongarye, Joego-Slawië, Frankryk en Italië. Dit was n manier waarop Moskou die aktiwiteite van kommuniste elders kon bestuur. Oor die volgende paar maande het die kommuniste ten volle beheer geneem oor al hierdie satellietstate, behalwe Tsjeggo-Slowakye. Tsjeggo-Slowakye se regering is op hierdie tydstip deur kommuniste oorheers, en in Maart 1948 het die kommuniste ten volle beheer geneem oor die regering. Rusland het beheer oor die satellietstate verhoog deur beheer oor nywerhede te sentraliseer en landbou te kollektiviseer. Handel tussen Rusland en sy Oos-Europese satelliete het toegeneem, terwyl handel en ander kontak tussen die satellietstate en die Weste afgeneem het. In 1949 is die Raad vir Onderlinge Ekonomiese Bystand (ROEB)( Comecon ) tot stand gebring as Rusland se reaksie op die OEES. Die doel daarvan was om die ekonomieë van die satellietstate te koördineer. VSA en die Verre Ooste Amerikaanse invloed was ooglopend in Griekeland, Turkye en Europa. Maar die VSA het nie in dieselfde mate sy invloed in die Verre Ooste uitgebrei nie. n Hoofsaaklik Amerikaanse besettingsleër is in Japan gestasioneer. Die VSA het probeer om samewerking met die Japannese te verseker deur te help om ook daardie ekonomie te herbou. Sjina is egter grotendeels nagelaat. Die Sjinese Nasionaliste, of KMT, was tydens die oorlog bondgenote van die kommuniste onder leiding van Mao Zedong, maar hulle was nou in n burgeroorlog teen mekaar gewikkel. Nóg Brittanje nóg die VSA was bereid om aktief aan hierdie oorlog deel te neem, hoewel hulle die nasionalistiese leier, Jiang Kai-shek, voorsien het. Mao het dit egter reggekry om die ondersteuning van die landbewoners te verkry en het in 1949 die burgeroorlog gewen. Jiang en sy volgelinge is gedwing om na die eiland Taiwan te vlug, waar hulle hul eie regering daargestel het. Sodoende het twee Sjinas ontstaan. Die Verre Ooste sou gedurende die Koue Oorlog in die 1950 s as gevolg van die dominoteorie n probleem word, wat later in hierdie onderwerp bespreek sal word. 14 Die Koue Oorlog

20 Onderwerp 1 Klaskameraktiwiteit 5 Lenin het geglo dat die USSR en kapitalistiese state sou bots. Hitler het geglo dat die wette van geskiedenis en geografie die Verenigde State en Sowjet-Rusland tot n kragmeting sou dwing. Skryf n opstel waarin jy redes uiteensit vir die oortuiging dat die twee nie langs mekaar kon bestaan nie. Berlynse krisisse vanaf 1949 tot 1961 Die Truman-leer is ook al as n beleid van saambestaan en insluiting beskryf die VSA sou saamleef met kommunisme waar dit (in 1947) bestaan het, maar sou hom daarvoor beywer om dit te beëindig, of die verspreiding daarvan deur die wêreld in bedwang te hou. Aanvanklik wou die VSA die verspreiding van kommunisme in Europa stopsit. Hulle het n teenwoordigheid in Duitsland gehad. By Potsdam is Duitsland in vier besettingsones verdeel: Amerikaanse, Britse, Franse en Russiese sones. Dit het beteken dat die VSA direk betrokke was by die situasie in Europa. Berlyn, die hoofstad van Duitsland, is ook in vier besettingsones verdeel, al het die stad self diep binne die Russiese sone geval. Amerika het gou besef dat dit voordelig sou wees om so spoedig moontlik met die drie nie-russiese sones saam te smelt en het dus die ander state genooi om hulle sones saam te smelt. Brittanje was die eerste om in te stem en hierdie sones het in 1947 saamgesmelt. Die Franse het in 1949 by hulle aangesluit, maar die Russe het apart gebly. Duitsland (en Berlyn daarmee saam) was in twee afsonderlike sones verdeel Oos en Wes. Berlynse Blokkade en Lugbrug Die Duitse staat het by sy oorgawe aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog ineengestort daar was geen administrasie om die land te bestuur nie, tensy die besettingslande dit verskaf het nie. Vlugtelinge, hawelose mense en tekorte aan voedsel, brandstof, behuising en infrastruktuur was alles kenmerkend van Duitsland teen die middel van Rusland het egter steeds probeer om reparasiebetaling van Duitsland te kry soos daar by die Potsdam-konferensie ooreengekom is. Duitsland kon egter nie die reparasiebetaling maak nie. In Februarie 1948 het die Westerse state ingestem om te help met die ekonomiese en politieke herstel van die westelike sones, ondanks die gebrek aan samewerking van Rusland. In April 1948 was die westelike sones van Duitsland ingesluit by die Organisasie vir Europese Ekonomiese Samewerking (OEES) wat Marshall-bystand gereël en versprei het. Dit het die ekonomie van die gebied verbeter. In Junie 1948 is n nuwe geldeenheid in die drie westelike sones van Duitsland ingevoer om die groei van hulle ekonomie aan te help. Rusland het dit teengestaan. Rusland het reeds begin om pad- en spoorvervoer tussen Berlyn en die Weste te beperk. Die dag nadat die nuwe geldeenheid in Wes-Berlyn ingevoer is (in Junie), het die Russe alle spoor-, pad- en kanaalverbindings na Wes-Berlyn gesluit. Dit was die begin van die blokkade, wat seker gemaak het dat niks na of van Wes-Berlyn geneem kon word nie. Wes-Berlyn, geleë in die Russiese sone van Duitsland, was afgesny van die westelike sones. Die Koue Oorlog 15

21 Bron 8 Bron 8a Duitsland tydens die naoorlogse besetting ten tye van die Berlynse Blokkade en Lugbrug: Bron: Aangepas en vertaal uit Howarth, T (1979). Twentieth Century History. The World Since Londen: Longman. bl. 211 Verdeelde Duitsland en Berlyn Bron 8b Bron: Vertaal uit Bown, C en Mooney, P J (1976). Cold War to Détente. Londen: Heinemann. bl. 23 Berlyn se sones en die ligging van die drie lughawens van Wes- Berlyn: Tegel in die Franse sone, Gatow in die Britse sone en Tempelhof in die Amerikaanse sone 16 Die Koue Oorlog

22 Onderwerp 1 Bron 8c Bron: Aangepas uit Bown, C en Mooney, P J (1976) Cold War to Détente. London: Heinemann. bl. 23 Kaart wat die lug- en padverbindings tussen Wes-Duitsland en Wes-Berlyn aandui Bron 8d Bron: Foto verskaf deur Greatstock. Corbis RM met byskrif: Berlynse Lugbrugvliegtuig land Gedurende die 11 maande van die Berlynse Blokkade, het vliegtuie voorrade in Wes- Berlyn neergelaat. Die Koue Oorlog 17

23 Die Weste het drie alternatiewe gehad: gee Berlyn prys; probeer om die blokkade met gewapende konvooie te bestuur; of hulle kon probeer om voorrade per lug aan die stad te verskaf. n Amerikaanse bevelvoerder, generaal Clay, het voorgestel dat vliegtuie gebruik word om voorrade aan die stad te verskaf en, ondanks aanvanklike probleme, was dit hoogs geslaagd. Daar is geraam dat dit minstens ton voorrade per dag sou verg om Berlyn aan die lewe te hou. Teen die einde van die blokkade is meer as ton per dag per vliegtuig aan die stad voorsien. Toe dit vir die Russe duidelik geword het dat die Weste bereid was om feitlik onbepaald met die lugbrug voort te gaan, het hulle die blokkade opgehef. Vroeg in Mei 1949 het die eerste trokke en treine in die Sowjet-sone inbeweeg, op pad na Berlyn. Bron 9 In hierdie uittreksel verduidelik generaal Clay, bevelvoerder van die Amerikaanse weermag, waarom dit so belangrik was om nie kontak met Wes-Berlyn te verloor nie. Ons het Tsjeggo-Slowakye verloor. Noorweë word bedreig. Ons trek terug uit Berlyn. Wanneer Berlyn val, sal Wes-Duitsland volgende wees. As ons van plan is... om Europa teen kommunisme te behou, mag ons nie terugdeins nie. Ons kan, behalwe oorlog in Berlyn, vernedering en druk hanteer sonder om aansien te verloor. As ons terugtrek, word ons posisie in Europa bedreig. [Vertaal] (Bron: Aangehaal in Robertson, C L (1966) International Politics since World War II. New York: Wiley. bl. 96) Die blokkade en lugbrug het twee belangrike gevolge gehad: Dit het direk aanleiding gegee tot die totstandbrenging van die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO), n militêre organisasie bestaande uit kapitalistiese, Westerse moondhede. Die VSA se verbintenis tot militêre bystand aan Europa indien benodig, was duidelik. Dit het ook die totstandbrenging van twee afsonderlike en aparte Duitse state tot gevolg gehad: Die Federale Duitse Republiek van Wes-Duitsland en die Duitse Demokratiese Republiek in die Ooste. Klaskameraktiwiteit 6 Gebruik die inligting uit die kaarte en foto in Bron 8 om Clay se kommentaar in Bron 9 te bespreek. Wat het hy daardeur bedoel toe hy gesê het dat indien Amerika sou terugtrek uit Berlyn, sy posisie in Europa bedreig sou word? Hoe prakties was dit om vas te hou aan Wes-Berlyn? Die Berlynse krisis van en bou van die Berlynse Muur Die totstandbrenging van twee afsonderlike Duitse state in 1949 na die lugbrug het beteken dat dit minder waarskynlik was dat die twee gebiede sou herenig. Nikita Khrushchev het in 1953 leier geword van die USSR toe Stalin oorlede is, en hy het volgehou met druk op die Weste. In 1955 het die Weste onder mekaar ooreengekom dat Wes-Duitsland by NAVO moet aansluit en bydra tot sy gewapende magte. Op 9 Mei 1955 het Wes-Duitsland formeel n lid van NAVO geword. Rusland was nie gelukkig hieroor nie en het gereageer deur die Warskou-verdrag op 14 Mei te stig. 18 Die Koue Oorlog

24 Onderwerp 1 Die Weste het nie Oos-Duitsland of die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) as n soewereine staat erken nie. Khrushchev het besluit om hulle te dwing om die DDR te erken deur aan te kondig dat hy alle Sowjet-beheer oor Berlyn, en toegang tot die stad, aan die DDR sou oorhandig. Die Weste het reageer deur n spitsberaad te belê wat in 1960 sou plaasvind, maar in Mei 1960, kort voor die spitsberaad, het die Russe n Amerikaanse U2-verkenningsvliegtuig neergeskiet en aangekondig dat beslag gelê is op die vliegtuig en die vlieënier gevange geneem is. Dit het enige kans dat die spitsberaad wel sou plaasvind, beëindig. Die Oos-Duitsers het nog n probleem in Berlyn gehad. Baie van hulle burgers het uit die stad gevlug om in Wes-Berlyn te woon aangesien dit n hoër lewenstandaard gehad het. Walter Ulbricht, die Oos-Duitse leier, het probeer om toegang tot Wes-Berlyn af te sny, maar Sowjet-troepe het hom gekeer. Meer en meer Oos-Duitsers was besig om na die Weste te vlug. Arbeidstekorte in Oos-Duitsland het begin kwel. Ulbricht kon nie Wes-Berlyn aanval nie, want dit sou die risiko van n kernoorlog skep. Die Oos-Duitse polisie het Wes-Berlyn dus op 13 Augustus 1961 met draadheinings afgesper. Toe het hulle op 17 Augustus begin om die Berlynse Muur te bou. Hulle het slegs vier punte toegelaat waar mense oor die 50-kilometer-grens na Wes-Berlyn kon gaan. Bron 10 In hierdie uittreksel bespreek moderne geskiedkundiges die gevolge van die bou van die muur. Die blote teenwoordigheid van Berlyn het die wese van die Oos-Duitse staat bedreig. Tussen 1949 en 1958 het Oos-Duitsers met hulle voete gestem en na Wes-Duitsland gevlug. Dit was uit n totale DDR-bevolking in 1949 van n Hoë getal van die vlugtelinge was jonk, geskool, of professionele mense sonder wie Oos-Duitsland nie sy ekonomie kon ontwikkel nie. Daarbenewens, was hierdie verlies n deurlopende herinnering daaraan dat die kommunistiese regime nie in die DDR gewild was nie, ongeag wat die owerhede beweer het. In die eerste ses maande van 1961 het mense uit die DDR na Wes-Berlyn gevlug. Die Russe kon nie toelaat dat hulle kliëntstaat so skade ly nie. (Bron: Aangepas en vertaal uit Bown, C en Mooney, P J (1976). Cold War to Détente. Londen: Heinemann. bl. 76) Bron 11 Bron: Foto verskaf deur Greatstock Bron: Kaart gebaseer op Poulton, R (1981). A History of the Modern World. London: Oxford University Press. bl. 195 Bron 11a Bron 11b Die Berlynse Muur word onder die wakende oog van die Oos-Duitse leër gebou. Die posisie van Berlyn in Oos-Duitsland Die Koue Oorlog 19

25 Bron 11c Bron: Aangepas uit toeristebrosjure Berlyn: Die Muur Betonmuur 2. Maasdraadheining 3. Beheerpad 4. Beligtingstelsel 5. Voertuigput 6. Draad vir hondepatrollies 7. Seinapparaat 8. Observasietoring 9. Kontakheining Diagram wat die bykomende verdedigingsmeganismes aandui wat deel van die Berlynse Muur geword het Klaskameraktiwiteit 7 Verduidelik met behulp van Bron 10 waarom Wes-Berlyn so n probleem vir sowel die DDR as Sowjet-Rusland was. Lewer kommentaar oor hoe effektief hulle benadering tot die probleem was, soos in Bron 11 aangedui. (20) Opponerende militêre alliansies: NAVO en die Warskouverdrag Die state van Wes-Europa het bedreig gevoel deur die opmars van kommunisme in Oos-Europa. Daar was ook die bedreiging van n Sowjet-weermag van vier miljoen mans. Die VSA was vriendelik, maar het buiten om om te sien na hulle besettingsones 20 Die Koue Oorlog

26 Onderwerp 1 in Duitsland en Oostenryk, geen verbintenis tot Europa gehad nie. By n konferensie in Brussel in Maart 1948 is die eerste naoorlogse militêre alliansie gevorm, die Brussel-verdrag. Dit het die grondslag geword waarop NAVO tot stand gebring is. Die Brussel-verdrag was nie sterk genoeg nie, en het nie die VSA ingesluit nie. Die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO) is dus in April 1949 tot stand gebring. Dit was die eerste alliansie waarin die VSA hom verbind het tot verdediging van ander state. Sodoende het die VSA die leierskap van die vrye wêreld aanvaar. Die aanvanklike lede van NAVO was die VSA, Kanada, Brittanje, Frankryk, Holland, België, Luxembourg, Italië, Denemarke, Noorweë, Ysland en Portugal. Griekeland en Turkye het in 1952 aangesluit. Teen 1950 het die VSA, Brittanje en Frankryk saamgestem dat Wes-Duitsland ook moes bydra tot die verdediging van Europa. Baie mense was egter bekommerd oor die herbewapening van enige deel van Duitsland. Frankryk het n Europese Verdedigingsgemeenskap voorgestel. Dit sou gesentraliseerde beheer oor sy magte gehad het sodat geen nasie die ander sou kon bedreig nie, maar dit is nie aanvaar nie. Die Russe het n verenigde, neutrale Duitsland voorgestel, maar dit is ook nie aanvaar nie omdat daar n weermag in Oos-Duitsland was, maar nie in Wes-Duitsland nie. Uiteindelik is daar ooreengekom dat n sentrale NAVO-bevelstruktuur die weermagte van die lidlande sou beheer. Op hierdie grondslag is daar in Mei 1955 ooreengekom dat Wes-Duitsland by NAVO kon aansluit. Bron 12 Die Brussel-verdrag (Maart 1948): Deur die Brussel-verdrag van Maart 1948 is n militêre alliansie van Brittanje, Frankryk, Nederland, België en Luxembourg aangegaan wat nie meer uitsluitend teen die moontlikheid van hernude Duitse aggressie gerig was nie, maar wat voorsiening gemaak het vir verdediging teen enige aggressor. Die ondertekenaars het plegtig belowe dat hulle op ekonomiese, maatskaplike en kultuurgebied sou saamwerk. [Vertaal.] (Bron: Grenville, J A S en Wasserstein, B (1987). The major international treaties since Londen: Methuen. bl. 205) Binne n week nadat Wes-Duitsland by NAVO aangesluit het, het die Sowjet-unie die skepping van die Warskou-verdrag aangekondig. Dit het aan Rusland die reg verleen om troepe in Oos-Europa te hê. Die Verdrag het Rusland toegelaat om beheer oor sy satellietstate te versterk. Die totstandbrenging van hierdie twee magsblokke het beteken dat die wêreld teruggekeer het tot die voormalige magsbalans-diplomasie. Klaskameraktiwiteit Die Brussel-verdrag (Bron 12) was die eerste duidelike Westerse alliansie teen enige aggressor. Watter lande het die ondertekenaars daarvan as moontlike aggressors beskou? 2 2 (4) Stel redes voor waarom die VSA bereid was om sy tradisionele isolasionistiese standpunt te laat vaar en in 1949 by NAVO aan te sluit. 3 2 (6) Verduidelik wat deur magsbalans-diplomasie bedoel word. 1 2 (2) Waarom het die totstandkoming van NAVO en die Warskou-verdrag dit teweeggebring? 2 2 (4) Wat is die gevare van magsbalans-diplomasie? 2 2 (4) Die Koue Oorlog 21

27 Voorbeeld van insluiting en waagmanskap: Die Kubaanse Krisis Kuba was n Spaanse kolonie wat as gevolg van die Spaans-Amerikaanse Oorlog van 1898 sy onafhanklikheid verkry het. Sy nabyheid aan die Verenigde State het oor die jare baie Amerikaanse beleggings verseker, veral in sy suiker- en tabaknywerhede. Daar was egter baie ekonomiese probleme as gevolg van die wêreldwye depressie van die 1930 s. Dit het in 1933 tot n geslaagde militêre staatsgreep gelei, waarin die korrupte regering van Gerardo Machado omvergewerp is. Later in daardie jaar het Fulgencio Batista homself as hoof van die weermag aangestel, en sodoende die heerser oor Kuba geword. Omdat hy n program van maatskaplike hervorming en staatsbeheer oor die suikernywerheid ingevoer het, was hy gewild onder die Kubane en n aanvaarbare leier vir die naburige state. In 1944 is hy in n verkiesing verslaan en het hy in vrywillige ballingskap gegaan, maar in 1952 het hy die mag onwettig herwin en dit deur brute diktatorskap behou, tot In 1959 is hy deur Fidel Castro, wat sedert 1953 n guerrillaoorlog teen hom aangevoer het, omver gewerp. Castro het op Nuwejaarsdag 1959 aan bewind gekom. Hy het hom verbind tot industrialisasie, grondhervorming, opvoedkundige uitbreiding, vryheid van spraak en n einde aan korrupsie. Castro is deur n bankrotstaat in die gesig gestaar en aangesien niemand gewillig was om geld aan hom te leen nie, het hy begin om industrieë in buitelandse besit (hoofsaaklik Amerikaans) te nasionaliseer. Die VSA het teruggekap deur te weier om Kubaanse suiker te koop. Castro het hom dus tot die USSR gewend vir hulp. Hulle het ingestem om Kubaanse suiker te koop en olie aan Kuba te verskaf. Toe die Shell- en Essoraffinaderye in Kuba geweier het om Sowjetolie te verwerk, is hulle genasionaliseer. Kort daarna het die VSA opgehou om nienoodsaaklike voorrade soos medisyne na Kuba uit te voer, en op 3 Januarie 1961 het hulle diplomatieke betrekkinge met Kuba verbreek. Sleutelvraag Hoe was die Kubaanse Krisis n voorbeeld van insluiting en waagmanskap? Bron: Foto verskaf deur INPRA (Internasionale Persagentskap), met byskrif: Fidel Castro (1926 ), links, Kubaanse politieke leier, afgeneem in 1961 met Ernesto Che Guevara ( ), Argentynse revolusionêre leier Fidel Castro en Che Guevara Bron: Foto verskaf deur die Britse Biblioteek, met byskrif: Anti- Castro-leërmag onder bevel van Jose Miro Cardona wat n aanval loods tydens die Bay of Pigs - slag in De Agostini/Die Britse Biblioteekraad 22 In die tussentyd het ondersteuners van Batista dit reggekry om Amerikaanse ondersteuning te bekom. In April 1961 het hulle Kuba by die Bay of Pigs ingeval. Hierdie inval wat swak beplan en aangevoer is, is vinnig afgeweer. Dit het daartoe gelei dat Castro hom tot Rusland gewend het vir verdere bystand. Russiese samewerking het toegeneem en teen 1961 het Castro hom n Kommunis verklaar. Die Koue Oorlog Anti-Castro-troepe het tydens die Bay of Pigs-voorval probeer om Kuba binne te val

28 Onderwerp 1 Rusland het die nuwe jong Amerikaanse President, Kennedy, gegrond op die Bay of Pigs -inval, wat rampspoedig was, beoordeel. Die USSR het besluit om Kuba te gebruik as n basis vir missiele wat sou gebruik kon word om die VSA aan te val indien oorlog ooit sou uitbreek. Russiese skepe is gewaar waar hulle in Augustus 1962 by Kuba aankom en ongeïdentifiseerde vrag aflaai. Kennedy het opdrag gegee vir vogehoue verkenning deur U2-verkenningsvliegtuie. Die vliegtuie het foto s geneem van missiellanseerbasisse vanwaar elke stad in die VSA binne kilometer van Kuba geteiken kon word. Dit was nodig dat Kennedy optree, maar hy was onseker oor presies watter optrede: Moet hy Kuba bombardeer? Khrushchev van die USSR konfronteer? Castro konfronteer? Of n ander opsie volg? Bron 13 Bron: Aangepas uit: Catchpole, B. (1982) A Map History of the Modern World. Londen: Heinemann. bl. 125 Potensiële bedreiging vir die VSA van die missiele in Kuba (Bron: Aangepas en vertaal uit Catchpole, B (1982). A Map History of the Modern World. Londen: Heinemann. bl. 125) Die Koue Oorlog 23

29 Bron 14 Die Kubaanse missielkrisis van Oktober 1962 Uiteindelik het Kennedy op 22 Oktober besluit op kwarantyn of isolasie van alle skeepvaart op pad na Kuba. Die VS-vloot het stelling ingeneem en hulle voorberei om alle skepe op pad na Kuba te stop en deursoek. Kennedy het dit versterk deur die dreigement van n kernoorlog. Die wêreld was tot 27 Oktober, toe die Russe toegegee het en ingestem het om die missielbasisse te verwyder, op die randjie van n kernoorlog. Hoewel die Kubaanse missielkrisis die wêreld na-aan n kernoorlog gebring het, het dit uiteindelik tot verbeterde betrekkinge gelei. Die Withuis en die Kremlin het die blitslyn ingestel, n direkte telefoonverbinding tussen die twee magsentrums. Klaskameraktiwiteit Vind meer uit oor Batista, Castro en Che Guevara (een van die belangrikste ondersteuners van Castro tydens die guerrillaoorlog). 3 2 (6) Gebruik Bron 13 en Bron 14 om julle te help om debat te voer oor Kennedy se opsies toe die missielbasisse ontdek is. 3 2 (6) Bespreek die kwessie van internasionale spioenasie in n groep kan die gebruik van verkenningsvliegtuie soos die U2 geregverdig word wanneer lande nie in n oorlog gewikkel is nie? Wie was te blameer vir die Koue Oorlog? Om iemand vir die Koue Oorlog te blameer is om n komplekse situasie te oorvereenvoudig. Die vroeë geskiedkundiges van daardie tydperk was geneig om die ander kant te blameer. Russiese geskiedkundiges het die VSA blameer. Hulle het die VSA daarvan beskuldig dat hulle n ekonomiese ryk wou bou wat die wêreld sou domineer. Sleutelvraag Wie was te blameer vir die Koue Oorlog? 24 Die Koue Oorlog

30 Onderwerp 1 Amerikaanse geskiedkundiges het Rusland geblameer vir pogings om kommunistiese oorheersing oor die wêreld teweeg te bring. Bron: Spotprent uit Walsh, B. (2001). Modern World History. Verenigde Koninkryk: Hodder Education. Russiese oogpunt Die Russe was agterdogtig teenoor die Weste en ontstig deur Brittanje en Amerika se weiering om die Sowjet-geborgde regerings in Hongarye, Bulgarye en Roemenië te erken. Die Russe was ook agterdogtig teenoor Amerika se bedoelings agter die Truman-leer. Hulle het geglo dat dit n bedekte bedreiging was om enige land wat die Sowjetunie ondersteun het, aan te val. Hulle het ook Marshallbystand as n bedreiging beskou aangesien dit n poging was om die ekonomieë van Europa met die Amerikaanse ekonomie te verbind. Hierdie Russiese spotprent toon n mening oor Marshall-bystand. Die tou spel Marshall-bystand en die reddingsgordel dra die etiket Bystand aan Europa. Die hangslot toon dat Europa deur geld (die $-teken op die hangslot) aan die VSA-ekonomie vasgeklem sal word. Amerikaanse oogpunt Die Amerikaners was wantrouig teenoor Rusland se onwilligheid om sy weermag aan die einde van die oorlog te ontbind. Hulle het nie Stalin se bewering geglo dat die weermag slegs daar was om Rusland teen invallers soos Napoleon in 1812 en Hitler in 1941 te verdedig nie. Die Weste het Stalin se beleid van Sosialisme in een land as bloot n propaganda-slagspreuk gesien. Hulle het aangevoer dat Stalin sy begeerte om Sowjet-invloed uit te brei getoon het deur regerings wat deur kommuniste oorheers word, dwarsdeur Oos-Europa in te stel. Algemene kommentaar Inderwaarheid kan nóg die een nóg die ander kant geblameer of in die geheel vrygespreek word. Albei kante was hebsugtig en ambisieus. Hulle het albei uiteenlopende benadering tot die politiek gehad. Een kant het n demokratiese kapitalistiese samelewing verteenwoordig, met die klem op die individu. Die ander kant het n kommunistiese samelewing verteenwoordig, met die klem op staatsbeheer en ondergeskiktheid van die individu aan die staat. Vanweë hierdie groot verskille was n botsing onvermydelik. Beide Lenin en Hitler het hierdie botsing verwag. Vreedsame saambestaan kon slegs bereik word indien beide partye bereid was om n kompromis aan te gaan. Ekstra oefeningaktiwiteit Doen navorsing oor die geskiedenis van die oorsake van die Koue Oorlog. Stel redes voor waarom geskiedkundiges uiteenlopende menings oor die oorsake van die Koue Oorlog aanbied. 3 2 (6) Tot watter mate sou jy saamstem dat die Russe geregverdig was om Marshall-bystand as n poging deur die VSA om politieke ondersteuning in Europa te koop te beskou? 3 2 (6) Verduidelik waarom die Berlynse Blokkade plaasgevind het. Bespreek waarom die geslaagde lugbrug die politieke situasie in Europa verander het. 3 2 (6) Verbeel jou dat jy n verslaggewer vir n Kubaanse dagblad is. Vertel die storie van die missielkrisis soos jy daaroor verslag sou doen. 3 2 (6) Die Koue Oorlog 25

31 Woordbank anneksering: oorname van gebied bipolêr: met twee pole of uiterstes détente: ontspanning skietgee n ooreenkoms om die spanning tussen lande te verlig embargo: n land handel te dryf in die hoop dat die land sy beleid sal verander Groot Sprong Vorentoe: n eksperiment wat bedoel was om Sjina te moderniseer Kulturele Revolusie: n program onder Mao om die Sjinese meer passievol te maak oor revolusionêre veranderings teenrevolusionêr: iemand wat gekant is teen die beginsels van n revolusie Viëtkong: die Suid-Viëtnamese Kommuniste Viëtminh: die Kommunistiese Party van Noord-Viëtnam Wat moet ek nog weet? 2 Uitbreiding van die Koue Oorlog Gevallestudie: Sjina Gebeure tot 1949 en die vestiging van Kommunistiese Sjina in 1949 Teen 1900 was Sjina deur buitelandse invalle en interne probleme verswak. In 1911 het n revolusie plaasgevind onder aanvoering van n nasionalistiese organisasie genoem die Kuomintang (KMT). Hierdie was n politieke party wat in Sjina deur Sun Yat-sen begin is. Sy ideale was nasionalisme, demokrasie en sosialisme. Die KMT het die bewind van die Keiser omvergewerp en n republiek tot stand gebring. In die vroeë jare van die republiek het die KMT en die pas gestigte Sjinese Kommunistiese Party nou saamgewerk, maar in 1927 is die kommuniste uit die party geskors. Sleutelvraag Hoe het Sjina na 1949 as n wêreldmag verrys? Sleutelvraag Hoe het Kommunistiese Sjina tot stand gekom? Die republiek het aan die begin baie probleme in die gesig gestaar. Dit het nie groot aanhang buite die vername stede gehad nie. Toe die Eerste Wêreldoorlog begin, het Japan die geleentheid aangegryp om betrokke te raak by dele van Sjina. Hierby ingesluit was beheer oor die ekonomieë van Mantsjoerye en Sjantoeng. In die volgende jaar is die Sjinese president, Yuan Shih-kai oorlede en n tydperk van verwarring het ingetree. Verskeie Sjinese krygshere het aanspraak gemaak op beheer oor dele van Sjina en daar was tot 1928 geen effektiewe sentrale regering nie. Jiang Kai-shek, leier van die KMT, kon sy gesag oor die grootste dele van Sjina laat geld. Die kommuniste, onder leiding van Mao Zedong en Zhou Enlai, het hom gehelp om dit te doen. Sjina se swakheid het duidelik geword toe die Japannese in 1931 n voorval op die Suid-Mantsjoerye Spoorlyn geskep het. Japan het dit toe gebruik as verskoning om die Sjinese provinsie van Mantsjoerye in te val en te beset. Sjina het appèl aangeteken by die Volkebond, maar die Japannese het aangebly in Sjina. Jiang moes nou teen beide die kommuniste en die Japannese veg. Sy weermag het toe in opstand teen hom gekom. Dit het beteken dat hy n ooreenkoms met die kommuniste moes onderteken om kragte met hulle saam te snoer teen die Japannese (die Sianooreenkoms van 1936). Daar was egter min werklike samewerking tussen die twee partye. Nadat die Japannese verslaan is, het n volskaalse burgeroorlog tussen hulle 26 Die Koue Oorlog

32 Bron: Foto verskaf deur AfriPics Bron: Foto verskaf deur AAI Fotostock Onderwerp 1 uitgebreek. Die burgeroorlog het tot 1949 geduur toe die KMT uit Sjina gedwing is na die eiland van Formosa, wat hernoem is na Taiwan. Daar was toe twee Sjinas, n situasie wat tot vandag toe voortduur. Die Sjinese vasteland erken Taiwan egter nie as n onafhanklike staat nie. Mao Zedong, leier van Kommunistiese Sjina Jiang Kai-shek, leier van Nasionalistiese Sjina, of Taiwan In 1945 is n permanente setel in die Veiligheidsraad van die nuwe organisasie, die Verenigde Nasiesorganisasie aan Nasionalistiese Sjina (Taiwan) toegeken. Hulle het hierdie setel tot 1971 behou, toe dit oorgegaan het na Kommunistiese Sjina. Taiwan het sy lidmaatskap van die VN verloor en word vandag steeds lidmaatskap ontsê omdat Kommunistiese Sjina die vetoreg het. Die Verenigde State van Amerika het geweier om Kommunistiese Sjina te erken en het tot 1970 enige poging om Nasionalistiese Sjina (Taiwan) deur Kommunistiese Sjina in die VN te vervang, geveto. In 1970 het President Nixon se administrasie formeel erkenning verleen aan Kommunistiese Sjina en die idee van twee Sjinas aanvaar. Kommunistiese Sjina het Taiwan steeds as n provinsie van Sjina beskou en geweier om sy onafhanklikheid te erken. Dit het gelei tot voortgesette spanning tussen die twee Sjinas. Sleutelvraag Wat het die Kulturele Revolusie in Sjina behels? Bron: wiki/file:destroy_the_ old_world_cultural_ Revolution_poster.png Kulturele Revolusie Mao Zedong het die kommuniste tot magsoorname gelei en die regering gedomineer as Voorsitter van die Sjinese Kommunistiese Party. Vanaf 1958 tot 1961 het hy die Groot Sprong Vorentoe geïmplementeer, n program om Sjina deur kollektivisering en industrialisasie te moderniseer. Dit het nie geslaag nie, en het gelei tot groot voedseltekorte; baie Sjinese het gesterf. Na die mislukking van die Groot Sprong Vorentoe, het Mao ander mense toegelaat om meer beheer te neem in Sjina. Liu Shaoqi en Deng Ziaoping het baie van die daaglikse take oorgeneem en begin om meer liberale ekonomiese beleide in te voer. Dit het Mao verontrus en hy het deur middel van die Kulturele Revolusie probeer om sy gesag weer in te stel oor beide die party en die volk. In 1965 het Hierdie Sjinese plakkaat lees, Vernietig die ou Mao n beroep op die jeug gedoen om Sjina wêreld, bou n nuwe wêreld. Dit toon n van die Vier Verouderdes te suiwer werker wat n kruisbeeld, Boeddha en verouderde gebruike, verouderde kultuur, klassieke Sjinese tekste met sy hamer vergruis. verouderde gewoontes en verouderde idees. Die Koue Oorlog 27

33 Mao wou hê dat jongmense wat passievol was maar nie opgevoed nie, by die Rooi Wag aansluit, n groep wat die verouderde stelsel sou vernietig ten einde n nuwe een te skep. Sommige lede van die Rooi Wag was nog in hulle vroeë tienerjare. Die Rooi Wag het tempels, kerke, moskees en enigiemand wat as teenrevolusionêr beskou is, aangeval. Dit was gewoonlik diegene wat beter opgevoed was, en Sjina het in chaos ontaard. Liu Shaoqi is in 1968 uit die Kommunistiese Party geskors. Dit word gewoonlik as die einde van die Kulturele Revolusie beskou aangesien Mao toe weer in beheer was. Die onrus het egter tot in die 1970 s voortgeduur. Vir n dekade lank het skole nie gefunksioneer nie, en kosbare artefakte, oudhede en tekste is vernietig. Die Kulturele Revolusie was n manier om van enigiemand wat Mao teengestaan het, ontslae te raak. Bron 15 Hierdie uittreksel bied n moderne geskiedkundige se siening van die Kulturele Revolusie. Kulturele Revolusie was die misleidende naam vir n skrikbewind wat gepaard gegaan het met die walglikste wreedheid. Dit het sy oorsprong gehad in interne en eksterne probleme ekonomiese beplanning, die oorhandiging van mag, konsolidering teenoor die afdwing van die tempo van vordering, die houding teenoor die Russe wat die party in die 1950 s gekwel en in die 1960 s ontwrig het. Die revolusie het die party op alle vlakke verdeel. Honderde duisende leiers, van president Liu Shaoqi tot veel nederiger beamptes, het hulle poste verloor en is gemartel en doodgemaak. Onvermydelik het die weermag toegeneem in mag. (Bron: Aangepas en vertaal uit Calvocoressi, P (2001) World Politics Harlow: Pearson Education. bll ) Klaskameraktiwiteit Gebruik die teks om jou te help verduidelik wat Bron 15 bedoel deur te sê dat die Kulturele Revolusie sy oorsprong gehad het in interne en eksterne probleme ekonomiese beplanning, die oorhandiging van mag, konsolidering teenoor die afdwing van die tempo van vordering, die houding teenoor die Russe. 3 2 (6) Verduidelik waarom die Kulturele Revolusie die Kommunistiese Party verdeel het. 1 2 (2) a) Stel voor waarom Mao hierdie poging om sy gesag te herwin die Kulturele Revolusie genoem het. 1 2 (2) b) Waarom is die idee van n opgelegde Kulturele Revolusie moeilik bereikbaar? 1 2 (2) 28 Sjinese betrekkinge met die Sowjetunie en die VSA vanaf 1949 tot 1973 Botsing van ideologieë eerder as individuele gebeure Betrekkinge tussen die Sjinese kommuniste (SKP) en die USSR was kompleks. Aanvanklik het beide die SKP en die KMT hulp gesoek by die Russe wat die SKP aangemoedig het om met die KMT saam te werk. Na die Japannese inval van Die Koue Oorlog Sleutelvraag Watter vorm het Sjinese betrekkinge met die Sowjetunie en die VSA vanaf 1949 tot 1973 aangeneem?

34 Onderwerp 1 Mantsjoerye, het die USSR sy steun aan die KMT gegee. Rusland het gehoop dat n sterk Sjina hom sou help om n Japannese bedreiging aan sy oostelike grense te stuit. Vandat Mao in beheer van n kommunistiese regering in Sjina was, het betrekkinge verbeter: Mao het Moskou in 1950 besoek en n Verdrag van Vriendskap en Wedersydse Bystand is onderteken. Die twee kommunistiese state het albei vir Noord-Korea ondersteun in sy oorlog teen Suid-Korea. Na die dood van Stalin het verskeie Sowjet-leiers Peking in 1954 besoek. Daar was egter spanning oor verskeie aangeleenthede: Hulle houding teenoor die moontlikheid van n kernoorlog het verskil. Hulle het verskil oor hoe om ontwikkelende nasies aan te spoor om n kommunistiese staat te bou. Daar was dispute oor gebiede op hulle gemeenskaplike grens. Mao en Khrushchev het nie van mekaar gehou of mekaar vertrou nie. Sino-Sowjet-betrekkinge het al meer gespanne geraak. In 1961 het Sjina formeel verklaar dat die Sowjet-weergawe van kommunisme nie ware kommunisme is nie. Dit staan bekend as die Sino-Sowjet-skeuring. Hierna het Sjina vriendeliker geraak met die VSA, en Sjina se verhouding met die USSR het nie voor laat in die 1980 s verbeter nie. Bron 16 Bron: Aangepas en vertaal uit Catchpole, B (1982), A Map History of the Modern World. Londen: Heinemann. bl. 135 Kommunistiese Sjina en sy bure Die Koue Oorlog 29

35 Sjina se veranderende betrekkinge met buurstate Sjina se vroeë kommunistiese heersers was geneig om Sjina geïsoleerd te hou. Dit was deels omdat Sjinese heersers nog altyd n tradisie van selfgesentreerde isolasie aanvaar het en ook omdat hulle min kennis van die buitewêreld gehad het. Binne n jaar na Mao se oorwinning in die burgeroorlog het die Koreaanse Oorlog uitgebreek. Dit het as n burgeroorlog begin: magte in die noorde was ten gunste van kommunisme, terwyl die suide kapitalisme verkies het. Die twee groepe het om die mag in Korea geveg, maar het eindelik in twee lande verdeel: Noord- en Suid-Korea. Sjina het vrywilligers in die oorlog ingestuur om Noord-Korea te ondersteun. Hulle stryd het geslaag. Dit het Sjina aangespoor om n meer aktiewe en aggressiewe rol in buitelandse sake te speel. Sleutelvraag Wat was Sjina se verhouding in dié tyd teenoor sy naburige state? Die versoeningsgesinde sy van die Sjinese buitelandse beleid is deur Zhou Enlai by die Bandoeng-konferensie van Afro-Asiatiese state in 1955 getoon. Hy was gematig en redelik en het n minder vyandiggesinde houding teenoor Taiwan ingeneem. Hy was ook bereid om met Indonesië en Maleisië te onderhandel oor die status van hulle Sjinese bevolkings. Tibet Tibet was n aanvaarde deel van die Sjinese ryk, hoewel dit redelik onafhanklik was. Tibet het in 1911 effektief n onafhanklike staat geword toe die imperiale regering omvergewerp is. Die Sjinese het steeds beweer dat Tibet deel van sy gebied was. Sjina het Tibet in 1950 ingeval en beheer oor die grootste deel van die land verkry. n Ooreenkoms is tussen die Dalai Lama (die Tibetaanse leier) en Sjina bereik. Ingevolge hierdie ooreenkoms het Tibet Sjinese beheer aanvaar in ruil daarvoor dat Tibet toegelaat word om as n outonome provinsie te bestaan. Sjinese pogings om aspekte van Tibet te moderniseer het uitgeloop op oproer en militêre ingryping. Die Dalai Lama het na Indië gevlug en spanning tussen die twee gebiede duur voort. Baie Tibetane eis onafhanklikheid sommiges het hulself selfs uit protes aan die brand gesteek. Bron 17 In hierdie uittreksel verduidelik n moderne geskiedkundige die konsep van anneksering deur demografie. Na Mao se dood het Deng en die Dalai Lama voorstelle uitgeruil vir besprekings oor die toekoms van Tibet, op die grondslag dat niks behalwe algehele onafhanklikheid vooruit uitgeskakel word nie. In die daaropvolgende jare was Sjina egter minder gemoeid met die nastreef van die voorstelle as om genoeg Sjinese setlaars na Tibet te stuur om daardie land se ses miljoen Tibettane in die minderheid te plaas. Benewens hierdie anneksering deur demografie, is Tibettaanse instellings en kultuur vernietig, veral duisende monnike- en nonnnekloosters waar die inwoners gedwing is om uiteen te gaan, terug na hulle klein dorpies, of om na Indië te vlug. (Bron: Aangepas en vertaal uit Calvocoressi, P (2001) World Politics Harlow: Pearson Education. bl. 149) 30 Die Koue Oorlog

36 Onderwerp 1 Indië Aanvanklik was betrekkinge tussen Sjina en Indië vriendskaplik. Indië was een van die eerste lande om Mao se regering in 1949 te erken. Hulle het nie beswaar gemaak teen Sjina se besetting van Tibet nie, en het Sjinese heerskappy oor Tibet in 1954 formeel erken. Spanning tussen die twee state het egter ontstaan nadat skuilplek in Indië aan die Dalai Lama verleen is. Dít en sekere grensdispute het in 1962 tot n Indo-Sjinese Oorlog gelei. Hoewel hierdie oorlog van korte duur was, is dit nie beslis nie en spanning het voortgeduur, met gevegte wat in 1967 in Sikkim plaasgevind het. Daar was voortdurende dispute tussen Indië en Pakistan. Sjina het geneig om Pakistan die voorkeur te gee, wat Indo-Sjinese betrekkinge nie aangehelp het nie. Sedert die oorlog van 1962 was daar min werklike konflik tussen die twee. Viëtnam Sjina het na die Tweede Wêreldoorlog die Viëtminh onder Ho Chi Minh ondersteun in hulle oorlog teen Frankryk. Sjina het later bystand aan die Viëtkong verleen in hulle stryd teen die VSA. (Ons sal in n latere afdeling in meer besonderhede kyk na die Viëtnamese Oorlog.) Sjina wou nie n sterk verenigde Viëtnam hê wat sy invloed in die area kon bedreig nie. Na die Sino-Sowjet-skeuring het Sjina se bekommernisse toegeneem. Hulle het gesien hoe Sjinese oorheersing in Suidoos-Asië bedreig word, veral aangesien betrekkinge tussen VSA en Viëtnam na die oorlog verbeter het. Sjina se vyandelikheid het toegeneem vanweë die manier waarop die Sjinese bevolking in Viëtnam behandel is. In 1977 het baie van hulle Viëtnam verlaat en Sjina het dit as uitsetting beskou. Spanning tussen hierdie twee state het ook toegeneem oor die eilande in die Golf van Tonkin, waarop beide Viëtnam en Sjina aanspraak gemaak het. Albei het geglo dat daar moontlik olie onder die see in dié area kon wees. Taiwan Taiwan was sedert die Sino-Japannese Oorlog van in Japan se besit. Japan was veronderstel om Taiwan aan Sjina terug te gee as deel van die vredesproses aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog. Voordat dit gebeur het, het die KMT Taiwan aan die einde van die Sjinese Burgeroorlog oorgeneem en daar aangebly. Kommunistiese Sjina het Taiwan nog nooit as n onafhanklike staat erken nie en aanvaar nie die idee van twee Sjinas nie. Die VSA was nie bereid om sy bondgenoot te laat vaar nie en het n vloot in die Straat van Taiwan (die see tussen Taiwan en Sjina) gestasioneer om enige aggressie deur Sjina te voorkom. Die spanning oor hierdie gebied het verslap toe Sjina minder aggressief was by die Bandoeng-konferensie van By hierdie konferensie het die VSA en Kommunistiese Sjina n mate van ooreenkoms oor Taiwan se posisie bereik. Toe die VSA Kommunistiese Sjina uiteindelik as die regmatige regering van Sjina erken het, het dit die weg gebaan vir Sjina om Taiwan in die VN-Veiligheidsraad te vervang. Die Sjinese vasteland se vyandelikheid teenoor Taiwan het verbeter. Sjina en Taiwan bestaan vandag vreedsaam naas mekaar sonder onomwonde vyandelikheid, maar Kommunistiese Sjina glo vas dat dit uiteindelik in Taiwan sal regeer. Die Koue Oorlog 31

37 In watter mate was Sjina as n supermoondheid gevestig ten tye van Mao se dood? Teen die tyd van Mao se dood in 1976, sou n mens Sjina n supermoondheid kon noem. Hulle het n verenigde regering gehad, n groeiende ekonomie, n groot weermag toegerus met kernwapens en n permanente setel in die Veiligheidsraad van dieverenigde Nasies, met die vetoreg. Sjina het ook bystand aan Afrika-state verleen, soos Tanzanië, wat n sterk aanhang onder die Afro-Asiatiese blok en die Beweging van Onverbonde Lande verseker het. Dit het getoon dat Sjina n onafhanklike koers in die Koue Oorlog gevolg het, wat aan hom groter invloed in krisistye verleen het. Sleutelvraag In watter mate was Sjina as n supermoondheid gevestig ten tye van Mao se dood? Bron 18 In hierdie uittreksel verduidelik n moderne geskiedkundige Mao Zedong se invloed en mag. Mao het die skerp onderskeid van die ou Sjina tussen die heersers en onderdane afgebreek.... Sy persoonlikheid was kompleks en teenstrydig: as intense nasionalis was hy in vele opsigte tradisioneel Sjinees, en tog het sy sienings oor voortdurende revolusie ingedruis teen die ideaal van harmonie en kompromis wat sterk staan in die Sjinese gees. Hy was n onvermoeide revolusionêr en denker, n bedrewe strateeg in beide oorlogvoering en die politiek, en n briljante taktikus. Mao Zedong was vir Sjina wat beide Lenin en Stalin vir Rusland was. (Bron: Aangepas en vertaal uit Cornwell, R D (1980) World History in the Twentieth Century New Edition. Harlow: Longman. bl. 458) Klaskameraktiwiteit Bespreek, met behulp van die kaart in Bron 16, waarom Sjina se betrekkinge met Tibet, Taiwan en Viëtnam meer kompleks was as sy betrekkinge met sekere van sy ander bure, soos Birma. 4 2 (8) Sou julle saamstem dat Sjina se beleid teenoor sy bure in groot mate bepaal was deur hoe bruikbaar Sjina hulle beskou het in die bevordering van sy eie belange? Gebruik voorbeelde om julle argument te staaf. 2 2 (4) Bron 17 meld anneksering deur demografie. Verduidelik in julle eie woorde wat dit beteken. 1 2 (2) Waarom was hierdie metode om die probleem van Tibet op te los, vir Sjina aantreklik? 1 2 (2) Uit wat julle oor Sjina en Rusland geleer het, in watter mate kan die kommentaar in Bron 18 dat Mao vir Sjina was wat beide Lenin en Stalin vir Rusland was geregverdig word? 2 2 (4) Waarom Sjina na 1970 probeer het om betrekkinge met die VSA te verbeter Teen die einde van 1970 het baie dinge vir Sjina verander. Betrekkinge met die USSR het verder agteruitgegaan na die oorspronklike Sino-Sowjet-skeuring in 1960, hoofsaaklik vanweë Khrushchev se Amerikaanse beleid. In die 1960 s was daar verskeie grensskermutselings tussen die twee, soos in 1969 oor die eilande in die Ussuririvier. Sleutelvraag Waarom het Sjina na 1970 probeer om betrekkinge met die VSA te verbeter? 32 Die Koue Oorlog

38 Onderwerp 1 Aan die positiewe kant het meer Westerse lande diplomatieke betrekkinge met Sjina aangeknoop. Van meer belang was die feit dat Kommunistiese Sjina Taiwan aan die einde van 1970 vervang het as die permanente lid van die VN-Veiligheidsraad en dit het sy betrekkinge met die VSA verander. As deel van die VN-Veiligheidsraad, kon Sjina op meer gelyke voet as voorheen met die VSA in wisselwerking tree. Dit het beteken dat hulle in die posisie was om te probeer om hulle verhouding te verbeter. In 1971 het President Nixon amptelik die beleid van twee Sjinas laat vaar en volle diplomatieke erkenning aan Sjina gegee. Sjina het toe in 1971 n VSA-tafeltennisspan na Sjina genooi, en Nixon het Beijing in 1972 besoek. VSA-handelsembargo s teen Sjina is ook in die vroeë 1970 s verslap. Deng het in die openbaar n beroep gedoen vir n Sino-Japannese-VSA alliansie teen die USSR. Sjina is ook aangemoedig om sy betrekkinge met die VSA te verbeter toe die Amerikaners begin het om uit Viëtnam te onttrek. Sjina het voortgegaan om sy betrekkinge met die VSA te bevorder, veral ten opsigte van kommersiële belange en die VSA het n vername handelsvennoot geword. Albei lande het aktief probeer om die verhoudings te verbeter. Die VSA het verskeie menseregteskendings deur Sjina oor die hoof gesien ten einde sy ekonomiese betrekkinge voort te sit. Bron 19 In hierdie uittreksel lewer n moderne geskiedkundige kommentaar oor die belang van verbeterde betrekkinge tussen Sjina en die VSA. Die Mao-Nixon détente was n politieke demonstrasie wat moontlik gemaak is deur die beëindiging van die Viëtnamese Oorlog en was vir beide lande van waarde as n waarskuwing teen die USSR deur die Amerikaners, om nie die Russies-Amerikaanse détente as vanselfsprekend te aanvaar nie; deur die Sjinese, om nie moeilikheid op die Sino-Sowjet-grense te maak nie. Die demonstrasie het geen presiese inhoud gehad nie... maar dit was ietwat van n ontnugtering vir denke oor internasionale sake op die vlak van die grootmoondhede. Daar was nou nog n speler op die bord, en dit het n spel wat volgens alle reëls van n bipolêre wêreld slegs twee spelers toelaat, verwar. [Vertaal.] (Bron: Calvocoressi, P (2001) World Politics Harlow: Pearson Education. bl.130) Klaskameraktiwiteit 12 Bron 19 gee te kenne dat die pogings tot vriendskap tussen die VSA en Kommunistiese Sjina nie soseer daaroor gegaan het om hierdie twee lande nader aan mekaar te bring nie, maar vir elk van hulle om vir Rusland te waarsku dat dit nodig was dat hy sy verhouding met beide die VSA en Sjina heroorweeg. 1 Waarom sou hierdie lande voel dat dit nodig was om Rusland te waarsku oor hulle verhoudings? 1 2 (2) 2 Wat was die vernaamste uitkoms van die VS-Sjina-détente? 1 2 (2) Die Koue Oorlog 33

39 Gevolgtrekking: Impak van Sjina se ekonomiese liberalisering op betrekkinge met die res van die wêreld sedert Mao se dood tot hede Hong Kong het in 1842 n Britse gebied geword. Hierdie gebied was baie welvarend en is ingevolge huurooreenkomste van Sjina bestuur. Sy ekonomie was kapitalisties en hoofsaaklik op handel gegrond. Ingevolge die ooreenkomste het dit in 1997 deel geword van Sjina. Nadat Hong Kong polities deur Sjina teruggeneem is, moes hy sekere van sy kapitalistiese praktyke behou, anders sou sy waarde verminder het. Die Sjinese owerhede was bewus hiervan en dit het gehelp om aspekte van hulle eie ekonomie te bevry. Sleutelvraag Watter impak het Sjina se ekonomiese liberalisering op sy huidige betrekkinge met die res van die wêreld gehad? Soos die Sjinese ekonomie gegroei het, het dit n vervaardigingsekonomie geword, wat hoofsaaklik van uitvoer afhanklik was om te kan groei. Hierdie ekonomiese groei het daartoe gelei dat Sjina baie van sy beperkings ten opsigte van buitelandse beleggings en kontak met die buitewêreld verslap het. Dit het na Afrika gekyk as bron van grondstowwe en markte. Teen die einde van die eeu, het die VSA byna 40% van Sjina se uitvoere ontvang. Om n groeiende ekonomie te handhaaf, was handelsbetrekkinge nodig. Dit het tot verbeterde politieke betrekkinge gelei. Sjina het homself op baie uiteenlopende maniere vir die wêreld oopgestel, soos om die Somer Olimpiese Spele in 2008 aan te bied. Sjina is vandag n supermoondheid en is as die tweede grootste ekonomie in die wêreld baie betrokke by die wêreldpolitiek en ekonomie. Ekstra oefeningaktiwiteit Doen navorsing oor die mate waartoe Sjina tydens die bewind van Mao Zedong n onafhanklik rol in die Koue Oorlog kon speel. 2 2 (4) Die posisie van Tibet en sy leier, die Dalai Lama, het in baie wêrelddele, insluitende Suid-Afrika spanning veroorsaak. Ondersoek die kwessies rondom hierdie probleem en maak voorstelle oor die pad vorentoe om die probleem op te los. 3 2 (6) Doen navorsing oor die Bandoeng-konferensie van 1955 en probeer om die belangrikheid daarvan in die geskiedenis van die Koue Oorlog te evalueer. 3 2 (6) Verduidelik die oorsake van spanning tussen Kommunistiese Sjina en Taiwan. 2 2 (4) Waarom het Sjina se ekonomiese groei hom gehelp om n belangrike rol in die wêreldpolitiek te speel? 1 2 (2) 34 Die Koue Oorlog

40 Onderwerp 1 Woordbank lugbombardement: napalm: ontblaringsmiddel: opgeroep: om uit vliegtuie te bombardeer jellieagtige middel in bomme; dit kleef aan enigiets waaraan dit raak en brand die vel en vlees chemiese stof wat die blare van bome en plante verwyder. Wanneer dit in oorlogvoering gebruik word, stel dit troepe in staat om meer te sien wanneer hulle in die bos of tropiese streke veg opgekommandeer vir diens in die weermag Wat moet ek nog weet? Sleutelvraag Hoe was n klein landjie soos Viëtnam daartoe in staat om n oorlog teen die VSA te wen (1954 tot 1975)? 3 Uitbreiding van die Koue Oorlog Gevallestudie: Viëtnam Viëtnam was deel van die Franse ryk in Suidoos-Asië en deel van wat algemeen Frans-Indo-Sjina genoem is. Die gebied is tydens die Tweede Wêreldoorlog deur Japan ingeneem. Na Japan se nederlaag het Frankryk probeer om beheer oor sy ryk te herwin, maar die Viëtnamese het dit sterk teengestaan. Die oorlog het later in n baie groot konflik ontwikkel waarin die VSA probeer het om die indamming van kommunisme te verseker, maar nie daarin geslaag nie. Dit het nooit n volskaalse direkte oorlog tussen die VSA en Viëtnam behels nie en die volle mag van die VSA se militêre krag is dus nooit ontplooi nie. Die verdeling van Viëtnam in Noord en Suid was n kunsmatige verdeling wat in 1954 by n konferensie in Genève deur vername moondhede op die land afgedwing is. Die oorlog waarby die VSA betrokke geraak het, was dus basies n burgeroorlog tussen die noorde en die suide, wat in die suidelike deel van Viëtnam gevoer is. Sleutelvraag Watter vorm het die stryd teen koloniale magte voor die Tweede Wêreldoorlog aangeneem? Agtergrond: Oorsig oor die stryd teen koloniale magte voor die Tweede Wêreldoorlog Voor die Tweede Wêreldoorlog Toenemende nasionalisme in Viëtnam het gelei tot opstande teen die Franse, veral in die jare na die Eerste Wêreldoorlog. Daar was in 1929 n poging om die Franse Goewerneur-generaal te vermoor, gevolg in 1930 deur n opstand teen die Franse bewind. Die opstand was onder aanvoering van Ho Chi Minh, n nasionalis en kommunis wat in 1921 lid van die Franse Kommunistiese Party was en wat tyd deurgebring het in Moskou en Sjina. Die Franse kon hierdie opstand onderdruk en vir die volgende dekade was Viëtnam relatief vreedsaam. Toe Duitsland Frankryk verslaan het, is die Franse houvas op die ryk egter verswak en het die Japannese Frans-Indo-Sjina maklik ingeneem. Japan het na slegs n paar maande van gevegte ook beheer geneem oor die Britse en Nederlandse kolonies in Suidoos-Asië. Die Koue Oorlog 35

41 Die tydperk onmiddellik na die oorlog in Viëtnam Bron 20 In hierdie uittreksel bied n moderne geskiedkundige sy siening van die Indo-Sjina Oorlog. Die Indo-Sjina Oorlog, wat kort na die ineenstorting van die Japannese besetting begin het en tot in die 1980 s voortgeduur het, word omsweef deur meer mitologie as enige ander naoorlogse gebeurtenis. Dit was ingewikkeld genoeg om enige Westerse staatsman dronk te slaan, soos dit uiteindelik ook die Sjinese dronkgeslaan het. [Vertaal.] Sleutelvraag Watter ontwikkelings het onmiddellik na die oorlog in Viëtnam plaasgevind? (Bron: Johnson, P (1984). A History of the Modern World. Londen: Weidenfeld en Nicolson. bl. 611) Binne weke na die Japannese oorgawe, het Ho Chi Minh, met Amerikaanse ondersteuning, die bewind in Viëtnam oorgeneem in die Augustusrevolusie. Dit het egter nie gehou nie. President Truman wou Frankryk ondersteun en hy het besef dat Frankryk sy aansien moes herwin deur sy ryk terug te neem. Frankryk het Ho Chi Minh uitgedryf en die voormalige keiser, Bao Dai, teruggebring. Frankryk het toe drie afsonderlike state in Indo-Sjina Laos, Kambodja en Viëtnam as onafhanklike state in n Franse Unie tot stand gebring. Die VS het hierdie state erken, maar Rusland en Sjina het Ho Chi Minh as die heerser oor Viëtnam erken. Konflik was onvermydelik. Frankryk het probeer om plaaslike ondersteuning te kry, maar was ongewild en konflik het uitgebreek. Bao Dai was ook ongewild in die suidelike deel van Viëtnam, waar sy hoofstad was. Die toenemend komplekse stryd het meegebring dat Frankryk die konflik in Indo-Sjina as n stryd teen die kommunisme moes sien ten einde bondgenote te kry. Frankryk moes finansiële en materiële bystand van die VSA aanvaar. Al Frankryk se hoop is uiteindelik verydel toe hulle in 1954 by die slag van Dien Bien Phu verslaan is. Klaskameraktiwiteit 13 Bron 20 meld die kompleksiteit van die oorlog in Viëtnam. Dié kompleksiteit word weerspieël in die VSA se rol in hierdie oorlog Stel redes voor waarom die VSA aanvanklik bereid was om die nasionaliste onder Ho Chi Minh te ondersteun, alhoewel Ho Chi Minh n kommunis was. 2 2 (4) Waarom sou president Truman dit as belangrik beskou het om Frankryk in Europa te ondersteun? 1 2 (2) As die VSA Frankryk ondersteun het, waarom sou hulle nie voortgaan om Ho Chi Minh te ondersteun nie? 2 2 (4) As Frankryk beheer oor sy kolonies in Indo-Sjina wou herbevestig, stel redes voor waarom hy Bao Dai weer as heerser aangestel het. 1 2 (2) Waarom dink julle dat die VSA aanvanklik vir Bao Dai en sy opvolger, Ngo Dinh Diem, ondersteun het? 2 2 (4) 36 Die Koue Oorlog

42 Onderwerp 1 Sleutelvraag Wat was die fases in die Viëtnamese Oorlog? Fases in die Oorlog Bron 21 Bron: Aangepas en vertaal uit Catchpole, B (1982), A Map History of the Modern World. Londen: Heinemann. bl. 127 Viëtnam in die Koue Oorlog 1957 tot 1965: Stryd in Viëtnam tussen die Suid- Viëtnamese weermag en die kommunisties-opgeleide rebelle (ook bekend as die Viëtkong) n Internasionale konferensie het in 1954 in Genève byeengekom om die situasie in Korea en Indo-Sjina te bespreek. Ongeveer twee weke later het die Franse nederlaag by Dien Bien Phu die situasie verander. Die konferensie het ooreengekom om Viëtnam aan die 17 de breedtegraad te verdeel. Ho Chi Minh sou in beheer van die noorde wees en Bao Dai in beheer van die suide. Verkiesings sou binne twee jaar plaasvind oor die kwessie van eenwording, maar is nooit gehou nie. Frankryk het ten volle uit Indo-Sjina onttrek, en Laos en Kambodja onafhanklik gelaat. Die VSA het op hierdie tydstip in die dominoteorie geglo as een deel van Suidoos-Asië voor kommunisme swig, sou die res volg soos n ry vallende dominosteentjies (soos in Bron 22 hieronder aangedui). Om hierdie rede was hulle bereid om te help met ondersteuning van die regering van Bao Dai in die suide. Die dominoteorie het belangrikheid aan die konflik in Viëtnam verleen wat dit nie verdien het nie. Die Koue Oorlog 37

43 Bron 22 Bangladej Indië Birma Thailand Kambodja Laos Suid-Viëtnam Kommunistiese Viëtkong Bron: Bron: Aangepas uit Catchpole, B (1982). A Map History of the Modern World 3rd Edition. London: Heinemann. Bladsy 127 Die dominoteorie het behels dat as een land in Suidoos-Asië voor kommunisme swig, die ander ook sou swig. Die stryd in Viëtnam het aanvanklik tussen die Suid-Viëtnamese weermag en die kommunisties-opgeleide rebelle (ook bekend as die Viëtkong) begin. Bao Dai is deur sy eerste minister, Ngo Dinh Diem, omvergewerp. Dié het Suid-Viëtnam toe n republiek gemaak, met homself as president. Diem was egter ongewild, korrup en n Rooms Katoliek in n oorwegend Boeddhistiese land. Hy het toenemende opposisie ervaar; in 1960 het hierdie opposisie die Nasionale Bevrydingsfront (NBF) gevorm. Dit was n formele organisasie van die suidelike kommunistiese opposisie, wat reeds as die Viëtkong bekend was. Die NBF is deur Ho Chi Minh ondersteun, wat weer op sy beurt in verskillende mate deur beide Sjina en die USSR ondersteun is. Die VSA het sy bystand aan Diam afgesny en n staatsgreep teen hom aangemoedig. Dit het n reeks kortstondige militêre regerings tot gevolg gehad. Die VSA wou seker maak dat Viëtnam nie kommunisties word nie, maar wou ook nie sy magte tot n oorlog in Asië verbind nie. President Kennedy het egter besluit om meer manne en toerusting na Viëtnam te stuur, maar nie gevegstroepe nie. Hy het wel sekere lugkrygstogte gemagtig, hoewel hy laater opdrag gegee het vir volle ontrekking tot 1969: Stryd tussen Noord-Viëtnam en die VSA Kennedy is in 1963 vermoor op n tydstip toe die Viëtkong besig was om hulle beheer oor Suid-Viëtnam uit te brei. Hulle kon dit doen omdat die Suid-Viëtnamese regerings swak was en beide Noord-Viëtnam en Sjina hulp aan hulle verleen het. Toe die VSA-torpedojaer Maddox in Julie 1964 in Tonkinbaai aangeval is, het president Johnson kabinetgoedkeuring gekry vir die VSA om gevegsmagte in Viëtnam te ontplooi. Die Amerikaners het besluit op n grootskaalse lugbombardement op Noord-Viëtnam. Rusland het egter bystand aan Noord-Viëtnam verleen en aldus sy verdediging verseker. Onder Johnson het die VSA se militêre verbintenis en hulle beheer oor die verloop van die oorlog toegeneem. In reaksie het Noord-Viëtnam begin om soldate na die suide te stuur om die Viëtkong te help. Alhoewel dit dus nooit n verklaarde oorlog was nie, het die stryd tussen die VSA en Noord-Viëtnam gewoed. Soos die gebruik van lugbomaanvalle toegeneem het, het die gebruik van napalm, gifgas en ontblaringsmiddels algemeen geraak. Televisiedekking van die oorlog het die VSA sonder enige regeringsensuur bereik. Mense in die VSA is met afgryse vervul deur wat hulle gesien het en n grootskaalse beweging teen oorlog is in die 38 Die Koue Oorlog

44 Onderwerp 1 VSA gevorm. Daar was sterk teenkanting teen die oorlog by universiteite, waar studente die waarskynlikste groep sou wees om volgende opgeroep te word vir diens in Viëtnam. Bron 23 Bron: Foto verskaf deur INPRA (Internasionale Persagentskap), met byskrif: Generaal Nguyen Ngoc Loan, hoof van die Suid- Viëtnamese Nasionale Polisie, wat n gevange Viëtkongoffisier met n enkele skoot teregstel in Saigon, 1 Februarie Foto deur Eddie Adams van Associated Press. Hierdie foto het die wêreld geskok. Dit toon n Viëtnamese polisiebeampte wat n Viëtkonggevangene skiet. Aan die begin van 1965 was daar ongeveer VS-troepe in Viëtnam. Teen 1968 het hierdie getal tot gegroei. Hulle is deur geallieerde en Suid-Viëtnamese troepe en n sterk lugmag ondersteun. Die Noord-Viëtnamese bevelvoerder, generaal Vo Nguyen Giap, was egter n briljante guerrillaleier en het gekeer dat hulle noordwaarts opruk. Amerikaanse aansien is erg geskaad deur die 1967 slagting in die dorpie My Lai. Hier is ongeveer 300 burgerlikes deur n eenheid van die VSA-leër doodgemaak. Die slagting het uitgeloop op n krygsraad en skuldigbevinding in die VSA. Dit het die emosionele probleme wat die oorlog onder Amerikaanse weermagslede geskep het, uitgelig. In Januarie 1968 het Noord-Viëtnam die Tet-aanval van stapel gestuur wat, alhoewel dit nie daarin kon slaag om Saigon te neem nie, n nuwe Amerikaanse poging tot gevolg gehad het om onderhandelings te begin vir vrede en n vermindering van die lugaanvalle. Die onderhandelings het in Parys plaasgevind en het die VSA, Noord- Viëtnam, die Suid-Viëtnamese regering en die Viëtkong ingesluit. Die samesprekings het niks bereik nie en Johnson het aangekondig dat hy nie vir herkiesing as president sou staan nie. Die Koue Oorlog 39

45 Bron 24 In hierdie uittreksel lewer n moderne geskiedkundige kommentaar oor Johnson se posisie ten opsigte van Viëtnam. Noord-Viëtnam het agtergekom dat die Amerikaners werklik wou onttrek en óf weer eens die oorlog aan die Suid-Viëtnamese (wie se weermag tot oor een miljoen uitgebrei is en aan wie die modernste toerusting gegee is) oorlaat, óf dit beëindig. Johnson kon nóg n oorwinning behaal, aangesien hy nie bereid was om kernwapens te gebruik nie, nóg vir vrede onderhandel, aangesien Noord-Viëtnam verkies het om te wag eerder as om te onderhandel. Hy het onverenigbare doelwitte nagejaag om te onttrek en om die bestaan van n afsonderlike, niekommunistiese Suid-Viëtnam te bewerkstellig. [Vertaal.] (Bron: Calvocoressi, P (2001) World Politics Harlow: Pearson Education. bl. 541) Die aard van die Viëtnamese Oorlog teen die VSA Die Viëtkong het guerrilla-taktiek teen die VSA gebruik. Hulle het gebruik gemaak van hulle kennis van die plaaslike terrein en die feit dat die Amerikaners nie die verskil tussen die Viëtkong en plaaslike landbewoners, wat getrou aan die Suid- Viëtnamese regering was, kon uitken nie. Die Viëtkong het n verskeidenheid valstrikke gebruik om onbehoedsame VSA-troepe te wond. Hulle het n komplekse stelsel van ondergrondse tonnels gehad, wat dit vir die Amerikaners moeilik gemaak het om effektief teen hulle te veg. Daar was baie variasies op die basiese valstrik wat hulle gebruik het, wat van skerpgemaakte bamboesstokke gemaak is en as n Panjistrik bekend was. Dit was goedkoop om te maak en baie algemeen, en het bestaan uit n klein gat wat met blare bedek was. Skerpgemaakte stokke is onder in die gate gerangskik, met die punt boontoe sodat die slagoffer se voet gesteek word wanneer hy in die gat val. Om sake te vererger, is die skerp punte dikwels met menslike ontlasting gesmeer, wat infeksie in die wond sou verseker. Bron 25 n Tipiese valstrik. Hierdie tipe valstrik sou oor n gat in die grond geplaas word en toegemaak word met blare sodat dit nie sigbaar is nie. As n soldaat daarop sou trap, sou hy in die gat val en die strik sou omswaai en die speke in die strik sou die soldaat dan baie seer maak. Hierdie valstrik is in n museum in Ho Chi Minh Stad. Bron: Foto verskaf deur AfriPics met onderskrif: n Wipplank valstrik deur Ben Dinh, Cu Chi, naby Ho Chi Minh City (Saigon), Viëtnam 40 Die Koue Oorlog

46 Onderwerp 1 Valstrikke was nie slegs vir baie van die sterfgevalle verantwoordelik nie, maar het ook groot stres veroorsaak. Die vrees vir sodanige valle het n sielkundige hindernis geskep wat dikwels afbreuk gedoen het aan die doeltreffendheid van die Amerikaanse en geallieerde magte. Baie van die Amerikaners het ernstige probleme ondervind om weer aan te pas by n burgerlike lewe toe hulle na die oorlog na Amerika teruggekeer het. Die gebruik van fopvalle Die Noord-Viëtnamese magte het geneig om meer konvensioneel te wees in hulle oorlogvoering, maar hulle taak was hoofsaaklik om die Viëtkong te ondersteun. Voorrade is dikwels deur Kambodja na die suide geneem, langs wat later die Ho Chi Minh-roete genoem is (verwys na die kaart in Bron 21). Klaskameraktiwiteit Kyk na die kaart in Bron 21. Wat maak die Viëtnam-gebied strategies belangrik vir die VSA? 1 2 (2) Bron 22 demonstreer die Amerikaners se vrees vir die dominoteorie. Bespreek in klein groepies die geldigheid van hierdie vrees. 2 2 (4) Tegnies was Amerika nie met Noord-Viëtnam in oorlog gewikkel nie. Waarom is die hoofmomentum van VSA-optrede dus teen Noord-Viëtnam gerig? 3 2 (6) Die gruwels van die oorlog is aan Amerikaanse televisiegehore getoon in tonele soos dié in Bron 23. Watter uitwerking het dit op Amerikaanse ondersteuning vir die oorlog gehad? 1 2 (2) Kyk aandagtig na Bron 24 en verduidelik waarom Johnson se twee doelwitte onverenigbaar was. Stel redes voor waarom Noord-Viëtnam verkies het om te wag, eerder as om te onderhandel. 2 2 (4) Bestudeer Bron 25 en verduidelik hoe sulke valstrikke gewerk het en waarom hulle so n sterk sielkundige uitwerking op die VSA-troepe gehad het. 3 2 (6) Kyk noulettend na die twee visuele bronne 23 en 25. Hulle wys uiteenlopende aspekte van die gruwels wat in die Viëtnamese oorlog gebeur het. Waarom het Bron 23 die wêreld geskok, terwyl die prent van die valstrik (Bron 25) baie min reaksie uitgelok het? 2 2 (4) Die oorlog uit n Viëtnamese en n VSA-perspektief Ho Chi Minh en sy kollegas was vasberade dat die hele gebied van Viëtnam, Laos en Kambodja vry moet wees van buitelandse oorheersing en inmenging. Mense het Ho Chi Minh en sy ideale ondersteun aangesien hy ten eerste n nasionalis en daarna n kommunis was. Die VSA is deur twee faktore by die botsing ingetrek: Dit was nodig om Frankryk te help om aansien in Europa te herwin, wat die heropbou van sy ryk behels het. Die vrees vir enige kommunistiese uitbreiding. Alhoewel die VSA nie in Suidoos-Asië betrokke wou raak nie, het die vrees vir kommunisme en die dominoteorie toenemende betrokkenheid tot gevolg gehad, wat moeilik was om te beëindig. Die oorlog het Johnson se politieke loopbaan beëindig en n sterk anti-oorlog mediaveldtog tot stand gebring, wat die binnelandse politiek Die Koue Oorlog 41

47 geraak het. Die media se teenkanting het die Amerikaanse president huiwerig gemaak om genoeg troepe te stuur en doeltreffende taktiek te gebruik om die oorlog te wen. Lugaanvalle was blykbaar n aanvaarbare beleid vir die VSA-regering omdat die getal moontlike VSA-sterfgevalle minder sou wees. Bron: Foto verskaf deur AfriPics met onderskrif: Demonstrasie teen die oorlog in Viëtnam, 1972 Bron 26 In hierdie uittreksel lewer n moderne geskiedkundige kommentaar oor die uiteenlopende posisies van die VSA en Viëtnam. Amerikaners het min begrip getoon vir n algemene Viëtnamese begeerte om onafhanklik te wees van buitelanders. Hulle het ook min begrip getoon vir wat hoofsaaklik n kleinboerekonomie was. Strategies was hulle traag om te erken dat dit nodig was om ondersteuning op die vlak van klein dorpies te werf, en het te maklik aanvaar dat die oorlog in die stede en dorpe gewen kon word, en dat n mate van blootstelling aan kapitalistiese rykdom dáár die mense van kommunisme sou speen. [Vertaal.] (Bron: Watson, J B (1984) Success in Twentieth Century World Affairs: From 1919 to the 1980s. Londen: John Murray) Die oorlog as globale aangeleentheid Betogers by optogte het baniere gedra wat daarop aandring dat die VSA-regering die bomme in Viëtnam stop Die oorlog het n vername Koue Oorlog-aangeleentheid geword en dit is geveg om kommunisme in bedwang te hou. Die dominoteorie is toegepas om n plaaslike konteks aan die Truman-leers van insluiting te verleen. Beide die USSR en Kommunistiese Sjina het Noord-Viëtnam ondersteun, terwyl die VSA deur sy bondgenote ondersteun is. Militêre ondersteuning vir die VSA se optrede in Viëtnam het hoofsaaklik van Australië en Nieu-Seeland gekom, terwyl hulle NAVObondgenote n mate van morele ondersteuning gegee het. Hierdie ondersteuning het egter verflou namate die mediaveldtogte teen die oorlog toegeneem het. Die media het belangrik geword aangesien hierdie die eerste oorlog was waar ongesensorde televisiedekking moontlik was, en die media het dit tot volle voordeel 42 Die Koue Oorlog

48 Onderwerp 1 gebruik. Beelde is wêreldwyd uitgesaai wat gruweldade getoon het en geïmpliseer het dat dit meer wydverspreid voorkom as wat werklik die geval was. Media-aandag is ook uitgebrei toe n aantal films gemaak is wat die oorlog as agtergrond gebruik het. Sommiges was op die feite gegrond, maar die meeste was bloot aksieflieks wat dikwels die VS-magte in n slegte lig gestel het. Dit het gehelp om antagonisme teen die Amerikaanse oorlogspoging, beide tuis en oorsee, te skep. Amerika se verpligtings in Viëtnam was so duur dat dit die VSA gedwing het om sommige van sy verpligtings in ander gebiede te verminder. Klaskameraktiwiteit Gebruik Bron 26 om julle te help besluit waarom die regerings van die VSA en Noord-Viëtnam die oorlog uit sulke uiteenlopende perspektiewe beskou het. 2 2 (4) Bespreek die rol van die media in die opbou van vyandigheid teen Amerika se rol in Viëtnam. 3 2 (6) 1969 tot 1975: VSA-onttrekking uit Viëtnam Toe Nixon president van die VSA geword het, het hy belowe om die oorlog te beëindig, maar dit het etlike jare geduur voordat hy dit kon doen. Gedurende sy eerste ampstermyn het Nixon die getal Amerikaanse troepe in Viëtnam van tot verminder, asook besteding van $25 miljard per jaar tot net minder as $3 miljard per jaar. Hy het ook gestrewe na vredesonderhandelings met Noord-Viëtnam. Nixon het ook gebruik gemaak van die Sino-Sowjet-skeuring om hom te beywer vir n ooreenkoms met Kommunistiese Sjina. Hierdie nuwe beleid oor Sjina het gehelp om vrede met die Noord-Viëtnamese regering in Hanoi moontlik te maak. Uiteindelik, na baie jare van onderhandelings (dikwels in die geheim) tussen die VSA se Minister van Buitelandse Sake, Henry Kissinger, en Le Duc Tho van Noord- Viëtnam, is n verdrag in Januarie 1973 onderteken. Nadat die Amerikaanse mag onttrek het, het Noord-Viëtnam sterker geword en die suide ingeval. Gevegte tussen Noord- en Suid-Viëtnam het tot April 1975 voortgeduur, toe n verenigde, kommunistiese Viëtnam tot stand gekom het. Daar was steeds vir etlike jare gevegte tussen Viëtnam en Kambodja (wat Kampuchea hernoem is). Teen 1980 is die hele Indo-Sjina onder n kommunistiese Noord-Viëtnamese militêre diktatorskap verenig, maar geen verdere domino s het geval nie. Die impak van die Viëtnamese Oorlog op die VSA-politiek Dit is moeilik om die impak van die Viëtnamese Oorlog op die Amerikaanse politiek te evalueer, aangesien dit slegs een van vele kragte was wat die politieke situasie geraak het. Die hoofaangeleenthede van binnelandse beleid gedurende die tydperk van die Viëtnamese Oorlog was burgerregte en onderwys. Die oorlog het die blaam gedra vir die stadige pas van verbetering op hierdie gebiede. Daar was teenkanting teen die oorlog onder universiteitstudente, wat belangriker geword het toe die stemgeregtigde ouderdom in 1971 na 18 verlaag is. Baie van hierdie mense het krities teen die regering geraak, en baie mense het die regering gewantrou. Die oproep vir militêre diens was uiters ongewild en dit is sedert die Viëtnamese Oorlog nog nie weer in die VSA gebruik nie. Die Koue Oorlog 43

49 Studentebewegings Daar was in die 1960 s en 1970 s in baie Westerse lande n beweging om meer studiegeleenthede in universiteite te skep. Die VSA was geen uitsondering nie. Die getal kolleges en universiteite in die VSA het van in 1960 tot in 1975 gestyg. Studente-inskrywings het van 3.6 miljoen tot 9.4 miljoen gegroei. Betogings en aktivisme onder hierdie stygende studentebevolking het toegeneem. Studenteaktiviste was aanvanklik meer gemoeid met burgerregte-aangeleenthede en die status van die Afro-Amerikaner. Net na die sluipmood op Kennedy, is die Wet op Burgerregte, 1964, goedgekeur. Dit het beteken dat die posisie van die Afro- Amerikaner begin verbeter het. (Julle sal meer in Onderwerp 3 hieroor leer.) In dieselfde jaar het VS-betrokkenheid in Viëtnam toegeneem en is die eerste gevegstroepe soontoe gestuur. Namate die oorlog eskaleer het, het die studentebetogings ook toegeneem. Studente was onder diegene wat waarskynlik opgeroep sou word om in Viëtnam diens te doen, en min van hulle wou dit hê. Die betogings is aanvanklik as n teken van bewustheid en volwassenheid beskou, maar hulle het toenemend gewelddadig geraak en wydverspreid voorgekom. In 1965 het ongeveer studente na Washington opgeruk om protes aan te teken teen die Viëtnamese Oorlog. Die kampusoproer het n algemene gebeurtenis by universiteite geword. Die berugste studentebetogingsbeweging was die een by die Kent Staatsuniversiteit. Studente het betoog oor Nixon se aankondiging van die inval op Kambodja deur Amerikaanse troepe. Regeringstroepe het toe op studente begin skiet; vier is gedood en ander is beseer. Gevolgtrekking: Hoe die oorlog vandag in die VSA en Viëtnam onthou word Die oorlog word in museums en gedenktekens in albei lande gedenk. Die VSA het twee hoofgedenktekens die Veteranegedenkteken en n Vrouegedenkteken wat die mense wat by die oorlog betrokke was, gedenk. Hulle het ook liedjies van die tyd, militêre deuntjies en protesliedjies gesing. Op bepaalde gedenkdae word veteraanparades gehou, maar dié sal waarskynlik minder algemeen voorkom namate daar minder oorlewende veterane is. Bron: Foto verskaf deur AfriPics met onderskrif: Onbekende Soldaatgedenkteken, Viëtnam In Viëtnam is daar n hoofgedenkteken in Hanoi naby die graftombe van Ho Chi Minh. Albei lande is vasberade om op die hede en die toekoms te fokus en sien die gedenktekens as lesse wat hulle help om uit die verlede te leer, eerder as om stil te staan by die verlede. Bron 27 Die Viëtnamese gedenkteken in Hanoi. Dit is in 1993 gebou, in n mengsel van tradisionele Viëtnamese en kommunistiese argitektoniese style. Die gedenkteken vereer mans en vroue wat hul lewens opgeoffer het tydens die oorlog in Viëtnam. 44 Die Koue Oorlog

50 Onderwerp 1 Klaskameraktiwiteit Hoe het Nixon dit reggekry om Amerikaanse verpligtings in Viëtnam te verminder? 1 2 (2) Gee redes voor waarom studentebetogings teen die Viëtnamese Oorlog meer gemoeid geraak het met die burgerregtebeweging as die oorlog. 1 2 (2) Waarom het die onttrekking van Amerikaanse troepe in 1973 nie die oorlog beëindig nie? 1 2 (2) Lewer kommentaar oor die ontwerp van die Hanoigedenkteken (Bron 27). Ekstra oefeningaktiwiteit Doen navorsing oor die Frans-Indo-Sjinese Oorlog van 1946 tot 1954 en toon aan waarom die Franse dit nie kon wen nie. 2 2 (4) Verduidelik waarom president Eisenhower die VSA tot n beleid van steun aan die Suid-Viëtnamese regering verbind het. 1 2 (2) Waarom het Kennedy ingestem om VSA-betrokkenheid in Viëtnam te verhoog, met die wete dat dit daartoe kon lei dat meer en meer troepe na die oorlog gestuur sou moes word? 2 2 (4) Watter faktore het dit besonder moeilik gemaak vir die Amerikaanse troepe in Viëtnam om die regering van Suid-Viëtnam effektief te ondersteun? 1 2 (2) Opsomming Die Koue Oorlog het na die Tweede Wêreldoorlog begin en die twee grootste supermoondhede van daardie tyd, die VSA en USSR betrek. Die USSR het kommunistiesgesinde regerings in Oos-Europa ingestel en die VSA het gereageer met die Truman-leer en die Marshall-plan. Die Berlynse lugbrug was nodig omdat Wes-Berlyn afgesny was en hulle kos en ander voorrade daar moes inkry. Die Berlynse Muur is in die vroeë 1960 s opgerig om die beweging van mense uit Oos-Berlyn na Wes-Berlyn te verhoed. Die Westerse geallieerdes het n militêre alliansie gevorm, bekend as NAVO en die USSR en satellietstate het n militêre alliansie gevorm, bekend as die Warskou-verdrag. Die Kubaanse missielkrisis van 1962 het getoon hoe die VSA en die USSR gedurende die Koue Oorlog in ander lande betrokke geraak het. Die Koue Oorlog het uitgebrei na ander lande, byvoorbeeld Sjina en Viëtnam. Sjina het as n tweede vername kommunistiese moondheid na vore getree en n groot rol gespeel in die Koue Oorlog. Sjina het moeilike betrekkinge met sy bure, Tibet, Indië, Viëtnam en Taiwan gehad. Sjina se betrekkinge met die VSA het na 1970 verander toe hy toegelaat is tot die VN-Veiligheidsraad. Sjina het n enorme impak op die wêreldpolitiek gehad en n groot rol in die wêreld se ekonomiese, maatskaplike en politieke arenas gespeel. Die Koue Oorlog 45

51 Frankryk wou die mag en beheer oor sy gebiede in Indo-Sjina herwin. Nadat Frankryk by Dien Bien Phu verslaan is, het die VSA betrokke geraak om Frankryk te help om beheer oor Viëtnam te herwin. Die Viëtnamese Oorlog het as n burgeroorlog tussen Suid- en Noord-Viëtnam begin. Die aankoms van VSA-troepe in die Suide en die groter militêre betrokkenheid van Noord-Viëtnam het tot gevolg gehad dat die oorlog n internasionale oorlog word, eerder as n burgeroorlog. Die VS-media het n groot rol gespeel in die Viëtnamese Oorlog omdat daar geen sensuur was nie en hulle beelde wêreldwyd uitgesaai het. Hierdie uitsendings het mense se siening oor die oorlog geraak. Amerika het uit Viëtnam onttrek, en Noord-Viëtnam, wat toe dominant was, het Suid-Viëtnam oorgeneem. Formele assessering Brongebaseerde taak Bestudeer onderstaande bronne en beantwoord dan die vrae wat daarop volg. Bron A Bron: Aangepas uit Bown, C en Mooney, P J (1976). Cold War to Détente. London: Heinemann. bl. 23 Sleutelvraag Hoe het die skepping van belangesfere die spanning van die Koue Oorlog vererger? Politieke veranderings in Sentraal-Europa Die Koue Oorlog

52 Onderwerp 1 Bron B Bron: Prent gegrond op n spotprent wat oorspronklik in Januarie 1949 in die Daily Mirror, New York, verskyn het Die Marshall-plan Die Stalin-Marshall-plan Bron C In hierdie uittreksel verduidelik generaal Clay, bevelvoerder van die Amerikaanse weermag in Duitsland, waarom dit so belangrik was om nie kontak met Wes-Berlyn te verloor nie. Vrae Ons het Tsjeggo-Slowakye verloor. Noorweë word bedreig. Ons trek terug uit Berlyn. Wanneer Berlyn val, sal Wes-Duitsland volgende wees. As ons van plan is... om Europa teen kommunisme te behou, mag ons nie terugwyk nie. Ons kan, behalwe oorlog in Berlyn, vernedering en druk hanteer sonder om aansien te verloor. As ons terugtrek, word ons posisie in Europa bedreig. [Vertaal.] (Bron: Aangehaal in Robertson, C L (1966) International Politics since World War II. New York: Wiley. bl. 96) 1. Kyk na Bron A. 1.1 Watter gebiede van Sentraal-Europa word op hierdie kaart aangedui as binne die Sowjetinvloedsfeer? 2 2 (4) 1.2 Die kaart toon dat Pole Duitse grond geannekseer het. Waarom was dit betekenisvol? 1 2 (2) 1.3 Duitsland en Oostenryk is albei in vier besettingsones verdeel, soos op die kaart aangedui. Waarom is dit gedoen? 2 2 (4) 1.4 Die kaart toon dat Berlyn ook in vier sones verdeel is. Waarom het dit gebeur? 2 2 (4) 2. Kyk na die spotprent in Bron B. 2.1 Hierdie spotprent verwys na die Marshall-plan. Verduidelik wat die Marshall-plan was en hoe dit gewerk het. 3 2 (6) 2.2 Wie verteenwoordig die kuikentjies in die nes aan die linkerkant? 1 2 (2) 2.3 Wat was die doel van die Raad vir Onderlinge Ekonomiese Bystand (ROEB, Comecon)? 1 2 (2) Die Koue Oorlog 47

53 2.4 Die prent aan die regterkant het die posisie van die kuikens en hulle ma omgekeer. Waarom het die spotprenttekenaar dit gedoen? 1 2 (2) 2.5 Watter lande word deur die kuikens aan die regterkant uitgebeeld? Noem vier lande. 2 2 (4) 3. Lees die teks in Bron C. 3.1 Dit verwys na hoe die Weste op die Berlynse Blokkade behoort te reageer. Waarom was generaal Clay so vasberade om Berlyn te behou? 2 2 (4) 3.2 Hoe het die Westerse state besluit om Berlyn te behou, en wat was die gevolg? 3 2 (6) Uitgebreide skriftelike vraag 4. Skryf n paragraaf waarin jy verduidelik in watter mate al die spanning van die Koue Oorlog weerspieël is in gebeure in Duitsland in die tydperk 1945 tot (10) [50] Opstel-taak (Opsioneel) 1. Ondersoek die rol van Sjina in die Koue Oorlog en lewer kommentaar spesifiek oor watter uitwerking die volgende drie gebeure op Sjina se invloed in die Koue Oorlog gehad het. Bandoeng-konferensie 1955 Sino-Sowjet-skeuring 1960 aanvaarding as n permanente lid van die VN-Veiligheidsraad OF 2. Met verwysing na die geskiedenis van Viëtnam sedert 1945, waarom was dit belangrik dat Ho Chi Minh in die eerste plek n nasionalis was en in die tweede plek n kommunis? [50] Formele assessering Navorsingswerkstuk Die Koue Oorlog is gekenmerk deur konflik deur handlangeroorloë, die manipulering van meer kwesbare state deur uitgebreide militêre en finansiële bystand, spioenasie, propaganda, wedywering oor tegnologiese, ruimte- en kernwedlope, en sport. Sleutelvraag In watter mate is die Koue Oorlog in niepolitieke belangesfere gevoer? Neem die kwessies van wedywering in tegnologie, die ruimtewedloop en sport en doen navorsing oor die mate waartoe hierdie wedywering die betrekkinge van die twee supermoondhede geraak het. Daar sal van jou verwag word om jou navorsing te verdeel in temas soos: die ruimtewedloop mediese navorsing die wedloop vir Olimpiese goud. In elke afdeling sal daar van jou verwag word om aangeleenthede soos hieronder gemeld na te gaan: die eerste geslaagde satellietlansering die eerste mens in die ruimte 48 Die Koue Oorlog

54 Onderwerp 1 die eerste persoon op die maan orgaanoorplantings geneesmiddels vir siektes opleidingsmetodes en suksesse. Sluit bronne in om jou antwoorde te staaf. Lewer kritiese kommentaar op die bronne wat jy gebruik. Jy sou bronne kon vergelyk, kommentaar lewer oor enige partydigheid of vooroordeel wat hulle toon, of oor hoe bruikbaar hulle as bronne is. Jy sou primêre of sekondêre bronne kon gebruik, maar jy moet seker maak dat jy neerskryf waar jy die bron gevind het. n Paar nuttige stappe om te volg in jou navorsing 1. Begin jou navorsing in die algemeen. Verkry inligting en lees rondom die onderwerp voordat jy begin om oor verskillende spesifieke temas te skryf. Dit sal vir jou n oorsig gee. 2. Begin om aantekeninge te maak oor wat jy lees. Een metode om aantekeninge te maak, is om die verskillende temas of subonderwerpe op aparte bladsye te plaas en aantekeninge oor elke subonderwerp te maak soos jy inligting kry. 3. Soos jy jou aantekeninge maak, teken ook op waar jy die aantekening gekry het. Dit is baie belangrik, want jy wil nie vir plagiaat gepenaliseer word nie. Dit is ook moeilik om bronne te vind wanneer jy aan die einde van die projek jou bibliografie saamstel. Wees dus sistematies met die optekening van jou bronne terwyl jy werk. 4. Sodra jy tevrede is dat jy elke subonderwerp of tema kan bespreek, begin om jou paragrawe oor elke subonderwerp te skryf. 5. Die laaste paragraaf behoort n bespreking te wees van jou sleutelvraag en jy moet dus baie tyd en nadenke hieraan bestee. Dit handel jou projek af en hiervoor moet jy die navorsing vir die ander subonderwerpe uitlê en ontleed. 6. Sodra jou eerste konsep klaar is, redigeer dit vir taal en inhoud: maak seker dat jou spelling en taal korrek is, en dat jou argumente logies is en goed opgebou. 7. Skryf jou finale konsep. Werkskedule Hierdie is n lang proses, en jy sal nie op die nippertjie goeie werk kan lewer nie. Werk volgens hierdie skedule van datums: Stap 1. Begin leeswerk rondom die onderwerp. 2. Begin om aantekeninge te maak. Teken bronne aan terwyl jy werk. 3. Voltooi eerste konsep van subonderwerpe. 4. Voltooi eerste konsep van laaste paragraaf. 5. Redigeer eerste konsep vir inhoud en taal. 6. Handig finale weergawe in. Datum om afgehandel te wees Die Koue Oorlog 49

55 Assessering Jou onderwyser sal jou projek assesseer deur die onderstaande assesseringsinstrument te gebruik. Ontwerp van navorsing Vlak 1 Vlak 2 Vlak 3 Vlak 4 Vlak 5 Vlak 6 Vlak +7 Geen patroon in navorsing nie Slegs een aspek gedek, maar logies Twee van die drie aspekte in soort patroon gedek Al drie aspekte gedek, maar geen poging om hulle te verbind nie Al drie aspekte gedek en met mekaar verbind Al drie aspekte gedek en melding van hulle impak op betrekkinge Al drie aspekte gedek en met mekaar verbind. Deurlopende verwysing na veranderende betrekkinge namate dinge ontwikkel het Die inhoud Minimaal en onsamehan gend Een aspek toereikend gedek Twee aspekte toereikend gedek Drie aspekte toereikend gedek, of twee goed gedek Al drie aspekte gedek met mate van verbinding met kwessie van betrekkinge Al drie aspekte goed gedek, met mekaar en met die kwessie van betrekkinge verbind Die hooffokus is op die betrekkinge tussen die magte en hoe dit geraak is deur tegnologie Fokus op wedywering in betrekkinge Algehele begrip Onseker oor wie die Koue Oorlog gevoer het Behandel slegs een van die vername moondhede Behandel albei magte, maar nie die veranderende betrekkinge nie Wisselvallige behandeling van veranderende betrekkinge Redelike begrip van veranderende betrekkinge Goeie begrip van betrekkinge en impak daarvan op bondgenote Verstaan veranderings in betrekkinge, impak op bondgenote en op res van die wêreld Geen Swak Toereikend Gemiddeld Goed Uitstekend Uitmuntend 50 Die Koue Oorlog

56 2 Onderwerp Onafhanklike Afrika Waaroor sal jy in hierdie onderwerp leer? Hoe idees oor Afrika-sosialisme, kapitalisme, demokrasie en eenpartystate na onafhanklikheid geïmplementeer is Hoe die Kongo as n instrument in die Koue Oorlog gebruik is Afrika-sosialisme in Tanzanië Die politieke, ekonomiese, maatskaplike en kulturele suksesse en uitdagings wat Tanzanië en die Kongo na onafhanklikheid ervaar het, insluitende die nalatenskap van kolonialisme Die rol van Afrika-leiers soos Patrice Lumumba, Mobutu Sese Seko en Julius Nyerere Die impak van interne en eksterne faktore op Afrika na onafhanklikheid Die rol van die Koue Oorlog in Afrika, met Angola as n gevallestudie Bron: Foto verskaf deur die Mary Evans Biblioteek, met byskrif: Februarie In reaksie op die moord op Kongolese onafhanklikheidsleier, Patrice Lumumba, op 17 Januarie 1961, marsjeer n groep betogers deur n straat in Londen met plakkate wat eis dat Belgiese troepe uit die Kongo gesit word. Marx Gedenkbiblioteek/Mary Evans Kom ons gesels oor hierdie onderwerp Die prent op hierdie bladsy toon betogers tydens n optog deur Londen. Hulle het gereageer op die moord in 1961 op die Kongolese onafhanklikheidsleier, Patrice Lumumba. Hulle plakkate eis dat Belgiese troepe uit die Kongo gesit word. Bespreek onderstaande vrae in groepe van drie: 1. Waarom vind betogings in burgerlike samelewings plaas? 2. Met spesifieke verwysing na Afrika, waarom dink julle het die mense besluit om te betoog? 3. Hoe effektief is die vorm van protes wat in die prent uitgebeeld word? Bespreek die voor- en nadele. Onafhanklike Afrika 51

57 52 Wat weet ek reeds? Nasionalisme In Graad 10 en 11 het jy van verskillende vorms van nasionalisme geleer en hoe hulle na die Tweede Wêreldoorlog verander het. Nasionalisme was voor die Tweede Wêreldoorlog n belangrike dryfkrag in Europa. Toe Afrikane in die Tweede Wêreldoorlog vir die Europese magte gaan veg het, is hulle blootgestel aan die idee van nasionalisme. Nasionalisme het in Afrika gegroei omdat Europese ryke baie lande in Afrika gekoloniseer het en hulle nasionale identiteit vernietig het. In die 1900 s is byna die hele kontinent van Afrika deur Europese lande regeer. Dit het die lewens van die mense van Afrika verander, want kolonisasie het die belange van koloniale (Europese) magte gedien, ten kose van die kolonies. Die koloniseerders het plaaslike arbeid gebruik om waardevolle minerale, grondstowwe en landbouprodukte ontgin. Hulle het hierdie grondstowwe van die kolonies geneem en hulle dan as vervaardigde goedere aan die kolonies terugverkoop. Hierdie vervaardigde goedere is teen enorme wins verkoop. Die proses van kolonisasie het ook meegebring dat die Europese magte baie min geld bestee het aan ontwikkeling van die kolonies. Die enigste infrastruktuur wat ontwikkel is, was om goedere na die hawens te vervoer om vandaar na Europese lande verskeep te word. Die stryd vir onafhanklikheid het in verskillende dele van die wêreld verskillende vorms aangeneem. Die stryd om onafhanklikheid in Afrika was lank en uitgerek omdat sommige Europese magte onwillig was om hierdie state met hulle enorme rykdom af te staan. Afrika-nasionalisme was n stelsel van selfverdediging waarmee die mense van Afrika hulle wou verenig en versterk. Die nasionale stryd in baie Afrika-streke is deur die Koue Oorlog beïnvloed. Ghana was in 1957 die eerste land in Afrika om onafhanklikheid te verkry. (Jy het in Graad 11 geleer van Ghana in die afdeling Goudkus tot Ghana.) Dit het aanleiding gegee tot die proses van dekolonisasie dwarsdeur die kontinent. Teen die 1970 s was die meeste Afrika-lande onafhanklik. Jy sal in hierdie onderwerp meer leer oor die stand van onafhanklike lande. Bron 1 In hierdie uittreksel praat Kwame Nkrumah op 10 Julie 1953 voor die Nasionale Vergadering, terwyl dit nog onder Britse bewind was: Toets myself Die reg van n volk om oor hulle eie bestemming te besluit, om hulle weg te vind in vryheid... is n onvervreembare reg... wat hulle nie kan kry as die magte wat sterker as hulle is, hulle hierdie reg ontneem nie. As daar n manier is om te weet of mense gereed is vir selfbestuur of nie, dan sê ek dat dit hulle bereidwilligheid is om hulle verantwoordelikheid om hulleself te regeer te aanvaar, want wie anders as n volk self kan sê dat hulle gereed is? Om dié rede is selfbestuur, waarop ons aandring, die manier waardeur ons mense hulle vermoëns kan ontwikkel en hulle potensiaal ten volle kan ontsluit. Onafhanklike Afrika (Bron: Aangepas en vertaal uit Wray, D (2003). Africa in the 20 th Century. Leerder-ondersteuningsmateriaal. GIED) Werk in groepe van drie of vier. Lees Bron 1 en beantwoord die volgende vrae. 1. Waarom het Afrikane geveg vir onafhanklikheid? 2. Volgens die bron, waarom het die proses om onafhanklikheid te verkry lank geduur? 3. Hoe het Afrikane gevoel oor die verkryging van onafhanklikheid? Haal uit die bron aan om julle antwoord te staaf. 4. Kwame Nkrumah was n Afrika-nasionalis. Stem julle saam? Staaf julle antwoord deur julle eie kennis en bewyse uit die bron te gebruik.

58 Onderwerp 2 Sleutelvraag vir hierdie onderwerp Hoe is onafhanklikheid in die 1960 s en 1970 s in Afrika bereik? Kaart van onafhanklike Afrika Bron: Aangepas uit world.com/africapolitical-map.htm. Die lande van Afrika en die jaar waarin elke nasie onafhanklik geword het Onafhanklike Afrika 53

59 Belangrike gebeure met betrekking tot Onafhanklike Afrika Gebeurtenis Datum Gevolge Berlyn-konferensie 1884 Europese magte kom ooreen om Afrika in belangesfere te verdeel. Die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog 1939 Afrikane het in die oorlog geveg en is blootgestel aan idees van demokrasie en vryheid. Brazzaville-konferensie 1944 Politieke, maatskaplike en ekonomiese hervormings in Franse kolonies is aanbeveel. Die einde van Wêreldoorlog II 1945 Afrikane keer terug van die oorlog met idees van vryheid en demokrasie. Dit het hulle stryd om onafhanklikheid beïnvloed. Pan-Africanist Congress 1945 Dit het aangedring op n einde aan koloniale regering en n einde aan rassediskriminasie, terwyl dit die uitgebreide stryd teen imperialisme en vir menseregte en gelykheid van ekonomiese geleenthede voortgesit het.die begin van die Koue Oorlog1945. Dit het n positiewe impak gehad op Afrika se stryd teen koloniale regering omdat die supermoondhede druk uitgeoefen het op die koloniale magte om onafhanklikheid toe te staan. Onafhanklikheid van Ghana 1957 Dit was die eerste Wes-Afrika-land om onafhanklikheid te verkry en ander lande te beïnvloed om teen koloniale regering te veg. All-Africa-konferensie 1959 Dit was in die laat 1950 s en vroeë 1960 s n konferensie van politieke partye en ander groepe. Dit is bygewoon deur afgevaardigdes van bevrydingsbewegings in gebiede nog onder Europese koloniale bewind. België onttrek uit die Kongo 1960 Na onafhanklikheid het die Kongo n instrument geword vir die Koue Oorlog. Tanganjika (later Tanzanië) verkry onafhanklikheid Organisasie vir Afrika-eenheid gestig 1961 Tanzanië het na onafhanklikheid Afrika-sosialisme geïmplementeer en n regverdiging vir n eenpartystaat gegee Dit is gestig om Afrikane te verenig en om te veg vir onafhanklikheid van koloniale regering. Rivonia-verhoor in Suid-Afrika 1964 Mandela en ander ANC-leiers tot lewenslange gevangenisstraf gevonnis. Sjinese bystand aan Afrika vermeerder 1970 Begin van die TANZAM-spoorlyn. Addis Abeba-ooreenkoms 1972 Dit het die noord-suid-burgeroorlog in Soedan beëindig. Revolusie in Portugal 1974 Beëindig die Portugees-Afrika-ryk en gee onafhanklikheid aan hierdie kolonies. Rhodesiese onafhanklikheid as Zimbabwe Slag van Cuito Cuanavale in Angola 1980 Mugabe draai teen Nkomo Lei tot Suid-Afrika se onttrekking uit Angola en Namibië. Koue Oorlog eindig 1990 De Klerk hef die verbod op ANC, SAKP en PAC op. Eerste demokratiese verkiesing 1994 ANC kom aan bewind; Mandela word president. in Suid-Afrika 54 Onafhanklike Afrika

60 Onderwerp 2 Belangrike rolspelers in hierdie onderwerp Kwame Nkrumah Hy het die Pan Africanist Congress georganiseer waarin hy verskillende strategieë vir die verkryging van onafhanklikheid in Ghana (destyds die Goudkus) ondersoek het. Hy het plaaslike ondersteuning verkry en n sterk organisasie, die Convention People s Party, gevorm. Sy party het Ghana in Maart 1957 na onafhanklikheid gelei en n voorbeeld geword van wat ander Afrika-lande sou kon bereik. Patrice Lumumba Patrice Lumumba was die eerste Eerste Minister van die Republiek van die Kongo. Hy was die leiersfiguur toe die Republiek van die Kongo onafhanklikheid van België verkry het. België was sedert die laat negentiende eeu aan bewind in die Kongo. Toe Lumumba in 1961 vermoor is, het hy n simbool van die stryd vir onafhanklikheid in Afrika geword. Julius Nyerere Julius Nyerere was n Tanzaniese politikus wat as die eerste president van Tanzanië gedien het toe dit in 1961 onafhanklikheid verkry het. Hy het Afrika-sosialisme ingevoer. Marcus Garvey Marcus Garvey is in 1887 in Jamaika gebore. Hy was n goeie spreker wat die Swart Nasionalistiese beweging en Pan- Africanist Movement beïnvloed het. Hy was n selfopgeleide sosiale aktivis wat in belang van swart mense en die hervestiging van Afro-Amerikaners in Afrika gewerk het. Hy het maatskaplike, ekonomiese en politieke vryheid vir swart mense bevorder. Harold Macmillan Britse Eerste Minister In 1960 het hy Suid-Afrika besoek waar hy n toespraak gelewer het wat nasionalistiese bewegings dwarsdeur Suid- Afrika beïnvloed het. Hierdie toespraak is aan die Suid- Afrikaanse Parlement in Kaapstad gelewer en word die Winde van Verandering - toespraak genoem. Dit was n teken van die Britse besluit om onafhanklikheid aan Britse Afrika-kolonies toe te staan. Mobutu Sese Seko Hy was van 1965 tot 1997 president van die Demokratiese Republiek van die Kongo. Hy het die land hernoem na Zaïre. Terwyl hy die amp beklee het, het hy n outoritêre regime gevorm, enorme persoonlike rykdom opgebou, en probeer om ontslae te raak van alle koloniale kulturele invloed. Hy was ten gunste van kapitalisme en sy anti-kommunistiese standpunt het hom Westerse bondgenote besorg. Bron: Foto s verskaf deur AfriPics Onafhanklike Afrika 55