EISTEDDFOD IN SUID-AFRIKA

Transcription

1 EISTEDDFOD IN SUID-AFRIKA met spesifieke verwysing na die Paarl-Vallei Eisteddfod Minette Du Toit-Pearce Hierdie tesis is vir die gedeeltelike voltooïng (50%) van die graad M.Mus (Sang) aan die Departement van Musiek, Stellenbosch Universiteit Maart 2009 Studieleier: Dr. Stephanus Muller

2 VERKLARING Hiermee verklaar ek, Minette du Toit-Pearce, dat die werk vervat in hierdie tesis my eie, oorspronklike werk is en dat dit nog nooit gedeeltelik of in die geheel aan n ander universiteit voorgelê of gepubliseer is nie Minette du Toit-Pearce Datum ii

3 OPSOMMING Die doel van hierdie tesis is tweeledig. In die eerste plek is dit om die oorsprong en geskiedenis van eisteddfod in die algemeen, maar dan meer spesifiek in Suid- Afrika, te dokumenteer. Die tweede deel van die tesis wil probeer om die betekenis en rol van die eisteddfod-verskynsel in Suid-Afrika vandag te formuleer. Dit sal gedoen word aan die hand van 'n gevallestudie, wat sal behels dat n plaaslike eisteddfod ondersoek en bespreek word. As gevolg van betrokkenheid by eisteddfods die afgelope vyf en twintig jaar (eers as deelnemer; later as onderwyser en beoordelaar), het die huidige skrywer met die verloop van tyd meer en meer gefassineerd begin raak deur die eisteddfod-verskynsel. Van die vrae wat deur hierdie deurlopende betrokkenheid ontstaan het, sluit die volgende in: Waarom bestaan eisteddfod vandag nog in Suid-Afrika? Watter rol speel dit in die hedendaagse kulturele opvoeding van leerders? Het dit nog n bestaansreg in die hedendaagse musikale (spesifiek vokale) praktyk? Hierdie tesis is daarop gemik om vas te stel waarom daar in sekere gemeenskappe soveel waarde aan eisteddfod geheg word. Hoekom het hierdie eeu-oue tradisie, verplaas uit die noordelike halfrond na Suid-Afrika, behoue gebly in n vreemde land? En hoekom is dit vir onderwysers, ouers en leerders so belangrik om daaraan deel te neem? Daar bestaan heelwat literatuur oor die internasionale geskiedenis van eisteddfod. Aangesien hierdie algemene geskiedenis reeds baie volledig opgeteken is, sal dit in die tesis slegs aangebied word as breë historiese raam vir die meer spesifieke geskiedenis van eisteddfod in Suid-Afrika. Die plaaslike geskiedenis van eisteddfod word egter gekenmerk deur baie min gepubliseerde inligting. Die literatuur wat wel bestaan is in baie gevalle onvolledig en handel oor die algemeen net tot die 1960s. Berigte in koerant- en tydskrifargiewe kan hoogstens help om eistedfodds in verskillende areas te identifiseer, datums daaraan te koppel, asook interressante voorvalle uit te lig. Wat akademiese literatuur betref dateer die jongste literatuur uit Die hipotese van die huidige studie hou verband met die vermoede dat daar in die afgelope veertien iii

4 jaar (sedert 1994) groot veranderinge ten opsigte van die betekenis en funksie van eisteddfod in Suid-Afrika ingetree het. Aangesien die literatuur ten opsigte van hierdie tydperk so gebrekkig is, sal hierdie hipotese dus empiries getoets word in 'n gevallestudie. Om eisteddfod in Suid-Afrika in 'n historiese konteks te plaas is dit belangrik om eers die oorsprong van eistedfood te ondersoek, en dus sal daar gekyk word na die ontstaan van eisteddfod in Wallis en die ontwikkeling daarvan tot op hede. Hierdie agtergrondstudie sal van hulp wees om vas te stel hoe eisteddfod in Suid-Afrika vergelyk met eisteddfod elders in die wêreld. Om die ontstaan en ontwikkeling van eisteddfod in Suid-Afrika te beskryf is egter meer gekompliseerd, aangesien die geskiedenis gebrekkig of glad nie opgeteken is nie. Die doel van hierdie navorsing is egter nie om n uitgebreide en volledige geskiedenis op te stel nie. Dit sou buite die omvang van hierdie tesis se afbakening val. Daar word egter gepoog om die geskiedenis van plaaslike eisteddfod geleidelik en ten dele uit tydgenootlike dokumente (soos koerante) en dié sekondêre literatuur wat beskikbaar is (sien bronnelys) saam te stel. Die belangrikste en miskien ook mees uitdagende afdeling van die tesis bestaan uit n diepte ondersoek van een spesifieke plaaslike Eisteddfod, die Paarl-Vallei Eisteddfod. Die doel van hierdie ondersoek was om n empiriese studie na eisteddfod te loods om inligting te bekom oor die spesifieke eisteddfod, maar ook oor die gemeenskap wat daaraan deelneem en dit ondersteun. Hierdie inligting is ingespan om interpretasies te vorm oor of n instelling soos eisteddfod nog relevant is en of dit enigsins nog waarde toevoeg tot die ontwikkeling van leerders/leerders/musici. Dit het ook spekulasie help rig oor die funksie en betekenis van eisteddfod vir deelnemers, ouers en onderwysers. iv

5 ABSTRACT The purpose of this thesis is twofold. In the first instance, it is to document the origins and history of the eisteddfod in general, and more specifically, in South Africa. In the second instance, this thesis will attempt to describe the meaning and role of the eisteddfod in South Africa. This will be achieved with the help of a case study, which will require that a local eisteddfod be researched and discussed. As a result of involvement with eisteddfods over a period of twenty-five years (first as a participant and later as a teacher and a member of the judging panel), the writer has, over time, become increasingly fascinated with the phenomenon of the eisteddfod. Some of the questions that have arisen include: Why do eisteddfods still take palce in South Africa? What role do they play in the present-day cultural education of learners? Do they still bear relevance in current musical (specifically vocal) practice? This thesis is aimed at determining why such high value is attached to eisteddfods in certain communities. Why did this centuries-old tradition, brought from the northern hemisphere to South Africa, survive for so long? And why is it so important for some teachers, parents and children that they must participate? There is a large volume of literature concerning the international history of the eisteddfod. As this general history is already comprehensively described, it will only be presented in this thesis as a broad historical framework for the more specific history of the eisteddfod in South Africa. The local history of the eisteddfod is, however, poorly covered by published information. The literature in existence is often incomplete, and in most cases covers only up to the 1960 s. News and magazine archives can only really help to identify the location and date of various eisteddfods, and to highlight some interesting aspects thereof. The latest academic literature was published as far back as The hypothesis of the current study relates to the suspicion that significant change has taken place in the last thirteen years (since 1994) regarding the meaning and v

6 function of the eisteddfod in South Africa. As the literature relating to this period is so sparse, this hypothesis will be empirically tested in a case study. To place the eisteddfod in South Africa in a historical context it is important to first investigate its origins. Its origin in Wales and subsequent development will be examined. This background study will assist in determining how eisteddfods in South Africa compare with those in other countries. To describe the development of the eisteddfod in South Africa is more complicated, due to the lack of an accurately described history. The defined scope of this thesis does not, however, include the production of an accurate history. Rather, a partial history is compiled using contemporary sources such as newspapers and magazines, as well as secondary sources. The most important and possibly the most challenging aspect of this thesis concerns an in-depth investigation of the Paarl-Valley Eisteddfod. The purpose of this investigation was an empirical study to collect information regarding a specific eisteddfod as well as the community that participate and support it. This information was used to form interpretations as to whether an institution like the eisteddfod is still relevant, and if it still adds value to the development of children, learners and musicians. It also helped to direct speculation about the meaning and function of the eisteddfod to participants, parents and teachers. vi

7 BEDANKINGS Aan my studieleier, dr. Stephanus Muller, wil ek my opregte dank uitspreek vir die inspirerende wyse waarmee hy my deur hierdie navorsingsproses gelei het. Baie dankie vir al die gesprekke, raad en humor wat hierdie taak uiters aangenaam gemaak het. Magdalena Oosthuizen vir haar ondersteuning en insig. Aan alle persone wat goedgunstiglik inligting aan my beskikbaar gestel het. Hier wil ek spesifiek mnr. Vaughan Pietersen en mnr. Broidy Ortell van die Paarl Vallei Eisteddfod bedank wat my met hulle geskiedenis en dokumente vertrou het. Aan almal wat onderhoude aan my toegestaan het, Ronel van Wyk, Leana Engelbrecht, Lynette Peterson, Maria van der Merwe, Sonja van Amstel, Suzanne Erasmus, Vaughan Pietersen en Broidy Ortell. Aan my eggenoot en familie, baie dankie vir die geduld en ondersteuning wat ek van julle ontvang het. Prof. Martin Kidd van die Departement Statistiek en Aktuariële Wetenskappe vir die hulp met die opstel van die vraelyste en verwerking van data. vii

8 INHOUDSOPGAWE Verklaring Opsomming Abstract Bedankings Inhoudsopgawe ii iii v vii viii INLEIDING HOOFSTUK 1 HISTORIESE OORSIG Historiese kontekstualisering Agtergrondsgeskiedenis van eisteddfod Die geskiedenis van die Llangollen Internasionale Musiek Eisteddfod Eisteddfod in Australië Eisteddfod in Suid-Afrika Johannesburg Kaapstad Bloemfontein Kroonstad Durban Oos-Londen Port Elizabeth, Potchefstroom en Pretoria viii

9 1.2.8 Stellenbosch 36 HOOFSTUK 2 EMPIRIESE STUDIE Die Paarl-Vallei Eisteddfod Die geskiedenis van die Paarl Vallei Eisteddfod Empiriese ondersoek: Paarl Vallei Eisteddfod Graad 1-3 Opsomming van data Graad 4-7 Opsomming van data Graad 8-12 Opsomming van data Ouers Opsomming van data Samevatting van vraelyste Aanbieding van data ingewin tydens onderhoude met ander 122 belangrike rolspelers Onderhoud met Ronel van Wyk Onderhoud met Leana Engelbrecht Kommentaar op onderhoude gevoer met Ronel van Wyk en Leana Engelbrecht ix

10 2.3.4 Onderhoud met Maria van der Merwe Onderhoud met Lynette Peterson Kommentaar op onderhoude gevoer met Maria van der Merwe en Lynette Peterson Onderhoud met Vaughan Pietersen Onderhoud met Broidy Ortell Kommentaar op onderhoude gevoer met Vaughan Pietersen en Broidy Ortell Onderhoud met Sonja van Amstel Onderhoud met Suzanne Erasmus Kommentaar op onderhoude gevoer met Sonja van Amstel en Suzanne Erasmus Slot Bronnelys Addendum A: Lys van eisteddfods in Suid-Afrika Addendum B: Vraelyste Addendum C: Resultate Addendum D: Items van die Paarl Vallei Eisteddfod x

11 INLEIDING Hierdie tesis bestaan uit twee gedeeltes, naamlik n historiese oorsig en n empiriese ondersoek. Die historiese oorsig handel oor die geskiedenis van die eisteddfod vanaf die ontstaan daarvan in Wallis tot en met die manifestasies daarvan in die hede in Suid-Afrika. Dit poog bloot om n raamwerk te vorm van n geskiedenis wat by tye uiters gebrekkig opgeteken is of glad nie meer beskikbaar is nie. In hierdie gedeelte word daar ook gekyk na die eisteddfod-verskynsel in ander lande soos Australië, Argentinië en Amerika. Aangesien daar reeds baie literatuur oor die internasionale geskiedenis van die eisteddfod bestaan, word hierdie konteks net kortliks bespreek. Die klem in hierdie afdeling val eerder op die ontstaan en groei van eisteddfod in Suid-Afrika. Die navorsing vir hierdie studie het aan die lig gebring dat hierdie geskiedenis onvolledig is, en die literatuur in baie gevalle verouderd. Daar is nietemin gepoog om n chronologiese tydlyn te skep waardeur die groei van die eisteddfod in plaaslike konteks uitgebeeld kan word. Die empiriese ondersoek behels n ondersoek wat in 2008 by die Paarl Vallei Eisteddfod gedoen is om sodoende die eisteddfod-fenomeen beter te verstaan. Die skrywer se betrokkenheid as beoordelaar by hierdie eisteddfod het 'n besondere insae in die funksionering van hierdie kultuurorganisasie beteken. Terselfdertyd het dit gelei tot heelwat vrae, soos waarom hierdie volksvreemde instelling deur die jare n eg Suid-Afrikaanse instelling geword het, waarom daar so n geweldige belangstelling in die eisteddfod is en hoekom leerders so graag daaraan deelneem. Dit het duidelik geword dat n instelling soos die Paarl Vallei Eisteddfod die ideale plek kon wees om antwoorde op hierdie vrae te probeer kry. Danksy die skrywer se betrokkenheid as beoordelaar, was die bestuur en organiseerders baie positief oor die navorsing, wat die proses vergemaklik het. Vanuit die staanspoor kon daar verskillende rolspelers geïdentifiseer word, naamlik die leerders, onderwysers, ouers, beoordelaars en organiseerders. Elk van hierdie groepe sou n spesifieke siening en ervaring ten opsigte van die eisteddfod hê en dit was dus belangrik om hulle almal by die studie in te sluit. 1

12 Daar is besluit om van twee metodes gebruik te maak om inligting te bekom. Die eerste sou vraelyste aan die leerders en ouers wees (sien Addendum B). Dit sou die mees effektiewe metode wees om baie inligting van baie respondente in n beperkte tyd te bekom. Om onderhoude met individuele leerders en ouers te voer sou té tydrowend wees en ook nie prakties moontlik nie, aangesien die skrywer ook tydens hierdie studie as beoordelaar opgetree by dieselfde eisteddfod opgetree het. Die vraelyste was dus deur die loop van die verrigtinge aan die leerders en ouers beskikbaar en hulle kon dit op hulle eie tyd invul en in n houer plaas wanneer hul die lokaal verlaat. Die leerders se vraelyste is in drie groepe verdeel wat hoofsaaklik deur ouderdom bepaal is. Die groepe was Graad 1-3, Graad 4-7 en Graad Daar is vir elke groep n ander vraelys opgestel wat gepas was vir die spesifieke ouderdomsgroep. Die vraelyste het verskil ten opsigte van taalgebruik en vraagstelling. Die Graad 1-3 vraelys was meestal JA/NEE antwoorde, terwyl die Graad 8-12 leerders meer geleentheid gekry het om hulle eie menings te gee. Aangesien die Graad 1-3 groep moontlik probleme sou ondervind met die invul van hierdie vraelyste is daar besluit om na afloop van die verrigtinge hul vraelyste op n mondelinge wyse in te vul. Hier is gebruik gemaak van twee onpartydige persone wat die vrae aan elke deelnemer gestel het en die antwoorde neergeskryf het. Alle respondente van hierdie drie ouderdomsgroepe het vrywillig die vraelyste ingevul met die goedkeuring en toestemming van hul ouers. Verder was die vraelyste anoniem en kon geen inligting dus met spesifieke leerders verbind word nie. Daar was net een vraelys wat aan alle ouers gegee is en dit het ook hoofsaaklik uit JA/NEE vrae bestaan. Alle vraelyste is in Afrikaans en Engels verskaf aangesien dit die twee tale is waarin die leerders onderrig ontvang by die betrokke skole wat aan hierdie eisteddfod deelneem. Die vraelyste is met behulp van prof. Martin Kidd van die Sentrum vir Statistiese Raadgewing van die Departement vir Statistiese en Aktuariële Wetenskappe, Universiteit Stellenbosch opgestel om te verseker dat dit statisties korrekte en bruikbare antwoorde sou oplewer. Die data wat ingewin is, is ook deur prof. Kidd 2

13 verwerk en in historigramme (grafieke) saamgevat (sien Addendum C). Daar was egter gevalle waar respondente nie n vraag beantwoord het nie of slegs n gedeelte van n vraag beantwoord het. In sommige gevalle het respondente meer as een opsie gekies. In n situasie waar daar met vraelyste gewerk word, sou dit wenslik wees om n voorafgaande gevallestudie (loodsprojek) te doen om te verseker dat die vraelyste die soort data oplewer wat verwag is. Die probleem in hierdie geval was egter dat die eisteddfod net een keer n jaar plaasvind en dat die geleentheid om n gevallestudie te doen nie binne die tydsbeperking van hierdie studie beskikbaar was nie. Waar daar in hierdie studie vrae was wat nie ingevul is nie, of slegs gedeeltelik ingevul is, is die uitkomste gebasseer op die hoeveelheid respondente wat wel die vraag beantwoord het. Alhoewel dit gebruiklik is om alle rou data in n addendum te vervat, is daar besluit om in hierdie studie die data in tabelformaat in die teks in te sluit om dit sodoende makliker te maak vir die leser om te verwys na die data. Elke vraelys word afsonderlik bespreek en binne hierdie besprekings word elke vraag se data weergegee. n Samevatting of interpretasie van die data volg na elke vraelys en n algemene samevatting volg nadat al vier vraelyste bespreek is. Dit help om die data van die verskillende ouderdomsgroepe met mekaar te kan vergelyk en bepaalde afleidings te maak. Die tweede manier waarop inligting bekom is, was deur middel van persoonlike onderhoude met onderwysers, organiseerders en beoordelaars. Aangesien die huidige skrywer as beoordelaar opgetree het tydens die betrokke eisteddfod is daar besluit om met persone wat in dieselfde jaar by ander eisteddfods as beoordelaars opgetree het, onderhoude te voer. Daar is ook sekere onderwysers geïdentifiseer wat sou kon deelneem aan die onderhoude. Daar is besluit om twee onderwysers wat met laerskoolleerders werk en twee onderwysers wat met hoërskoolleerders werk te betrek by die onderhoude om verskeie insigte en opinies te bekom. Die skrywer het by die hoërskool onderwysers twee persone geïdentifiseer wat moontlik twee uiterste sieninge kon verteenwoordig. Die een 3

14 onderwyser is reeds meer as twintig jaar by die eisteddfod (spesifiek by eisteddfod in die Paarl) betrokke en die ander onderwyseres was tydens die studie vir die eerste maal by die spesifieke eisteddfod betrokke. Daar was n groot ouderdomsverskil tussen die twee persone en die skrywer wou doelbewus sien watter verskille en ooreenkomste daar in die twee persone se sieninge oor die eisteddfod kon wees. Vir die onderhoude met die organiseerders is daar hoofsaaklik gefokus op die bestuur van die Paarl Vallei Eisteddfod en spesifiek die voorsitter en n voormalige voorsitter. Vir elke rolspeler is daar n lys vrae saamgestel om die onderhoud te struktureer, maar in baie gevalle het die persone heelwat inligting vrywillig en buite die beperkings van die struktuur verskaf. Die onderhoude word in hierdie studie een vir een bespreek, maar ook in bepaalde samehange ten einde vergelykings, ooreenkomste en verskille in die terugvoering uit te lig. Die slot dien as n samevatting en bondige interpretasie van die resultate van die empiriese ondersoek en die studie as geheel. 4

15 HOOFSTUK 1 HISTORIESE OORSIG 1.1 Historiese kontekstualisering Agtergrondsgeskiedenis van eisteddfod Die terme musiekfees of eisteddfod word in omgangstaal gebruik om te verwys na n byeenkoms waar daar op musiek-maak gekonsentreer word. Dit is egter belangrik om vir die doel van hierdie navorsing n duidelike onderskeid te tref tussen die betekenisse van hierdie twee terme. A.J. Westrup skryf in sy artikel British Music Festivals die volgende: Sometimes the name festival has been used rather loosely A festival is to be regarded as a number of different musical events, linked perhaps by some common purpose, which are performed at a particular place in reasonably close succession and within a reasonably short time (1949:1) 'n Voorbeeld van hierdie tipe fees wat deur Westrup beskryf word is die Glyndebourne Festival wat as 'n somerseisoen vir opera-uitvoering begin het en tans bestaan as 'n algemene musiekfees. Westrup skryf egter verder: A particular type of festival is the competition festival. No doubt this is not a festival at all in the strict sense of the word The British festivals of this kind date from the 1880 s. In Wales the Eisteddfod (or session ) is a slightly older institution, claiming its ancestry goes back to the time of the Druids (1949:2). Dit wil dus voorkom of eisteddfod hoofsaaklik van n musiekfees verskil deurdat dit n soort kompetisie is waartydens deelnemers toekennings ontvang en 5

16 kategoriewenners en n algehele wenner aangewys word. Vir die doel van hierdie navorsing sal daar op eisteddfod, soos omskryf deur hierdie onderskeid, gekonsentreer word. Die woordeboekdefinisie van die woord eisteddfod is 'n Kunsfees met wedstryde in musiek, digkuns, ens.; kunswedstryd, - fees (Odendal, 1994:189). Die term eisteddfod is afgelei van die Walliese woord eistedd wat sit of sitting beteken. Soos later in hierdie hoofstuk duidelik sal word, is hierdie term egter eers in die agtiende eeu in gebruik geneem. Boyd beskryf die eerste vorm van eisteddfod as n kompeterende fees van Walliese oorsprong. Dit is deur barde (sangers) 1 gehou en het hoofsaaklik op musiek en literatuur gekonsentreer. Aspirant musikante en digters het tydends hierdie geleenthede teen mekaar meegeding om n ereposisie in die huishouding van adelikes te bekom (Grove Music Online:2007). Die vroegste geskiedenis van hierdie byeenkomste is baie onvolledig gedokumenteer. Die eerste melding wat daar van so n byeenkoms gemaak word is in die jaar 517, toe die bard Taliesen waargeneem het as voorsitter van die fees by Ystem Llwdiarth in die Suide van Wallis. Twintig jaar later is daar weer n samekoms gehou, hierdie keer in Conway, Noord Wallis (Young, Grove Music Online:2008). Die eerste gedokumenteerde byeenkoms het in 1176 plaasgevind toe Lord Rhys ap Gruffydd digters en musikante na sy hof by Cardigan genooi het vir n groot feestelike byeenkoms (Boyd, Grove Music Online:2007). Kompetisies is gehou waartydens barde, digters, harp-, viool- en fluitspelers teen mekaar meegeding het (Klausner, 1989). Hierdie byeenkoms toon n aantal ooreenkomste met die moderne eisteddfod, naamlik die kompetisiestruktuur, die oorhandiging van trofeë en die feit dat hierdie byeenkoms reeds vir n jaar voor die aanvang daarvan oor die Britse Eilande aangekondig is (Boyd, Grove Music Online:2007). 1 Barde was Keltiese digters en musikante wat verantwoordelik was vir die ontwikkeling van letterkunde en sekulêre musiek in Ierland, Skotland en Wallis. Hul was gewoonlik in diens van n koning of n prins en is vir hul dienste betaal ( 6

17 Soortgelyke byeenkomste word in latere geskiedenis opgeteken. Belangrike voorbeelde hiervan is die byeenkoms wat Lord Gruffyd ap Nicolas in 1450 by Carmarthen gehou het en die twee geleenthede by Caerwys, Flintshire in 1523 en Die beskermheer van laasgenoemde was Koningin Elizabeth I, en die doel was to rid the principality of numerous vagraunt and idle persons naming theim selfes mynstrelles Rithmers and Barthes. (Boyd, Grove Music Online:2007). Die sosiale belang van die barde het aansienlik afgeneem tydens die Tudor periode en daar is geen rekords van enige soort byeenkomste in die sewentiende eeu nie. In die agtiende eeu is daar hoofsaaklik tavern eisteddfods gehou. Die enigste bewyse wat bestaan rondom hierdie byeenkomste in die agtiende eeu is n inskrywing op n almanak van ene John Prys in 1760: Be it known that an Eisteddfod of the Poets and Musicians of Wales will be held at the Bull in Bala Town, on Whit-Monday and Whit-Tuesday in It will be held under the same rules and in the manner as the ancient Eisteddfod of Caerwys in the days of Queen Elizabeth (Boyd, Grove Music Online:2007). Jean Meiring skryf in sy artikel en die meervoud is eisteddfodau wat op 6 Augustus 2005 in Die Burger gepubliseer is dat Edward Williams, n steenwerker van Wallis, en van sy landgenote in ongeveer 1803 in Londen byeengekom het, klippe in n sirkel gepak en n vergete seremonie uitgevoer het wat Williams in n ou Walliese manuskrip gevind het. Hulle was geklee in die lang klede van druïdedigters en het eksentrieke rituele uit die verlede uitgevoer. Williams het glo die seremonie onder sy digtersnaam Iolo Morganwg behartig. So is die Gorsedd Beirdd Ynys Prydain, oftewel die Vereniging van die druïdedigters van die eiland van Brittanje, in die lewe geroep. Dit blyk egter dat daar nooit n manuskrip bestaan het nie en dat Iolo Morganwg deur middel van n ooraktiewe, patriotiese verbeelding die hele seremonie self uitgedink het. Dit het glo die Walliese verbeelding aangegryp en het n instelling geword (Meiring: Die Burger, 6-Aug-2005). 7

18 In 1819 is n histories-belangrike eisteddfod gehou by die Ivy Bush Inn in Carmarthen. Hierdie geleentheid word beskou as die eerste grootskaalse byeenkoms van volksmusiek en poësie. Dit is ook tydens hierdie geleentheid waar die Gorsedd vir die eerste keer met die eisteddfod geassosieër word (Royal National Eisteddfod webblad:2007). Die eerste Nasionale Eisteddfod is in 1861 in Aberdene in Glamorgan gehou. Uit die staanspoor was dit duidelik dat hierdie jaarlikse instelling deur finansiële probleme gekelder sou word. In 1880 word die Nasionale Eisteddfod Assosiasie gestig, wat groot steun van die Cymmrodorion Vereniging in Londen ontvang het (Royal National Eisteddfod webblad:2007). 2 Sedertien was daar elke jaar n nasionale eisteddfod gehou wat om die beurt plaasvind in Noord- en Suid-Wallis. Slegs in 1914 (met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog) en 1940 (weens die Tweede Wêreldoorlog) was daar geen eisteddfods nie. In 1947 is die eerste Internasionale Eisteddfod gehou in Llangollen in die Noorde van Wallis. Die doel hiermee was om vrede tussen die nasies te bevorder na die oorlogsjare (Royal National Eisteddfod webblad:2007). Walliese gemeenskappe wat hulle in die buiteland gaan vestig het sou voortbou op hul patriotiese liefde vir Walliese kultuur en het die eisteddfodtradisie voortgesit. Die eerste gedokumenteerde spore wat hierdie skrywer kon opspoor van eisteddfods buite die Britse Eilande, verwys na n eisteddfod in Carbondale, Pennsylvania in die Verenigde State van Amerika in Eisteddfod het egter vinnig uitgekring na ander state en stede in die VSA, soos Ohio, New York en Los Angeles (Young, Grove Music Online:2008). In 1867 het n Walliese gemeenskap hul eie eisteddfod op kersdag in Ballarat, Victoria, Australië gehou. Later het dit ook uitgebrei na ander stede soos Canberra, waar daar tot vandag toe jaarliks n eisteddfod gehou word (History of the Australian National Eisteddfod:2008). 2 Die Cymmrodorion Vereniging is in 1751 in Londen gestig vir die ondersteuning van Literatuur, Wetenskap en Kuns wat verband hou met Wallis. Die vereniging is selfonderhoudend en niepolities. Dit bestaan vandag nog en speel n belangrike rol in die Walliese gemeenskap in Londen ( 8

19 In die laat-negentiende eeu het n groep setlaars hulle gaan vestig in die Chubutvallei in Patagonia, Argentinië. In 1875 word die eerste eisteddfod daar gehou. Dit het egter net vir n paar jaar aangehou. In 1965 word die tradisie weer hervat en word daar jaarliks twee eisteddfods in die Chubutvallei gehou ( Die eerste word in September gehou en vind plaas in die dorpie Gaiman, en staan bekend as die Youth Eisteddfod. Leerders en jong volwassenes tot op die ouderdom van vyf en twintig mag hieraan deelneem. Die tweede eisteddfod wat in Trelew gehou word is egter die belangrikste. Persone ouer as vyf en twintig mag hieraan deelneem. Deelnemers kom van regoor Argentinië en daar is gewoonlik beoordelaars van Wallis op die beoordelaarspaneel. Die verrigtinge word hoofsaaklik in Wallies, Spaans en Engels aangebied. Twee interressante toekennings tydens die Chubut Eisteddfod is onder andere vir die beste Spaanse gedig, waarvoor die wenner n silwer kroon en prysgeld ontvang. Die skrywer van die beste Walliese gedig ontvang n gekerfde houtstoel. Laasgenoemde seremonie is gebasseer op die ou Bardiese seremonie waartydens God gevra word vir vrede en gesondheid ( In 1908 is daar op die eiland Jersey n eisteddfod gestig nadat een van die kerkvaders gevoel het dit is n manier om spraak, musikale voordrag en kultuur op die eiland te verbeter. Die eisteddfod het baie vinnig gegroei en daar is nuwe katagorië soos Handwerk, Naaldwerk, Dans, Fotografie en Kuns bygevoeg om nog meer persone by die instelling te kon betrek. Met die uitsondering van die jare tydens die twee wêreldoorloë het hierdie eisteddfod nog elke jaar sedert sy ontstaan plaasgevind. Tans word daar elke jaar twee byeenkomste gehou: The Festival of Creative Arts in Maart en The Festival of Performing Arts in November, waarvoor daar elke jaar ongeveer 3000 inskrywings per fees ontvang word. Laasgenoemde fees is egter alombekend as die Herfsfees. In 1998 is die eisteddfod se negentigste bestaansjaar gevier met n daglange byeenkoms by Samarès Manor en in 2008 is die Eeufeesviering deur die loop van die jaar gevier met konserte, uitstallings en straatfeeste ( 9

20 1.1.2 Die geskiedenis van die Llangollen Internasionale Musiek Eisteddfod Die Llangollen Internasionale Musiek Eisteddfod word as die eerste werklike internasionale musiekfees beskou. Soos reeds vermeld het dit gespruit uit die Nasionale Eisteddfod wat jaarliks in Wallis gehou is. In 1947 het nie-walliese groepe vir die eerste keer deelgeneem aan die Eisteddfod. Harold Tudor, n amptenaar van die Britse Raad ( British Council ) in Wallis, was verantwoordelik vir die konsep om musiek te gebruik om verhoudinge tussen lande te bevorder na afloop van die Tweede Wêreldoorlog. Hy het in 1943 reeds lede van verskillende regerings wat in ballingskap was, na die Nasionale Walliese Eisteddfod in Bangor genooi. In 1945 het Tudor voorgestel dat daar n Internasionale Koorkompetisie tydens die 1947 Nasionale Walliese Eisteddfod gehou word. Die Raad van die Nasionale Eisteddfod was egter besig om weer op die been te kom na die oorlog en het gevoel dit sou nie moontlik wees om Tudor se versoek toe te staan nie. Tudor het 'n ander heenkome vir sy planne gaan soek en het sukses behaal in Llangollen. W.S. Gwynn Williams, n Walliese komponis en musiekpubliseerder en George Norting, n onderwyser en voorsitter van die plaaslike raad, het die idee ondersteun dat die Eisteddfod na hul dorp moes kom ( Adams, 2006). Die ondersteuning van die publiek vir hierdie inisiatief was oorweldigend en in 1946 is die eerste vergaderings gehou. Daar was egter kommer dat daar nie kore uit die buiteland sou kom deelneem nie en die Britse Raad het onderneem om aktief Europese groepe te vind en uit te nooi om in Llangollen te kom deelneem. n Ander probleem was dat daar nie n lokaal was wat groot genoeg sou wees om n byeenkoms van die voorgestelde grootte te huisves nie. Williams het egter by die Anglesey Eisteddfod n markiestent gesien wat sitplek vir sowat sesduisend mense voorsien het en die tent is dadelik bespreek vir die eisteddfod wat in Junie 1947 in Llangollen sou plaasvind. Die dorp het n aanbod 10

21 van die Britse Raad om die Eisteddfod te finansier van die hand gewys en 1000 is deur die publiek ingesamel. Komitees is gestig om die organisasie van onder andere die finansies, kaartjies, gronde, gasvryheid, huisvesting en bemarking te behartig. 3 Drie van die belangrikste aspekte wat aangespreek moes word was huisvesting, voedsel en die taalkwessie. Die Komitee vir Gasvryheid en Akkomodasie het feitlik net uit vroue bestaan en in die maande voor die aanvang van die eisteddfod het hulle honderde huise in en om Llangollen besoek om geskikte akkomodasie vir besoekende kunstenaars en toeskouers te soek. Plaaslike deelnemers sou op kampbeddens in die skool en in kerksale slaap. Die tweede moeilike logistieke probleem het gehandel oor kos. Aangesien die oorlog pas verby was en voedseltekorte algemeen was, moes die organiseerders met die Britse Ministerie van Voedsel onderhandel om nood voedselrantsoen koepons te kry sodat genoeg kos vir almal beskikbaar gemaak kon word. Laastens moes daar dringend vertalers gevind word, aangesien Engels nie alle besoekers se tweede taal was nie. Onderwysers en leerlinge van die plaaslike skool is vir hierdie taak gebruik (Adams, 2006). Na al die harde werk om die Eisteddfod te reël was die organiseerders steeds nie seker of daar enige deelnemers uit die buiteland sou opdaag nie. Die verligting was dus groot toe daar in Junie veertig kore vanuit veertien lande, onder andere Frankryk, Spanje, Hongarye, Portugal en Holland opgedaag het (Adams, 2006).Vandag gaan hierdie eisteddfod steeds van krag tot krag en is daar jaarliks tussen tweeduisend en vyfduisend deelnemers en ongeveer vyftigduisend toeskouers ( n Belangrike aspek van die Llangollen Eisteddfod is dat daar steeds groot klem gelê word op die rol wat musiek speel om vriendskapsbande te smee. Die deelnemers kom van ongeveer vyftig verskillende lande en neem deel in kategorieë soos Volksmusiek en dans, Koor, Solosang en Instrumentaal. 3 George Norting was die Voorsitter van die Uitvoerende Raad, Gwynn Williams was die Direkteur van Musiek, Harold Tudor die Direkteur van Bemarking en Publikasies en W. Clayton Russon, n plaaslike besigheidsman, was die President. (Adams, 2006) 11

22 Die beste deelnemers van die dag se uitdunne tree elke aand op tydens groot gala-geleenthede saam met bekende kunstenaars. Placido Domingo het in in 1968 sy debuut in die Verenigde Koninkryk gemaak by dié eisteddfod. Ander bekende sangers wat met die eisteddfod verbind word is onder andere Luciano Pavarotti, Kiri Te Kanawa, James Galway, Montserrat Caballe en die Walliese tenoor Bryn Terfel ( Die leuse van die eisteddfod van 1947 was Byd gwyn fydd byd a gano; Gwaraidd fydd ei gerddi fo, wat vry vertaal na Geseënd is n wêreld wat sing; Sagmoedig is die liedere. Hierdie leuse word vandag nog gebruik. Die Llangollen Internasionale Musiek Eisteddfod is in 2004 benoem vir n Nobel Vredesprys, maar helaas was die aansoek onsuksesvol (Cousins, ). Die benoeming illustreer egter dat die mense van Wallis steeds baie waarde aan eisteddfods heg. Die feit dat die hooftaal by hierdie geleenthede in Wallis vandag steeds Wallies is, is n aanduiding dat die eisteddfod as n medium gebruik word om volkstrots en bewaring van die Walliese kultuur en karakter te bevorder. 12

23 1.1.3 Eisteddfod in Australië Soos vroeër in die hoofstuk vermeld is, vind daar reeds sedert 1867 eisteddfods in Australië plaas. Walliese setlaars wat na Australië gegaan het om in die myne te gaan werk het jaarlikse musiekfeeste gehou. Dit het in Victoria begin en later uitgebrei na ander dele van Australië, soos Canberra ( In 1929 is die Canberra Mannekoor gestig en n voorstel om n eisteddfod te begin is deur die dirigent William J. Hunt gemaak. In 1937 is reëlings getref vir die eerste Jeug-Eisteddfod wat kategorieë vir Sang, Instrumentaal en Dans bevat het. Suksesvolle daaropvolgende eisteddfods is tot 1941 gehou, toe die Tweede Wêreldoorlog die voortsetting daarvan ontwrig het. Die tradisie is weer in die laat-veertigerjare hervat en die Australiese Nationale Eisteddfod Raad is gestig onder die beskerming van die Goewerneur-Generaal en die Eerste Minister. Die eisteddfod sou n manier wees om die nasionale ontwikkeling van kultuur en uitvoerende kunste in Australië te bevorder ( Sedertdien vind daar elke jaar sedert 1955 n eisteddfod in Canberra plaas waar daar ongeveer vierduisend vyfhonderd kandidate deelneem as individue, ensembles, kore en orkeste. Groot klem word by hierdie eisteddfod gelê op die rol wat eisteddfod as opvoedkundige geleentheid kan speel. Die Eisteddfod Vereniging is n nie-winsgewende organisasie; dus word daar staat gemaak op die betrokkenheid van die gemeenskap vir finansiële skenkings en op vrywilligers wat help met alle aspekte van die organisasie van die Eisteddfod ( n Nuwe eisteddfod-model het in die tagtigerjare in New South Wales, Australië begin, naamlik die Rock n Roll Eisteddfod. Dit was die idee van n plaaslike radiostasie in Sydney en is vir die eerste keer in 1980 gehou. Geborg deur Coca-Cola en die New South Wales Raad vir Kultuur het n paar hoërskole in Sydney bymekaar gekom om te wys oor watter talente hulle leerders beskik. Dit was n geleentheid vir deelnemers om hulself uit te druk in alle genres en 13

24 mediums nie net deur middel van klassieke musiek nie ( In 1988 het die Raad van Gesondheid die geleentheid raakgesien om die Rock Eisteddfod as n platvorm vir gesondheidsopvoeding te gebruik en is die nie-rook program Quit For Life aan die eisteddfod gekoppel. In die negentigerjare het die naam verander na die Rock Eisteddfod Challenge en as gevolg van die reuse sukses wat dit behaal het, het dit posgevat in New Zealand en in Engeland. 4 Sterk klem word gelê op die anti-rook, -dwelm en -alkohol beleid en daar word groot sukses met hierdie veldtogte behaal. In 2003 het die VSA se Ambassadeur vir HIV-VIGS, Jack Chow, die organiseerders van die Rock Eisteddfod Challenge gevra om te help met die verspreiding van die boodskap oor voorkoming van HIV in Suid- Afrikaanse skole. Die Global Rock Challenge het ontstaan met die leuses My Life I Decide en Be Your Best. n Reuse byeenkoms is in die Coca-Cola Dome in Johannesburg gehou waartydens meer as tweeduisend leerders van sewe en twintig skole deelgeneem het ( Die getalle in Suid-Afrika het intussen gegroei na tienduisend deelnemers uit honderd vyf en dertig skole uit die Wes-Kaap, Vrystaat, Gauteng, KwaZulu-Natal en Noordwes Provinsie. Die Global Rock Challenge vind tans in New Zealand, Duitsland, Engeland, Japan, die Verenigde Arabiese Koninkryk en Suid-Afrika plaas. Daar word beraam dat daar wêreldwyd al meer as een miljoen leerders tussen die ouderdom van ses en negentien jaar deelgeneem het aan Global Rock Challenge. Alhoewel hierdie byeenkomste afwyk van die tradisionele eisteddfod-model, bly die beginsels dieselfde. Dit is steeds n kompetisie waartydens deelnemers in kategorieë teen mekaar deelneem en pryse en toekennings ontvang. Die hoofdoel van die byeenkoms is steeds vir die behoud en bevordering van kultuur en die opvoeding van die jeug speel n baie groot rol. Wat opvoedings-ideaal betref, onderneem die deelnemers om geen tabak, alkohol of dwelms te gebruik nie en so word daar bewustheid gekweek oor die 4 In New Zealand is daar ongeveer sestienduisend deelnemers van honderd een en sewentig skole wat jaarliks aan hierdie Eisteddfod deelneem ( 14

25 nadele van die misbruik van hierdie middele. Die Rock Eisteddfod Challenge voer in hul manifes aan dat leerders nie net die geleentheid kry om hul kunsvorms te ontwikkel nie, maar ook om lewensvaardighede soos leierskap, organisasie, probleemoplossing, spanwerk en kommunikasie aan te leer. Deelnemers word ook opgelei in hul onderskeie kunsvorme en doen waardevolle ondervinding op in veral tegniese aspekte soos die ontwerp en bou van dekor, grimering, beligting, die ontwerp en maak van kostuums en die finansiering van die projekte. Pryse word toegeken aan individue, groepe en skole wat sukses behaal op alle vlakke van voorbereiding en deelname aan hierdie Eisteddfod ( Eisteddfod in Suid-Afrika Die ontstaan en groei van eisteddfod in Suid-Afrika is hoofsaaklik aan twee groepe mense te danke, naamlik Walliese setlaars en Afrikaners. Elkeen van hierdie groepe het 'n baie belangrike rol gespeel in die vormingsjare en elkeen het spesifieke redes gehad vir hul betrokkenheid by eisteddfod. In die Suid- Afrikaanse konteks is die term kunswedstryd 5 redelik algemeen deur Afrikaanssprekendes gebruik om hierdie byeenkomste te benoem. Reeds in die naamgewing word 'n verdeling tussen Afrikaans- en Engelssprekendes gesuggereer. 5 Die term kunswedstryd beteken n openbare wedstryd tot die bevordering van kunsvaardigheid, kunssmaak en kunswaardering in al die kunsvorme. Die woord is die Afrikaanse vorm van die woord eisteddfod (Van den Heever, 1973:6). In hierdie studie sal kunswedstryd as 'n sinoniem vir eisteddfod gebruik word. 15

26 1.2.1 Johannesburg In 1891 word daar vir die eerste keer in die Zuid-Afrikaansche Republiek melding gemaak van musiekwedstryde met voorgeskrewe stukke. Alhoewel die woorde kunswedstryd of eisteddfod nie aan hierdie geleenthede gekoppel is nie, was hierdie musiekwedstryde moontlike voorgangers van wat vandag onder hierdie terme verstaan word. Pieter Kapp bring nie hierdie noordelike inisiatiewe in berekening wanneer hy skryf dat die eerste eisteddfods in 1902 voorkom en dan versprei vanaf die Kaapprovinsie na ander dele van die land nie. Tydens hierdie byeenkomste waarvan Kapp melding maak was die hele program in Engels en was daar slegs n klein afdeling vir Afrikaanse Voordrag. Die Afrikaanssprekendes wat hieraan deelgeneem het, het gevoel dat daar nie genoeg geleentheid binne die kompetisie was om die Afrikanerkultuur en -idioom uit te bou nie (Kapp, 1975: ). In die Transvaal gaan die geskiedenis van eisteddfod hand aan hand met dié van die Goudvelde (Goud is in 1886 aan die Witwatersrand ontdek). Die Walliese setlaars wat op die myne gewerk het, het n behoefte ontwikkel om te verenig as n kultuurgemeenskap in hul nuwe omgewing. Die verloop van gebeure is hier egter nie deeglik opgeteken nie en dit lyk asof daar in die vormingsjare van plaaslike eisteddfod verskeie geleenthede gehou is wat bygedra het tot die amptelike stigting van die Nationale Eisteddfod. 6 Op 9 November 1890 het ongeveer twintig setlaars in n klein saaltjie in Johannesburg byeengekom vir die stigting van wat later as die Cambrian Society 7 bekend sou 6 In elk van die drie bronne wat die huidige skrywer hier geraadpleeg het, word daar verskillende datums en name aan die eerste eisteddfod in die Transvaal gekoppel. Daar is gepoog om hierdie gegewens chronologies korrek uiteen te sit, maar die geskiedenis is ten opsigte van hierdie gebeure nie akkuraat genoeg opgeteken is nie. 7 Hierdie vereniging het bestaan uit persone van Walliese afkoms wat wou bydra tot die versterking van die Walliese kultuur en identiteit. Later is nie-walliese lede toegelaat, byvoorbeeld wanneer iemand homself met die Walliese nasionale gevoel vereenselwig het of 16

27 staan. Twee jaar later is daar n banket gehou ter viering van St. David s Day op 1 Maart 1892 en die volgende dag is daar n vergadering belê waartydens die vereniging amptelik gestig is en planne gemaak is om die Walliese kultuurlewe aan die Witwatersrand lewend te hou. Een van die setlaars, Hugh Gwynn, was verantwoordelik vir die eerste gesprekke oor die moontlikheid om n kulturele byeenkoms te reël waarin Walliese tradisies uitgeleef en beoefen kon word en daar is besluit om n eisteddfod te hou. Volgens Van Hoogstraten, het die eerste eisteddfod egter eers in 1896 in n klaskamer naby Von Bradis Square plaasgevind. n Lid van die Vereniging, ene Mnr D.M. Williams, het die volgende te sê gehad: That gathering was exclusively Welsh in character, and all the competitions were crowded into one day. (Van Hoogstraten, geen datum:9). Ander gedokumenteerde byeenkomste in 1896 was in Julie in Benoni en op 25 Desember in Johannesburg (in n saal in Turffontein) gehou. Die sillabus is deur Ds. E.P. Davies, Ds. J. Lloyd (Presbiteriaanse Kerk, Turffontein), Walliese mynwerkers en besigheidslui opgestel. Dit was n jaarlikse instelling tot en met 1899 (toe dit vermoedelik gestaak is weens die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog) en is weer in 1905 hervat na die einde van die oorlog (Van Den Heever, 1973: 14). Die Cambrian Society het in 1899 die volgende verklaring uitgereik: The Eisteddfod is Wales s great gift to South Africa. There are many appeals to the people and any of them would be sufficient to keep the Eisteddfod alive (Van Hoogstraten, geen datum:5). Klem is gelê daarop dat een van die eisteddfod se hoofdoelwitte dié van kulturele opvoeding was. Amateurs van enige ouderdom kon op n kompeterende vlak met ander meeding om sodoende standaarde te stel en groei en ontwikkeling aan te moedig (Van Hoogstraten, geen datum:5). Alhoewel die geskiedenis baie onvolledig opgeteken is, kan daar met redelike sekerheid afgelei word dat daar teen 1910 reeds etlike eisteddfods of musiekfeeste in Transvaal plaasgevind het. Volgens die burgemeester van Johannesburg was die Goudstad, naas Wallis, in hierdie tyd die grootste sentrum van eisteddfod-aktiwiteit: wanneer n persoon kennis of n spesiale kwalifikasie besit het wat die vereniging kon gebruik om hul ideale uit te leef (Van den Heever, 1973:15). 17

28 ...there is hardly another place in the world outside Wales where so much interest had been taken in the festival...to the Welshmen, the Eisteddfod is a national event in which all Welsh people can (and do) share; an event calculated to promote unity and brotherhood through literature, music and dancing. And if these are the aims in Wales, they became precisely the same along the Reef (Van Hoogstraten, geen datum:4). Die nasionalistiese teneur van hierdie uitspraak is opvallend. Later in hierdie hoofstuk sal daar gekyk word na hoe hierdie karakter van die beginjare van eisteddfod in Suid-Afrika voortgeleef het in die Afrikaanse opvolgers van hierdie tradisie. Hierdie spesifieke eisteddfod het oor die jare ontwikkel vanuit n daglange byeenkoms na n kompetisie wat twee weke geduur het en oggend-, middag- en aandbyeenkomste ingesluit het. Dit het aanvanklik net as die Eisteddfod bekend gestaan, 'n naam wat later ontwikkel het tot die Johannesburgse Eisteddfod en uiteindelik in 1924 die Nasionale Eisteddfod geword het (Van Den Heever, 1973:15). Met die geleidelike groei moes daar groter lokale gevind word om die byeenkoms te huisves, onder andere die Masonic Saal, die Drilsaal, die Wanderers Saal, die Selbourne en Duncan sale, die biblioteekteater en uiteindelik in 1945 die Stadsaal. Alles omtrent hierdie vroeë geleenthede was inderdaad Wallies. Reeds in 1910 word daar melding gemaak van dogters wat nasionale Walliese kostuums dra en die Walliese nasionale embleem, die rooi draak, wat gebruik is as agtergrond op die verhoog. Die mure van die sale is ook met patriotiese Walliese slagspreuke behang, byvoorbeeld Cymry am byth ( Wallis vir ewig ) en Ein gwlad, ein, hiaith, ein cenedl ( Ons land, ons taal, ons nasie ) (Van Hoogstraten, geen datum: 9). Die sillabusse was in Wallies en Engels en deelnemers kon in albei tale deelneem (Van den Heever, 1973:10). Tot 1910 was die Goewerneur-Generaal en die Goewerneurs van die vier provinsies die beskermhere van die Nasionale Eisteddfod; daarna (tot in 1961) was dit die Eerste Minister en die Administrateurs van die vier provinsies (Van Den Heever, 1973:15). 18

29 Aanvanklik was die Walliese mynwerkers die belangrikste deelnemers aan hierdie eisteddfod, maar met die verloop van tyd het hul getalle verminder en het al hoe meer deelnemers uit ander gemeenskappe begin deelneem. Teen 1931 was die Nasionale Eisteddfod reeds gevestig in Suid-Afrika en het dit inderdaad nasionale status geniet. Van den Heever voer aan dat alle ander eisteddfods, feeste en kunswedstryde in Suid-Afrika en selfs Rhodesië hieruit gegroei het. Teen 1936 is die Nasionale Eisteddfod beskou as n fees vir al die blankes woonagtig aan die Witwatersrand (Van den Heever, 1973:15-16). Reeds met die ontstaan was die ondersteuning baie goed en moes daar vanaf 1898 uitdunne gehou word sodat slegs die beste inskrywings gekies kon word om deur te gaan na die volgende rondtes. Die uitdunne het in die oggende plaasgevind en in die middae en aande is die finalistebyeenkomste gehou. Op 31 Maart 1899 het die volgende beriggewing in die dagblad The Star verskyn: All forenoon the adjudicators in the musical section were busy with candidates who had to underdo a preliminary test as to whether their ability merited their being permitted to enter the final and public contests. (Van den Heever, 1973:16) Die finalistebyeenkomste is mettertyd met pryswennerskonserte vervang. Dié konserte het gewoonlik na afloop van die eisteddfod op n Saterdagaand in die Stadsaal plaasgevind. In 1943 was daar twee pryswennerskonserte gehou, een op die Saterdagmiddag en een die aand. Die opbrengs van hierdie twee konserte is aan die oorlogsfonds geskenk. Die aantal pryswennerskonserte het deur die jare gewissel. In 1948 was daar drie konserte en in 1960 was daar vier, een was in die middag gehou en drie in die aand. Die konserte het soms so lank as drie en n halfuur aangehou (Van den Heever, 1973:16). 19

30 Die groei van die Nasionale Eisteddfod kan goed opgesom word in die hoeveelheid inskrywings wat oor die jare ontvang is. Van den Heever lewer die volgende getalle as bewyse hiervan: tussen 3000 en tussen 3000 en tussen 8000 en Deelnemers kon inskryf vir verskillende kategorieë, onder andere Vokaal, Instrumentaal, Handwerk en Literêr. Elke afdeling het met die verloop van tyd n paar interressante ontwikkelings getoon, soos byvoorbeeld n afdeling in 8 Geen rekords is gehou vir jare , en nie (Van den Heever, 1973:19). 20

31 die Drama kategorie vir die vertaling van n Latynse gedig na Wallies, Engels, Hollands en Afrikaans. In 1932 en 1933 is daar n bal (dans) gehou wat deel uitgemaak het van die kompetisie. Deelnemers het as pare ingeskryf; elke paar kon twee en n half minute lank dans en vier pare kon tegelyk op die dansvloer meeding. Die afdelings in hierdie kategorie was Wals en Quick step. 9 Die opbrengs van hierdie danskompetisies is aan die Universiteit van die Witwatersrand geskenk. In 1937 is die publiek aangemoedig om n Nasionale Volkslied te skryf wat deur almal gesing kon word. Hierdie lied sou in die toekoms in die eisteddfodprogram gedruk word en sou by bepaalde geleenthede gesing word. 10 Ook die opstelafdeling wat vir die lede van die weermag gehou is, was uiters gewild en is dit in 1944 oopgestel vir die nie-blanke lede van die mag. Die wenopstelle is in die plaaslike koerant gepubliseer (van den Heever,1973:22). Die Nasionale Eisteddfod het ook oor die jare n groot maatskaplike rol in die gemeenskap gespeel. Die instansie het geldelike en sosiaal-ondersteunende bydraes gemaak tydens die oorlogsjare deur die oorlogsfonds te steun en kompetisies vir die soldate en beseerdes van die oorlog te organiseer. Finansiële hulp is ook aan ander organisasies verleen, soos byvoorbeeld die Universiteit van die Witwatersrand, Daily Mail-Kersfonds, Johannesburgse Algemene Hospitaal, die Kerkfonds en ook aan individuele persone. Die Nasionale Eisteddfod in Wallis se hoogste toekenning wat n deelnemer kan ontvang is n kroon. Hierdie kroon is in 1934 deur die Nasionale Eisteddfod van Suid-Afrika aan Wallis geskenk (van den Heever,1973:25). 9 Die South African Dancing and Teachers Association (SADTA) het sterk kapsie gemaak teen hierdie kompetisie en het al hulle lede verbied om hieraan deel te neem. Hulle het verder gegaan en al hulle bande met die eisteddfod verbreek en hulle eie dansfeeste gehou. Die eisteddfodkomitee het in reaksie hierop net persone wat nie lid van die S.A.D.T.A. was nie by die balletafdeling betrek (Van den Heever, 1973:21). 10 Die Stem is reeds in 1952 by n eisteddfod byeenkoms gesing alhoewel dit eers in 1957 as amptelike volkslied aanvaar is (Van den Heever, 1973: 25). 21

32 Twee instansies wat uit die Nasionale Eisteddfod liggaam ontstaan het was die Afrikaanse Kunsvereniging (1920) en die Transvaal African Eisteddfod (1931) (van den Heever, 1973:25). Hierdie strukturele ontwikkeling dui op meer subtiele identiteits- en kultuurverskille en skeiding tussen taalgroepe en rasse. Die redes vir die skeiding is verskillend ten opsigte van die twee organisasies. Die hoofbeweging was die Nasionale Eisteddfod wat, hoewel dit Afrikaans en Hollands as tale geakkommodeer het, steeds as n Engelse instelling gesien is. Die Afrikaanse Kunsvereniging (soos later bespreek sal word) het ontstaan uit n behoefte om aan Afrikaanssprekendes n eie organisasie te gee waar die Afrikaanse taal en kultuur beskerm en ontwikkel kon word. Die stigting van die Transvaal African Eisteddfod was vermoedelik meer n resultaat van die politieke segregasiedenke van daardie tyd. Alhoewel dit n gewilde instelling onder nieblanke persone geword het, is hierdie deelnemers ontneem van die geleentheid om saam met blanke persone deel te neem. Soos reeds vermeld was die Nasionale Eisteddfod beskou as n fees vir alle blankes aan die Witwatersrand. Om die ontstaan van die Afrikaanse Kunsvereniging in konteks te bring is dit noodsaaklik om na die geskiedenis van Afrikaans tot op daardie tydstip in Suid-Afrika te kyk. Afrikaans het sedert die aankoms van Jan van Riebeeck in 1652 aan die Kaap geleidelik ontstaan as n spreektaal uit n vermenging van Germaanse tale, dialekte en tale wat deur die slawe gepraat is. Teen 1750 het hierdie taal wat aan die Kaap gepraat is só van Nederlands verskil dat dit as n afsonderlike taal beskou is. Tog was Nederlands steeds die enigste amptelike skryftaal. Teen die laat-negentiende eeu is pogings aangewend om die situasie van Afrikaans te verbeter en het daar n strewe ontstaan om dit as n skryftaal te verhef (Van den Heever, 1973:27). Met die tweede besetting van die Britte aan die Kaap het die volk baie meer bewus geword van Afrikaans toe die Engelse aangedring het op die uitsluitlike gebruik van Engels as landstaal. Uit reaksie hierop is die Eerste Afrikaanse Taalbeweging in die tweede helfte van die negentiede eeu gestig, 'n beweging wat egter van korte duur was (Van den Heever, 1973:28). Die Tweede Afrikaanse Taalbeweging was meer suksesvol, en oral het organisasies binne hierdie beweging hulle beywer vir die erkenning 22

33 en ontwikkeling van Afrikaans. Hulle het groot sukses behaal toe Afrikaans in 1925 as amptelike landstaal erken is. Die Afrikaner se pad was egter besaai met hindernisse en die Anglo-Boere oorloë en die Eerste Wêreldoorlog het die groei van die taal beïnvloed en onderdruk (Van den Heever,1973:29). As n volk was die Afrikaner na afloop van die oorloë arm en verneder en moes hulle van vooraf kennis maak met hul eie taal en kultuur (Van den Heever, 1973:30). In 1920 word die Afrikaanse Kunsvereniging van Johannesburg op die aanbeveling van die Administrateur van die Transvaal, dr. W. Nicol gestig. Die Afrikaners het gevoel dat daar nie genoegsame geleentheid vir Afrikaanssprekendes op die Nasionale Eisteddfod was nie. In Johannesburg het die Dingaanfeeskomitee hulle begin beywer om n Afrikaanse Kunswedstryd op die been te bring (Kapp, 1975:148). 11 Die Cambrian Society, wat aan die hoof van die Nasionale Eisteddfod gestaan het, was ten gunste van so n eg Afrikaanse eisteddfod waar Afrikaanssprekendes die geleentheid kon kry om aan n eie identiteit te werk en het hul ondersteuning aan hierdie projek gegee (Van den Heever, 1973:30). dr. W. Nichol voer aan in n memorandum wat hy ter viering van die Afrikaanse Kunsvereniging se vyf en twintigjarige herdenking geskryf het, dat hy vir die eerste keer met die idee van n kunswedstryd te doen gekry het toe hy as verteenwoordiger van die Johannesburg-Oos kerkraad by n Dingaansfeeskomitee-vergadering moes optree. Die eerste Dingaansfees is op 16 Desember 1920 in Aucklandpark gehou en hier is die Kunswedstryd gebore. 12 By hierdie fees is die besluit geneem om die stadsaal vir die volgende jaar se fees te huur en dat daar n Afrikaanse kunsaand gehou sou word. Op die program was daar items vir Sang, Orrel, Klavier, Voordrag, Opstelle en 11 Hier word ook vir die eerste keer met die woord kunswedstryd kennisgemaak. Dit was duidelik dat Afrikaanssprekendes op die manier hulle verset teen die Engelse taal wou uitdruk en terselfdetyd die eisteddfod in iets Afrikaans wou omskep (Van den Heever, 1973:6). 12 Tussen 1900 en 1902 is daar meer as 4300 boere as krygsgevangenis na die eiland Bermuda geneem. Hierdie ballinge het geglo dat die oorlog in Suid-Afrika God se manier was om die boere te straf, omdat hulle nie die Gelofte van Bloedrivier gehou het nie. Hulle het toe n eed binne n eed afgelê dat hulle met hul terugkeer na Suid-Afrika Dingaansfeeste sou hou om die Afrikane saam te snoer en die kultuur op te bou ( 23

34 Skool- en Kerkkore. Alhoewel deelname aan hierdie aand swak was, het daar reeds vier skoolkore aan die kompetisie deelgeneem. Teen 1924 was hierdie kunsaande reeds n instelling (Van den Heever, 1973:7). Die Afrikaanse Kunsvereniging het hul hoofsaaklik toegespits op die kulturele opvoeding van die jeug en die meeste kompetisies was dus vir deelnemers van skoolgaande ouderdom. Wonderlike opvoedingswerk is gedoen en daar was selfs van die finalisteprogramme wat direk oor die radio uitgesaai is (Van den Heever, 1973:31). Die Kunswedstryd het n jaarlikse instelling geword. Dit is slegs in 1948 onderbreek deur die uitbreek van polio en in 1951 toe die organisasie die kunswedstryd wou herorganiseer en ook beplan vir die volgende jaar se Van Riebeeckfees. Die destydse sekretaris, Mnr. E. Aapkes, het op 22 Maart 1951 soos volg aan The Star berig: Die Afrikaanse kunswedstryd sal nie hierdie jaar plaasvind nie aangesien daar n herorganisasie moet plaasvind. Die komitee sal by hulle volgende jaarlikse vergadering besluit of daar met die kunswedstryd as n jaarlikse of twee-jaarlikse byeenkoms mee voortgegaan moet word. Stygende kostes van papier en ander uitgawes asook oorwerkte onderwysers wat op die komitee dien is alles probleme waarmee die kunswedstryd te kampe het. Alhoewel daar nie n tekort aan inskrywings is nie sal meer finansiële hulp van die publiek waardeer word, aangesien die Afrikaanse Kunsvereniging net daarin slaag om kop bo water te hou. Die voorbereiding vir die Van Riebeeckfees van 1952 verg ook baie aandag en sal die ondersteuning van die kunswedstryd hierdie jaar in die wiele ry (Van den Heever, 1973:31). Min inligting is beskikbaar oor die Transvaal African Eisteddfod wat in 1931 ontstaan het. Teen 1896 was daar reeds ongeveer nie-blanke manlike mynwerkers in Johannesburg saam met nog ander wat as klerke, onderwysers, ambagsmanne en bediendes gewerk het. Die musiek- en kultuurlewe onder hierdie gemeenskap was baie aktief. Christopher Ballantine maak melding van die Transvaal African Eisteddfod in sy artikel Concert and Dance: The Foundations of Black Jazz in South Africa between the Thirties and 24

35 Early Forties (1991). Alhoewel hy spesifiek hier verwys na die rol wat hierdie eisteddfod gespeel het in die ontwikkeling van sosiale dissipline met betrekking tot blaasorkeste, is dit n bewys van die bestaan en die gewildheid van hierdie beweging (Ballantine, 1991:139). n Ander persoon wat voordeel getrek het uit haar deelname aan hierdie eisteddfod was Marjorie Pretorius. Sy word bekou as een van die eerste nie-blanke vroue wat roem verwerf het as suiwer jazz sangeres. Sy het in 1935 aan die Transvaal African Eisteddfod deelgeneem waar Zulu Boy Cele haar hoor sing het en haar genooi het om by n vaudeville groep, die Harlem Babies, aan te sluit wat saam met die Jazz Maniacs in die Concert and Dance produksies opgetree het. Pretorius was nog op skool en alle repetisies moes in die middae en aande plaasvind terwyl hulle oor naweke opgetree het (Women Marching Into the 21st Century, 2000:166) Kaapstad Die Kaapse Cambrian Society het in 1903 hulle eerste eisteddfod in die ou operahuis in Kaapstad gehou. Aanvankilik was dit n jaarlikse tradisie, maar dit het mettertyd doodgeloop. In 1937 word die tradisie egter weer voortgesit onder die leiding van mejuffrou Lily Diay-Darrol en die stadsklerk, meneer Mervyn B. Williams. Hulle ontvang finansiële hulp van die stadsraad en ondersteuning van verskeie musiek-, drama- en dansonderwysers wat werksaam was in die omgewing (Cape Times:13 April 1954). In 1949 is hierdie eisteddfod se vyftigste herdenking gevier te midde van groot feestlikheid. 13 Groepe het van regoor die land gekom om deel te neem aan die byeenkoms in die Selborne Saal. Die afsluitingseremonie is geopen deur die sing van Hen wlad ty nhadau (die Walliese Volkslied), Die Stem en God save the Queen. Die spesiale feesprogram 13 Hierdie vyftigste herdenking is in 1949 gehou. Alhoewel die Nasionale Eisteddfod eers in 1898 gestig is was daar geen Eisteddfods gehou in 1900, 1901, 1902 en 1915 nie as gevolg van die Anglo-Boere oorlog en die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog (Van Hoogstraten, geen datum:12). 25

36 het boodskappe bevat van onder andere generaal Jan Smuts, dr. W. Nicol, Ivor Novello en Walliese Verenigings in Amerika (Van Hoogstraten, geen datum:12). Die eisteddfod se naam het later verander na die Cape Town Eisteddfod. Latere bekendes wat aan hierdie eisteddfod deelgeneem het sluit bekendes in die Suid- Afrikaanse musiekkringe in soos byvoorbeeld die operasangers Wendy Fine en Virginia Davids en die pianiste Francois du Toit en Mark Nixon (Inligting verkry van die kantoor van die Cape Town Eisteddfod, 2008). Teen 1951 is die Nasionale Eisteddfod in Johannesburg beskou as die belangrikste kulturele gebeurtenis in Suider Afrika. Dit het grotendeels betaan uit sangkategorieë, alhoewel daar sistematies n verandering en vernuwing in kategorieë ingetree het soos met die instelling van n trekklavier kategorie in Alhoewel die eisteddfod steeds deur die Cambrian Society bestuur is, het meer en meer nie-walliese deelnemers begin deelneem en geleidelik het dit werklik 'n Nasionale Eisteddfod geword (Van Hoogstraten, geen datum:18). In die vroeë dertigerjare het eisteddfods ook elders in die land ontstaan. Die voorsitter van die Cambrian Society, Howell Davids, verwys in 1934 in n toespraak na goeie werk wat elders in Suid-Afrika gedoen word met betrekking tot die stigting en ontwikkeling van eisteddfods. Hy het hier spesifiek van die Oos-Londense Eisteddfod, die Afrikaanse Eisteddfod en die Bantu Eisteddfod gepraat (Van Hoogstraten, geen datum:19). In die Kaap het Afrikaanse onderwysers hulle begin beywer vir groter erkenning van Afrikaans tydens die eisteddfod. Die Nasionale Pers het inisiatief geneem en Die Huisgenoot -skild geskenk vir die beste Afrikaanse koorsang op die Engelse Eisteddfod (Kapp, 1975:148). As gevolg van n botsing tussen Afrikaanssprekendes en die Engelssprekende organiseerders van die South African Eisteddfod het daar in 1927 glad nie n eisteddfod in Kaapstad plaasgevind nie. Dit het n groepie Afrikaansprekendes gemotiveer om n suiwer Afrikaanse kunswedstryd op die been te bring. Onder die leiding van die destydse hoof van die Hoërskool Jan van Riebeeck is die eerste Afrikaanse Eisteddfod op die model van die Engelse 26

37 Eisteddfod in Kaapstad gehou (Kapp, 1975:148). 14 Verwysings bestaan ook wat op die bestaan dui van 'n Afrikaanse kunswedstryd in Potchefstroom in By hierdie geleentheid is daar voorsiening gemaak vir Vokale - en Instrumentale afdelings, asook kategorieë vir Laer- en Hoërskoolkore en Slagorkeste (Van Tonder, 1994:6) Bloemfontein In die Vrystaat is die Vrystaatse Kunswedstrydvereniging op 15 Julie 1926 op n spesiale vergadering te Bloemfontein op inisiatief van die Ons Taal -vereniging op die been gebring. Dit het ontstaan uit n behoefte om die uitvoerende kunste in die Vrystaat te bevorder en om te help uitbou aan die Afrikaanse kultuur. Verskeie instansies was verteenwoordig by hierdie vergadering en die vereniging is uiteindelik saamgestel uit persone wat onder meer die volgende instansies verteenwoordig het: Grey-Universiteitskolledge, Die Oranje-Vrouevereniging, Die Vrystaatse Departement van Onderwys, Die Afrikaanse Studentebond, Die Nederlandse Verbond en die Voortrekkers (Human, 1976:43). Die Kunswedstrydvereniging het aanvanklik gefunksioneer as die Kunswedstrydvereniging van die Oranje-Vrystaat. Daar was egter onenigheid oor die naam en eers in 1930 is die naam Die Vrystaatse Kunswedstrydvereniging, soos dit vandag nog bekend staan, aanvaar (Human, 1976:44). Aanvanklik was die hoofdoel van hierdie Vereniging nie die vooruitsig van mededinging met ander nie, maar slegs om kultuur en kuns te bevorder (Human, 1976: 42). Die voorsitter van die uitvoerende komitee het in 1927 die volgende te sê gehad: 14 Die naam Eisteddfod is op hierdie stadium behou, omdat dit reeds op wisseltrofeë gegraveer was (Kapp, 1975:148). 27

38 Ons sien n tyd tegemoet wanneer daar vir ons eenmaal in die jaar so n kunsviering sal wees, so n opkoms, wat n waardige teenhanger sal wees van ons groot byeenkomste vir sport, voetbal of atletiese spele...vanjaar word met hierdie stigting n begin gemaak. In elke dorp of dorpie in die Vrystaat en selfs op die eensame boereplaas kan daar hartlike en belangelose samewerking wees, belangeloos omdat hier geen stoflike voordele beoog word nie, maar alleen die beoefening van die een of ander mooie kuns (Human,1976: 42). Eerbetoon en beloning vir prestasies wat deur deelnemers behaal is, het egter weldrae deel geword van die Vrystaatse Kunswedstrydvereniging se bedrywighede. Medaljes en trofee s is uitgeloof aan wenners, en, miskien van groter belang, is reklame in die pers en uitnodigings van die radio en konsertorganiseerders deur wenners ontvang (Human,1976: 42). Afdelings waaraan deelnemers kon deelneem het Musiek-Instrumentaal en Vokaal, Beeldende Kuns, Voordrag en Woordkuns en n afdeling vir Hande-arbeid ingesluit. 15 Die voertaal vir die Kunswedstryd was uitsluitlik Afrikaans. Slegs in die sangkategorieë is liedere met Nederlandse tekste toegelaat. Daar was egter n gebrek aan Afrikaanse sangstukke en die tekste van verskeie bekende komposisies is in Afrikaans vertaal. Voorbeelde hiervan is Solvejg lied van Edvard Grieg, Rose softly blooming van Louis Spohr en On Wings of Song deur Felix Mendelssohn Bartoldy. Verskeie pogings is deur die pers en publiek geloods om die byeenkomste toeganklik te maak vir Engelssprekendes, maar die Vereniging het gehou by die besluit wat met die stigting geneem is en die Kunswedstryd het uitsluitlik Afrikaans gebly (Human,1976:46). Die eerste Kunswedstryd wat op 7 en 8 September 1928 in Bloemfontein gehou is, het met ongeveer 500 inskrywings gespog en die geleentheid is as n reuse sukses beskou. Die volgende het op 10 September 1928 in die Volksblad verskyn: 15 Die afdeling Hande-arbeid het onder andere die volgende afdelings ingesluit: houtwerk, houtsneewerk, kleremakery, hekel en breiwerk, inmaak van vrugte, maak van konfyt, biltong, seep, lekkers, vetkerse, boerbeskuit, jukskeie, stroppe, osrieme, osswepe en artikels uit petrolblikke (Human,1976: 44). 28

39 Uit die kamp van die opvoeders van ons tyd word daar een stem hoe langer, hoe meer gehoor en dit is: Wek die skeppende kragte in die siel van die kind en ons vra onsself af: Kan ons Kunswedstryde nie veel hiertoe bydra nie? (Human,1976:47). In 1929 het die Kunswedstryd oor drie dae plaasgevind en die getalle het van 500 gegroei na ongeveer Daar was ook n toename in die getal skole wat deelgeneem het en veral die plattelandse skole het uitgeblink. Die organiseerders was optimisties dat die ondervinding wat hulle die vorige jaar opgedoen het sou bydrae om die byeenkoms nog meer suksesvol te maak. Ook die beoordelaars het hulle tevredenheid uitgespreek oor die hoë standaard wat gehandhaaf is, veral in die afdeling Musiek. Die beoordelaar vir hierdie afdeling, Mnr C.A.O. Duggon het veral in die sangafdeling werk van baie hoë gehalte aangehoor en het veral oor ene Anna du Toit die volgende gesê: One competitor sang with so much refinement and taste that her standard not only reached distinction in comparison with the latest Bloemfontein standards, but would also reach similar distinction in comparison with almost any standard; indeed, she could gain a medal at any music festival in Africa or England (Human, 1976:49). In 1930 was daar nie n Kunswedstryd gehou nie, maar belangrike veranderings is aan die algemene struktuur van die Vereniging en byeenkoms aangebring. Een van die belangrikste veranderinge was die uitbreiding van die Vrystaatse Kunsvereniging se werksaamhede en n uitvloeisel hiervan was die moontlikheid dat plattelandse dorpe hul eie kunswedstryde in affiliasie met die vereniging kon hou. Hierdie kunswedstryde sou plaasvind voor die hoofbyeenkoms in Bloemfontein en sou beskou word as uitdunne vir die hoof Kunswedstryd. Die plattelandese kunswedstryde kon dieselfde reëls en sillabusse as die Bloemfonteinse Kunswedstryd gebruik, maar sertifikate en medaljes is slegs by laasgenoemde geleentheid toegeken (Human,1976:50). Die Kunswedstryd van 1931 het weer eens bewys dat hierdie byeenkoms belangrik vir die Afrikaners van die Vrystaat was. Daar was 2000 leerders en volwassenes wat deelgeneem 29

40 het en sommige inskrywings het selfs uit ander dele van die land soos Durban gekom. Gedurende hierdie jaar is daar verdere wysigings aan die grondwet gemaak en nuwe ampsdraers is aangestel. Dr. C.F. Visser was steeds die voorsitter en die beskermheer van die Kunswedstryd was oud-president F.W. Reitz. Verskeie erelede is ook aangewys, onder andere die eerste minister van die Unie, genl. J.B.M. Hertzog; die minister van onderwys, dr. D.F. Malan; die administrateur van die Vrystaat, mnr. C.T.M. Wilcocks; die moderator van die N.G. Kerk, ds. Van Heerden; die burgermeester van Bloemfontein; mev. (pres.) M.T. Steyn; mev (genl.) De Wet en die voorsitter van die FAK, 16 dr. N.J. van den Merwe (Human,1976:51). n Mens kan aflei uit die belangrike persone van die tyd wat op die bestuur gedien het dat die Vrystaatse Kunswedstrydvereniging prominente ondersteuning geniet het en dat daar dus erns was met die behoud en uitbou van die Afrikaner se kultuur. In 1932 is daar weer eens nie n kunswedstryd gehou nie, maar in Desember het afgevaardigdes op uitnodiging van die FAK in Bloemfontein byeengekom en is daar op die kongres besluit om 'n kunsfees te organiseer vir die FAK se tweejaarlikse kongres van Hierdie kunsfees sou die vorm van n Uniale Kunswedstryd aanneem. In 1933 was daar 250 inskrywings in die Vokale afdeling alleen, waarvan 19 kore was. In 1934 was mnr. M.M. van der Bent die beoordelaar van die musiekafdeling en het hy gevoel die standaard was middelmatig, hy het selfs gevoel dat sommige voordragte onverskillig was (Human,1976:55). Soos beplan het daar in 1936 weer n groot kunswedstryd in Bloemfontein plaasgevind. Op 11 April 1936 was die Vrystaatse Kunswedstrydvereniging verantwoordelik vir die reël en bestuur van n konferensie vir kunswedstrydverenigings van oor die hele land. By hierdie konferensie is die besluit geneem om die FAK te vra om die werksaamhede tussen die verskillende kunswedstrydverenigings te korrelleer om sodoende botsings uit te skakel. Daar is ook besluit dat die FAK in 1938 n Volkskunsfees 16 Die Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigings is in 1929 gestig met die leuse Handhaaf en Bou. Dit is n nie-winsgewende organisasie wat hoofsaaklik op skenkings en donasies staatmaak. Die FAK se hoofdoel is die bevordering van die Afrikaner se belange ( 30

41 vir alle vertakkings van kuns sou reël (Human,1976:58). Kenmerkend van die 1939 Kunswedstryd was die afwesigheid van vertaalde voorgeskrewe liedere, aangesien die keuses beperk was tot werke uit die FAK-sangbundel, die Afrikaanse liedkuns en komposisies van onder andere Stephen Eyssen, Johannes Joubert, M.L. de Villiers, S. le Roux Marais en Doris Beyers (Human,1976:61). In die daaropvolgende dekades toon die kunswedstryde konstante groei en handhaaf dit deurgans n hoë standaard. Voormalige voorsitters van die vereniging sluit onder andere in prof. Gerhard Beukes, prof. Carel van Heerden en prof. Louis Venter. Dirkie de Villiers was vir lank die ondervoorsitter. Tans word die kunswedstryd elke twee jaar aangebied Kroonstad Elders in Suid-Afrika het kunswedstryde ook stelselmatig ontwikkel. In 1935 is die eerste kunswedstryd van die Kroonstadse Kultuurvereniging gehou. Hierdie byeenkomste het tweejaarliks plaasgevind, maar reeds vanaf 1905 is kleiner byeenkomste gehou waartydens talentvolle persone geleentheid gekry het om op te tree en mee te ding (Groenewald, 1986:277). In die dertigerjare is kunswedstryde gebruik om n nasionale gevoel onder Afrikaanssprekendes aan te wakker, soos deur die volgende opmerking van G.D. Scholtz bevestig word:...hierdie kunswedstryde het op die duur een van die mooiste uitings van die Afrikaanse Kultuur geword. Dit het by oud en jonk n gevoel van skoonheid gewek wat bevrugtend op die volkslewe ingewerk het... (Groenewald, 1986:278). Tydens die Kunswedstryd in 1935 is 600 inskrywings ontvang en reeds uit die staanspoor is daar n pryswennerskonsert gehou. P.J. Lemmer was die beoordelaar by hierdie geleentheid en was veral beïndruk met die hoë standaard van die sangitems, 'n oordeel wat bevestig is toe deelnemers aan die Kroonstadse Kunswedstryd in 1935 ook aan die Bethlehemse Kunswedstryd gaan deelneem het en met tien eerste pryse en vier tweede pryse weggestap het 31

42 (Groenewald, 1986:278). Hierdie kunswedstryd is hoofsaaklik deur Afrikaanssprekendes aangebied, maar daar is voorsiening gemaak vir Engelssprekende deelnemers met n spesiale Engelse afdeling en ook n afdeling waar die deelnemer in n taal van sy/haar eie keuse kon sing. Tydens die kunswedstryd in 1937 het D.J. Roode en Daisy Bosman van Bloemfontein as beoordelaars opgetree en is veral deur die kore by hierdie byeenkoms beïndruk (Groenewald, 1986:279). Tydens die Voortrekker Eeufees in 1938 het die klem landswyd by kultuurorganisasies sterk op die koestering van 'n samehorige volksbewussyn geval. Dit was ook tydens die Kroonstadse Kunswedstryd die geval. Die gevoel was dat die kultuurvereniging en spesifiek die kunswedstryd baie belangrike opvoedingswerk doen deur die volk te leer hoe om die fynere kunste te kan waardeer. Dit het weer gelei tot die algemene verryking en verdieping van die geestelike lewe van die volk (Groenewald, 1986:280). Die Kroonstad Kunswedstryd is uiters goed ondersteun deur deelnemers van omliggende dorpe soos Steynsrust, Kestell, Parys, Vredefort, Heilbron, Sasolburg, Ficksburg en Bloemfontein. Tydens die 1939-byeenkoms was die stadsaal te klein vir die groot gehoor wat na die kunswedstrydkonsert kom luister het. By die geleentheid was prof. C.A.O. Duggan van die Universiteit van die Witwatersrand die beoordelaar. Gedurende die volgende dekade het die Kroonstadse Kunswedstryd geweldig gegroei en teen 1948 was daar ook afdelings vir Voordrag, Volkspele, Toneel, Fotografie, Beeldende kuns en Naaldwerk. Alhoewel die kunswedstryd met vyf maande vertraag is as gevolg van die dreigende polioepidemie, was die standaard baie hoog (Groenewald, 1986: ). In 1950 word daar weggedoen met die toekenning van eerste, tweede en derde plekke en word die gebruik begin om simbole toe te ken. n A-simbool is toegeken aan persone wat 85 persent of hoër behaal het en n B-simbool vir persentasies tussen 75 en 85 persent. Die Nederlandse musiekwetenskaplike dr. Arend Koole, wat verbonde was aan die Universiteit van die Oranje Vrystaat, was in 1950 die beoordelaar (Groenewald, 1986:281). Teen 1956 is daar meer as

43 inskrywings ontvang. Mary Rousseau was in daardie jaar die beoordelaar en het gevoel dat Kroonstad een van die grootste musieksentrums in die provinsie was. In 1960 het die kultuurvereniging n kunsfees aangebied vanaf 10 tot 14 Mei as hulle bydrae tot die Uniefeesvieringe. Prof. M.C. Roode van die Universitiet van Potchefstroom het die beoordeling van die sang- en koorafdelings behartig. Daar is ook n landswye wedstryd uitgeloof vir die beste Afrikaanse komposisie, waarvan die prysgeld n honderd pond was. Daar was soveel inskrywings dat daar uiteindelik twee pryswennerskonserte gehou is (Groenewald, 1986:284). Vanaf 1961 is daar ook kunswedstryde deur die Suid-Afrikaanse Vereniging van Musiekonderwysers aangebied. Dit het egter spanning veroorsaak en die besluit is dus deur die kultuurraad geneem om slegs elke vier jaar n kunswedstryd aan te bied. Dit sou ook die swaar las, veroorsaak deur die vinnig groeiende gewildheid van die kunswedstryd, verlig (Groenewald, 1986:307). 33

44 1.2.5 Durban Die eerste eisteddfod wat deur n Indiese gemeenskap gereël is, het in 1939 in Durban plaasgevind en dit word ook beskou as die eerste Telugu Eisteddfod. 17 Dit is in die Gandhi biblioteek gehou en Lady Rama Rau, vrou van die Agent- Generaal vir Indië in Suid-Afrika, was die eregas. Die eisteddfod is elke jaar gehou en teen 1958 was daar 93 deelnemers. Verskillende lokale is met die jare gebruik, onder andere die Avalon teater, Andhra House, die Pathmajuranni Andhra Instituut en later ook lokale in Chatsworth, Phoenix en Merebank. n Eisteddfod komitee is gestig wat oor die dekades die organisasie en administrasie hanteer het. Van die kategorieë wat vandag nog deur hierdie eisteddfod aangebied word sluit in Padyami, Bladlees, Storievetelling, Gobbi, Kolaatam asook verkeie musiekitems soos Keerthana, Baalala Paata, Koorsang, Adhunika Sangeetham en Dansdrama. Tot op hede is daar nog elke jaar sedert 1939 n byeenkoms gehou, wat die Andhra Eisteddfod die oudste van sy soort in Suid-Afrika maak. Dié eisteddfod word ook beskou as die belangrikste liggaam vir die behoud en bevordering van die Teluga taal en kultuur in Suid-Afrika ( Oos-Londen Reeds in 1899 word daar jaarlikse koorkompetisies tussen skole in Oos-Londen, Port Elizabeth en King William s Town gehou. Alhoewel die kore voorgeskrewe werke moes voordra en om n skild meegeding het, is die naam eisteddfod nie aan hierdie kompetisies gekoppel nie. Die eisteddfod is amptelik in 1922 gestig 17 Teluga is die amptelike taal van die Indiese provinsie Andhra Pradesh. In 1931 word die Andhra Maha Sabha organisasie in Durban gestig. Die hoofdoel van die organisasie is die bewaring van die Teluga taal, kultuur en tradisie. Hierdie organisasie bestaan wêreldwyd ( 34

45 en het baie bygedra tot die ontwikkeling van 'n musiekkultuur ná die Eerste Wêreldoorlog. In 1923 is n skild en prysgeld van 100 guineas deur die Cambrian Society geskenk vir die algehele wenner van die eisteddfod (Malan, 1982:4). The South African Music Teacher van 1933 adverteer die komende Oos-Londense Eisteddfod van daardie jaar as volg: This Eisteddfod, of which an advertisement is appearing in this number, is one of the most popular in the country. It is fixed, as usual, for the Michaelmasholiday week, from September the 22 nd to the 30 th. All teachers who have had experience of Eisteddfodau realize their stimulating effect on pupils work; and where the standard of playing and singing is as high as that at East London, the competition is well worth while. Choral work, vocal and instrumental solos and ensembles are all catered for, as well as literature, elocution, dancing, dialogues and one-act plays. The evening concerts alone provide a week s entertainment of high order... (South African Music Teacher, 1933:15) Port Elizabeth, Potchefstroom en Pretoria Daar word vir die eerste keer in 1912 melding gemaak van n klein eisteddfod in Port Elizabeth wat oor die jare ontwikkel het totdat die oorlog n einde daaraan gemaak het (Malan, 1986: 98). Die Potchefstroomse Kunsvereniging is in 1926 gestig en was verantwoordelik vir die totstandkoming van die plaaslike kunswedstryd wat teen 1935 reeds meer as 2000 inskrywings gehad het (Malan, 1986:70). In Pretoria gebruik die Christelike Jongelings Vereeniging die model van die Walliese eisteddfod en stig in 1909 die eerste Afrikaanse Kunswedstryd (Malan, 1986:123). 35

46 1.2.8 Stellenbosch In Stellenbosch vind die eerste kunswedstryd in 1936 plaas en word daarna n jaarlikse instelling. Die gewildheid van hierdie kunswedstryd het sommer vinnig toegeneem en in Junie 1940 berig die Stellenbosse Student dat die aantal inskrywings gegroei het van 452 in 1939 na 992 in Daar was ook reeds van die begin gebruik gemaak van pryswennerskonserte om blootstelling te gee aan die beste presteerders van die kunswedstryd (Van Blerk, 1986: 667). Hierdie kunswedstryd het egter ontstaan as n vertakking uit die skakelkomitee van Stellenbosch wat tot dusver al die reëlings rondom die kunswedstryd behartig het. In 1941 stel dr. Kempen voor dat daar n kunswedstrydkomitee op die been gebring moet word om hierdie taak te behartig. Uiteindelik is daar besluit dat die permanente kunswedstrydkomitee onder die beskerming van die skakelkomitee sou bly. Soos opgeteken in die notule van 23 Oktober 1941 het die eerste kunswedstrydkomitee uit die volgende persone bestaan: Dr. W. Kemper, mnr. N.J. Heyns, mnr. S Bosman en prof. E.C. Pienaar. (Hierdie vier was ook lede van die skakelkomitee se dagbestuur.) Die sekretaresse was Sarie Pienaar. Ander lede het ingesluit Anna Uys (Denne-oord), Twinkle Hanekom (Konservatorium), mev. Frank Toerien, mnre. L.C. Bruwer, H.T. van Huysteen en W. de Villiers (Paul Roos Gimnasium). Daar sou ook nog twee onderwyseresse van Bloemhof meisieskool aansluit by die komitee. In 1942 is daar egter besluit dat die kunswedstrydkomitee op sy eie moes funksioneer, het hulle volle mag oor alle finansiële sake verkry en is daar n eie konstitusie opgestel. Noue samewerking met die skakelkomitee sou steeds plaasvind (Van Blerk, 1986:668). In Die Matie van 5 Junie 1942 word daar weer berig oor die groeiende deelnemersgetalle. In 1941 was daar 1100 inskrywings en in 1942 was daar In dieselfde berig word daar melding gemaak van Hubert du Plessis wat n wisseltrofee en n beurs ontvang het vir die mees belowende deelnemer. Die stadsaal en C.S.V. sale is gebruik vir die pryswennerskonserte daardie jaar (Van Blerk, 1986:668). In 1943 het die skakelkomitee amptelik ontbind en kon die 36

47 kunswedstrykomitee as n outonome liggaam funksioneer. Die C.S.V. saal is gehuur vir n vergadering en die komitee het besluit die naam sou verander na die Stellenbosch Kunswedstrydkomitee. Daar is n nuwe konstitusie opgestel waarin die komitee se doelstellings uiteen gesit is. Dit het hoofsaaklik ingesluit dat die komitee die jaarlikste kunswedstryd sou organiseer en behartig. Die komitee sou uit n voorsitter, ondervoorsitter, algemene sekretaris, kunswedstryd sekretaris, tesourier an ander lede bestaan. In 1943 was daar n rekordgetal inskrywings van nie minder nie as 2000 en deelnemers het van so ver soos Bethlehem, Aliwal-Noord, Riviersonderend en De Aar gekom. Die Matie van 11 Junie 1943 berig dat die inskrywings daardie jaar veel meer as dié van die Kaapse Eisteddfod was. Hubert du Plessis het weer eens uitgeblink en onder andere hoogste lof in die komposisie afdeling verwerf (Van Blerk, 1986:670). Die groei en gewildheid van die kunswedstryd het veroorsaak dat die voorsitter, dr. Kempen, uiteindelik n paar donateurs kon kry om geld aan die kunswedstryd te skenk en na afloop van die 1944 kunswedstryd was daar n 100 pond in hul rekening. In dieselfde jaar het Hennie Joubert en Albie Louw uitgeblink in die klavierafdeling (Van Blerk, 1986:671). Die kunswedstryd het altyd tydens die eerste semester (gewoonlik Mei) plaasgevind. Inskrywingsgelde was laag, maar as gevolg van die hoë inskrywingsgetalle het die komitee elke jaar n wins getoon. Vir die jubileumjaar in 1946 het die komitee n landswye kompetisie beoog met n finale rondte wat op Stellenbosch sou plaasvind. Die uitdunne sou reeds op 1 Mei begin. Om die organisasie van hierdie groot taak te behartig, is daar daardie jaar n baie groot komitee aangestel waarop onder andere prof. M. Fismer, mev. B. Wilcocks, mnr. G. van der Spuy, mej. Joan van Niekerk, dr. G.G. Cillié en mnr. Hans Endler gedien het. Daar was twee wisseltrofeë en geldpryse wat deur donateurs geskenk is (Van Blerk, 1986:673). Sake het egter nie verloop soos wat beplan is nie en in Februarie 1946 het die voorsitter, dr. Kempen, aangekondig dat daar nog baie min belangstelling vanuit ander dele in die land getoon is. Die komitee het toe afgewyk van hulle oorspronklike plan om n kompetisie te hou en eerder n groot musiekfees voorgestel. Dit sou ook op Stellenbosch plaasvind en mnr. 37

48 Charles Weich is genader om hulle met die opstel van die program te help. Die voorgestelde datums vir die fees was 20 September of 18 Oktober Dit was egter nie die einde van die komitee se probleme nie. Hulle het gesukkel om beoordelaars te kry om die algemene kunswedstryd, wat in Mei sou plaasvind, te beoordeel (Van Blerk, 1986:674). Voorstelle is gemaak dat daar van die afdelings afgestel moes word en dat daar net n volkspele-aand en uitstallings van handwerk gehou moes word. Die komitee het begin verbrokkel en die algemene gevoel was dat die komitee moes ontbind, die kunswedstryd gekanselleer moes word en inskrywingsgelde terug betaal moes word. Mej. E. Coetzee van die Rhynse skool het egter nog 'n vergadering op 6 Mei 1946 versoek (ook die dag waarop die kunswedstryd amptelik moes begin) en gevra dat die komitee haar die geleentheid sal gee om 'n beoordelaar te soek sodat die kunswedstryd kon voortgaan. Haar versoek is toegestaan en sy is tot 13 Mei tyd gegee om iets aan die situasie te doen. Sy het met die hulp van prof. Fismer spoedig beoordelaars gekry wat bereid was om te beoordeel en die kunswedstryd kon voortgaan. Dit was vir almal n groot verligting en die organiseerders het sommer met nuwe oorgawe die reëlings aangepak. Dr. E.C. Pienaar skryf in n artikel in Werda van 7 Junie 1946 dat die kunswedstryd... n hoogtepunt in die kulturele bedrywighede van die Eikestad was (Van Blerk, 1986:675). Hierdie oorsig toon dat eisteddfod as kulturele instelling ferm geanker is in die sosiale en musikale samestelling van Suid-Afrika. In sommige gevalle het die tradisionele Walliese inslag langer sigbaar gebly, terwyl ander gemeenskappe die instelling hulle eie gemaak het deur dit te ver-afrikaans. Kort voor lank was daar in 'n menigte dorpe, stede, of streke n eisteddfod of kunswedstryd (Sien Addendum A). Die tagtigerjare kan beskou word as die bloeityd van hierdie instelling. Dit was veral n geleentheid vir die Afrikaanssprekende om sy kultuur uit te leef. n Belangrike eisteddfod wat in hierdie era opgang gemaak het was die Roodepoort Internationale Eisteddfod wat in 1979 deur mnr. Keith Fleming gestig 38

49 is (Sowetan, 13 Oktober 1997). Hierdie tweejaarlikse eisteddfod het op een stadium met ongeveer 200 inskrywings van 29 lande oor die wêreld gespog (The Star, 4 Februarie 1997). Ongelukkig het die eisteddfod na sowat 10 jaar doodgeloop as gevolg van finaniële probleme. Groot vordering is gemaak na die aanbreek van n nuwe demokratiese Suid-Afrika om meer persone aan die eisteddfod bloot te stel. Die Tirisano Schools Choral Eisteddfod is n sprekende voorbeeld hiervan. Hierdie eisteddfod is vir die eerste keer in 2002 gehou en is deur Eerste Nasionale Bank geborg (die borgskap het in daardie jaar ongeveer 5 miljoen rand beloop). Dit was die inisiatief van die Departement van Onderwys en het deel uitgemaak van n landswye veldtog om samehorigheid deur middel van musiek, kunste en sport te skep en sodoende kulturele trots op te bou en te herstel (Sowetan, 28 Junie 2002). Kadar Asmal, voormalige minister van Onderwys het die volgende hieroor gesê:...in the past, before the present democratic South African dispensation, there was a plethora of school choral music competitions and/or festivals that was organised by various organisations, individuals and the private sector in this country...the Tirisano Schools Choral Eisteddfod is one of four projects identified in the implementation of the school music protocol, which includes school choral festivals, school instrumental music events as well as research and development. Through this joint venture with FNB, we will reach out to all South African schools, black and white, and instill values of unity, respect and tolerance. We will succeed in instilling in our schools an appreciation of being patriotic South Africans. Through song, we will succeed in breaking racial and cultural barriers among our school-going South Africans... (Sowetan, 28 Junie 2002). Hierdie eisteddfod is tans een van die grootste nasionale kooreisteddfods in die land. Alhoewel dit hoofsaaklik vir koorsang bedoel is, vind daar by die plaaslike uitdunne heelwat solo-uitvoerings plaas. Selfs die Suid-Afrikaanse Poskantoor het in 1998 n nasionale eisteddfod geloods met die tema Kom ons vat hande om misdaad te bekamp (Die Volksblad, 28 Julie 1998). In n berig in die Cape Times van 6 September 2004 is daar verslag gedoen oor die Wes-Kaapse uitdunrondte van hierdie Suid-Afrikaanse Poskantoor Eisteddfod: 39

50 After each performance the audience would signal approval with a raised index finger as if signalling a taxi to stop, or jabbing downwards to show disapproval... (Cape Times, 6 September 2004). Hierdie is ook hoofsaaklik n kooreisteddfod en die finaal word jaarliks in die Staatsteater in Pretoria gehou. In 1997 is die National Eisteddfod Academy as n nie-winsgewende liggaam gestig met voormalige minister, Geraldine Fraser- Moleketi, as beskermvrou. Die doel van hierdie akademie is die veelrassige bevordering van die uitvoerende kunste deur middel van jaarlikse eisteddfods en feeste. Een so n fees wat ontstaan het is die Di Konokono fees in 2001, waarvan Albertina Sisulu die beskermvrou is ( Om die geskiedenis van die eisteddfod in Suid-Afrika volledig op te teken, is feitlik onmoontlik as gevolg van die geweldige hoeveelheid aktiwiteite wat jaarliks plaasvind. In hierdie hoofstuk was dit slegs moontlik om n raamwerk van die groei van eisteddfod in Suid-Afrika saam te stel. In die volgende hoofstuk word die fokus verskuif na die geskiedenis en funksionering van die Paarl Vallei Eisteddfod. 40

51 HOOFSTUK 2 EMPIRIESE STUDIE 2.1 Die Paarl Vallei Eisteddfod Die empiriese ondersoek wat volg fokus op n gevallestudie van n eisteddfod in die Wes-Kaap. As gevolg van die huidige skrywer se betrokkenheid oor drie jaar as beoordelaar by die Paarl Vallei Eisteddfod, is daar besluit dat hierdie eisteddfod 'n ideale gevallestudie sou wees. Nie net ken die skrywer die omgewing, prosedures en standaard nie, maar ook die organiseerders is aan haar bekend en sou daarom moontlik meer geneë wees om aan die studie deel te neem. Aangesien hierdie n relatiewe jong eisteddfod is, sou dit voorts insiggewend wees om te sien of enige van die historiese strukture en patrone ook by hierdie eisteddfod sou geld. Nadat toestemming van die bestuur ontvang is, is daar voortgegaan met die studie en is daar besluit om op twee wyses te werk te gaan om inligting te bekom. Die eerste afdeling sou met die hulp van vraelyste inligting van deelnemers en ouers inwin en die tweede afdeling sou bestaan uit onderhoude met persone soos onderwysers, beoordelaars en organiseerders. Die vraelyste vir die deelnemers is in drie ouderdomsgroepe verdeel, naamlik grade 1 tot 3, grade 4 tot 7 en grade 8 tot 12. n Volledige uiteensetting en verduideliking van die vraelyste volg later in hierdie hoofstuk. Verskillende vraelyste is ook opgestel vir elk van die persone waarmee die huidige skrywer n onderhou sou voer. Hierdie onderhoude is mondelings afgelê. Die bestuur van die Paarl Vallei Eisteddfod het alle dokumentasie, notules, briewe en programme wat die eisteddfod oor die jare versamel het aan die skrywer beskikbaar gestel om die geskiedenis van die eisteddfod te kan opteken. Hierdie dokumente maak egter nie deel uit van n formele argief nie en dokumente is slegs chronologies geliasseer. Heelwat inligting oor die geskiedenis van die eisteddfod is ook in gesprekke met die huidige voorsitter van die eisteddfod en die voormalige voorsitter van die Paarl Skole Kultuurvereniging, mnr. Vaughan Pietersen, bekom. 41

52 2.1.1 Die geskiedenis van die Paarl Vallei Eisteddfod Die Paarl Vallei Eisteddfod het in 1996 tot stand gekom. Om die gebeure rondom die stigting van hierdie eisteddfod beter te verstaan is dit belangrik om verder in die verlede terug te gaan en ondersoek in te stel na die kultuurbewegings wat voor hierdie datum in die Paarl gefunksioneer het. Dit is ook belangrik om die politieke klimaat van die tyd in gedagte te hou. Die Paarl, soos enige dorp in Suid-Afrika tydens die apartheidsjare, was in twee verdeel, en blanke en nieblanke gemeenskappe het hul eie kultuurverenigings en liggame ondersteun. Vanaf die 1980s het die Paarl Kunswedstryd as die blanke eisteddfod gefunksioneer. Ten spyte van verskeie pogings om meer inligting oor die hierdie instansie te bekom, kon daar slegs 'n paar berigte in Die Burger gevind word wat historiese inligting bevat. Dit wil voorkom asof die kunswedstryd aktief was vanaf 1983 in die westelike gedeelte van die Paarl. Op 26 Februarie 1987 het daar n advertensie verskyn vir n konsert wat gehou sou word in die Lutherse Kerk as deel van die dorp se driehonderdste bestaansjaar. Onder die persone wat sou optree was onder andere Magaretha Deysel, Wayne Long, Eva Tamassy, Sandy Voortman, Helena van Heerden en Tilla Diederichs. Die opbrengs van hierdie konsert sou aan die Paarl Kunswedstryd geskenk word (Die Burger, 26 Februarie, 1987). n Berig wat op 5 Augustus 1988 in die Cape Times verskyn dui op die onderliggende verpolitisering van die Paarl Kunswedstryd. Gerda Hartman, n eerstydse dosent aan die Konservatorium op Stellenbosch het haarself as beoordelaar van die Paarl Kunswedstryd onttrek nadat sy verneem het die geleentheid is nie oop vir alle rasse nie. In die berig is sy as volg aangehaal:...art should be open to everbody. I object to the principle that art is only for white people.... Die komitee het op daardie stadium geen kommentaar gelewer nie en het volgehou dat hulle nie lokale het wat groot genoeg sou wees om al die deelnemers te kan akkommodeer as hulle die eisteddfod oopstel nie (Cape Times, 5 Augustus 1988). n Volgende berig, gedateer 7Julie 1989, adverteer die kunswedstryd wat daardie jaar sou plaasvind vanaf 28 Julie tot 26 42

53 Augustus. Die kunswedstryd was daardie jaar vir die eerste keer n veelrassige kompetisie en uit n total van 1500 algemene inskrywings was slegs 14 nieblanke inskrywings. Van die beoordelaars wat daardie jaar betrokke was, sluit die volgende name in: Roland Thomson (klavier), Suzie van Dijk en Sarita Stern (sang), Marina Louw (viool) en Marie Blignaut (blokfluit en dwarsfluit). Die afdelings het by verskeie lokale plaasgevind, onder meer skool- en kerksale. Vir die beste presteerders sou daar n uitnodigingskonsert in die OKP-saal gehou word tydens die eerste week van September waar toekennings en pryse oorhandig sou word (Die Burger, 7 Julie, 1989). Aan die Oostekant van die dorp was die Paarl Skole Kultuurvereniging verantwoordelik vir die ontwikkeling van die kunste in daardie gebied. Hierdie vereniging het aanvanklik nie-kompeterende musiekfeeste vir skoliere van die nie-blanke gemeenskap aangebied. In die voorwoord van die program vir die tweede musiekfees, skryf wyle mnr. Frank Pietersen die volgende: This Non-Competitive Music festival welcomes groups of different character and offers them the wonderful opportunity of learning from one another. It further provides them the means to come together in a true spirit of cooperation, to enjoy and experience the thrill of combined music-making. Besides, both teacher and pupil are positively set on serving their audience to a thoroughly palatable musical dish. None other than the teachers themselves are fully conscious of present shortcomings with regard to their work, but, considering the notable strides made since their initial effort last year, the standard of work is most likely to reach greater heights yet (program van die Gala konsert van die Paarl Skole Kultuurvereniging se musiekfees gehou op 22 Oktober 1969 in die Paarl Stadsaal). Die vereniging het tot stand gekom toe Pietersen, destydse Inspekteur van Skoolmusiek, alle skoolhoofde van laerskole in die Paarl-oos distrik in Maart 1968 byeengeroep het. By hierdie geleentheid is daar klem gelê op die noodsaaklikheid om musiek en spesifiek die Sangfees weer tot herlewing te bring in die Paarl. Op die vergadering is die volgende belangrike besluite geneem: 43

54 Daar sou reeds in September van 1968 n Sangefees gehou word; Die program sou voorsiening maak vir bydraes van alle ouderdomsgroepe kleuter, junior en senior primêr; Die program sou elke aand ook n paar verrassings-items deur belowende leerlinge insluit; Elke konsert sou met n massakoor item afsluit; Elke skool kon 2 inskrywings per afdeling instuur en elke afdeling sou uit 40 deelnemende leerlinge bestaan; Die Inspekteur van Skoolmusiek en die hoofde van die betrokke skole sou die Musiekfeeskomitee vorm (Program van die Gala konsert van die Paarl Skole Kultuurvereniging se musiekfees gehou op 22 Oktober 1969 in die Paarl Stadsaal). Die skole het dadelik begin met voorbereidings en Pietersen het gereeld besoek afgelê by die betrokke skole om vas te stel of daar vordering gemaak word en om advies te gee. Ongelukkig was die stadsaal nie beskikbaar vir die fees wat vir 1968 beplan was nie en het die musiekfees oor drie agtereenvolgende aande in die Noorder-Paarl Hoërskoolsaal plaasgevind. Die ondersteuning van die gemeenskap en die ouers was uitstekend en elke aand is mense weggewys by die deur omdat die saal stampvol was. Dit was blykbaar n algemene gesig dat die gehoor selfs die verhoog en vensterbanke van die saal as ekstra sitplek gebruik het. In Mei 1969 is die voorsitter, mnr. Duggie Theunissen, oorlede en het mnr. David Samaai die amp oorgeneem. Die musiekfees van daardie jaar is weer op 22, 23 en 24 September gehou. Deelnemende skole was onder andere Huguenot V. K. K. Laer, Ebenezer Laer, Paulus Joubert Laer, Noorder Paarl N.G.K. Laer, Paarl Primêr, Moslem Laer, William Lloyd Laer, Nederburg Laer, Paarlstasie Laer, Klein Drakenstein Laer, Amstelhof Laer en St. Stephen s Laer. Vir die volgende aantal jare was die sangfeeste in die saal van die Noorder Paarl Sekondêre skool gehou (Program van die Gala konsert van die Paarl Skole 44

55 Kultuurvereniging se musiekfees gehou op 22 Oktober 1969 in die Paarl Stadsaal). Daar was herhaaldelik versoeke aan die stadsraad gerig om die stadsaal vir die Grand Finale te bespreek, maar die versoek is geweier aangesien apartheid op daardie stadium aan die orde van die dag was en die gebruik van die stadsaal vir kleurlinge vermoedelik buite perke was. Die Sangfeeskomitee het egter n beroep op die Direkteur van Onderwys gedoen om hulle te hulp te snel en hy het by die Munisipaliteit toestemming gekry dat die stadsaal slegs vir een aand beskikbaar sou wees en nie twee aande soos aanvanklik beplan is nie. As gevolg van die gebrek aan n openbare saal in die Paarl-Oos gemeenskap het hierdie episode aanleiding gegee tot die bou van die Paarl-Oos Gemeenskapsaal, 'n saal wat ironies genoeg nooit vir die sangaande gebruik is nie (Program van Paarl Skole Kultuurverening se Openingsaand: 3 September 1994). Die winste van die sangfeeste is weer teruggeploeg in die uitbreiding van musiek en kultuur in die gemeenskap en elke skool het ook n bedrag ontvang wat gebruik moes word vir die aankoop van nuwe slaginstrumente en blokfluite. Die Paarl Skole Musieksentrum (nou bekend as die Frank Pietersen Musieksentrum) is ook n bedrag bewillig, wat gehelp het dat hierdie sentrum in 1970 deur inspekteur Frank Pietersen op die been gebring is. Die Paarl Skole Kultuurvereniging het egter vinnig uitgebrei en onder die bekwame leiding van David Samaai, wat vir sewentien jaar die voorsitter was, is ander kunsvorme betrek, sameroepers aangestel en sub-komitees gestig. Die afdelings het gegroei en kon spoedig op hulle eie aangebied word. Die belangrikstes was Blokfluit, Klavier, Solosang, Voordrag en Spreekkore. Die koorafdelings het steeds oor n tydperk van vier agtereenvolgende aande plaasgevind en die Zions N.G. Kerksaal is vir hierdie geleentheid gebruik (Program van Paarl Skole Kultuurverening se Openingsaand: 3 September 1994). Soos vroeër vermeld, het die Paarl Kunswedstryd reeds in 1989 sy deure vir almal in die gemeenskap oopgemaak, alhoewel deelname aanvanklik beperk was. Tydens die algemene jaarvergadering van die Paarl Skole Kultuurvereniging is daar in die notule aangedui dat die uitnodiging wat die Paarl Kunswedstryd aan die skole gestuur 45

56 het n wonderlike gebaar was, maar dat elke skool self oor sy deelname aan die geleentheid moet besluit. Daar was kommer uitgespreek dat skole nie ten koste van die Kultuurvereniging aan die Kunswedstryd moet deelneem nie (Notule van die Algemene Jaarvergadering: 18 Februarie 1992). Met die aanbreek van n nuwe demokratiese Suid-Afrika in 1994 het dit duidelik geword dat dinge op die kultuurfront in die Paarl aan die verander was. Mnr. Vaughan Pietersen vertel dat hy as voorsitter van die Paarl Skole Kultuurverening tydens die apartheidsjare gereeld aan sy komitee, sameroepers en die onderwysers gesê het:...ons moet hard werk, want die dag wat die Bergrivier opdroog en oos en wes bymekaar kom en ons kan oorstap na die anderkant [van die dorp] moet ons gereed wees om te kan meeding op n gelyke vlak en n hoë standard kan handhaaf (Persoonlike mededeling, 17 Oktober 2008). Daar is begin werk aan planne om die Paarl Kunswedstryd en die Paarl Skole Kultuurvereniging te laat saamsmelt en as n nuwe organisasie die Paarl Vallei Eisteddfod te laat voortbestaan. In sy laaste voorsittersverslag van die Paarl Skole Kultuurvereniging in 1995 het Pietersen gevra dat hulle met n nuwe ingesteldheid, entoesiasme en visie hierdie nuwe era moet binne gaan:...dit is die jaar waarin geskiedenisboeke herskryf word...laat ons nooit vergeet waarvandaan ons kom en bewus wees waarheen ons oppad is... (Voorsittersverslag 1995). Uit verskeie gesprekke wat die onderskeie voorsitters en komitees met mekaar gehad het, kan afgelei word dat n opwindende nuwe era in die vooruitsig gestel is, 'n era waartydens die Paarl se gemeenskap op die lange duur grootliks op n kulturele gebied vooruit sou gaan. Ongelukkig het alles rondom die 46

57 samesmelting nie so glad verloop soos wat almal gehoop het nie. Tydens n vergadering wat gehou is op Maandag, 18 September 1995, het dit aan die lig gekom dat die Paarl Kunswedstryd nie meer ten gunste van die samesmelting was nie. Die voorsitter van die Paarl Kunswedstryd, mnr. Abri Wenzel, het genoem dat hulle nie meer daarvoor kans sien nie en dat die samesmelting uitgestel moet word. Volgens mnr. Wentzel het hy ook met sommige van die skoolhoofde in die gebied gepraat en hulle kon nie die nodigheid insien waarom daar net een kultuurliggaam in die Paarl moes wees nie. n Aantal bestuurslede van die Paarl Skole Kunsvereniging het hulle teleurstelling en hartseer uitgespreek oor hierdie skielike ommeswaai en het gevoel die Paarl Kunswedstryd het terug gegaan op hulle woord. Die Kultuurvereniging het bevestig dat hulle sou voortgaan met hulle planne om saam te smelt met die Mbekweni gemeenskap (hoofsaaklik n Xhosa-sprekende gemeenskap) en as n nuwe liggaam met n nuwe naam en grondwet sou funksioneer. Indien die Paarl Kunswedstryd op enige stadium in die toekoms by hulle sou wou aansluit, sou hulle moes inskakel by hierdie nuwe reëls. Die Kunswedstryd is tyd gegee om hulle besluit te herroep en die Paarl Skole Kultuurvereniging moes tot tyd en wyl die besluit so aanvaar (Notule van vergadering gehou te Frank Pietersen Musieksentrum op 18 September 1995, Paarl). Die volgende dag het Wentzel egter vir Pietersen gebel om te laat weet dat die Kunswedstryd tot ander insigte gekom het en dat die samesmelting moet voortgaan. Dit blyk asof die hoofde van sekere skole in die omgewing op hierdie stadium ingegryp het om die situasie te beredder. 18 Wentzel het ook die Kunswedstryd se vrese oor samesmelting met Pietersen bespreek. Volgens hom was hulle bang vir oorheersing, dat hulle uit hul posisies onthef sou word en dat die standaard van die Kunswedstryd gaan daal. Die bal is egter aan die rol gesit en op 30 Oktober 1995 is daar n vergadering by die Frank Pietersen Musieksentrum belê waar die sameroepers 18 Op hierdie stadium is die Hoofdevereniging gestig. Alle skoolhoofde van die Paarl, Wellington en Franschoek omgewings het aan hierdie vereniging behoort en het dit as n forum gebruik om n toesighoudende oog oor gebeure in en om die skoolgemeenskap te hou en ook probleme op te los. Van die hoofde het gevoel dat indien die kultuurlewe nie kan verenig nie, die hoofde ook nie sal kan integreer nie. 47

58 van beide kante aan n nuwe sillabus moes werk (Notule van vergadering gehou te Frank Pietersen Musieksentrum op 22 September 1995, Paarl). Op 12 Maart 1996 is die amptelike stigtingsvergadering van die Paarl Vallei Eisteddfod by die Frank Pietersen Musieksentrum gehou. Daar is besluit dat die komitees van die twee liggame onveranderd sou bly en vir n tydperk saam die nuwe Eisteddfod sou bestuur, waarna n ope verkiesing gehou sou word om n nuwe komitee te vorm. Die tussentydse komitee het as volg gelyk: Voorsitter: Onder-voorsitter: Sekretaresse: Kassier: Addisionele lede: mnr. V. Pietersen / mnr. A. Wenzel mnr. M. Jacobs / mev. E Lubbe mev. F. Adams / mev. Kock mnr. Q. Theron / mev. Kock mev. C. Brink, mev. C. Robertson, mev. B. Moll en mev. Y. Weiss Hierdie reëling sou aanvanklik net vir n jaar geldig wees, maar die komitee het uiteindelik vir twee jaar suksesvol saamgewerk, waarna Vaughan Pietersen as nuwe voorsitter verkies is. Abri Wentzel het op die stigtingsvergadering die Paarl Vallei Eisteddfod se visie voorgelees, wat as volg lui: - Om elke kind in die vallei die geleentheid te gee om deel te neem. - Om leerders kultureel op te voed. (Uit notule van stigtings vergadering: 12 Maart 1996 te Frank Pietersen Musieksentrum). 48

59 Daar was ook heelwat verteenwoordigers van skole in die omgewing by die vergadering teenwoordig daardie aand, insluitende New Orleans Primêr, Paulus Joubert Primêr, Frank Pietersen Musieksentrum, Hugenote Hoërskool, Simondium Primêr, L.K. Zeeman Primêr, Klapmuts Primêr, Laerskool Gimnasium, Laerskool Drakenstein, Primêre Seunskool, Laerskool & Hoërskool La Rochelle, Dalweide Primêr, Klein Nederburg Sekondêr, Paarlzicht Primêr, Sonop Primêr, New Orleans Sekondêr, Laerskool Noord-Eind en Groendal Sekondêr (notule van stigtingsvergadering: 12 Maart 1996 te Frank Pietersen Musieksentrum). Soos enige nuwe organisasie het die Paarl Vallei Eisteddfod aanvanklik groeipyne gehad wat mettertyd opgelos is. Aanvanklik was een van die grootste knelpunte die keuses van lokale waar byeenkomste ná die samesmelting aangebied is. Lede van die wit gemeenskap was ontevrede en het gevoel dat lokale wat nie noodwendig geskik was nie, gebruik is om intergrasie af te druk. Ander het weer gevoel dat sekere lokale in sekere areas veral in die aande onveilig is. Sommige mense uit die bruin gemeenskap het weer aangevoer dat die beoordelaars en pryswenners steeds net uit die wit gemeenskap kom. Mettertyd is daar besef dat daar van die beste lokale met die beste akoestiek en geriewe vir die betrokke afdeling gebruik gemaak moet word en is daar besluit dat die Frank Pietersen Musieksentrum oor die beste geriewe vir hierdie doel beskik. So het die sentrum die tuiste vir die eisteddfod geword. In 1997 was daar reeds 170 inskrywings vir die Solosang -afdeling wat tussen 14 en 16 Augustus by La Rochelle Meisieskool plaasgevind het. By hierdie geleentheid het Helen van Eeden van die Tygerberg Kollege as beoordelaar opgetree (Sameroepersverslag vir die Afdeling Solosang:1997). In 1999 was daar 178 inskrywings en het Antoinette Theron van die Universiteit Stellenbosch die beoordeling behartig (Sameroepersverslag vir die Afdeling Solosang:1999). In die afgelope dekade het hierdie eisteddfod van krag tot krag gegaan. Vandag sluit dit afdelings in soos Ballet, Nasionale Danse, Sangspeletjies, Voordrag en verskeie musiekafdelings in, waaronder Vokaal, Instrumentaal, 49

60 Orkes en Koor. In 2008 (ten tye van hierdie studie) was daar 138 inskrywings in die Solosang -afdeling (met enkele onttrekkings) en het die verrigtinge oor vyf dae plaasgevind (Sameroepersverslag:2008). Deelnemers kon vir n wye verskeidenheid afdelings inskryf. In die hoërskool en opeklas was daar kategorieë soos Kunslied, Afrikaanse Kunslied, Aria, Aria Antiek, Sangsiklusse, Volkslied, Opera, Oratorium, Duet, Trio en Kwartet, om maar net n paar te noem. Die Laerskool kandidate kon kies tussen Voorgeskrewe en Eie Keuse en in die Senior Primêr was daar ook afdelings vir ensemble sang, soos duette en trio s (Sillabus van die Paarl Vallei Eisteddfod:2008). n Totaal van 132 skole, musiekskole en privaat persone is tans met die eisteddfod geaffilieer. Hoewel die meeste van hierdie affiliate uit die Paarl Vallei kom, is daar ook affiliate van ander streke soos Tygerberg, Stellenbosch, Tulbagh, die Weskus, Hermanus, Moreesburg, Ceres en die Koue Bokkeveld (Lys van Affiliate soos verskaf deur bestuur:2008). Hierdie skole en persone betaal elke jaar n affiliasiefooi aan die eisteddfod wat hulle toegang tot deelname verleen. Hierdie fooi, tesame met die inskrywingsfooie en deurgelde van sommige van die groter byeenkomste, is n baie belangrike bron van inkomste vir die eisteddfod aangesien daar geen munisipale subsidies of borge is nie. 19 Die eisteddfod is n baie groot jaarlikse gebeurtenis op die kultuurkalender van elke skool en onderwyser en die program vir die jaar se verrigtinge word elke jaar in die plaaslike koerant, die Paarl Pos, geplaas om die eisteddfod te adverteer. Die Bestuur van 2008 het uit die volgende persone bestaan: Voorsitter: Vise-voorsitter: mnr. Vaughan Pietersen me. C. van der Watt 19 Die Paarl Kunswedstryd was voor die samesmelting met die Paarl Skole Kultuurvereniging deur Saambou geborg. Hierdie borg is egter sonder rede met die stigting van die Paarl Vallei Eisteddfod onttrek. 50

61 Addisionele lede: mnr. Broidy Ortell, me. P. Marthinussen, me. M. Williams, me. H. Potgieter (Sillabus van die Paarl Eisteddfod:2008). Daar is ook n groot groep sameroepers wat saam met die bestuur werk en verantwoordelik is vir die hantering van elke afdeling se inskrywings, die opstel van die rooster en die aanstelling van n geskikte beoordelaar. Die toekenningstruktuur wat die eisteddfod oor die jare gebruik het, het grootliks dieselfde gebly: Cum Laude - 90% en hoër Goud % - 89% Goud - 80% - 84% Silwer % - 79% Silwer - 70% - 74% Brons % - 69% Brons - 60 % - 64% ( 2008 Sillabus van die Paarl Eisteddfod). In 2008 is daar vir die eerste keer van die Cum Laude -toekenning gebruik gemaak vir persone wat werklik bo-gemiddeld presteer. Die eisteddfod het ook begin om medaljes toe te ken as bykomende beloning aan kandidate wat uitblink. Hierdie toekennings en trofeë word op die jaarlikse pryswennerskonsert oorhandig (Sien Addenum D). 51

62 2.2 Empiriese ondersoek: Paarl Vallei Eisteddfod Die volgende afdeling van hierdie studie sal poog om op empiriese wyse sekere vrae te beantwoord wat ontstaan het tydens die huidige skrywer se betrokkenheid as beoordelaar by eisteddfod. Die eisteddfod wat hier bespreek sal word is die Paarl Vallei Eisteddfod, waar die skrywer vir die afgelope drie jaar as beoordelaar opgetree het. Een van die dinge wat opval van die Paarl Vallei Eisteddfod is die groot hoeveelhede deelnemers wat elke jaar deelneem. Die standaard by hierdie eisteddfod is volgens persoonlike ervaring baie hoog en die soort musiek wat aangebied word, is nie beïnvloed deur mikrofoonsang nie. Hierdie studie probeer vasstel waaraan hierdie sukses toegeskryf kan word, watter soort kind dit is wat aan eisteddfod deelneem, hoekom hulle deelneem, hoe hulle die geleentheid ervaar, wie verantwoordelik is vir afrigting, ens. Ten einde hierdie vrae te beantwoord is daar besluit om met die hulp van vraelyste en onderhoude omvangryke terugvoer van alle betrokke partye te bekom. Vir die deelnemers was daar drie vraelyste, vir kandidate van Graad 1-3, kandidate van Graad 4-7 en vir hoërskool kandidate van Graad Ook die ouers het die geleentheid gekry om n vraelys in te vul. Die organiseerders, beoordelaars en onderwysers is per onderhoud ondervra (Sien Addendum B). Aangesien die huidige skrywer self by hierdie spesifieke eisteddfod waar die steekproef gehou is, beoordeel het, het sy dit goed gedink om met beoordelaars van ander eisteddfods wat in 2008 plaasgevind het onderhoude te voer. Met die opstel van die vraelyste moes sekere apekte in gedagte gehou word. Die belangrikste oorweging was dat tyd by enige eisteddfod baie beperk is. Dit is gewoonlik die geval dat die program baie knap beplan word en dat persone nie noodwendig baie tyd tot hul beskikking het om n langdradige vraelys in te vul nie. Die skrywer het begin deur n lang lys vrae op te stel wat stelselmatig verfyn is tot die mees noodsaaklike vrae wat die inligting sou verskaf wat verlang word vir hierdie studie. Die vraelyste moes kort en bondig wees om te verseker dat respondente nie verveeld raak of belangstelling verloor nie. Vrae moes ook só 52

63 geformuleer word dat dit spesifieke antwoorde sou oplewer en daar is in meeste gevalle antwoord-moontlikhede verskaf. Die spesifieke teikengroep vir elke vraelys moes in gedagte gehou word, veral met betrekking tot die ouderdom van respondente en die keuse van taalgebruik in die vraelys. Vrae moes voorts ook duidelik en spesifiek wees, aangesien respondente maklik vrae wat hulle nie ten volle verstaan nie onbeantwoord laat, en dít sou uiteindelik die uitkoms van hierdie studie negatief beïnvloed. Dit was ook belangrik om die vrae op so n manier te vrae dat respondente die vraelyste eerlik en met n positiewe instelling sou invul. Nadat konsepvraelyste opgestel is, is dit aan prof. Martin Kidd van die Sentrum vir Statistiese Raadgewing van die Departement vir Statistiese en Aktuariële Wetenskappe, Universiteit Stellenbosch, voorgelê. Met sy hulp kon die vraelyste op so n wyse geformuleer word dat dit moontlik sou wees om n statisties-bruikbare resultaat daaruit te verkry. Die huidige skrywer moes ook deurentyd die moontlikheid in gedagte hou dat respondente nie noodwendig alle vrae sou beantwoord nie. Die vrae moes dus ook van so n aard wees dat die resultaat wat dit sou oplewer steeds in so 'n geval sinvol en bruikbaar sou wees. Dit het inderdaad gebeur dat respondente soms nie al die vrae op die vraelys beantwoord het nie. Soms het respondente twee antwoorde gekies en soms het hulle hul eie antwoord neergeskryf al was daar n keuse van antwoorde verskaf. Hierdie inligting is so korrek moontlik geïnterpreteer. Dit verklaar egter die rede waarom sommige totale nie altyd korrek optel nie. Die data wat tydens hierdie ondersoek ingesamel is, is statisties verwerk deur prof. Kidd en in grafiekvorm voorgelê (Sien Addendum C). Die resultate is verwerk en verskyn hier onder in tabelvorm. In elke geval word die keuses, aantal respondente en persentasies deurgegee. 53

64 In sommige van die vraelyste word daar melding gemaak van Eie keuse en Voorgeskrewe afdelings waaraan leerders kan deelneem. In die Eie keuse afdeling kan die deelnemer enige lied in enige taal sing. In die Voorgeskrewe afdeling is daar egter net n keuse tussen twee liedere per afdeling waaruit deelnemers kan kies. Hierdie liedere word gewoonlik deur die sameroepers van die onderskeie afdelings gekies en verander elke paar jaar. Daar is altyd twee liedere vir dogters en twee liedere vir seuns van elke ouderdomsgroep tot en met Graad.7 en meestal in Afrikaans en Engels Graad 1-3 Die vraelys vir die Graad 1-3 leerders is deur middel van n vinnige mondelinge onderhoud na afloop van die betrokke eisteddfod-item ingevul, aangesien hierdie ouderdomsgroep te jonk is om n vraelys suksesvol en vinnig te kan invul. Dit was belangrik om die deelnemers direk na die geleentheid te ondervra aangesien die gebeure vars in hulle geheue sou wees en dit die eerlikste antwoorde sou oplewer. Die vrae was van so n aard dat dit meestal net JA/NEE antwoorde verlang het met sommige keusevrae. In laasgenoemde gevalle is die keuses aan die respondent gestel. Daar is gepoog om die vrae so eenvoudig en gefokus as moontlik te hou om sodoende tyd te bespaar en ook verwarring by respondente tot die minimum te beperk. Aangesien dit in hierdie ouderdomsgroep in baie gevalle die eerste keer was dat n respondent aan die eisteddfod deelgeneem het, wou die huidige skrywer uitvind wie die besluit geneem het om die kind in te skryf. Daar was 'n vermoede by die skrywer dat deelnemers op hierdie ouderdom nog nie volkome bewus is van die doel van eisteddfod nie en dat dit vir die meeste leerders net n lekker aktiwiteit is wat ver verwyderd is van die idee van kompetisie. Persoonlike ondervinding het geleer dat daar onder hierdie jong deelnemers gewoonlik n gevoel van vreesloosheid heers, wat lei tot n ongeïnhibeerde optrede. 54

65 Kenmerkend van hierdie deelnemers is ook baie goeie ondersteuning van die ouers, wat dikwels baie moeite doen om die byeenkoms by te woon (hier is veral baie pa s wat die geleentheid bywoon). As gereelde beoordelaar by plaaslike eisteddfods kan die huidige skrywer getuig dat dit dikwels die geval is dat daar deelnemers in die jonger ouderdomsgroepe is wat nie noodwendig oor vokale talent beskik nie. Hierdie leerders kry dus die geleentheid om aan n kultuuraktiwiteit deel te neem wat moontlik op n later stadium in hul lewe nie moontlik sal wees nie. Vrae 1-3 op die vraelys aan hierdie groep het basiese inligting ingewin oor die deelnemers en vrae 4-22 het spesifiek betrekking gehad op hulle deelname aan hierdie eisteddfod. Vraag 1.1: OUDERDOM OUDERDOM AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 6 Jaar 8 18% 7 Jaar 7 16% 8 Jaar 16 36% 9 Jaar 13 30% TOTAAL % Vraag 1.2: GRAAD GRAAD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE Gr % Gr % Gr % TOTAAL % 55

66 Vraag 2.1: GESLAG GESLAG AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE SEUN 14 32% DOGTER 30 68% TOTAAL % Vraag 2.2: HUISTAAL HUISTAAL AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE AFRIKAANS 40 91% ENGELS 4 9% TOTAAL % 56

67 Vraag 3: SKOLE SKOLE AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE LAERSKOOL HUGO RUST 25 57% LAERSKOOL HUGENOTE 9 20% LAERSKOOL GIMNASIUM 5 13% LAERSKOOL DRAKENSTEIN 1 2% LAERSKOOL NOORD- EIND 1 2% LAERSKOOL AMSTELHOF 1 2% GIRLS HIGH 1 2% BOYS HIGH 1 2% TOTAAL % 57

68 Vraag 4: IS DIT DIE EERSTE KEER DAT JY AAN DIE EISTEDDFOD DEELNEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 28 64% NEE 16 36% TOTAAL % Vraag 5: INDIEN NEE, HOEVEEL KEER HET JY AL DEELGENEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 1 KEER 3 19% 2 KEER 11 69% 3 KEER 2 13% TOTAAL % Vraag 6: WIE HET BESLUIT JY MOET AAN DIE EISTEDDFOD DEELNEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE MA 5 11% PA 0 0% JUFFROU 24 55% SELF 15 34% TOTAAL % 58

69 Vraag 7: WIE HET JOU GEHELP OM JOU LIEDJIE TE LEER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE MA 2 2% JUFFROU 41 93% SELF 1 5% TOTAAL % Vraag 8: HET MA/PA JOU BY DIE HUIS GEHELP? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 33 75% NEE 11 25% TOTAAL % Vraag 9: HET MA/PA OOIT BY DIE SKOOL KOM LUISTER AS JY MET JUFFROU OEFEN? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 22 50% NEE 22 50% TOTAAL % 59

70 Vraag 10: WAS JY BANG TOE JY MOES SING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 12 27% NEE 32 73% TOTAAL % Vraag 11.1: WAT WAS VIR JOU LEKKER VAN DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE ALLES 18 41% OM TE SING 17 39% APPLOUS 3 7% GOEIE UITSLAG 3 7% OM VOOR MENSE OP TE TREE 3 7% TOTAAL % 60

71 Vraag 11.2: WAT WAS VIR JOU SLEG VAN DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE NIKS 38 86% WOORDE VERGEET 2 5% OM VOOR MENSE OP TE TREE 1 2% HET GEBEWE 2 5% STEM WAS SEER 1 2% TOTAAL % Vraag 12: WAS JY TEVREDE MET JOU UITSLAE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 43 98% NEE 1 2% TOTAAL % Vraag 13: DINK JY JUFFROU SAL TEVREDE WEES? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % 61

72 Vraag 14: DINK JY MA/PA SAL TEVREDE WEES? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 15: GAAN JY N BELONING KRY OMDAT JY VANDAG DEELGENEEM HET? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 18 41% NEE 9 20% WEET NIE 17 39% TOTAAL % Vraag 16: SAL JY VOLGENDE JAAR WEER SING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 38 86% NEE 0 0% WEET NIE 6 14% TOTAAL % 62

73 Vraag 17: WAS DIT VIR JOU LEKKER OM NA DIE ANDER MAATS TE LUISTER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 18: DINK JY HULLE WAS BANG TOE HULLE MOES SING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 20 45% NEE 24 55% TOTAAL % Vraag 19: WAS JY BANG VIR DIE BEOORDELAAR? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 2 5% NEE 42 95% TOTAAL % 63

74 Vraag 20: DINK JY SY WAS GAAF? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 21: DINK JY SY HET VAN JOU LIEDJIE GEHOU? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 22: SING JY IN DIE KOOR BY DIE SKOOL? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 41 93% NEE 3 7% TOTAAL % 64

75 Opsomming van data Daar was n total van 44 respondente. Die meeste het aan die Voorgeskrewe sowel as Eie Keuse afdeling deelgeneem. Vir 64% van die respondente was dit die eerste keer dat hulle aan die eisteddfod deelgeneem het. Alhoewel baie van hulle Graad 1 s was, was daar ook heelwat Graad 2 en 3 deelnemers wat vir die eerste keer deelgeneem het. In meeste gevalle was dit die onderwyser van die skool wat voorgestel het dat die respondent moet deelneem en is die afrigting ook hoofsaaklik deur die onderwyser hanteer. Die meeste van die respondente was dogters (68%) en Afrikaanssprekend (91%). Die drie skole wat die meeste kandidate ingeskryf het was Laerskool Hugo Rust (57%), Laerskool Hugenote (20%) in Wellington en Laerskool Gimnasium in die Paarl. In hierdie stadium is die betrokkenheid van die ouers (veral die ma), duidelik baie belangrik. 75% van die respondente is by die huis deur hulle ouers gehelp om hul lied aan te leer en voor te berei en 50% van die ouers het by geleentheid na die skool gegaan om te luister wanneer daar saam met die onderwyser geoefen is. Bevestigend van die huidige skrywer se ervaring as beoordelaar, was deelnemers op hierdie ouderdom nog nie heeltemal bewus van die kompetisie -aspek nie, het die meeste respondente hul deelname aan die eisteddfod baie positief ervaar, en het 73% gesê dat hulle was glad nie bang toe hulle moes sing nie. Vrae 11.1 en 11.2 het probeer bepaal watter dinge deur die respondent as positief en negatief ervaar is en hier kon respondente hulle eie antwoorde gee. Die ooreenkomste was opvallend, met 41% wat gesê het alles was lekker en 86% wat geantwoord het dat daar niks omtrent die eisteddfod was wat vir hulle sleg was nie. Ander opmerkings wat hier genoem is, was onder andere dat dit lekker is om te sing (39%), dat die deelnemers hou van die applous (7%) en goeie uitslae (7%) en dat dit lekker is om voor mense op te tree. As negatiewe ervarings is die volgende genoem: vergeet van woorde (5%), die feit dat deelnemers gebewe het toe hulle moet sing (5%), een respondent se stem was seer en een het nie daarvan gehou om voor mense op te tree nie. 98% van die respondente was 65

76 baie tevrede met hulle uitslae en 100% het gevoel dat hulle ouers en onderwyser tevrede sou wees met hulle uitslae. Hierdie resultate dui weer eens daarop dat dit nog nie in hierdie stadium vir deelnemers daaroor gaan om die beste toekenning in die kategorie te kry nie, of dat die toekenning die belangrikste aspek van hul deelname is. Die huidige skrywer wou ook weet of deelname aan die eisteddfod vrywillig was en of respondente beloon is vir hulle deelname na afloop van die eisteddfod. 41% het bevestig dat hul n beloning sou kry, 20% kry geen beloning nie en 39% was nie seker of hul iets sou kry nie. Respondente is nie gevra wat hulle as beloning sou ontvang nie, maar baie respondente het items soos n roomys, lekkergoed of McDonalds genoem. Dit blyk dat respondente nie gevoel het dat hulle beloon móét word vir hul deelname nie en voorts, dat waar daar wel n beloning betrokke was, dit iets was met n klein finansiële waarde. Alle respondente het gevoel dat dit lekker was om na die ander deelnemers te luister, en 45% het gedink die ander deelnemers was bang toe hulle moes sing teenoor 55% wat gedink het hulle was glad nie bang nie. Dit is soms die geval dat die wyse waarop deelnemers ander deelnemers ervaar n groot invloed het op hulle eie optrede. Indien hulle dus sou waarneem dat ander deelnemers nie bang was toe hulle moes sing nie, sal hulle bes moontlik self ook nie bang wees nie. 95% van respondente was nie bang vir die beoordelaar nie en almal het gedink sy was gaaf en dat sy van hulle lied gehou het. Dit was vir die huidige skrywer n baie positiewe reaksie, aangesien die beoordelaar nie as bedreiging beskou moet word nie. Laastens is deelnemers gevra of hulle in die skoolkoor sing. 93% het positief geantwoord, wat beteken dat die meerderheid van hierdie leerders reeds deel in n soort kulturele ontwikkeling en deel is van n groep wat leer om saam musiek te maak. Dit is belangrik om die respondente se ouderdomme (6, 7 en 8 jaar) in gedagte te hou. Waarneming op hierdie stadium is heelwat anders as by ouer leerders en hierdie deelnemers beskik oor die algemeen nie oor die verwysingsraamwerk om sekere aspekte waarop gefokus is in die vraelys in konteks te verstaan nie. 66

77 2.2.2 Graad 4-7 By hierdie ouderdomsgroep was die vrae meer spesifiek en die taalgebruik meer volwasse. Die vraelys is self deur die respondent na afloop van sy/haar deelname aan die eisteddfod ingevul. Vraelyste is op knypborde onder deelnemers se stoele geplaas en hulle moes wag totdat hulle klaar gesing het voordat hulle dit kon invul. Die moontlikheid dat hierdie aktiwiteit ontwrigtend kon wees was baie groot en dit kon nie toegelaat word dat dit ander deelnemers wat nog moes sing se aandag aftrek nie. Die respondente se reaksie was egter opvallend entoesiasties en die vraelyste is met groot opgewondenheid ingevul. Vraag 1.1: OUDERDOM OUDERDOM AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 9 JAAR 2 3% 10 JAAR 14 22% 11 JAAR 21 33% 12 JAAR 14 22% 13 JAAR 12 19% TOTAAL 63 99% 67

78 Vraag 1.2: GRAAD GRAAD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE % % % % TOTAAL % Vraag 2: GESLAG GESLAG AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE SEUN 13 21% DOGTER 49 79% TOTAAL % 68

79 Vraag 3: SKOOL SKOOL AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE LAERSKOOL HUGENOTE 17 27% LAERSKOOL HUGO RUST 16 25% BRIDGE HOUSE 9 14% LAERSKOOL GIMNASIUM 6 10% LAERSKOOL DRAKENSTEIN 4 6% LAERSKOOL AMSTELHOF 3 5% SIMONDIUM PRIVAATSKOOL 2 3% LAERSKOOL KOUE BOKKEVELD 1 2% LAERSKOOL COURTRAI 1 2% GIRLS HIGH 1 2% BOYS HIGH 1 2% LAERSKOOL NOORD- EIND 1 2% LAERSKOOL SWARTLAND 1 2% TOTAAL % 69

80 Vraag 4: HUISTAAL HUISTAAL AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE AFRIKAANS 51 81% ENGELS 12 19% TOTAAL % Vraag 5: SING JY IN N KOOR? HUISTAAL AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 44 70% NEE 19 30% TOTAAL % 70

81 Vraag 6: WATTER KORE? HUISTAAL AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE SKOOLKOOR 42 98% TYGERBERG KINDERKOOR 1 2% TOTAAL % Vraag 7: HOEVEEL KEER HET JY AL AAN DIE EISTEDDFOD DEELGENEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE % % % % % 6 3 5% 7 1 2% TOTAAL % 71

82 Vraag 8: WIE HET BESLUIT JY MOET DEELNEEM? By Vraag 8 is daar 5 keuses aan respondente gegee. n Groot hoeveelheid van die respondente het egter meer as een opsie gekies, daarom word die aantal respondente en totale hier nie in ag geneem nie. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE SELF - 57% JUFFROU - 51% MA - 8% ANDER - 3% PA - 0% Vraag 9: WIE HET JOU GEHELP OM JOU LIED TE LEER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE MA 3 5% PA 0 0% JUFFROU 55 89% SELF 4 6% TOTAAL % 72

83 Vraag 10: HET JY JOU LIEDJIE BY DIE HUIS GEOEFEN? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 59 94% NEE 4 6% TOTAAL % Vraag 11: WAS JY OP JOU SENUWEES TOE JY MOES SING? Vir n resultaat wat respondente se antwoorde die beste sou weërspieël is hier gebruik gemaak van die Likert-Skaal. Respondente moes n getal kies wat hul antwoord die beste beskryf. 1 verteenwoordig NIKS en 5 BAIE. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE % % % % 5 3 5% TOTAAL % 73

84 Vraag 12: IS JY TEVREDE MET JOU UITSLAE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 55 93% NEE 4 7% TOTAAL % Vraag 13: DINK JY JOU ONDERWYSERES SAL TEVREDE WEES? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 60 97% NEE 2 3% TOTAAL % Vraag 14: DINK JY JOU OUERS SAL TEVREDE WEES? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 61 98% NEE 1 2% TOTAAL % 74

85 Vraag 15: GAAN JY ENIGE VORM VAN BELONING KRY VIR JOU DEELNAME? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 32 54% NEE 27 46% TOTAAL % Vraag 16: SAL JY VOLGENDE JAAR WEER SING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 57 90% NEE 6 10% TOTAAL % Vraag 17: DINK JY DIT IS BELANGRIK OM NA DEELNEMERS VAN JOU EIE OUDERDOM TE LUISTER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 59 95% NEE 3 5% TOTAAL % 75

86 Vraag 18: DINK JY HULLE WAS OP HUL SENUWEES TOE HULLE MOES SING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 59 94% NEE 4 6% TOTAAL % Vraag 19: WAS JY BANG VIR DIE BEOORDELAAR? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 7 11% NEE 56 89% TOTAAL % Vraag 20: DINK JY DIE BEOORDELAAR WAS REGVERDIG? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 59 97% NEE 2 3% TOTAAL % 76

87 Vraag 21: DINK JY DIE BEOORDELAAR SE KOMMENTAAR IS LEERSAAM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 22: IN WATTER KATEGORIEË HET JY DEELGENEEM? 34 Respondente het aan die Voorgeskrewe en Eie Keuse kategorieë deelgeneem. 12 Respondente het net aan die Voorgeskrewe kategorie deelgeneem. 12 Respondente het net aan die Eie Keuse kategorie deelgeneem. Aangesien hier voorsiening gemaak is vir die moontlikheid op veelvoudige antwoorde word net die persentasies deurgegee ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE EIE KEUSE - 76% VOORGESKREWE - 75% VOLKSLIEDJIE - 5% 77

88 Vraag 23: WIE HET JOU LIED GEKIES? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JUFFROU 35 56% SELF 28 44% TOTAAL % Vraag 24: HET JY VAN JOU LIED GEHOU? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 25: SAL JOU SERTIFIKAAT TYDENS SAALBYEENKOMS BY DIE SKOOL UITGEDEEL WORD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % 78

89 Vraag 26: BEOEFEN JY ENIGE SPORT? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 54 86% NEE 9 14% TOTAAL % Vraag 27: GAAN JY HIERDIE JAAR OOK AAN ANDER EISTEDDFODS DEELNEEM? Hierdie vraag stel vas of respondente aan ander afdelings van eisteddfod deelneem (byvoorbeeld Voordrag ) en aan ander streeks-eisteddfods deelneem. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 37 61% NEE 24 39% TOTAAL % 79

90 Vraag 28: WATTER ANDER INSTRUMENTE BESPEEL JY? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE KLAVIER 13 29% KITAAR 8 18% BLOKFLUIT 5 11% VIOOL 1 2% ALTVIOOL 1 2% TROMPET 1 2% ORF 1 2% KLAVIER & KLAWERBORD 1 2% KLAVIER & BLOKFLUIT 1 2% KLAVIER & VIOOL 2 4% KLAVIER & KITAAR 4 8% KITAAR & TROMME 1 2% BLOKFLUIT & VIOOL 1 2% BLOKFLUIT & ORF 1 2% KLAVIER, TROMME & BASKITAAR 1 2% KLAVIER, BLOKFLUIT & VIOOL 2 4% KLAVIER, KLAWERBORD & KITAAR 1 2% TOTAAL % 80

91 Vraag 29: GAAN JY OOK MET DIE INSTRUMENTE AAN DIE EISTEDDFOD DEELNEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 21 36% NEE 37 64% TOTAAL % Opsomming van data In hierdie ouderdomsgroep het 63 respondente die vraelyste ingevul. Die grootste hoeveelheid van die respondente was tussen die ouderdomme 10 en 13 jaar met die persentasies as volg: 10 jaar (22%), 11 jaar (33%), 12 jaar (22%) en 13 jaar (19%). Soos in die voorafgaande kategorie was dit die dogters wat in die meerderheid was (79%) en die huistaal was oorwegend Afrikaans (81%). Dertien skole het kandidate ingeskryf, sommige van so ver as Moreesburg en die Koue Bokkeveld. Laerskool Hugenote (27%) en Hugo Rust (25%) van Wellington, Bridge House Privaatskool (14%) in Franschoek en Laerskool Gimnasium (10%) in die Paarl was verantwoordelik vir die grootste hoeveelheid inskrywings. 70% van die respondente sing in n koor. By hierdie vraag het heelwat respondent self bygeskryf dat hul skool nie n koor het nie. Hierdie groep respondente het in meeste gevalle reeds vantevore aan n eisteddfod deelgeneem. Slegs 16% van respondente het vir die eerste keer deelgeneem. Op die vraag oor wie besluit het dat respondente aan die eisteddfod moes deelneem, was die antwoorde oorwegend die respondent self (57%) en die onderwyser (51%). Die respondente kon hier meer as een opsie kies. 8% het geantwoord dat hulle ma die besluit geneem het en 3% het die opsie ander gekies. Vir laasgenoemde opsie moes die respondente spesifiseer wie die ander was en in albei gevalle was dit n ouma. By 89% van die respondente 81

92 was die onderwyser verantwoordelik vir die aanleer van die lied en algemene afrigting en 94% het hulle liedere by die huis geoefen. Die huidige skrywer wou graag vasstel watter rol senuwees speel tydens respondente se optredes by die Eisteddfod. Om n eenvormige antwoord te kry het prof. Kidd voorgestel dat die Likert-skaal gebruik word. In plaas daarvan dat elke respondent in sy/haar eie woorde probeer verduidelik of hulle gespanne was al dan nie, is daar n keuse van syfers 1 tot 5 aan hulle gegee. Elke syfer verteenwoordig n graad van senuweeagtigheid, byvoorbeeld 1 verteenwoordig NIKS en 5 verteenwoordig BAIE. Respondente kon dus net die graad of nommer kies wat sy/haar antwoord die beste verteenwoordig. Die twee getalle met die hoogste persentasies was 2 en 3 met 36% en 34% onderskeidelik. Slegs 5% het gesê hulle was baie bang. Op die vraag of respondente tevrede was met hulle uitslae het 93% positief geantwoord, maar anders as by die Graad 1-3 deelnemers het slegs 97% en 98% gevoel dat hulle ouers en onderwyser tevrede sou wees. Dit dui reeds daarop dat hierdie ouderdomsgroep reeds meer bewus is van die toekenning wat hy/sy ontvang en groter belang daaraan heg. Die verdeling ten opsigte van die moontlikheid om n beloning te kry na afloop van die eisteddfod was redelik eweredig met 54% JA en 46% NEE. 90% het bevestig dat hulle die volgende jaar weer sal sing. Die respondente het feitlik almal gevoel dat dit belangrik is om na ander deelnemers van hul eie ouderdom te luister (95%) en dat die ander deelnemers ook op hul senuwees was (94%). 11% van die respondente was bang vir die beoordelaar, maar 97% het gevoel sy was regverdig en dat die kommentaar leersaam was (100%). Die kategorieë waaraan die respondente kon deelneem, was Voorgeskrewe en Eie Keuse. Die verdeling van persentasies was hier ook baie eweredig met 76% vir Voorgeskrewe en 75% vir Eie Keuse. Anders as by die Graad 1-3 deelnemers waar die onderwyser hoofsaaklik verantwoordelik was vir die keuse van die liedere wat gesing is, het 44% van die respondente n aandeel in hul liedkeuse gehad en almal (100%) het van hul liedere gehou. Dit is duidelik dat die skole erkenning gee aan die eisteddfod deelnemers, want 100% 82

93 het bevestig dat hulle eisteddfod sertifikaat tydens n saalbyeenkoms of prysuitdeling aan hul oorhandig sou word. 86% van die respondente beoefen sport en 45 van die 63 respondente bespeel ander instrumente. By laasgenoemde afdeling het die grootste hoeveelheid klavier gespeel (29%), gevolg deur kitaar (18%) en blokfluit (11%). 61% van die respondente sou aan ander eisteddfods ook deelneem, dikwels nie by streekseisteddfods nie en dikwels met n ander instrument (36%) en veral in Voordrag. Die resultate van die vraelys toon duidelik dat daar reeds by hierdie respondente n groter bewustheid is van waaroor eisteddfod werklik gaan en dat leerders van hierdie ouderdomsgroep reeds aktief betrokke is by musiekonderrig van ander instrumente Graad 8-12 Die vraelyste vir die Graad 8-12 ouderdomsgroepe was baie spesifiek en het in baie gevalle van die respondente verwag om n eie opinie te gee. Ten tye van die eisteddfod was daar heelwat onttrekkings in hierdie ouderdomsgroepe en uiteindelik is daar net 19 vraelyste ingevul. Dit is ook belangrik om uit te wys dat daar uit die staanspoor aansienlik minder inskrywings was vir die hoërskoolafdeling as vir die laerskole. Die vraelyste is deur die respondent self ingevul na afloop van hulle items. Daar is oorweeg om in die week direk na afloop van die eisteddfod nog hoërskool leerders (wat moontlik nie tydens die eisteddfod n vraelys voltooi het nie) te nader om dit op n later stadium in te vul, maar daar is besluit dat dit nie prakties uitvoerbaar sou wees nie. 83

94 Vraag 1.1: OUDERDOM ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 14 JAAR 2 11% 15 JAAR 8 42% 16 JAAR 5 26% 17 JAAR 1 5% 18 JAAR 3 16% TOTAAL % Vraag 1.2: GRAAD ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE GRAAD % GRAAD % GRAAD % GRAAD % GRAAD % TOTAAL % 84

95 Vraag 2: GESLAG ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE MANLIK 3 16% VROULIK 16 84% TOTAAL % Vraag 3: HUISTAAL ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE AFRIKAANS 12 63% ENGELS 7 37% TOTAAL % 85

96 Vraag 4: SKOOL ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE LA ROCHELLE 6 32% BRIDGE HOUSE 6 32% HOËRSKOOL GIMNASIUM 3 16% HOËRSKOOL SCOTTSVILLE 1 5% KLEIN NEDERBURG SEKONDÊR 1 5% HOËRSKOOL NEW ORLEANS 1 5% BOYS HIGH 1 5% TOTAAL % 86

97 Vraag 5. VIR HOEVEEL JAAR NEEM JY AL DEEL AAN DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 1 JAAR 8 42% 2 JAAR 0 0% 3 JAAR 3 16% 4 JAAR 1 5% 5 JAAR 2 11% 6 JAAR 0 0% 7 JAAR 1 5% 8 JAAR 0 0% 9 JAAR 2 11% 10 JAAR 1 5% 11 JAAR 1 5% TOTAAL % Vraag 6: WIE HET BESLUIT JY MOET AAN DIE EISTEDDFOD DEELNEEM? In vrae 6 en 7 word voorsiening gemaak vir die moontlikheid van veelvoudige antwoorde; dus word net die persentasies verskaf. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE ONDERWYSER - 79% SELF - 68% OUERS - 16% 87

98 Vraag 7: WIE HET JOU INSKRYWING HANTEER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE ONDERWYSER - 100% SELF - - OUERS - - Vraag 8: AAN WATTER KATEGORIEË HET JY DEELGENEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE EIE KEUSE 12 71% EIE KEUSE & DUET 3 18% KUNSLIED & ARIA ANTIEK 1 6% EIE KEUSE, KUNSLIED & DUET 1 6% TOTAAL % 88

99 Vraag 9: WIE HET JOU GEHELP MET DIE VOORBEREIDING VIR DIE EISTEDDFOD? In vraag 9 word voorsiening gemaak vir die moontlikheid van veelvoudige antwoorde; dus word net die persentasies verskaf. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE ONDERWYSER - 95% SELF - 26% OUERS - 11% Vraag 10: NEEM JY OOK AAN ANDER STREEKS-EISTEDDFODS DEEL? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 5 26% NEE 14 74% TOTAAL % Slegs respondente wat by vraag 10 JA gekies het moes vrae invul. Almal wat NEE gekies het kon direk na vraag 15 gaan. 89

100 Vraag 11: INDIEN JY JA GEANTWOORD HET BY VRAAG 10, AAN WATTER STREEKS-EISTEDDFODS NEEM JY DEEL? In vraag 11 word voorsiening gemaak vir die moontlikheid van veelvoudige antwoorde; dus word net die persentasies verskaf. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE STELLENBOSCH - 21% HELDERBERG - 5% TYGERBERG - 0% CAPE TOWN - 0% KAAPSE AFRIKAANSE EISTEDDFOD - 0% Vraag 12: HOEKOM NEEM JY AAN STREEKS-EISTEDDFODS DEEL? By Vraag 12 kon respondente hul eie mening gee. Die volgende antwoorde is ontvang: - Dit is nog n geleentheid om op te tree, ondervinding op te doen en te verbeter. - Kandidate neem aan streeks-eisteddfods deel om nog n opinie oor hul optrede te kry. 90

101 Vraag 13: WIE HET JOU VIR DIE STREEKS-EISTEDDFODS INGESKRYF? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE OUERS 2 40% ONDERWYSERS 3 60% TOTAAL 5 100% Vraag 14: INDIEN JY AAN ANDER EISTEDDFODS DEELNEEM, SING JY DIESELFDE MUSIEK OF LEER JY NUWE MUSIEK AAN VIR ELKE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE DIESELFDE 2 40% NUWE 3 60% TOTAAL 5 100% Vraag 15: ONTVANG JY PRIVAAT SANGONDERRIG? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 11 58% NEE 8 42% TOTAAL % 91

102 Vraag 16: BESPEEL JY ENIGE ANDER INSTRUMENTE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 9 50% NEE 9 50% TOTAAL % INSTRUMENT AANTAL RESPONDENTE KLAVIER 3 FLUIT 1 VIOOL 1 SAKSOFOON 1 KLAVIER & KITAAR 1 KLAVIER, KITAAR & VIOOL 1 KLAVIER, KITAAR & SAKSOFOON 1 Vraag 17: INDIEN WEL, SKRYF JY OOK VIR DIE EISTEDDFOD IN VIR HIERDIE SPESIFIEKE INSTRUMENE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 6 43% NEE 8 57% TOTAAL % 92

103 Vraag 18: IS DIT VIR JOU BELANGRIK OM AAN DIE EISTEDDFOD DEEL TE NEEM OF VOEL JY VERPLIG OM DIT TE DOEN? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE BELANGRIK 17 89% VERPLIG 2 11% TOTAAL % Respondente is gevra om hierdie antwoord te motiveer. Die volgende terugvoering is ontvang: Die meeste respondente het hul deelname aan die eisteddfod as belangrik beskou en gedink dat dit n goeie geleentheid is om blootstelling te kry en ondervinding op te doen. Hul het gevoel dat dit selfvertroue bou en dien as motivering om talente te ontwikkel en gereeld daaraan te werk. Eisteddfod was ook gesien as n manier om terugvoering oor vordering te kry van n onpartydige persoon. Meeste respondente het dit ook beskou as n goeie optree geleentheid. Slegs 2 respondente het verplig gevoel om aan die eisteddfod deel te neem. Die rede wat hulle hiervoor gegee het was dat hulle ongemaklik voel om voor vreemde mense op te tree. Vraag 19: DINK JY DIE EISTEDDFOD IS GESONDE KOMPETISIE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % 93

104 Respondente moes ook hier hul antwoorde motiveer. Die mees algemene terugvoering was dat dit n goeie geleentheid is om na ander deelnemers te luister, opbouende kritiek te ontvang en dat kandidate eintlik net met hulself kompeteer. Vraag 20: VOEL JY DAT DIE BEOORDELINGSPROSES REGVERDIG IS? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 18 95% NEE 1 5% TOTAAL % As verduideliking van hulle antwoorde het die meeste respondente gevoel die proses was regverdig, professioneel, onpartydig en dat die kritiek opbouend en insiggewend was. Hulle het ook die feit dat een beoordelaar na almal luister as n positiewe aspek beskou. Vraag 21: DINK JY DIT IS NODIG OM ELKE JAAR N ANDER BEOORDELAAR TE KRY? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 8 42% NEE 11 58% TOTAAL % 94

105 Vraag 22: DINK JY JOU VOORKOMS, BYVOORBEELD KLEREDRAG EN HAARSTYL, BEÏNVLOED DIE BEOORDELAAR? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 11 58% NEE 8 42% TOTAAL % Vraag 23: VIND JY DIE BEOORDELAAR SE KOMMENTAAR LEERSAAM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 24: NEEM JY AAN DIE EISTEDDFOD DEEL OM JOU TALENT TE ONTWIKKEL? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 18 95% NEE 1 5% TOTAAL % 95

106 Vraag 25: HOE BELANGRIK IS DIE TOEKENNING WAT JY ONTVANG? Hier is weer gebruik gemaak van die Likert-skaal. Respondente moes die syfer kies wat hul antwoord die beste weërspieël. 1 verteenwoordig GLAD NIE en 5 verteenwoordig UITERS. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 1 0 0% 2 1 6% % % % TOTAAL % Vraag 26: IS JOU OUERS BAIE BETROKKE BY JOU VOORBEREIDING VIR DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 7 37% NEE 12 63% TOTAAL % 96

107 Vraag 27: ONDERSTEUN JOU OUERS JOU AS JY DEELNEEM AAN DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 28: WIE VAN JOU FAMILIE WOON GEWOONLIK DIE EISTEDDFOD BY AS JY DEELNEEM? Respondente kon hier meer as een antwoord kies; dus word slegs die persentasies verskaf. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE MA - 89% PA - 26% BROER/SUSTER - 5% OUMA/OUPA - 5% 97

108 Vraag 29: ONTVANG JY ENIGE BELONING VIR JOU DEELNAME AAN DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 6 33% NEE 12 67% TOTAAL % Vraag 30: VIND JY DIT LEERSAAM OM NA ANDER KANDIDATE TE LUISTER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 31: WIE KIES DIE LIEDERE WAT JY SING? Respondente kon hier meer as een antwoord kies; dus word slegs die persentasies verskaf. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE ONDERWYSER - 68% SELF - 63% OUERS - 11% 98

109 Vraag 32a: DINK JY DIE MUSIEK WAT JY SING IS GEPAS VIR JOU OUDERDOM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 14 93% NEE 1 7% TOTAAL % Vraag 32b: DINK JY DIE MUSIEK WAT JY SING IS GEPAS VIR JOU STEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 32c: DINK JY DIE MUSIEK WAT JY SING IS OUDMODIES? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 2 14% NEE 12 86% TOTAAL % 99

110 Vraag 32d: DINK JY DIE MUSIEK WAT JY SING IS DIE BESTE LIED WAT JOU SAL HELP OM N GOEIE TOEKENNING TE KRY? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 6 43% NEE 8 57% TOTAAL % Vraag 33: BEPLAN JY MOONTLIK OM EENDAG N LOOPBAAN IN MUSIEK TE VOLG? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 11 61% NEE 7 39% TOTAAL % Vraag 34: INDIEN JY JA GEANTWOORD HET BY VRAAG 33, SOU JY SÊ JOU DEELNAME AAN DIE EISTEDDFOD HELP JOU REEDS VOORBEREI DAARVOOR? Respondente moes hulle antwoord op hierdie vraag motiveer. Die grootste meerderheid het gevoel die eisteddfod bied n goeie geleentheid om gewoond te raak om voor n gehoor op te tree, dat dit n leerskool is en dat die beoordelaar se kritiek jou bewus maak van aspekte waaraan jy nog moet werk. 100

111 Vraag 35: DINK JY DEELNAME AAN DIE EISTEDDFOD HELP JOU MET ANDER ASPEKTE, BYVOORBEELD OM VOOR VREEMDE MENSE TE PRAAT? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 36a: SING JY IN N KOOR? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 18 95% NEE 1 5% TOTAAL % 101

112 Vraag 36b: HET JY AL OOIT IN EEN VAN DIE VOLGENDE KORE GESING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE SKOOLKOOR - 95% TYGERBERG KINDERKOOR - 5% SA JEUGKOOR - 0% PRO CANTO JEUGKOOR - 0% Opsomming van data Die grootste hoeveelheid van die respondente was 15 en 16 jaar oud en die meeste was in Graad 9 (21%) of Graad 10 (37%). 84% was dogters en die taalverdeling was onderskeidelik 63% Afrikaans en 37% Engels. Die skole wat die grootste hoeveelheid inskrywings hanteer het was La Rochelle Meisies Hoërskool (32%), Bridge House School (32%) en Hoërskool Gimnasium (16%). Op die vraag oor hoeveel jaar die respondente reeds by eisteddfod betrokke is, was daar n wye verskeidenheid van antwoorde, maar die grootste hoeveelheid (42%) het bevestig dat hulle slegs vir een jaar by eisteddfod betrokke was. Die daaropvolgende getalle was 3 jaar (16%), 5 jaar (11%) en 9 jaar (11%). Die besluit om aan die eisteddfod deel te neem is hoofsaaklik deur die onderwyser (79%) of die respondent self (68%) geneem, of dit was n gesamentlike besluit. Slegs 16% van deelnemers voer aan dat hulle ouers die besluit geneem het. In alle gevalle was dit die onderwyser wat die inskrywings hanteer het. Die kategorieë waaraan die respondente kon deelneem was Eie Keuse, Kunslied, Aria Antiek en Duet. Dit is belangrik om daarop te let dat hier nie meer n Voorgeskrewe kategorie vir hierdie ouderdomsgroep bestaan nie. 71% het 102

113 ingeskryf vir die Eie Keuse afdeling, 6% het n Kunslied en n Aria Antiek gesing, 6% het Eie Keuse, Kunslied en Duet gesing en 18% het aan die Eie Keuse en Duet afdelings deelgeneem. Die resultate van Vraag 9 dui ook reeds op n groter selfstandigheid van hierdie ouderdomsgroep, met 26% wat self hulle lied aangeleer het. Slegs 11% het aangedui dat hulle ouers hulle gehelp het, maar dit was oorwegend die onderwyser (95%) wat verantwoordelik was vir die aanleer en afronding van die lied. Slegs 26% (5 persone) van die respondente het aan ander streeks-eisteddfods deelgeneem en die spesifieke eisteddfods was hoofsaaklik Stellenbosch (21%) en Helderberg Eisteddfod (5%). Deelnemers het aangevoer dat deelname aan hierdie eisteddfods aan hulle nog n geleentheid gee om blootstelling en ondervinding op te doen. Twee van die 5 is deur hul ouers ingeskryf en die ander 3 deur hul onderwyser. 40% het dieselfde musiek gesing as wat hulle by die Paarl Eisteddfod gesing het en 60% het nuwe musiek aangeleer. 58% van die respondente het privaat sangonderrig ontvang en 50% het n ander instrument bespeel wat onder andere klavier, kitaar, viool en saksofoon insluit. Slegs 43% het ook met hierdie instrumente ingeskryf vir die eisteddfod. Die huidige skrywer wou vasstel watter waarde hierdie ouderdomsgroep heg aan hulle eisteddfod deelname en wou weet of die respondente vrywillig deelneem en of hul verplig voel om dit te doen. 89% het aangevoer dat deelname uit vrye wil is, het hul deelname beskou as n belangrike aspek van hulle ontwikkeling en het dit gesien as n goeie geleentheid om blootstelling te kry. Dit het, volgends hulle antwoorde, vir hulle n platvorm geskep om hulle talente te ontwikkel, mee te ding teen ander persone van hul eie ouderdomsgroep en om n opinie en opbouende kritiek oor hul uitvoering te kry. Respondente het gevoel dat dit hulle weer help om te verbeter en sodoende selfvertroue op te bou. n Verdere bewys van hierdie groep se positiewe uitkyk op eisteddfod is dat 100% van hulle gevoel het dat dit n voorbeeld van gesonde kompetisie is. Hulle het die beoordelingsproses as regverdig, onpartydig en professioneel beskou (95%). 42% het gevoel dat daar elke jaar n nuwe beoordelaar moet wees terwyl 58% gevoel het dat n beoordelaar vir meer as een jaar betrokke kan wees. 58% het gevoel dat 103

114 voorkoms en kleredrag die beoordelaar op n positiewe of negatiewe wyse sou beïnvloed. Almal was dit eens dat die beoordelaar se kommentaar opbouend en leersaam was. Hulle het eisteddfod gesien as n geleentheid om hulle talente te ontwikkel eerder as om 'n toekenning te ontvang. Om hierdie antwoord te verfyn is daar weer van die Likert-skaal gebruik gemaak en respondente kon die syfer kies wat hulle antwoord die beste weërspieël. 1 het beteken dat die toekenning glad nie belangrik is nie en 5 het beteken dat die toekenning uiters belangrik is. Die resultaat van hierdie vraag was as volg: 1 (0%), 2 (6%), 3 (28%), 4 (50%) en 5 (17%). Nog n bewys dat hierdie ouderdomsgroep meer selfstandig en onafhanklik is, is dat 63% bevestig het dat hulle ouers glad nie betrokke was by hulle voorbereiding vir die eisteddfod nie, alhoewel 100% se ouers hulle deelname ondersteun het. Iets wat vir die huidige skrywer opvallend was ten tye van die eisteddfod was hoe min ouers die deelnemers van hierdie ouderdomsgroep ondersteun het deur die verrigtinge by te woon. Respondente se terugvoer het daarop gedui dat 89% se ma, 26% se pa en 5% se broer/suster en of ouma die eisteddfod bygewoon het. 67% sou geen beloning vir hul deelname ontvang nie. Die 33% wat wel iets sou kry het aangedui dat dit iets kleins sou wees, soos n roomys. Almal was dit eens dat dit goed is om na ander deelnemers te luister en dat dat hulle baie daaruit kan leer. Die aspek van liedkeuse was vir hierdie ouderdomsgroep baie belangrik en 63% was betrokke by die uitkies van repertorium. 93% het gevoel die musiek is gepas vir hul ouderdom, 100% het gevoel dit is gepas vir hul stemtipe, 14% het gevoel die musiek is oudmodies terwyl 57% gesê het dat hulle het nie gedink het dit was die beste keuse om die beste resultaat te verkry nie. 61% van hierdie respondente oorweeg dit om n loopbaan in musiek te volg en glo dat deelname aan eisteddfod n goeie voorbereiding is. Almal het gevoel dat hulle deelname aan eisteddfod hulle in ander aspekte van die lewe help, soos om voor mense te praat en om meer selfvertroue te hê. 95% van hierdie ouderdomsgroep het in n 104

115 koor gesing. Dit was hoofsaaklik skoolkore met een respondent wat in die Tygerberg Kinderkoor gesing het. Die inligting wat deur middel van hierdie vraelys ingewin is, maak dit duidelik dat die klem by hierdie ouderdomsgroep effens meer op die belangrikheid van deelname aan die eisteddfod val en dat dit beskou word as n baie belangrike aspek van deelnemers se musikale en persoonlike ontwikkeling. Dit was egter opvallend om te sien dat dit vir die deelnemers, ten spyte daarvan dat hulle meer doel-georieënteerd is as ander jaargroepe, nie net oor die uitslae en toekennings gaan nie, maar dat hulle dit as n leerskool sien om hulle talente nog beter te ontwikkel Ouers Oor n tydperk van 5 dae was daar 88 respondente wat die vraelys vir die ouers ingevul het. Met hierdie vraelys wou die huidige skrywer meer vasstel oor die ouers se betrokkenheid en gesindheid teenoor eisteddfod in die algemeen. Die vraelyste het hoofsaaklik uit vrae bestaan waar die antwoordkeuses Ja/Nee was met enkele vrae waar die opinie van die ouers gevra is. Vraag 1: HUISTAAL ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE AFRIKAANS 68 77% ENGELS 17 19% XHOSA 3 3% TOTAAL % 105

116 Vraag 2: HOEVEEL VAN U KINDERS NEEM VANJAAR AAN DIE EISTEDDFOD DEEL? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 1 KIND 77 88% 2 OF MEER KINDERS 11 13% TOTAAL % Vraag 3: IS DIT DIE EERSTE KEER DAT U DIE EISTEDDFOD BYWOON? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 24 28% NEE 63 72% TOTAAL % 106

117 Vraag 4: INDIEN NEE VIR HOEVEEL JAAR IS U REEDS BETROKKE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE 1 JAAR 4 6% 2 JARE 23 37% 3 JARE 9 15% 4 JARE 8 13% 5 JARE 11 18% 6 JARE 2 3% 7 JARE 1 2% 8 JARE 1 2% 9 JARE 1 2% 10 JARE 2 3% TOTAAL % Vraag 5: WIE HET BESLUIT DAT U KIND AAN DIE EISTEDDFOD MOET DEELNEEM? Respondente kon hier veelvoudige antwoorde kies; dus word net die persentasies verskaf. ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE ONDERWYSER - 82% KIND - 28% OUER - 7% ANDER - 0% 107

118 Vraag 6: WIE IS HOOFSAAKLIK VERANTWOORDELIK VIR DIE AFRIGTING VAN U KIND? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE ONDERWYSER 85 98% MA 2 2% TOTAAL % Vraag 7: HELP U MET DIE AFRIGTING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 26 30% NEE 60 70% TOTAAL % Vraag 8. HOE BAIE TYD HET U SPANDEER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE A: ELKE DAG 31 45% B:4-6 URE 3 4% C: 1-3 URE 18 26% D: GEEN 17 25% TOTAAL % 108

119 Vraag 9: ONTVANG U KIND PRIVAAT SANGONDERRIG? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 22 25% NEE 66 75% TOTAAL % Vraag 10: ONTVANG U KIND ENIGE EKSTRA HULP MET AFRIGTING VIR DIE TYD VOOR EN TYDENS DIE EISTEDDFOD (M.A.W. BUITE SKOOL OPSET)? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 21 24% NEE 65 76% TOTAAL % Vraag 11: INDIEN JA, IS DIT TEEN VERGOEDING? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 7 19% NEE 30 81% TOTAAL % 109

120 Vraag 12: VOEL U DAT U KIND GENOEG AANDAG TYDENS AFRIGTING VAN DIE ONDERWYSER ONTVANG? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 76 94% NEE 5 6% TOTAAL % Vraag 13: SING U KIND KOOR? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 68 77% NEE 20 23% TOTAAL % Die respondente is gevra om te spesifiseer watter kore hier ter sprake is. Die resultaat was uitsluitlik skoolkore. Vraag 14: HET U SELF AS KIND AAN EISTEDDFOD DEELGENEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 44 50% NEE 44 50% TOTAAL % 110

121 Vraag 15: INDIEN JA, HET DIT VIR U ENIGE VOORDELE INGEHOU? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 34 74% NEE 12 26% TOTAAL % n Groot persentasie wat JA geantwoord het by vraag 14 het nie vraag 15 beantwoord nie, daarom die groot verskil in getalle.die respondente wat dit wel voltooi het het die volgende redes gegee om hul antwoorde te verduidelik: deelname aan die eisteddfod help bou aan n individu se selfvertroue, selfbeeld en spontaniteit; dit leer n kind dissipline en dra by tot n gesonde kulturele opvoeding. In sommige gevalle het respondente genoem dat dit hul gelei het om musiek hul loopbaan te maak. Vraag 16: DINK U DIE EISTEDDFOD-OPSET IS N VOORBEELD VAN GESONDE KOMPETISIE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 86 99% NEE 1 1% TOTAAL % Die respondent wat NEE geantwoord het voer aan dat sommige leerders wat by sangskole les neem té afgerig is en dat die optrede nie spontaan genoeg is nie. 111

122 Vraag 17: DINK U DIT IS BELANGRIK VIR U KIND OM BLOOTGESTEL TE WORD OM VOOR VREEMDE MENSE TE KAN OPTREE? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 86 99% NEE 1 1% TOTAAL % Vraag 18: VIND U DIE BEOORDELINGSPROSES REGVERDIG EN ONPARTYDIG? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 80 98% NEE 2 2% TOTAAL % Vraag 19: VIND U AS OUER DIE BEOORDELAAR SE KOMMENTAAR LEERSAAM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 84 99% NEE 1 1% TOTAAL % 112

123 Vraag 20: BESPREEK U DIE BEOORDELAAR SE KOMMENTAAR NA AFLOOP VAN DIE EISTEDDFOD MET U KIND? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 75 90% NEE 8 10% TOTAAL % Vraag 21: IS DIE TOEKENNING WAT U KIND ONTVANG VIR U DIE BELANGRIKSTE ASPEK VAN DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 24 28% NEE 63 72% TOTAAL % Vraag 22: KRY U KIND N BELONING VAN ENIGE AARD NA AFLOOP VAN DIE EISTEDDFOD? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 27 34% NEE 52 66% TOTAAL % 113

124 Vraag 23: IS DIT VIR U BELANGRIK OM U KIND SE EISTEDDFOD BY TE WOON? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 24: SOU U SÊ DIT IS N LEERSKOOL VIR DIE KIND SOWEL AS DIE OUER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Vraag 25: DINK U DIE BETROKKE EISTEDDFOD IS GOED GEORGANISEER? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA 81 95% NEE 4 5% TOTAAL % 114

125 In die motivering op hierdie antwoord het 95% van die respondente aangevoer dat die spesifieke eisteddfod baie goed georganiseer is, dat inligting goed deurgegee is en dat die aanwysings na die lokaal duidelik en maklik was. Hulle het ook gemeld dat die organiseerders altyd vriendelik en behulpsaam was en dat die lokaal netjies en gesellig is. 5% van die respondente het gevoel die verrigtinge is laat en dat ouers en leerders te lank moet wag. Volgens een respondent het dit die deelnemers ongemaklik gemaak. Daar was ook n voorstel dat elke kandidaat een vir een afgehandel moet word sodat die kandidaat kan gaan as hy/sy klaar gesing is. Vraag 26: SOU U WEER U KIND LAAT DEELNEEM? ANTWOORD AANTAL RESPONDENTE PERSENTASIE JA % NEE 0 0% TOTAAL % Opsomming van data Die grootste hoeveelheid van die respondente het aangedui dat Afrikaans hulle huistaal is. 19% was Engelssprekend en 3% Xhosa. 88% het slegs een kind wat in die spesifieke jaar by die eisteddfod betrokke was. Vir 28% was dit die eerste keer dat hulle n eisteddfod bywoon, terwyl die oorblywende 72% reeds vir n aantal jare betrokke is. Weer eens is bevestig dat die onderwyser hoofsaaklik die besluit geneem het om die respondente se kinders in te skryf (82%) en 98% het aangedui dat die onderwyser vir die afrigting verantwoordelik was. 30% van die respondente is betrokke by hul kind se voorbereiding vir die eisteddfod. 115

126 By vraag 8 kon ouers een van vier opsies kies om aan te dui hoeveel tyd hulle afgestaan het om te help met die voorbereiding. 45% het gesê hulle het elke dag n bietjie tyd spandeer, 4% het tussen 4-6 uur in total spandeer, 26% het n gemiddeld van 1-3 ure afgestaan en 25% het geen tyd spandeer om hul kind te help voorberei nie. Slegs 25% van die respondente se kinders ontvang privaat sangonderrig en net 24% ontvang ekstra hulp tydens die voorbereidingsproses buite die skool opset. In slegs 19% van hierdie gevalle wat ekstra hulp ontvang is dit teen betaling, terwyl 94% van die respondente voel dat hul kinders genoeg aandag van die onderwyser by die skool ontvang tydens afrigring en voorbereiding vir die eisteddfod. n Verdere 77% van die respondente se kinders sing in n koor. Die huidige skrywer wou vasstel watter rol eisteddfod in die ouers se lewens gespeel het in die verlede. 50% van die respondente het self as leerders aan eisteddfods deelgeneem, en 74% van hierdie groep het gevoel dit het vir hulle voordele ingehou. Van die motiverings op hierdie stelling was dat dit selfvertroue, selfbeeld en spontaniteit bou. Hierdie respondente het gevoel deelname aan eisteddfod leer kinders dissipline en betrokkenheid dra by tot n kind se kulturele ontwikkeling. In sommige gevalle het dit selfs gelei tot verdere studies in musiek. Feitlik almal het gevoel dat eisteddfod n voorbeeld van gesonde kompetisie is, en slegs een ouer het gevoel dit is onregverdig dat leerders wat by sangskole onderrig word toegelaat word om teen leerders wat nie onderrig ontvang nie, mee te ding. 99% het gevoel dit is goed om hulle kinders bloot te stel daaraan om voor vreemde mense op te tree en dat dit n goeie leerskool is. Feitlik almal het saamgestem dat die beoordelingsproses regverdig en onpartydig was (98%) en dat die beoordelaar se kommentaar leersaam was vir die ouer sowel as die kind, terwyl 90% die beoordelaar se kommentaar na afloop van die verrigtinge met hul kinders bespreek het. Dit was opvallend dat die toekenning vir prestasies nie die belangrikste aspek vir ouers is nie, met 72% wat bevestig het dat dit nie belangrik is nie. Slegs 34% se kinders het n beloning 116

127 ontvang en in baie gevalle was dit dinge sonder groot finansiële waarde. Elke respondent het gevoel dit is baie belangrik om hulle kind se optrede tydens die eisteddfod by te woon en hulle op so n manier te ondersteun. Voorts het almal 100% saamgestem dat die optrede n leerskool vir beide ouer en kind verteenwoordig en dat hulle weer hul kinders sou laat deelneem. 95% van die respondente het gevoel die betrokke eisteddfod was baie goed georganiseer. Die grootste probleem van die ontevrede 5%, was die feit dat die program soms vertraag was en dat hulle moes wag. Hierdie is egter n algemene probleem en word deur verskeie faktore veroorsaak. In die spesifieke geval tydens die Paarl Vallei Eisteddfod het die sameroeper wat die program saamgestel het n tikfout op die rooster gemaak, en dit het per ongeluk aangedui dat twee afdelings op dieselfde tyd moes begin. Vir die grootste meerderheid van die ouers was dit egter glad nie n probleem nie en het dit hulle kans gegee om na ander deelnemers te luister. Ten slotte kan die afleiding dus gemaak word dat die ouers van alle ouderdomsgroepe werklik ondersteunend was en hul leerders aangemoedig het en bystaan het tydens hul voorbereiding en deelname aan die eisteddfod. Selfs in die gevalle waar ouers miskien vir die eerste keer met die eisteddfod te doen gekry het, het hulle hulself beywer om die verrigtinge by te woon. Dit was ook verblydend om te sien dat die ouers die geleentheid as n leerskool beskou het, waartydens die ouers sowel as die leerders iets vanuit ander deelnemers se optrede en die beoordelaar se kommentaar kon leer. 117

128 2.2.5 Samevatting van vraelyste Nadat hierdie inligting deeglik ondersoek is, kan daar dan etlike afleidings gemaak word: 1. Die oorgrote meerderheid van die respondente se huistaal was Afrikaans: Graad 1-3: 91% Graad 4-7: 81% Graad 8-12: 63% OUERS: 77% Dit beteken egter nie dat dit uitsluitlik blanke respondente is nie. Die Paarl Vallei Eisteddfod bedien n groot plattelandse area en alle gemeenskappe van die omgewing word in deelname verteenwoordig. Daar is wel nog ruimte om meer Xhosa-sprekende persone te betrek. 2. In al die vraelyste wat deur die deelnemers ingevul is, was daar meer vroulike as manlike respondente: Graad 1-3: 68% Graad 4-7: 79% Graad 8-12: 84% 3. Dit was oorwegend dieselfde skole wat oor die hele spektrum deelneem. Die gebiede wat die eisteddfod bedien sluit die grooter Paarl Distrik, Wellington, Franschoek, Moreesburg en selfs die Koue Bokkeveld in. 118

129 4. Die ouers was betrokke en ondersteunend, maar die beluit dat n kind moes deelneem, in watter kategorieë die kind moes sing, watter liedere gesing moes word en die afrigting is byna altyd deur die onderwyser behartig. In sekere gevalle het van die graad 4-7 en hoërskool respondente aangedui dat hulle van hierdie besluite saam met die onderwyser gemaak het. Veral by die hoërskool respondente kon die meeste kies watter liedere hul wou sing. Die ouers het dit belangrik gevind om die geleentheid by te woon en het die beoordelaar se kommentaar leersaam gevind en meestal ook na afloop van die gebeure met hulle leerders bespreek. Die toekenning wat die kind ontvang het, was in meeste gevalle nie belangrik nie en groot klem is nie daarop gelê om die kind vir sy/haar deelname of prestasie te beloon nie. In gevalle waar leerders wel n beloning ontvang het, was dit iets kleins en meeste ouers het aangevoer dat hulle dit gedoen het uit trots vir hulle kind. In geen gevalle het dit deurgeskemer dat n kandidaat n beloning van groot geldelike waarde sou ontvang vir sy/haar deelname nie. Soos reeds vermeld het die ouers baie moeite gedoen om die geleentheid by te woon en het baie van hulle verlof by die werk geneem om dit moontlik te maak. Dit was opvallend hoe baie pa s die geleentheid bygewoon het. Die verrigtinge is ook gewoonlik op video of film vasgelê. 95% van die ouers het met hulle terugvoering bevestig dat die bepaalde eisteddfod baie goed georganiseer was en dat alle inligting en aanwysings duidelik deurgegee is. Die grootste probleem vir almal betrokke by enige eisteddfod is die tyds-aspek. Die verrigtinge word dikwels vertraag en dit raak almal wat betrokke is. Soms is dit n oordeelsfout wat die sameroeper maak ten opsigte van die hoeveelheid tyd wat benodig word vir elke afdeling; soms verskaf die onderwysers nie die korrekte tydsduur van liedere nie; op die dag kan dinge stadiger verloop as wat beplan is, of die beoordelaar neem meer tyd per afdeling as verwag. Tydsvertragings is die grootste probleem wat veral deur ouers ervaar word. Persoonlike skedules en leerders se buitemuurse aktiwiteitsroosters is baie vol en selfs n vertraging van n halfuur kan baie 119

130 problematies wees. Daar was egter tydens hierdie steekproef net vier ouers wat hierna verwys het. 50% van die ouers wat vraelyste ingevul het, het self as leerders aan eisteddfods deelgeneem. Die meerderheid het gevoel dat dit vir hulle voordele ingehou het, soos byvoorbeeld die bou van selfvertroue en spontaniteit, die aanleer van dissipline, die kweek van waardering vir kultuur en die vorming van n gebalanseerde uitkyk op die belang van gesonde mededinging. Feitlik almal het gevoel dit is belangrik om hulle leerders daaraan bloot te stel om voor vreemde mense op te tree en dat dit op die lange duur vir die kind voordelig sal wees. 5. Die grootste meerderheid van die kandidate wat die vraelyste beantwoord het, sing in hulle skoolkoor. Dit blyk belangrik te wees veral ten opsigte van die keuring wat die onderwysers doen om geskikte kandidate te identifiseer. n Groot aantal kandidate bespeel ook instrumente, wat dui daarop dat die algemene musikale ontwikkeling deur hierdie leerders en/of hul ouers in n ernstige lig beskou word. Van die instrumente wat deelnemers bespeel sluit in klavier, kitaar, blokfluit, viool en klawerbord. 6. Dit wil voorkom asof meeste kandidate nie té veel deur senuwees gepla word voordat en terwyl hul sing nie. Oor die algemeen was deelnemers nie bang vir die beoordelaar nie en het die meeste gedink sy het van hulle liedere en uitvoering gehou. Hulle beskou ook die beoordelaar se kommentaar as belangrik en leersaam en waardeer die positiewe opbouende kritiek. Die algemene gevoel is dat daar nie elke jaar n nuwe beoordelaar aangestel moet word nie. 7. Al die ouderdomsgroepe het aangedui dat hulle oor die algemeen tevrede was met hulle uitslae en glo ook dat hulle ouers en onderwysers tevrede sal wees. Meeste het ook aangedui dat hulle graag weer die volgende jaar sou wou deelneem. Hulle het dit leersaam gevind om na ander deelnemers van hulle eie ouderdom te luister en kon in baie gevalle identifiseer met aspekte van hulle uitvoering en die kritiek wat hulle ontvang het. Die skole doen ook baie moeite om erkenning te gee aan die kandidate wat deelgeneem het en sertifikate word 120

131 by saalbyeenkomste en prysuitdelings uitgedeel en uitslae in skoolkoerante gepubliseer. 8. Slegs 5 respondente uit n total van 126 het aan eisteddfods in ander streke deelgeneem. Dit was hoofsaaklik die nabygeleë Stellenbosch- en Helderberg eisteddfods wat in hierdie gevalle ondersteun is. Hierdie deelnemers het gevoel deelname aan n ander eisteddfod gee hulle nog n geleentheid om op te tree en om n tweede opinie in te win. 9. Feitlik alle respondente het aangedui dat eisteddfod n goeie voorbeeld van gesonde kompetisie is en dat daar geen wrywing tussen deelnemers is nie. Daar was 'n gevoel dat deelnemers mekaar kan leer ken en in goeie gees teen mekaar kan kompeteer. Heelwat van die hoërskoolrespondente het gemeen dat elke deelnemer eintlik net teen homself/haarself kompeteer en daarna moet streef om elke keer te verbeter. Respondente het ook besef dat hulle deelname aan eisteddfod ook ander aspekte van hulle persoonlikheid help ontwikkel en dat dit n goeie manier is om te leer hoe om voor vreemde mense op te tree en selfvertroue en selfbeeld te bou. Die huidige skrywer vind die positiewe ingesteldheid van die respondente wat betrokke is by eisteddfod beduidend. Dit wil voorkom asof alle betrokkenes die belang van die opvoedkundige aspek raaksien en dat die klem hoofsaaklik val op die geleentheid om op te tree en die genot daarvan, eerder as die belang van die toekenning. Soos reeds vermeld kry leerders, ook dié wat moontlik nie die beste sangers of musikante is nie, die geleentheid om voor n simpatieke gehoor op te tree, n talent te ontwikkel en n droom uit te leef. Hierdie blootstelling speel n baie belangrike rol by die algemene ontwikkeling van die kind en mag dalk n vermoë ontsluit waarvan die ouers, onderwyser en kind nie voorheen bewus was nie. Die tydperk voor die eisteddfod wat aan afrigting afgestaan word, werk ook mee om bande tussen onderwysers en deelnemers van dieselfde skool te smee. n Soort kameraderie ontstaan tussen die deelnemers en hulle ondersteun mekaar en raak saam bly oor ander se toekennings, weereens n bewys van die gesonde gesindheid teenoor kompetisie wat by hierdie geleenthede heers. Ten 121

132 slotte moet die rol wat die eisteddfod as kulturele liggaam speel, ten sterkste beklemtoon word. Leerders sowel as ouers kry die geleentheid om die plesier wat musiek verskaf op n baie persoonlike wyse te ervaar. In enkele gevalle lei dit deelnemers om moontlik na skool n loopbaan in musiek te volg, maar vir die oorgrote meerderheid stel dit hulle bloot aan n kultuuropvoeding wat hulle heel moontlik nie sou kry as hulle nie deelgeneem het aan eisteddfod nie en wat hulle hopelik eendag weer na hulle eie leerders kan oordra. 2.3 Aanbieding van data ingewin tydens onderhoude met ander belangrike rolspelers Dit was vir die huidige skrywer ook belangrik om met onderwysers, organiseerders en beoordelaars te gesels in n poging om verdere insae en ander perspektiewe in die algemene funksionering van die eisteddfod te bekom. Persone is met die verloop van die eisteddfod deur die skrywer geïdentifiseer as geskikte kandidate vir onderhoude: 2 laerskool onderwysers, 2 hoërskool onderwysers en die voorsitter en voormalige voorsitter van die Paarl Vallei Eisteddfod. Aangesien die huidige skrywer self die afgelope 3 jaar as beoordelaar by hierdie eisteddfod opgetree het, is daar besluit om met 2 beoordelaars wat in dieselfde jaar by ander eisteddfods beoordeel het, onderhoude te voer. 122

133 2.3.1 Onderhoud met Ronel van Wyk Ronel van Wyk was vir 25 jaar verbonde aan Laerskool Hugo Rust in Wellington, waar sy 'n Graad 1 klasonderwyser en die departementshoof van die grondslagfase was. Me. van Wyk het in 2007 uit die onderwys getree en by die Universiteit CPUT se Opvoedkunde Departement op Wellington as dosent aangesluit. Sy is reeds vir 20 jaar by die solosang afdeling van die eisteddfod betrokke en die afgelope 6 jaar vervul sy ook n organisatoriese rol as sameroeper. Me. van Wyk voel haar geroepe om hierdie taak van afrigter en begeleier uit te voer en sê verder dat sy nog nooit verplig gevoel het om dit te doen nie. In haar geval het sy nog nooit druk vanaf n skool of skoolhoof ervaar om aan n eisteddfod deel te neem nie en sy doen dit vir die liefde van die saak en sonder vergoeding. Die kandidate wat sy afrig is almal verbonde aan Laerskool Hugo Rust en sy skryf hulle uitsluitlik vir die Paarl Vallei Eisteddfod in. In 2008 het sy 46 kandidate tussen die klasse graad 1 tot graad 6 ingeskryf, waarvan sy ook al die begeleiding hanteer het. Sy beklemtoon dat die kandidate almal Afrikaans is, maar uit alle gemeenskappe van die omgewing kom. Van Wyk maak gebruik van verskeie metodes om geskikte kandidate vir die eisteddfod te identifiseer. Gedurende haar loopbaan as onderwyser by die skool het sy ook die juniorkoor afgerig. Sy het dus meeste kandidate geïdentifiseer deur kooroudisies en hulle deelname aan die koor. Sy het ook nou saamgewerk met die afrigter van die seniorkoor om geskikte kandidate vanuit die senior-primêr te identifiseer. Sy handhaaf egter oor al die jare n baie oop beleid, naamlik dat enige kind wat sou belangstel om te sing hom/haar kan aanmeld vir deelname. Dit beteken dat haar kandidate nie altyd die suiwerste of sterkste sangers verteenwoordig nie, maar dat leerders met die behoefte om deel te neem wel die geleentheid gegun word om dit te doen. Van Wyk verwys ook na enkele gevalle waar n ouer of familielid n versoek gerig het dat n kind moes deelneem aangesien die kind nie skolasties presteer het nie en deelname aan die eisteddfod n hoogtepunt in die betrokke kind se skooljaar is. Van Wyk meen 123

134 n geskikte kandidaat moet nootvas en ritmies sekuur wees. Selfvertroue en natuurlike aanvoeling vir voordrag help altyd, maar sy lê klem daarop dat dit eienskappe is wat met ouderdom en tyd ontwikkel. Sy het ook deur die jare gepoog om aan soveel moontlik leerders die geleentheid te gee om deel te neem. Aangesien daar by die betrokke eisteddfod n reël bestaan dat elke onderwyser slegs 6 (3 seuns en 3 dogters) kandidate per afdeling mag inskryf, probeer sy altyd om ander kandidate vir Eie Keuse in te skryf as wat sy vir Voorgskrewe gekies het. Sy beskou die Voorgeskrewe afdeling as hulpgewend en belangrik en voer aan dat dit onervare onderwysers help om die standaard van ander kandidate te peil en dat die onderwyser wat miskien vir die eerste keer kandidate aan die eisteddfod laat deelneem help met geskikte repertoriumkeuse. Van Wyk hanteer self al die afrigting en voorbereiding van kandidate en maak hoofsaaklik van pouses en oefentye na skool en selfs op Saterdae gebruik om met die kandidate te werk. Sy skep ook geleenthede vir die kandidate om voor hulle klasmaats op te tree om hul blootstelling te gee. Sy handhaaf ook n beleid dat ouers te alle tye welkom is om te kom luister en moedig dit aan dat hulle veral in die laaste paar weke voor die eisteddfod die kandidaat so moet ondersteun. Sy verwag nie van ouers om te help om die lied aan te leer nie, maar die grootste hoeveelheid raak spontaan betrokke om die kandidaat by die huis te help met die aanleer van die woorde. In haar jarelange verbintenis by die eisteddfod het sy slegs enkele gevalle teëgekom waar n ouer druk op n kind plaas om deel te neem en onnodige klem lê op die toekenning wat n kandidaat ontvang. In baie gevalle is die kind onbewus van die betekenis van die toekenning en n ouer kan dan baie skade aanrig deur die belangrikheid daarvan uit verband te ruk. Sy glo goeie kommunikasie met die ouers dra grootliks by tot die ouers se gesonde verhouding met die kind en sy/haar deelname aan eisteddfod. Baie klem word van haar kant gelê op die ware doel waarom leerders deelneem aan die eisteddfod en sy doen baie moeite om die ouers ingelig te hou en, volgens haar, ook op te voed. Vir Van Wyk gaan eisteddfod-deelname uitsluitlik oor die geleentheid vir kandidate om blootstelling te kry en hul talent te ontwikkel. Die 124

135 ouers van haar kandidate woon feitlik almal die eisteddfod by wanneer hulle leerders sing. Sy beklemtoon dat leerders uit alle sosio-ekonomiese groepe meedoen en dat daar heelwat ouers is wat nie vervoer het om by die lokale te kom nie. Geleenthede word dan onder die ouers gereël om te verseker dat almal daar kan kom. Van Wyk kies alle Eie Keuse liedere self en het deur die jare n groot hoeveelheid musiek versamel wat geskik is vir die eisteddfod. Sy voel dit is uiters belangrik dat n lied by n kandidaat se stemtipe, ouderdom en persoonlikheid pas. Die beoordelingsproses is volgens haar baie regverdig en leersaam. Die bestaande gebruik dat een persoon na alle kandidate luister is belangrik. Sy voel n beoordelaar moet goed kan kommunikeer en selfversekerd en ervare wees. Die beoordelaar moet positiewe, eerlike en opbouende kritiek kan deurgee, met elke ouderdomsgroep kan identifiseer en op gepaste vlak met hulle praat. Van Wyk voel dit skep n gevoel van kontinuïteit as n beoordelaar vir n tydperk van 2-3 jaar opeenvolgens beoordeel. Van Wyk het in ons onderhoud bevestig dat dit hoofsaaklik dieselfde skole is wat elke jaar deelneem (met die uitsondering van een of twee wat bykom of wegbly). Dit is die gebruik by alle skole dat hulle nie kandidate vir die eisteddfod inskryf in dieselfde jaar wanneer die skool n groot konsert hou nie, iets wat gewoonlik elke 4-5 jaar gebeur. Aangesien skole hulle met die eisteddfod moet affilieer, 20 moedig Van Wyk skole aan wat nog nie hierdie stap geneem het nie om hulle aan te sluit by die eisteddfod. Dit is n baie goeie manier om meer skole, onderwysers en leerders by die eisteddfod te betrek. Ten slotte voel sy dat die eisteddfod n baie belangrike jaarlikse gebeurtenis is en dat dit aan baie leersers die geleentheid verskaf om in n simpatieke milieu op te tree en hulself bloot te stel aan kritiek. Sy voel dat die erkenning wat die kandidate ontvang van hulle ouers, mede-deelnemers en skool uiters belangrik is. In die geval van Laerskool 20 Elke skool betaal n jaarlikse affiliasiefooi aan die eisteddfod. Die sameroeper van die betrokke afdelings skakel dan direk met die onderwysers en stuur sillabusse gratis na die skole. Hierdie affiliasiefooi is n baie belangrike bron van inkomste vir die eisteddfod. 125

136 Hugo Rust word alle uitslae in hulle weeklikse skoolkoerant gepubliseer, kandidate ontvang hulle sertifikate tydens n seremonie in die saal en foto s van die deelnemers en hulle uitslae word in die voorportaal van die skool uitgestal. Sy glo die eisteddfod het n reg sowel as n plig tot voortbestaan Onderhoud met Leana Engelbrecht Leana Engelbrecht is sedert die vroeë tagtigerjare n onderwyser by Laerskool Hugenote in Wellington. Sy is verantwoordelik vir die afrigting van klavier, blokfluit, koor en gee ook Afrikaans by die skool. As onderwyser strek haar betrokkenheid met die Paarl Vallei Eisteddfod oor die afgelope 15 jaar en sy is ook vir die laaste 4 jaar betrokke as sameroeper van die Solosang -afdeling. Engelbrecht behartig die afrigting van verskeie afdelings van die eisteddfod, soos byvoorbeeld Klavier, Blokfluit, Koor, Orff-orkes en Voordrag, maar vir die doel van hierdie studie is daar tydens die onderhoud slegs op haar betrokkenheid by die sangafdeling gekonsentreer. Alhoewel daar n verwagting van haar skool is dat leerders ingeskryf sal word vir die jaarlikse eisteddfod, het Engelbrecht nog nooit verplig gevoel om hierdie taak te verrig nie. Sy doen dit omdat sy dit geniet om met die leerders te werk en hulle te sien ontwikkel. Sy behartig self die afrigting en begeleiding en ontvang geen vergoeding daarvoor nie. Alle kandidate wat ingeskryf word, is verbonde aan die Laerskool Hugenote en sy skryf hulle slegs in vir die Paarl Vallei Eisteddfod. In 2008 het sy 53 items ingeskryf, wat nie die deelname van 53 kandidate impliseer nie, aangesien sommige aan meer as een afdeling deelgeneem het. Die inskrywings het kandidate in klasse vanaf graad 1 tot graad 7 ingesluit. Die kandidate was Afrikaans- en Engelssprekend en was verteenwoordigend van alle gemeenskappe in die omgewing. Engelbrecht skryf hoofsaaklik leerders in wat in haar koor sing en ander talentvolle, gewillige kandidate wat sy self identifiseer om deel te neem. Sy kry 126

137 van tyd tot tyd te doen met ouers wat graag wil hê dat hulle kind moet deelneem al is die kind nie n geskikte kandidaat nie. Sy hanteer die gevalle afsonderlik en gee gewoonlik vir die kind n kans. In haar ondervinding is dit gewoonlik ouers wat nie oor die nodige kennis beskik om te weet wat die vereistes en verwagtinge is wat van 'n kind gestel word om suksesvol te kan deelneem nie. Dit is uitsonderlik wanneer n kandidaat teen sy/haar wil deelneem en indien n kind met die aanloop na die eisteddfod tekens toon dat hy/sy nie meer wil sing nie, onttrek sy die kind. Sy glo nie daaraan om n kind te dwing om deel te neem nie. Volgens Engelbrecht beskik 'n geskikte kandidaat oor n goeie stem, toon meelewing en is dit ook in meeste gevalle die meer ekstroverte kind wat sal deelneem. Sy poog om aan soveel as moontlik die geleentheid te gee om deel te neem en skryf net kandidate vir meer as een kategorie in as daar nie ander belangstellendes is nie. Sy beskou die Voorgeskrewe -afdeling as nuttig aangesien kandidate hulself met ander kan vergelyk. Dit is ook n goeie afdeling vir n nuwe kandidaat om aan deel te neem om te sien waaroor die eisteddfod gaan voordat daar vir 'n volgende jaar in die Eie keuse -afdeling ingeskryf word. Soos reeds genoem, hanteer Engelbrecht al die afrigting en begeleiding self en maak sy van enige beskikbare tyd binne die skooldag gebruik om met kandidate te oefen. Dit sluit pouses en na-skoolse sessies in. Aangesien die leerders se deelname aan die eisteddfod vir die skool belangrik is, word leerders toegelaat om van tyd-tot-tyd in gewone klasperiodes te gaan oefen. Sy maak n punt daarvan om reeds baie vroeg in die jaar met afrigting te begin om seker te maak almal is goed voorbereid. Sy vind in meeste gevalle raak die ouers nie spontaan by die afrigting betrokke nie en sy rig altyd n versoek aan hulle om te help met die aanleer van woorde. Sy voer ook aan dat meeste ouers nie eintlik kan help met die musikale afrigting van die kandidate nie en dat sy dit so verkies, omdat dit soms die kind kan verwar om advies en afrigting uit twee oorde te ontvang. n Algemene neiging, meen Engelbrecht, is dat leerders deesdae aan elke moontlike aktiwiteit moet deelneem. In baie gevalle is dit die ouers wat die leerders toelaat en selfs van hulle verwag om betrokke te wees by so baie aktiwiteite. Engelbrecht voel dat hierdie druk om aan alles deel te neem en in 127

138 alles te wil of moet presteer ongesond is en dit die kind gespanne maak en uitput. Slegs in enkele gevalle oor al die jare wat sy reeds betrokke is by eisteddfod was daar ouers wat druk op hul kinders uitgeoefen het om deel te neem en te presteer tydens die eisteddfod. Die kandidate wat inskryf vir die eisteddfod is almal leerders wat graag sing en die toekenning wat hulle op die dag verdien is net n bonus. Haar ervaring is dat almal gewoonlik baie tevrede is met die uitslae. Sy beskou die eisteddfod as n toonbeeld van gesonde kompetisie, aangesien daar altyd n gemoedelike atmosfeer tussen die deelnemers heers en hulle mekaar ondersteun. Die ouers doen baie moeite om die eisteddfod by te woon as hulle leerders sing en hulle is in meeste gevalle baie dankbaar vir die werk wat gedoen word. Oor die jare het Engelbrecht n groot hoeveelheid musiek versamel wat geskik is vir gebruik by eisteddfod, maar sy maak steeds n punt daarvan om gereeld nuwe musiek te bekom, veral by onderwysers van ander streke. As dit kom by liedkeuses kyk sy na die kandidaat se ouderdom, stemtipe en belangstellings. Sy vind die beoordelingsproses leersaam en voel ook dat dit vir die kandidate baie sinvol is om goeie, opbouende kritiek te ontvang. n Geskikte beoordelaar moet volgens Engelbrecht vriendelik en simpatiek wees en oor n goeie kennis van sy/haar vakgebied beskik. Dit is ook vir haar sinvol om dieselfde beoordelaar vir 2 of 3 jaar te hê, aangesien dit n geleentheid aan die onderwyser sowel as die kandidaat gee om die kritiek en wenke wat hulle ontvang te verwerk en vir die volgende jaar te implimenteer. Engelbrecht bevestig dat dit elke jaar meestal dieselfde skole is wat deelneem. Sy stel voor dat skole met die eisteddfod moet affilier om sodoende toegang tot die geleentheid te verkry. Daar kan miskien meer mense bereik word as afdelings op verskillende plekke of dorpe kon plaasvind, maar sy weet nie of so iets prakties moontlik sou wees nie. Die algemene struktuur het grootliks onveranderd gebly oor die jare en werk volgens haar goed. Daar sal altyd botsings met sport en ander aktiwiteite wees, maar in so n geval moet die kandidaat self kies waaraan hy/sy wil deelneem. Die eisteddfod is n baie 128

139 belangrike gebeurtenis op Laerskool Hugenote se jaarlikse kalender en die kandidate kry volgens Engelbrecht groot erkenning vir hulle prestasies. Sertifikate word tydens saalbyeenkomste uitgedeel en berigte verskyn in die weeklikse skoolblad, nuusbriewe en plaaslike koerant. Alle uitslae word ook op die elektroniese bord buite op die skoolterrein geflits, iets wat groot aftrek onder die kandidate geniet. Engelbrecht voel die eisteddfod is n wonderlike platform vir jong musikante om aan hulle kunsvorm te werk en motiveer haar kandidate deur aan hulle voor te hou hoeveel bekende Suid-Afrikaanse musici hulle deelname aan plaaslike eisteddfods beskou as die begin van hul loopbane Kommentaar op onderhoude gevoer met Ronel van Wyk en Leana Engelbrecht Albei hierdie onderwysers is reeds vir baie jare betrokke by eisteddfod en beskik oor n groot bron van kennis en kundigheid. In die vraelyste wat die kandidate moes invul, het dit aan die lig gekom dat die grootste persentasie van die laerskool deelnemers uit hierdie twee skole kom (grade 1 tot 3: Laerskool Hugo Rust 57% en Laerskool Hugenote 20%; grade 4 tot 7: Laerskool Hugo Rust 25% en Laerskool Hugenote 27%). Dit is n teken van albei onderwysers se toewyding en betrokkenheid tot eisteddfod-deelname. Albei verrig hierdie taak vrywillig en sonder vergoeding. Dit is uit die staanspoor baie duidelik sigbaar dat die afrigting en ontwikkeling van jong leerders se talente vir altwee baie na aan die hart lê en dat hulle in die leerders se beste belange op die hart dra. Hulle betrokkenheid by die skool se kore vergemaklik die identifiseringsproses van geskikte kandidate, maar tog voel albei dat enige kind wat hom/haar beskikbaarstel om deel te neem n kans moet kry. Alhoewel daar van tyd tot tyd ouers is wat onbillike versoeke rig, ondervind albei dat ouers hulle leerders ondersteun en bystaan en dat hulle gesindheid teenoor die eisteddfod, die kompetisie-aspek daarvan en opvoedingswerk wat gedoen word, baie positief is. 129

140 Te danke aan jare se ondervinding het albei n soort sesde sintuig ontwikkel ten opsigte van die geskiktheid van kandidate en die geskiktheid van liedere. Altwee het tydens hulle onderhoud bevestig dat dit elke jaar makliker word om die regte keuses te maak. Hier voel hulle dat die kommentaar van die beoordelaar n groot rol speel en albei vind dit baie leersaam en insiggewend. Van Wyk en Engelbrecht word deur hulle onderskeie skole ondersteun, hoewel hulle soms nog voel dat sport oor die algemeen belangriker as kultuur in die skoolkonteks geag word. Hulle dring daarop aan dat dit nie gaan oor die eer wat hulle toekom vir harde werk nie, maar dat die belangrikste aspek die kind is en die geleentheid wat die kind kry om iets te doen wat hom/haar positief beïnvloed. Nie een van hulle glo dit is gesond om te veel aandag op die toekennings wat ontvang word te plaas nie, maar erken dat dit vir die leerders self n motivering is en dat dit iets is waarna hulle kan streef. Die erkenning wat die leerders by hulle skole kry is ook elke jaar n groot aansporing om die volgende jaar weer deel te neem en hard te werk. Daar is duidelike ooreenstemming tussen hierdie uitgangspunte en die terugvoer wat uit die vraeslyste aan die deelnemers ontvang is. Hierdie onderwysers is kenners op hulle gebied en kan as gevolg daarvan sterk leiding neem. Dit is ook sigbaar in die feit dat albei as sameroepers van die Solosang - afdeling betrokke is. In hierdie hoedanigheid word daar van hulle verwag om al die inskrywings te ontvang, n geskikte program vir die afdelings op te stel, n beoordelaar aan te stel en tydens die gebeure as opsiener op te tree. Al hierdie werk word op n vrywillige basis verrig, wat weer eens bevestig dat dit n onbaatsugtige toewyding tot die kind is van beide onderwysers. Ten slotte voel albei dat eisteddfod n groot rol as bewaarder van kultuur speel en voel dat dit in die huidige formaat nog n lang lewe vorentoe kan hê. 130

141 Onderhoud met Maria van der Merwe Van der Merwe is vir die afgelope twintig jaar die hoof van die musiekdepartement by Hoërskool Gimnasium in die Paarl en skryf feitlik op n jaarlikse basis van haar leerlinge in vir die eisteddfod. Sy beskik oor n Meestersgraad in Sang van die Universiteit van Kaapstad en het as kunstenaar oor die jare diep spore in die gemeenskap getrap. Sy tree ook gereeld self op as beoordelaar by eisteddfods. As deel van haar posbeskrywing by die skool rig sy sang, klavier, blokfluit en klassieke kitaar af. Volgens haar is dit meestal leerders wat sang as n vak by die skool neem, wat deelneem aan die eisteddfod. Dit is net in uitsonderlike gevalle dat sy n privaat persoon sal afrig. Sy skryf hierdie leerders ook gewoonlik net vir Paarl Vallei Eisteddfod in, omdat hulle programme in baie gevalle so vol is dat daar eenvoudig nie tyd is vir deelname aan streekseisteddfods nie. In 2008 het sy vier skoliere en een volwassene (vir die ope-klas) ingeskryf. Die kategorieë waaraan hulle deelneem is gewoonlik Hoërskool sang en Hoërskool ope-afdeling wat items soos Kunslied, Aria Antiek, Volkslied en Lied met eie begeleiding 21 insluit. Sy voel dit is belangrik dat n kandidaat net aan soveel kategorieë deelneem as wat hanteerbaar is, en voel dit is sinneloos om iemand te dwing om aan n afdeling deel te neem as hul nie oor die nodige ondervinding beskik nie. Daar is nie werklik n amptelike keuringsproses wat sy volg om geskikte kandidate te identifiseer nie, aangesien sy hulle stemme goed ken as hulle sang as n skoolvak neem. Sy lê egter klem daarop dat sy nie as n reël met sangonderrig voor graad 10 begin nie. Indien n kandidaat aandui dat hy/sy nie aan die eisteddfod wil deelneem nie, sal sy nooit die kind dwing nie, want in baie gevalle sal dieselfde kind die volgende jaar spontaan bereid wees om deel te neem. Die ouers van die kandidate is gewoonlik op geen manier betrokke by die 21 In hierdie afdeling kry n kandidaat wat baie vaardig op die klavier is geleentheid om haarself te begelei terwyl sy sing. 131

142 keuringsproses of afrigting nie, maar indien daar n situasie sou ontstaan waar n ouer verwag dat n kind moet deelneem sal Van der Merwe nie bereid wees om betrokke te raak ten koste van die kind of die stem nie. Sy ag haarself gelukkig dat sy oor die jare feitlik net met werklik positiewe, ondersteunende ouers te doen gekry het, maar in gevalle waar ouers onnodig druk op n kind uitoefen om te presteer voel sy dit is baie belangrik dat sy as onderwyser eerlik met die ouers kommunikeer. In baie gevalle is dit bloot uit onkunde dat ouers onbillike eise aan hulle leerders stel en sy voel dat hulle ingelig moet word oor die skade wat dit aan die kind se stem en psige kan doen. Die eisteddfod is ook die enigste soort kompetisie waaraan sy n kind van hoërskool ouderdom sal blootstel. Volgens Van der Merwer is realiteits-kompetisies soos Idols baie ongesond vir die jong stem en ook die kind self. Van der Merwe gehartig alle afrigting self en dit vind tydens die kandidaat se weeklikse lestyd plaas. Volgens haar is beskikbare tye vir voorbereiding n probleem, aangesien leerders in die nuwe kurrikulum selfs vir vakke soos liggaamsoefening bepunt word. In die verlede was hierdie nie-kurrikulum periodes ideale tye om tydens die skooldag met deelnemers te werk. Nou moet dit in die middae ná skool gebeur. Dit is vir haar belangrik dat haar studente nie te veel by die huis oefen nie. Volgens haar is hulle nog te onervare en onseker oor die korrekte tegnieke en word daar te maklik foute vasgelê as hulle sonder haar oefen. Sy vind die deelnemers baat daarby as hulle vir die laaste paar weke voor die eisteddfod elke dag n kort les het waartydens daar intens gewerk word. In klasverband behartig sy al die begeleiding, maar tydens die eisteddfod of konserte by die skool sal een van die ander musiekonderwysers die begeleidings hanteer. Sy voel dit is goed dat die leerders ook aan iemand anders blootgestel word en sodoende kan leer hoe om saam met verskillende mense musiek te maak. Soos almal wat betrokke is by eisteddfod is dit vir haar n liefdestaak en ontvang sy geen vergoeding daarvoor nie. Dit is beslis die meer spontane kind wat geneig is om aan die eisteddfod deel te neem, maar leerders wat nie soveel selfvertroue het nie baat ook 132

143 geweldig baie by hierdie blootstelling aangesien dit n simpatieke gehoor is en daar opbouende kritiek aan die kind gegee word. Van der Merwe maak n punt daarvan om nie vooraf met die leerders oor die toekennings te praat nie, sodat die indruk nie geskep word dat dit daaroor gaan om beter as almal te vaar nie. Eisteddfod is volgens haar vir deelnemers n optreegeleentheid, n kans om kritiek te ontvang en sodoende te verbeter. Sy bieg egter dat sy elke jaar uitvind wie die beoordelaar is voordat sy kandidate inskryf aangesien sy nie haar studente onnodig aan verwarrende kritiek wil blootstel nie. Volgens haar moet dit altyd vir die kind n positiewe ervaring wees waaruit hulle kan leer. Hoërskool Gimnasium erken leerders se prestasie op drie vlakke. Hulle kan n balkie, half ere-kleure of vol ere-kleure vir hul prestasies ontvang. n Leerder kan byvoorbeeld n balkie ontvang indien hy/sy in twee of meer kategorieë tydens die eisteddfod uitgeblink het. Hierdie toekennings word gewoonlik tydens prysuitdelings oorhandig. Ongelukkig is die skool se jaarprogram so vol dat die eisteddfod nie as n belangrike jaarlikse gebeurtenis beskou word nie, maar slegs as nog n aktiwiteit. Wanneer dit by liedkeuses kom is dit vir haar belangrik om die kind se stemtipe, stemomvang en persoonlikheid in ag te neem. Dit is vir haar baie belangrik dat die lied die kandidaat geleentheid en ruimte gee om reeds n eie identiteit en karakter te laat deurskemer. Alhoewel sy gebruik maak van musiek uit musiekblyspele voel sy die standaard repertorium is uiters noodsaaklik en dat dit die materiaal is wat aan elke jong sanger struktuur en dissipline leer. Laasgenoemde verskaf ook aan die sanger die geleentheid om in ander tale te sing. Volgens Van der Merwe speel die beoordelaar n uiters belangrike rol aangesien hy/sy grootliks bepaal of die eisteddfod suksesvol is al dan nie. Die persoon moet te alle tye die ouderdom van die kandidaat in ag neem en op daardie vlak sinvol met die kind kan kommunikeer. Van der Merwe voel dit is sinneloos as die beoordelaar die kind met hoogdrawende sangterminologie bombardeer en die kind gewoonlik geen benul het wat dit beteken nie. As beoordelaar probeer sy altyd self eers om iets positiefs aan n kandidaat te sê en 133

144 dit dan op te volg met opbouende raad of n slim voorstel. In meeste gevalle vind sy die beoordelaar se kommentaar leersaam en beklemtoon dat dit in soveel gevalle dinge is wat sy as onderwyser op n gereelde basis self aan haar leerlinge sê. Sy vind dat die ouers graag die leerders ondersteun en na hulle kom luister wanneer hulle aan die eisteddfod deelneem. As kind het sy self vanaf Sub A aan die eisteddfod deelgeneem en sy glo dat dit haar oor haar hele skoolloopbaan bevoordeel het en in n mate voorberei het op n loopbaan in musiek. Tog vind sy dat leerders vandag net in uitsonderlike gevalle nog musiek as n loopbaan kies, maar dat hulle wel in ander aspekte van hulle lewens by hierdie blootstelling sal baatvind. Sy beklemtoon dat hierdie jong mense die toekomstige gehore in konsertsale en operahuise is en dat hulle op hierdie manier leer om kulturele bydraes van ander te waardeer en hoe om hulself in daardie situasies te kan handhaaf Onderhoud met Lynette Peterson Peterson is sedert 2008 aan Bridge House School in Franschoek as voltydse sangonderwysseres betrokke. As deel van haar verpligtinge by die skool moet sy leerders onderrig wat sang as n vak neem, en moet sy klasmusiek afrig. Deelname aan die Paarl Vallei Eisteddfod is verpligtend en die skool verwag elke jaar dat die leerders aktief hierby betrokke sal wees. Volgens Peterson is die kulturele ontwikkeling van elke leerder van Bridge House n baie belangrike aspek van hulle skoolloopbaan en maak die skool ruim voorsiening daarvoor in terme van tyd en geld. Sy was in 2008 vir die eerste keer by die Paarl Vallei Eisteddfod betrokke, maar het reeds n lang verbintenis met eisteddfod in die algemeen. As kind het sy gereeld aan die eisteddfod in George deelgeneem en sy kan vandag getuig van die voordele wat dit vir haar ingehou het. Dit het haar destyds laat besef daar is baie persone wat dieselfde stukke as sy op die klavier bespeel en dieselfde liedere as sy sing en in baie gevalle dit beter doen as sy 134

145 self. Dit was dan altyd vir haar n aansporing om nog harder te werk en beter te vaar. As onderwyseres was sy vir n hele aantal jare by die eisteddfod in Oos- Londen betrokke en het sy op n jaarlikse basis kandidate daarvoor ingeskryf. Sy maak n punt daarvan om streeks-eisteddfods soos Stellenbosch te ondersteun en voel dit is nog geleentheid wat leerders het om op te tree en raad te kry. Die kandidate wat sy afrig is almal verbonde aan die skool en sy rig glad nie persone in n privaat hoedanigheid af nie. Sy het in kandidate van alle ouderdomsgroepe en vir n groot verskeidenheid afdelings ingeskryf. Sy voel dit is belangrik om die kind volgens sy/haar eie vermoëns te laat deelneem en nie die kind vir te veel kategoriëe in te skryf nie. Sy stem saam dat die Voorgeskrewe -afdeling n baie nuttige kategorie is vir die jonger deelnemer en dat hulle self hul eie standaard teen die ander kandidate kan meet. Dit is gewoonlik die leerlinge wat sang as n vak neem wat aan die eisteddfod deelneem, maar leerders kan ook vrywillig aanmeld as hulle wil inskryf. Sy vind dat daar in die betrokke skool n gebruik is dat enige iemand mag inskryf as hulle sou belangstel en dat dit, veral by die jonger leerders, n wonderlike manier is om blootstelling te bekom en selfvertroue te ontwikkel. Basiese stemtoetse word tog gedoen om te verseker dat die kind die vermoë het om noot te kan hou. Die ouers is in meeste gevalle nie betrokke by die keuringsproses nie, maar Peterson kry soms met ouers te doen wat uit onkunde voorstel dat hulle kind moet deelneem, al weet hulle nie presies wat die eisteddfod behels nie. In so n situasie voel sy dat dit belangrik is om openlik met die ouers te kommunikeer. Peterson vind soms dat leerders nader aan die tyd van uitvoering onwillig raak om te sing. Sy sal die betrokke kandidate dan die geleentheid gee om tydens n saalbyeenkoms by die skool te sing vir groter blootstelling. Indien dit nie die gewensde uitwerking het nie sal sy die kind onttrek, aangesien sy baie sterk daaroor voel dat niemand teen sy/haar sin aan die eisteddfod moet deelneem nie. Peterson behartig al die afrigting self en soos vroeër vermeld maak die skool ruim voorsiening vir oefentye tydens die skooldag. Sy voel egter nie dat die 135

146 ouers kan help met die afrigting nie, aangesien meeste van hulle bloot net nie oor n musikale opvoeding beskik nie. Sy kan wel staatmaak op die ouers se ondersteuning en hulle doen volgens haar baie moeite om die eisteddfod by te woon wanneer hulle leerders sing. In die klas behartig sy self die begeleiding, maar wanneer die leerders by die die eisteddfod optree word hulle deur ander lede van die ander musiekpersoneel begelei. Dit gee haar as onderwyser die geleentheid om werklik na die leerders te luister en te sien wat hulle doen terwyl hul sing. Volgens haar is die eisteddfod n sinvolle soort kompetisie aangesien dit in groepsverband plaasvind en n kandidaat verskillende vlakke van talent en vermoëns ervaar. Deelnemers dien gewoonlik as inspirasie vir mekaar en kandidate kan daarna streef om beter te sing en harder te werk. Daar word nie baie klem op die toekennings wat leerders ontvang geplaas nie. Petersen vind die leerders het n baie volwasse uitkyk hierop en besef dat dit oor meer as n goue sertifikaat gaan. Die skool gee ook ruim erkenning vir deelname aan die eisteddfod deurdat kandidate hulle toekennings tydens prysuitdelings ontvang en in baie gevalle ook tydens hierdie geleenthede optree. Die eisteddfod is n uiters belangrike jaarlikse gebeurtenis op die skoolkalender. Peterson kies in die meeste gevalle self die kandidate se liedere, maar gee aan veral die ouer deelnemers n keuse van twee of drie liedere waaruit hulle dan self kan kies. Sy voel dit is belangrik om die kind se stemtipe, ouderdom en peroonlikheid in ag te neem met liedkeuse. Dit is soms belangrik om juis n uitdagende lied aan sekere leerders te gee aangesien dit in baie gevalle as motivering dien. Volgens haar moet n beoordelaar n kenner van sy/haar vakgebied wees wat met n goeie sin vir humor die deelnemers se aandag kan behou en advies gee. n Beoordelaar moet simpatiek wees en moet in enkele oomblikke elke kind se vermoë kan identifiseer en daarvolgens sinvolle, opbouende terugvoering gee. Die kommentaar is vir almal leersaam, selfs die ouers. Indien n beoordelaar vir n tydperk van 2-3 agtereenvolgende jare n eisteddfod beoordeel gee dit aan die kandidate n geleentheid om konstante groei te toon en skep dit volgens haar n gevoel van kontinuïteit. 136

147 Ten slotte voel sy dat die gemeenskap nie meer vandag betrokke is bymekaar nie omdat almal geweldig besig is. Sy voel die eisteddfod is n geleentheid waar persone met n gemeenskaplike belangstelling en ooreenstemmende talente elke jaar bymekaar kan kom om aan hierdie belangstelling uitdrukking te gee. So leer mense mekaar ken en word daar vriendskappe gebou. Leerders van ander skole leer mekaar deur jaarlikse deelname aan die eisteddfod ken en dit is elke jaar opwindend om te hoor hoe almal gevorder het. Dit is n geleentheid van eerlike en opregte musiekbeoefening waar almal op n gelyke vlak met mekaar meeding sonder dat daar noodwendig een wenner aangewys word. 137

148 Kommentaar op onderhoude gevoer met Maria van der Merwe en Lynette Peterson In albei onderwysers se gevalle word daar met hoërskool leerders gewerk en is die hoeveelheid kandidate wat hul jaarliks inskryf aansienlik minder as byvoorbeeld die laerskool onderwysers. Dit is n aanduiding dat die leerders wat deelneem baie meer gefokus is op die kuns van sang en die algemene ontwikkeling van die stem en dat hulle om hierdie redes deelneem om blootstelling en opbouende kritiek te kry. Albei getuig van n aangename band wat tussen onderwyser en leerder bestaan en voel dat die leerders hulle ten volle vertrou as opvoeders. Dit gaan oor die holistiese ontwikkeling van die kind en daarom lê hulle klem daarop dat die toekenning n bysaak is. Dit is opvallend hoe die twee skole se ingesteldheid teenoor die eisteddfod verskil en dat n skool soos Bridge House erkenning moet kry vir die wonderlike ondersteuning wat die skoliere ontvang. Dit is duidelik dat die balans by hierdie skool regverdig tussen sport en kultuur verdeel word. Van der Merwe en Peterson stem saam oor die algemene eienskappe waaroor n suksesvolle kandidaat moet beskik asook dié van n goeie beoordelaar. Dit is vir altwee belangrik dat kandidate uit hul betrokkenheid by die eisteddfod sal leer en nie afgekraak of verneder word nie. Hulle vind die eisteddfod is n ontspanne, simpatieke platform waar leerders geleentheid kry om voor ander op te tree en van mekaar te leer. Dit is hier waar die jeug n belangrike kulturele opvoeding opdoen en uiteindelik sal deel word van toekomstige gehore. 138

149 Onderhoud met Vaughan Pietersen Pietersen het n lang verbintenis met die Paarl Vallei Eisteddfod en hy was die eerste voorsitter van hierdie eisteddfod ná die samesmelting van die Paarl Kunswedstryd en die Paarl Skole Kultuurvereniging. Hierdie pos het hy beklee tot einde 2003 en na n paar jaar se afwesigheid is hy weer in 2008 tot voorsitter verkies. Hy voel dat daar oor die jare nie veel aan die algemene struktuur van die eisteddfod verander het nie. In die geval van hierdie eisteddfod het wit en bruin gemeenskappe spontaan bymekaar gekom en net gefokus op die hoofdoel van die eisteddfod, naamlik om kultuur onder die jeug in die Paarl te bevorder. Oor die algemeen word die eisteddfod goed deur alle gemeenskappe in die omgewing ondersteun. Veral inskrywings uit die eerstydse Model C skole is verteenwoordigend van alle rasse en tale. Hy voel egter baie sterk daaroor dat daar meer gedoen kan word om uit te reik na die Mbkweni gemeenskap wat hoofsaaklik n Xhosa-sprekende gemeenskap in die Paarl is. Hy voer aan dat meeste pogings van die bestuur se kant tot dusver nie die gewenste uitwerking gehad het om hierdie gemeenskap te betrek nie. Hy voel die sillabus kan moontlik aangepas word om hulle te betrek en selfs in Xhosa vertaal word om n moontlike taalkwessie uit die weg te ruim. Op die oomblik word die eisteddfodprogram in die plaaslike koerante gepubliseer, maar daar is geen advertensies wat die eisteddfod van jaar tot jaar bemark aan potensiële nuwe deelnemers nie. Volgens Pietersen was dit tot op hede nie werklik nodig nie, aangesien die grootste bemarkingswerk direk met die hulp van die skole, wat aan die eisteddfod geaffiliëer is, gedoen word. Dit is dan ook hierdie groep skole wat tradisioneel elke jaar inskryf, tensy die skool self n groot konsert of musiekblyspel aanpak. Die inskrywingsgetalle het oor die jare stewig en konstant gegroei. Aanvanklik was die bestuur bekommerd toe daar begin is om van musiekposte by skole ontslae te raak, maar hulle was verras met die privaat inisiatiewe wat persone in die gemeenskap geneem het om die kultuurlewe aan die gang te hou. 139

150 Die grootste struikelblok waarmee die eisteddfod elke jaar worstel is om n tydsgleuf in die jaar te kry wat vir die meeste betrokkenes aanvaarbaar is. Verskeie voorstelle is reeds oor die jare gemaak oor wanneer die beste tyd sal wees om die eisteddfod te hou. Tans is die eisteddfod opgedeel in drie dele en is daar vanaf Mei tot begin September elke jaar afdelings wat in verkillende maande plaasvind. Ballet en Voordrag vind in Mei plaas, Nasionale danse en Sangspeletjies in Julie en die musiekafdelings in Augustus met die pryswennerskonsert in September. Volgens Pietersen blyk dit n goeie oplossing vir die deelnemers en onderwysers te wees, aangesien dit in baie gevalle dieselfde persone is wat betrokke is by die afrigting, organisasie of deelname aan hierdie kategorieë. Dit skakel in n groot mate botsings uit, maar dit beteken ook dat die bestuur die hele jaar besig is met eisteddfod, wat volgens hom soms n veeleisende taak kan wees. n Ander probleem wat knaend haper, is n tekort aan geld. Die eisteddfod genereer elke jaar n beperkte inkomste uit affiliasiegelde, inskrywingsfooie en deurgelde. Daar is egter geen finansiële steun vir hierdie inisiatief van die plaaslike Munisipaliteit nie. Pietersen droom egter van die dag dat daar aan die einde van die eisteddfod, nadat alle onkostes gedek is en beoordelaars betaal is, nog geld oorbly, sodat die bestuur aan groter planne kan aandag gee. Daar is ook n groot behoefte om n sekretaresse permanent aan te stel in diens van die eisteddfod. Dit sal net moontlik gemaak kan word as die eisteddfod se finansiële situasie bestendig word. Die bestuur is tans op soek na n borg. Pietersen stem saam dat die struktuur van die eisteddfod gepas is vir die huidige kulturele klimaat in Suid-Afrika en dat dit die een standhoudende kulturele organisasie is wat elke jaar dieselfde doel voor oë het: om aan die jeug van vandag die geleentheid te gee om hulle talente uit te leef en blootstelling te kry. Hy voel egter dat die hele gemeenskap beter gedien kan word deur meer aandag aan ope-klas kategorieë te gee, waaraan volwassenes kan deelneem. In hierdie opsig verwys hy spesifiek na voorbeelde soos die Llangollen Internasionale Eisteddfod in Wallis en selfs die destydse Roodepoort Eisteddfod waar n baie groot persentasie van die deelnemers volwassenes was. Die hele 140

151 gemeenskap beskou die eisteddfod as n baie belangrike jaarlikse gebeurtenis en as bewys daarvan verwys hy na n insident toe daar n paar jaar gelede voorgestel is dat die eisteddfod slegs elke tweede jaar gehou word. Die meerderheid skole se reaksie hierop was dat hulle hul eie byeenkoms vir die oop jare sou organiseer. Dit is vir Pietersen n bewys van die belangrike rol wat die eisteddfod in die gemeenskap speel en hoe belangrik die behoud daarvan vir almal is. Alle betrokkenheid van komiteelede en sameroepers is vrywillig en niemand ontvang betaling vir hulle werk nie. Volgens Pietersen hou hy nie persoonlik van die idee van kompetisie nie en voel hy dat dit net tot op n sekere vlak gesond is. Dit is vir hom belangrik dat toekennings as n bonus beskou word. Belangriker is dat elke deelnemer die geleentheid gegun word om opbouende kritiek of n tweede opinie te kry en dat n mens dit as n leerskool moet sien. Hy voel dat ouers soms te veel druk op hulle leerders plaas om te presteer en dat hulle altyd die beste móét wees. Daar is van tyd tot tyd situasies wanneer persone ontevrede is oor hulle uitslae. Indien dit nie daar en dan deur n beoordelaar opgelos of verduidelik kan word nie, moet die beswaar skriftelik aan die bestuur voorgelê word waarna dit op n vergadering bespreek sal word en die nodige aandag sal geniet. Gelukkig gebeur dit nie gereeld nie, aangesien die eisteddfodbestuur en sameroepers werklik moeite doen om goeie, opgeleide beoordelaars aan te stel. Hy voel dit is uiters belangrik dat n beoordelaar n kenner van sy/haar vakgebied moet wees en met oorgawe en selfvertroue daaroor kan praat. In die verlede was daar enkele gevalle waar n beoordelaar nie na wense saamgewerk het nie en was Pietersen verplig om die situasie met die betrokke beoordelaar te bespreek. Hy voel egter dit is ook n belangrike leerskool vir beoordelaars en dat eisteddfod aan hulle n geleentheid bied om ondervinding in hierdie veld op te doen. Die algemene patroon by die Paarl Vallei Eisteddfod is om n beoordelaar vir twee tot drie agtereenvolgende jare in diens te neem, aangesien dit n gevoel van kontinuïteit vir die deelnemers en onderwysers skep. Dit gee ook aan die deelnemers die geleentheid om kritiek wat hulle n vorige jaar ontvang het, toe te pas en die volgende jaar nog beter te 141

152 kan vaar. Ten slotte lê Pietersen klem daarop dat die jonger generasie onderwysers aangemoedig moet word om leerders in te skryf vir die eisteddfod Onderhoud met Broidy Ortell Ortell was vanaf 2005 tot 2007 die voorsitter van die Paarl Vallei Eisteddfod en sedert 2008 is hy deel van die algemene bestuur. Volgens hom het daar oor die jare nie werklik groot veranderinge aan die struktuur van die eisteddfod plaasgevind nie, maar word daar elke jaar uit die vorige jaar se foute geleer en word daar jaarliks beter besluite geneem. Hy voel dat die onbetrokkenheid van die swart skole steeds vir die eisteddfodbestuur n uitdaging is en dat onderwysers van hierdie skole, veral in die Mbkweni gebied, nog nie gewillig is om op n groot skaal betrokke te raak by die eisteddfod nie. Volgens hom is hierdie skole egter wel baie aktief betrokke by die Tirisano Skole Eisteddfod, wat n landswye koor-eisteddfod is. In die bestuur se ondervinding is daar gewoonlik geen reaksie uit hierdie gebiede wanneer daar byvoorbeeld n advertensie in die plaaslike koerant is nie, want in baie gevalle word die koerant bloot nie gelees nie. Ten spyte van hierdie skole se afwesigheid is daar wel elke jaar n positiewe groei in die inskrywingsgetalle en Ortell skryf dit toe aan ouers wat hul leerders aanmoedig om deel te neem en die skole se betrokkenheid as kultuuropvoeders. Een van die grootste probleme waarmee die bestuur elke jaar worstel is die tekort aan n administratiewe persoon wat voltyds in diens van die eisteddfod is. Ortell voel dit sal n positiewe ontwikkeling wees as daar genoeg fondse beskikbaar kan wees om so n persoon op n permanente basis aan te stel. n Ander probleem is die opstel van die program vir elke afdeling en om so ver moontlik botsings uit te skakel, maar dit is ongelukkig nie altyd moontlik nie. Ortell bevestig dat daar nog nooit in die jare wat hy betrokke is by hierdie eisteddfod n geval was waar daar uit n politieke invalshoek met die eisteddfod se doen en late ingemeng is nie. Volgens hom funksioneer die eisteddfod as n 142

153 onafhanklike liggaam en is die enigste doel die kulturele ontwikkeling van die jeug en die gemeenskap. Volgens Ortell word die belang van eisteddfod bevestig deur die jong mense wat deur hul skoolloopbane aan eisteddfod deelgeneem het en nou as professionele musici uitblink. Solank as wat skole en leerders die behoefte het om op kulturele vlak te presteer, het eisteddfod n reg en rede om voort te bestaan. Ortell lê klem daarop dat kandidate nie te veel op die kompeterende aspek van eisteddfod moet konsentreer nie. n Deelnemer kompeteer net met hom/haar self, anders is dit n kompetisie en nie meer n eisteddfod nie. Daar is in 2005 besluit om nie meer n persentasie aan elke deelnemer toe te ken nie. Hierdie sisteem is aanvanklik gebruik om na afloop van die eisteddfod maklik die bekerwenners en toppresteerders te identifiseer, maar daar was heeltemal te veel klem op hierdie persentasies gelê en ouers het gereeld hulle leerders se uitslae bevraagteken. Deesdae word die bekerwenners na afloop van die verrigtinge deur die beoordelaar in oorleg met die sameroeper aangewys. In die oudersomsgroepe waar daar voorgeskrewe kategorieë is, is dit die taak van die sameroeper om hierdie werke te kies. Indien daar enige probleme hieroor ontstaan kan die dagbestuur betrek word, maar volgens Ortell gebeur dit nie in die reël nie. 143

154 Kommentaar op onderhoude gevoer met Vaughan Pietersen en Broidy Ortell Uit hierdie onderhoude word die administratiewe werking van die Paarl Vallei Eisteddfod goed uiteengesit. Pietersen en Ortell is toegewyd aan die behoud van hierdie instelling en die positiewe gesindheid waarmee hulle oor die Eisteddfod gesels, was baie opvallend. Dit was voorts interessant dat altwee in n groot mate dieselfde probleme identifiseer. Dit sluit in n groter bewustheid van uitreiking na die swart gemeenskappe, die noodsaaklikheid van n permanente administratiewe persoon en die behoefte aan n sterker finansiële posisie. Tog vind hulle, ten spyte van hierdie tekortkominge, dat die eisteddfod steeds elke jaar groei en dat die instelling werklik die gemeenskap op n kulturele gebied dien Onderhoud met Sonja van Amstel Van Amstel is reeds n aantal jare as beoordelaar by die eisteddfod betrokke. n Groot deel van hierdie betrokkenheid was by die Pretoria Beeld Eisteddfod in Pretoria en vir die laaste paar jaar by die Stellenbosch en Tygerberg Internasionale Eisteddfod. Sy is ook n sangonderwyser wat n groot aantal skoliere onder haar leerlingtal het. Dit is vir haar n baie opwindende ervaring om as beoordelaar op te tree en sy ervaar elke deelnemer as uniek en uitdagend om te beoordeel. Sy beskou dit as n soort sielkundige ervaring om na n kandidaat te luister, kritiek te lewer en opbouend en eerlik met die kind te kommunikeer. Dit is soms uitdagend om dieselfde taal as die kandidate te praat en die beoordelaar moet aanpas by die ouderdomsgroep wat beoordeel word. Van Amstel voel dat n beoordelaar altyd positief moet bly, selfs in sommige gevalle waar die uitvoering dalk nie so suksesvol was nie. Die rol van die beoordelaar is 144

155 om te leer, op te voed en te motiveer. Wanneer sy na kandidate luister verwag sy goeie intonasie, duidelike diksie, meelewing, goeie voordrag. Goeie timbre van die stem beskou sy as n bonus. Sy voel n suksesvolle kandidaat bied n gebalanseerde pakket aan wanneer hy of sy optree; dus is verhoogetiket en voorkoms ook belangrik. n Eienskap wat baie belangrik is, is die vermoë om met die gehoor te kommunikeer en Van Amstel lê klem daarop dat kandidate wat nie natuurlik kommunikeer nie, geleer moet word hoe om dit te doen. Volgens Van Amstel is die toekenningstruktuur oor die algemeen sinvol en is daar genoeg vlakke waarvolgens n kind kan presteer op sy/haar eie terme. Sy voel egter baie sterk daaroor dat daar vernuwing in die trofeë-sisteem moet intree. Volgens haar is daar te min trofeë wat gewen kan word en is dit onregverdig teenoor n kind om n beker met iemand anders te deel net omdat daar nie nog n toekenning is nie. Sy glo dit sal nog meer kandidate inspireer om nog beter te vaar. Van Amstel stem saam dat die algemene struktuur van die eisteddfod oor die jare dieselfde gebly het, maar voeg by dat die ondersteuning deesdae uit alle groepe van die gemeenskap kom. Dit is in baie gevalle dieselfde skole, onderwysers en kandidate wat elke jaar deelneem en soms is dit veral deelnemers uit skole in meer gegoede areas wat betrokke is. Sy noem iets algemeen soos vervoerprobleme wat kan bydra tot n kandidaat se laat onttrekking as die kind nie op die dag by die eisteddfod kan kom nie. Die geleentheid om aan n eisteddfod te kan deelneem is n reg en n voorreg vir leerders. Almal moet n gelyke kans gegun word om te mag deelneem, maar hulle moet die geleentheid waardeer en die meeste daarvan maak. In haar ervaring voel sy dat ouers nogal swaar druk op leerders plaas om deel te neem en te presteer. Sy kry soms die gevoel dat ouers hulle eie drome deur hulle kind uitleef deur die kind aan elke moontlike aktiwiteit te laat deelneem en te verwag dat hy of sy in elkeen moet presteer. Alhoewel sy nog nooit gekonfronteer is met n situsie waar die ouer na afloop van die verrigtinge hulle kind se uitslae met haar wil bespreek nie, glo sy dat sy so 'n situasie sinvol en simpatiek sal probeer oplos. 145

156 Die eisteddfod gee geleentheid aan baie leerders wat graag wil sing en optree. Veral die jonger kandidate word in haar ervaring glad nie deur die proses geïntimideer nie en ervaar die geleentheid om voor mense en klasmaats op te tree as erg opwindend. Van Amstel het self as kind aan eisteddfods deelgeneem en alhoewel sy nie toe die belangrikeheid daarvan besef het nie, vind sy nou dat dit baie waardevolle ondervinding vir haar was. Sy sou graag wou sien dat die standaard effens hoër is en sy voel daar is soms n tekort aan energie en passie in die voordrag van deelnemers. Dit is vir haar belangrik dat kandidate erkenning by hulle onderskeie skole ontvang vir die prestasies wat hul tydens die eisteddfod behaal. Dit skep n gevoel van trots, bou selfbeeld en kan as aansporing dien om die volgende jaar weer deel te neem en harder te werk. Sy glo daar bestaan n sterk moontlikheid dat kandidate wat op n gereelde basis gedurende hulle skoolloopbane aan die eisteddfod deelneem, meer geneig is om ná skool hul musiek verder te beoefen. Eisteddfod, volgens Van Amstel, help om jong musikante te dissiplineer en verantwoordelikheid te leer. Van Amstel lê sterk klem daarop dat onderwysers nie genoeg erkenning kry vir die harde werk wat hulle tydens die jaar met betrekking tot die eisteddfod verrig nie. Sy voel ook daar meer gedoen kan word om skole aan te moedig om met mekaar in kompetisie te tree en dat daar belonings moet wees vir skole wat die meeste kandidate inskryf of bo-gemiddeld goed presteer. Sy glo dit kan help om deelnemer-getalle te verhoog en aan nog meer leerders die geleentheid te gee om op hierdie gebied blootstelling te kry. Sy stel voor dat n beoordelaar nie langer as 2 jaar opeenvolgens moet beoordeel nie, aangesien die hele geleentheid dan té voorspelbaar raak. Kontinuïteit skep wel vir kandidate die geleentheid om kommentaar wat in die een jaar gegee is, toe te pas en en die volgende jaar se resultate weer by dieselfde persoon te meet. Sy glo leerders hou daarvan om vir n eisteddfod in te skryf weens die wedywering, en dat dit 'n ontspanne platform vir deelnemers bied om voor mekaar op te tree. Dit gee ook aan die kind wat nie noodwendig aan iets soos n musiekeksamen of formele musiekkompetisie kan of wil deelneem nie, die geleentheid om talente te ontwikkel. Sy vind die uitvoerings oor die algemeen baie spontaan en gemaklik 146

157 en nie so styf en formeel soos byvoorbeeld in n musiekeksamen nie. Ten slotte lê sy klem daarop dat die vernaamste uitgangspunt vir elke kind en deelnemer moet wees om die geleentheid en betrokkenheid by die eisteddfod te geniet Onderhoud met Suzanne Erasmus Suzanne Erasmus het reeds n jarelange verbintenis met verskeie eisteddfods as sangonderwyser en het oor die jare gereeld kandidate ingeskryf. Dit is egter eers vanaf 2004 wat sy as beoordelaar by die Stellenberg en Helderberg Eisteddfods begin optree het. Sy was nog nooit as beoordelaar by die Paarl Vallei Eisteddfod betrokke nie. Sy is n onderwyser by Laerskool Eikestad in Stellenbosch en ook n baie bekwame sangeres wat ten tye van hierdie studie aan n Meestersgraad in sang aan Stellenbosch Universiteit gewerk het. Dit is vir haar n voorreg om as beoordelaar te kan optree en sy voel dat sy haar kennis in hierdie opset met ander kan deel sonder om intimiderend te wees. Volgens haar moet n beoordelaar oor n baie deeglike kennis van sy/haar vakgebied beskik en moet hy/sy oortuigend daaroor kan praat. Dit is uiters belangrik om altyd positief teenoor alle kandidate te reageer en spesifieke, opbouende kritiek te verskaf, sodat dit sinvol en leersaam is. Die person moet ook oor n goeie kennis van die repertorium beskik en n sin van gepaste standaarde hê. Wanneer sy na kandidate luister wil sy graag n vrye, ondersteunde klank hoor. Goeie intonasie, duidelike diksie, musikale sang en goeie frasering, meelewing, sinvolle vertolking en korrekte liedkeuse is ander aspekte wat vir haar belangrik is. n Suksesvolle kandidaat moet ook reeds oor goeie verhoogetiket beskik en moet ook aandag gee aan dinge soos die opstap en afstap van die verhoog af. Erasmus voel dat die toekenningstruktuur die kandidate genoegsaam beloon en dat dit n aansporing is om n beter simbool of persentasie te behaal. Sy dink dit is uiters belangrik dat n beoordelaar moet kan motiveer waarom n kandidaat n sekere toekenning ontvang het en vind dat leerders dikwels met 147

158 baie hoë verwagtinge en n onrealistiese beeld van hul eie sang na die eisteddfod kom en dan teleurgesteld en ontnugter is as hulle nie die hoogste toekenning kry nie. Sy is van mening dat dit veral die geval is by kandidate wat sangonderrig ontvang by persone wat nie oor genoegsame kennis beskik nie. Dit is ook vir haar belangrik dat n beoordelaar nie beïnvloed word om aan n kandidaat n hoër punt te gee net omdat die beoordelaar byvoorbeeld die betrokke onderwyser ken nie. n Beoordelaar moet werklik onpartydig kan funksioneer. Volgens haar is dit meestal dieselfde groep skole wat elke jaar deelneem, maar sy vind dat alle groepe in die gemeenskap verteenwoordig word. Sy beklemtoon dat dit soms die geval is dat daar deelnemers van historiesbenadeelde gemeenskappe deelneem wat baie potensiaal toon, maar waar die onderwyser nie oor die nodige kennis en ondervinding beskik om die leerders af te rig nie. In so n geval voel sy baie sterk daaroor dat die eisteddfod optrede n opbouende ervaring vir hierdie leerders en onderwysers moet wees en dat die beoordelaar met opbouende kritiek die onderwyser en kandidate moet help, sodat hulle weer die vrymoedigheid sal hê om in te skryf. Erasmus lê klem daarop dat deelname aan eisteddfod n reg en n voorreg vir elke kind is. Enige person moet die geleentheid hê om te mag deelneem; tog voel sy as n kandidaat nie op standaard is nie en moontlik n negatiewe ervaring kan hê moet die onderwyser die vrymoedigheid hê om die kandidaat te onttrek. In haar ondervinding as beoordelaar, maar ook as onderwyser, vind sy dat sommige ouers geweldig baie van hulle leerders verwag. In die geval van die eisteddfod neem party ouers dit persoonlik as die kind nie die beste in die afdeling gevaar het nie. Sy het haarself al in situasies bevind waar n ouer n kandidaat se uitslae met haar wou bespreek. In daardie gevalle het sy geluister wat die ouers op die hart het en dan haar besluit gemotiveer. Hier beklemtoon sy dat n grondige kennis van sangtegniek van onskatbare waarde is. Die eisteddfod gee vir soveel leerders n simpatieke ruimte om op te tree en belangrike blootstelling op te doen. As kind het Erasmus net een keer die geleentheid gehad om aan n eisteddfod deel te neem, maar sy kan dit nog baie 148

159 duidelik onthou. Oor die algemeen vind sy dat die standaard by eisteddfods baie hoog is, veral in die hoërskool ensemble afdelings waar daar reeds musiek van n hoë gehalte gelewer word. Sy voel die blootstelling wat die leerders by hulle skole ontvang vir hul deelname aan eisteddfod is wonderlik, aangesien sport so baie aandag binne die skoolopset geniet. Die trofeë wat kandidate kan wen is nog n bykomende motivering om harder te werk. Dit is ook in baie gevalle hierdie toegewyde kandidate wat meer geneig is om hul musiekloopbaan na skool voort te sit. Volgens Erasmus kry onderwysers glad nie genoeg erkenning vir die ongelooflike harde werk wat elke jaar met die eisteddfod gepaard gaan nie. Sy maak n punt daarvan om tydens die eisteddfod die onderwysers in haar kommentaar te betrek en haar waardering teenoor hulle uit te spreek. Persoonlik verkies sy om nie vir langer as 2 jaar agtereenvolgens dieselfde eisteddfod te beoordeel nie, aangesien die beoordelaar die leerders te goed leer ken en dan nie meer so onpartydig kan funksioneer nie. Die beoordelaar moet te alle tye onthou na watter ouderdomsgroep daar geluister word. Dit is belangrik dat kandidate die beoordelaar kan volg en verstaan, veral wanneer kommentaar uitgedeel word na die tyd, anders het die beoordelaar niks bereik nie. Erasmus glo leerders hou daarvan om met mekaar te kompeteer en dat dit juis kompetisie is wat 'n groot motivering is om vir die eisteddfod in te skryf. Sy beklemtoon egter dat hulle dit altyd moet geniet. Ten slotte dui sy daarop dat die geslaagdheid van die eisteddfod grotendeels afhang van die beoordelaar se meelewing en dat die eisteddfod juis nie so formeel soos n musiekeksamen moet wees nie. Die feit dat daar n gehoor is en dat daar van tyd tot tyd kommentaar gegee word, help ook om die spanning te verlig. 149

160 Kommentaar op onderhoude gevoer met Sonja van Amstel en Suzanne Erasmus Dit is baie duidelik uit die onderhoude wat met albei beoordelaars gevoer is dat hul saamstem oor die kriteria waaraan n suksesvolle beoordelaar moet voldoen. Albei beklemtoon dat die persoon oor n baie goeie kennis van sy of haar vakgebied moet beskik, dat daar n deeglike kennis van gepaste repertorium moet wees en dat n beoordelaar aanpasbaar moet wees by die ouderdomme van die deelnemers waarmee daar gewerk word. Die kritiek wat volg op die optredes moet opbouend, positief en leersaam wees. Die beoordelaar moet waak daarteen om negatiewe en persoonlike of afbrekende kritiek te gee. Hulle stem ook grotendeels saam oor wat n beoordelaar van n deelnemer kan verwag: n mooi stemtoon of timbre van die stem is n bonus, maar basiese tegniese aspekte soos goeie, duidelike diksie, n lewendige vertolking en veral by ouer kandidate, n vrye ondersteunde klank is noodsaaklik. Klem word daarop gelê dat leerders nie vanself sal weet hoe om hulself op n verhoog te handhaaf nie en dat dit die taak van die onderwyser is om hierdie fyner afrondingswerk te doen om op so n manier die kind as n geheel beter voor te berei. Van Amstel en Erasmus beskou die eisteddfod as n baie belangrike geleentheid waar kandidate voor n simpatieke gehoor kan optree en waardevolle ondervinding kan opdoen. Daar is genoeg speling in die toekenningstruktuur om goeie deelnemers te beloon en swakker deelnemers aan te moedig, maar albei waarsku dat dit nie oor die toekenning gaan nie. Hulle voel dat ouers in sommige gevalle te veel van hulle leerders verwag en leerders in sekere gevalle eenvoudig aan elke denkbare buitemuurse aktiwiteit deelneem om die ouer tevrede te stel. Dit is vir hulle belangrik dat kandidate hulle deelname aan eisteddfod en eintlik aan enige kulturele aktiwiteit moet geniet. Hulle glo dit leer 150

161 jong musici dissipline, deursettingsvermoë en gee hulle selfvertroue wat op die lange duur n positiewe uitwerking op hul lewens sal hê. 151

162 SLOT Die mate van ooreenstemming wat bestaan tussen die terugvoer wat ontvang is van vraelyste en semi-gestruktureerde onderhoude, help om 'n beeld te skep van die betekenis en funksionering van die Paarl Vallei Eisteddfod. So is daar deur die bank genoeg bewyse van die belangrike rol wat die eisteddfod speel in die verskaffing van 'n infrastruktuur vir die kulturele opvoeding van laer- en hoërskoolleerders. Die empiriese ondersoek na die Paarl Vallei Eisteddfod suggereer dat hierdie rol nie afgeneem het na 1994 nie, maar eerder in belang toegeneem het. Die infrastruktuur ter sprake is grootliks afhanklik van vrywillige diens van lede van die gemeenskap en onderwysers wat sonder vergoeding die bedrywighede van die eisteddfod bestuur en die deelnemers daarvoor oplei. Op hulle beurt is deelnemers en ouers bewus van die belangrike rol wat die eisteddfod speel as 'n kulturele instelling. Die historiese narratief wat geskep is in Hoofstuk 1 en die empiriese ondersoek wat in Hoofstuk 2 gedoen is, suggereer inderdaad dat eisteddfod histories en vandag 'n belangrike onderdeel uitmaak van die struktuur van musiekopvoeding en geletterdheid in Suid-Afrika. Dit is 'n rol en funksie wat heel moontlik in die verlede onderskat is, aangesien die strukturele vlakke van primêre, sekondêre en tersiêre instellings wat lei na professionele kunsbeoefening, nie altyd rekening hou met die nie-kurrikulêre strukture soos eisteddfod nie. Hierdie studie dui daarop dat musiekopvoeding in Suid-Afrika moontlik in groter mate op eisteddfod steun as wat deur die informele en gemeenskaps-aard van die geleentheid te kenne gegee word. Die historiese konteks wat vir hierdie empiriese ondersoek geskep is, maak dit ook duidelik dat hierdie spesifieke eisteddfod 'n arena in die kleine was waarin die kwessies van nasionale versoening en dialoog ná die politieke omwentelinge van 1994 uitgespeel het. As 'n gemeenskapsgebaseerde instelling is eisteddfod by uitstek geskik as 'n geleentheid waar die verdeeldheid en vooroordele van die verlede ontmasker en afgetakel kan word. Waar groter politieke verwikkelinge in Suid-Afrika dikwels minder bemoedigende rigtings 152

163 inslaan, is dit merkbaar dat op gemeenskapsvlak waar die welsyn van 'n gemeenskap se leerders afhanklik is van samewerking, politieke vooroordele en wantroue suksesvol bestuur en verander kan word. Dit is moontlik dat die groot mate van ooreenstemming wat blyk uit die empiriese ondersoek se antwoorde en onderhoude oor kontensieuse kwessies soos beloning, druk op deelnemers, politieke verdeeldheid, ens., 'n gevolg is van beleefdheid of gretigheid om aan die navorser die soort antwoorde te verskaf wat die deelnemers aan die studie kon dink die huidige skrywer graag sou wou hê. Om hierdie soort vals persepsies te ontmasker sou die empiriese ondersoek uitgebrei moes word tot 'n volskaalse etnografiese ondersoek wat ook die resultate van waarneming, in-diepte beskrywing, deelname en interpretasie sou behels. Dit sou moontlik wees om deur hierdie aktiwiteite miskien perspektiewe oop te maak op sekere kwessies wat heel anders sou lyk as die perspektiewe wat hier gedokumenteer is. Hierdie soort etnografiese uitbreiding val egter buite die perke van wat in hierdie studie moontlik is, sodat dit sal moet voldoen om hier net op die moontlikheid te wys. In die geheel gesien bied hierdie studie van eisteddfod 'n blik op die graad van gemeenskapsbetrokkenheid by die ontwikkeling van veral Westerse kunsmusiek in Suid-Afrika. Westerse kunsmusiek word dikwels gesien as 'n gedwonge, onnatuurlike, onverankerde kunsvorm in die Suid-Afrikaanse konteks. Die geskiedenis van eisteddfod in Suid-Afrika en die empiriese ondersoek na die Paarl Vallei Eisteddfod gee 'n ander perspektief, een waarin die beoefening van Westerse kunsmusiek in gemeenskappe self bevorder word. Eisteddfod skep 'n beeld van gemeenskappe waarin Westerse kunsmusiekpraktyk sentraal in die musikale opvoeding van leerders van alle rasse staan. 153

164 BRONNELYS Adams, C A thousand Fathers The origins of the Llangollen International Musical Eisteddfod. (2007/05/24) Amssa Eisteddfod, (2008/04/12) Ballentine, C Concert and Dance: The Foundations of Black Jazz in South Africa between the Twenties and Early Forties. Popular Music, Vol. 10, No.2, pp Bennett, J Co-operation in Music., The Musical Times and Singing Class Circular, Vol. 26, No.512, pp Bernard, K The National Eisteddfod and the Evolution of the all-welsh Rule, North American Journal of Welsh Studies, Vol.3.1, Boyd, M Eisteddfod, Grove Music Online. (2007/02/16) Coplan, D The African Musician and the Developement of the Johannesburg Entertainment Industry, Journal of Southern African Studies, Vol. 5, No.2, pp Eisteddfod in Argentina, /04/12 Groenewald, J Die musieklewe in Kroonstad tussen MMus. Universitieit van die Oranje Vrystaat. Guthrie, D Music at the Festival of Britain, 1951 The South African Music Teacher No. 39, p Haines, Aubrey B Significance of the eisteddfod. Music Journal, 17:8 p. 86. History of Chubut Eisteddfod in Puerto Madryn Trelew, Patagonia, /04/12 154

165 History of the Australian National Eisteddfod, /04/12 History of the Balaklava Eisteddfod, / 04/16 History of the Jersey Eisteddfod, 12/09/2008 Human, J.L.K., Die Musieklewe in Bloemfontein DPhil, Universiteit van Oranje Vrystaat. Inligting van die Tygerberg Internasionale Eisteddfod (TIE). Verkry deur sekretaresse, Elize Heyman. 2007, International Eisteddfod, /04/12 Jones, Bill Welsh Identities in Colonial Ballarat, Journal of Australian Studies. 01 June 2001, University of Queensland Press, Kapp, P.H Die Afrikaner en sy Kultuur, Deel III, Ons Volksfeeste. Onder redaksie van Pieter W. Grobbelaar. Tafelberg Uitgewers. Kennedy, M. Eisteddfod. The Oxford Dictionary of Music, (revised edition) Oxford: Oxford University Press, Klausner, David N Eisteddfod. Dictionary of the Middle Ages. 13 Vol. American Councel of Learned Societies. Charles Scribner s Sons, Reproduced in History Resource Center. Farmington Hulls, MI: Lemmer, P.J Kunswedstryde. The South African Music Teacher. No 48, bl Llangollen International Musical Eisteddfod, /04/12 Malan, The South African Ensyclopedia of Music, Deel II Malan, The South African Ensyclopedia of Music, Deel IV 155

166 Marais, Elizabeth M Die Musieklewe van Swellendam M.Mus, Universiteit van Stellenbosch. Notule: 18 Februarie 1992, Paarl Vallei Eisteddfod Notule: 18 September 1995, Paarl Vallei Eisteddfod Notule: 22 September 1995, Paarl Vallei Eisteddfod Notule: 12 Maart 1996, Paarl Vallei Eisteddfod Odendal HAT woordeboek Perskor. Program van die Gala Konsert van die Paarl Skole Kultuurvereniging, 12 Oktober 1969 Program van die Paarl Skole Kultuurvereniging se Openingsaand, 3 September 1994 Rock Eisteddfod Challenge, /04/12 Royal National Eisteddfod, /05/10 Sameroepersverslag vir die Afdeling Solosang: 1997, Paarl Vallei Eisteddfod Sameroepersverslag vir die Afdeling Solosang: 1999, Paarl Vallei Eisteddfod Sameroepersverslag vir die Afdeling Solosang: 2008, Paarl Vallei Eisteddfod Sillabus: 2008, Paarl Vallei Eisteddfod The Lessons of the Eisteddfod The Musical Times and Singing Class Circular, Vol. 28, No.535. pp , Urdd GobaithCymry-Youth Eisteddfod, /04/12 Van Blerk, B., Die Musieklewe van Stellenbosch, Deel III, DPhil, Universiteit van Stellenbosch. Van den Heever, J.P Die bydrae wat die Nasionale Eisteddfod van Suid-Afrika en die Afrikaanse Kunsvereniging van Johannesburg op kulturele en opvoedkundige gebied gelewer het. Honneurs skripsie, Universitieit Pretoria. 156

167 Van Hoogstraten, Hermine Rosemarie. Monograph on the musical development of the National Eisteddfod in South Africa. Geen datum. Van Tonder, Rénea Vokale Kunswedstryd as kultuur en opvoedingsaksie: n handleiding. Universiteit Pretoria. VKV Vrystaatse Kunswedstryd Vereniging, Webblad, /04/13 Voorendyk, Lavinia H. D Die Musiekgeskiedenis van Wes-Transvaal ( ). M.Mus. Potchefstroomse Universiteit vir C.H.O. Voorsittersverslag: 1995, Paarl Vallei Eisteddfod Westrup, A.J British Music Festivals, The South African Music Teacher No.36, P Women Marching Into the 21st Century: Wathint' Abafazi, Wathint' Imbokodo By Human Sciences Research Council Group: Democracy and Governance, Human Sciences Research Council, Published by HSRC Press. Wood, J Perceptions of the past in Welsh Folklore studies. Folklore, Vol. 108, bl Young, Percy M. Festivals. Grove Online Zürich, P.L Riglyne vir die voorbereiding en optrede by kunswedstryde. Pretoria. Koerantbronne: Beeld Deelname aan Asmal se eisteddfod nie verpligtend. 5 Junie Die Burger Musiekkonsert in Paarl 26 Februarie Die Burger Paarlse Kunswedstryd lok Julie Die Burger En die meervoud is eisteddfodau, Meiring Jean. 16 Augustus. 157

168 Cape Times Lecturer refuses to judge at racial eisteddfod. 5 Augustus. Cape Times The talent stops here as opera singers thrill Langa. 6 September. Sowetan Eisteddfod has always been free of raciscm. 13 Oktober. Sowetan Breaking down the barriers with song. 28 Junie. The Star Eisteddfod enters the electronic era. 4 Febrauarie. E-bronne:

169 ADDENDUM A Lys van Eisteddfods in Suid-Afrika Afrikaanse Kunsvereniging Eisteddfod Bethlehem Eisteddfod Bloemfontein Eisteddfod Buffalo City Eisteddfod (Oos London) Calvinianse Eisteddfod Cape Town Eisteddfod Centurion Eisteddfiod Di Konokono Kunstefees Eastern Christian Eisteddfod Goue Sirkel-fees Grahamstown Eisteddfod Groot Marico Eisteddfod Harrismith Eisteddfod Helderberg Eisteddfod Hindi Eisteddfod Kaapse Afrikaanse Eisteddfod Kimberly Eisteddfod 159

170 Klawer Eisteddfod Kroonstad Eisteddfod Lady Grey Eisteddfod Nasionale Eisteddfod van Suid-Afrika Nasionale Eisteddfod vir Spesiale Skole Oos-sirkel Eisteddfod Oos-Vrystaat Eisteddfod Overbergse Eisteddfod Paarl-Vallei Eisteddfod Port Rex Eisteddfod (Oos-Londen) Post Office Eisteddfod Pretoria Beeld Eisteddfod Queenstown Eisteddfod Randburg Eisteddfod Rentmeester Jeugkunstefees Roodepoort Afrikaanse Eistedfodd Roodepoort Internasionale Eisteddfod Sentraal - Gauteng Kunswedstryd Seragona Kunstefees Standard Bank Mpumalanga Eisteddfod 160

171 Stellenbosch Eisteddfod Tirisano Eisteddfod Tygerberg Internasionale Eisteddfod Tzaneen Eisteddfod Virginia Eisteddfod Vrystaatse Eisteddfod Witteberg Arts Festival Worcester Eisteddfod Xhariep-onderwysdistrik Eisteddfod 161

172 ADDENDUM B Vraelys: Graad Hoe oud is jy? 1.2 Graad: 2. 1 Seun/ Dogter? 2.2 Huistaal: 3. Skool: 4. Is dit die eerste keer dat jy aan die Eisteddfod deelneem? JA / NEE 5. Indien NEE, hoe lank neem jy al deel? 6. Wie het besluit jy moet deelneem aan die Eisteddfod? MA PA JUFFROU JY 7. Wie het jou gehelp om jou lied te leer? 8. Het Mamma/Pappa jou by die huis gehelp? 9. Het Mamma/Pappa ooit by die skool kom luister hoe jy en juffrou oefen? 10. Was jy bang toe jy moes sing? 11.1 Wat is vir jou lekker van die Eisteddfod? 11.2 Wat is vir jou sleg van die Eisteddfod? 12. Is jy tevrede met jou uislae? 13. Dink jy juffrou sal tevrede wees? 14. Dink jy Mamma en Pappa sal tevrede wees? 15. Gaan jy n beloning kry omdat jy vandag deelgeneem het? 16. Sal jy volgende jaar weer sing? 17. Was dit vir jou lekker om na die ander maats te luister? 18. Dink jy hulle was bang toe hulle moes sing? 19. Was jy bang vir die beoordelaar? 20. Dink jy sy is gaaf? 21. Dink jy sy het gehou van die liedjie wat jy gesing het? 22. Sing jy in die koor by die skool? 162

173 Vraelys: Graad 4-7 Questionnaire: Grade Hoe oud is jy?/ How old are you? 1.1 Graad/Grade: 2. Seun/Boy Dogter/Girl 3. Naam van skool/name of school: 4. Huistaal/ Language: 5. Sing jy koor?/do you sing in a choir JA/YES NEE/NO 6. Watter/Which: SKOOLKOOR/SCHOOL CHOIR TYGERBERG KINDERKOOR/CHILDRENS CHOIR 7. Hoeveel keer het jy al aan die Eisteddfod deelneem? How many times have you taken part in the Eisteddfod? 8. Wie het besluit jy moet deelneem aan die Eisteddfod? Who decided you should take part in the Eisteddfod? MA/MOTHER PA/DAD JUFFROU/TEACHER JY/YOU ANDER/OTHER Indien IEMAND ANDERS spesifiseer asseblief: In case of SOMEBODY ELSE please specify: 9. Wie het jou gehelp om jou lied te leer? MA/MOTHER Who helped you to learn your song? PA/DAD JUFFROU/TEACHER JY/YOU ANDER/OTHER 10. Het jy jou liedjie by die huis geoefen? JA/YES Did you practise your song at home? NEE/NO 11. Was jy op jou senuwees toe jy moes sing? Kies die getal wat jou antwoord die beste beskryf. Were you nervous when you had to sing? Choose the number that best describes your answer. BAIE /A LOT NIKS/ NOT AT ALL Is jy tevrede met jou uislae? JA/YES Are you satisfied with your result? NEE/NO 163

174 13. Dink jy jou onderwyseres sal tevrede wees? JA/YES Do you think your teacher will be satisfied? NEE/NO 14. Dink jy jou ouers sal tevrede wees met jou uitslae? JA/YES Do you think your parents will be satisfied? NEE/NO 15. Gaan jy enige vorm van beloning vir jou deelname? JA/YES Will you get any form of reward for participating today? NEE/NO 16. Sal jy volgende jaar weer sing? JA/YES Will you sing again next year? NEE/NO 17. Dink jy dit is belangrik om na deelnemers van jou eie ouderdom te luister? Do you think it is important to listen to other participants? JA/YES NEE/NO 18. Dink jy hulle was op hul senuwees toe hulle moes sing? JA/YES Do you think they were nervous when they had to sing? NEE/NO 19. Was jy bang vir die beoordelaar? JA/YES Were you afraid of the judge? NEE/NO 20. Dink jy die beoordelaar was regverdig? JA/YES Do you think the judge was fair? NEE/NO 21. Dink jy die beoordelaar se kommentaar is leersaam? JA/YES Did you learn anythig from the judge s comments? NEE/NO 22. In watter kategorieë het jy deelgeneem? In which categories did you take part? VOORGESKEREWE/PRESCRIBED EIE KEUSE/OWN CHOICE VOLKSLIEDJIE/FOLK SONG 23. Wie het jou lied gekies JUFFROU/TEACHER Who chose your song? MA/MOTHER PA/DAD JY/YOU ANDER/OTHER 24. Het jy van die lied gehou? JA/YES Did you like your song? NEE/NO 25. Sal jou sertifikaat tydens saalbyeenkoms uitgedeel word? JA/YES Wil you receive your certificate during assembly at school? NEE/NO 26. Beoefen jy enige sport? JA/YES Do you participate in any sports? NEE/NO 27. Gaan jy hierdie jaar ook aan ander Eisteddfods deelneem? JA/YES Are you going to take part in other Eisteddfods this year? NEE/NO 28. Watter ander instrumente bespeel jy? Which other instruments do you play? 164

175 29. Gaan jy ook met die instrumente aan die Eisteddfod deelneem? Are you going to take part in the Eisteddfod with these instruments? JA/YES NEE/NO 165

176 Vraelys: Graad 8-12 Questionnaire: Grade Ouderdom/Age: 1.2 Graad/Grade: 2. Manlik/Male Vroulik/Female 3. Huistaal/Language: 4. Naam van skool/name of school: 5. Vir hoeveel jaar neem jy al deel aan Eisteddfod? How many years have you been taking part in the Eisteddfod? 6. Wie het besluit jy moet deelneem? Self/ Myself Who decided you should take part? Ouers/ Parents Onderwyser/Teacher 7. Wie het jou inskrywing hanteer? Self/ Myself Who entered you into the Eisteddfod? Ouers/Parents Onderwyser/Teacher 8. Aan watter kategorieë neem jy deel/ In which categories did you participate? 9. Wie het jou gehelp met die voorbereiding vir die Eisteddfod? Jyself/Myself Who helped you to prepare for the Eisteddfod? Ouers/Parents Onderwyser/Teacher 10. Neem jy ook aan ander streekseisteddfods deel? Ja/Yes Do you also take part in Eisteddfods in other areas? Nee/No INDIEN JY NEE GESÊ HET VIR VRAAG 10 KAN JY DIREK NA VRAAG 15 GAAN IF YOU SAID NO TO QUESTION 10 YOU CAN GO DIRECTLY TO QUESTION Indien Ja watter/ If Yes which: Tygerberg Eisteddfod Helderberg Eisteddfod Cape Town Eisteddfod Kaapse Afrikaanse Eisteddfod Stellenbosch Ander/Other Indien Ander spesifiseer/ If Other Specify: 12. Hoekom neem jy aan streekseisteddfods deel/why do you take part in area eisteddfods? 13. Wie het jou daarvoor ingeskryf: Self/Self Who entered you? Ouers/Parents Onderwyser/Teacher 166

177 14. Indien jy aan ander Eisteddfods ook deelneem sing jy dieselfde musiek of leer jy nuwe musiek aan vir elke Eisteddfod? If you take part in other Eisteddfods do you sing the same music or do you learn new songs for each Eisteddfod? Dieselde musiek/the same Nuwe Musiek/ New music 15. Ontvang jy privaat sangonderrig/ Do you receive private singing lessons? Ja/Yes Nee/No 16. Bespeel jy enige ander instrumente? Ja/Yes Do you play any other instruments? Nee/No Indien JA Spesifiseer asseblief: If YES please specify: 17. Indien wel skryf jy ook vir die Eisteddfod in vir die spesifieke instrument? Ja/Yes Do you also enter into the Eisteddfod for the other instrument? Nee/No 18. Is dit vir jou belangrik om aan die Eisteddfod deelteneem, of voel jy verplig? Do you think it is important to take part in Eisteddfod, or do you feel obliged? Belangrik/Important Verplig/Obliged Motiveer asseblief/ Motivate please: 19. Dink jy die Eisteddfod is gesonde kompetisie? Ja/Yes Do you think the Eisteddfod is healthy competition? Nee/No Motiveer asseblief./ Motivate please: 20. Voel jy die beoordelingsproses is regverdig? Ja/Yes Do you think the judging process is fair? Nee/No Motiveer asseblief/ Motivate please: 21. Dink jy dit is nodig om elke jaar n ander beoordelaar te kry: Ja/Yes Do you think it is necessary to get a new adjudicator each year? Nee/No 22. Dink jy jou voorkoms, bv. kleredrag en haarstyl beïnvloed die beoordelaar? Ja/Yes Do you think appearance,e.g. clothing and hair influences the judge? Nee/No 23. Vind jy die beoordelaar se kommentaar leersaam? Ja/Yes Do you find the judge s comments are informative? Nee/No 24. Neem jy aan die Eisteddfod deel om jou talent te ontwikkel? Ja/Yes Do you take part in the Eisteddfod to develop your talent? Nee/No 167

178 25. Hoe belangrik is die toekenning wat jy ontvang? Kies die getal wat jou antwoord die beste beskryf. How important is the award you receive? Choose a number that best describes your answer. Uiters belangrik Very important Glad nie Not at all Is jou ouers baie betrokke by jou voorbereiding vir die Eisteddfod? Ja/Yes Are your parents involved with the preparations for the Eisteddfod? Nee/No 27. Ondersteun jou ouers jou as jy deelneem aan die Eisteddfod? Ja/Yes Do your parents support you when you take part in the Eisteddfod? Nee/No 28. Wie van jou familie woon gewoonlik die Eisteddfod by wanneer jy deelneem? Ma/Mom Who of your family attends the Eisteddfod when you take part? Pa/Dad Broers/ Susters Ouma/ Oupa 29. Ontvang jy enige beloning vir jou deelname aan die Eisteddfod? Ja/Yes Do you receive any form of reward for your participation in the Eisteddfod? Nee/No Indien JA spesifiseer asseblief: If Yes please specify: 30. Vind jy dit leersaam om na ander kandidate te luister? Ja/Yes Do you find it informative to listen to other candidates? Nee/No 31. Wie kies die liedere wat jy sing? Jyself/You Who chooses your songs? Ouers/Parents Onderwyser/Teacher 32. Dink jy die musiek wat jy sing is: Do you think the music you sing is: A) Gepas vir jou ouderdom? Ja/Yes Suitable for your age Nee/No B) Gepas vir jou stem? Ja/Yes Suitable for your voice? Nee/No C) Oudmodies? Ja/Yes Old fashioned? Nee/No D) Die beste lied wat jou sal help om n goeie toekenning te kry? Ja/Yes The best song that will help you get the best result Nee/No 33. Beplan jy moontlik om eendag musiek jou loopbaan te maak? Ja/Yes Are you considering making music your future career? Nee/No 34. Indien JA dink jy jou deelname aan die Eisteddfod help jou reeds voorberei daarvoor? Motiveer If YES do you think your participation in the Eisteddfod is helping you prepare for it? Motivate: 168

179 35. Dink jy deelname aan die Eisteddfod help jou met ander aspekte bv. Om voor vreemde mense te praat Do you think participating in the Eisteddfod helps you with other aspects e.g. talking in front of people? Ja/Yes Nee/No 36. Sing jy koor?/do you sing in a choir? Ja/Yes Nee/No Merk asseblief as jy al in enige van die kore gesing het: Please mark any choir that you have sung in Skoolkoor/ School choir Suid-Afrikaanse Jeugkoor/South African Youth Choir Tygerberg Kinderkoor/ Tygerberg Childrens Choir Pro Canto Jeugkoor/ Pro Canto youth Choir 169

180 Vraelys: Ouers Questionnaire: Parents 1. Huistaal/ Home language: 2. Hoeveel van u kinders neem vanjaar aan die sangeisteddfod deel? How many of your children are taking part in the Eisteddfod this year? 3. Is dit die eerste keer dat u die Eisteddfod bywoon? JA/ YES Is this the first time you attend the Eisteddfod? NEE/ NO 4. Indien NEE, vir hoeveel jaar is u reeds betrokke? If NO, how many years have you been involved? 5. Wie het besluit dat u kind aan die Eisteddfod moet deelneem? KIND/ CHILD ONDERWYSER/TEACHER OUER/PARENT ANDER /OTHER 6. Wie is hoofsaaklik verantwoordelik vir die afrigting van u kind? Who was mainly responsible for preparing your child for the Eisteddfod? 7. Help u met die afrigting? JA/YES Do you help with the preparation? NEE/NO 8. Hoe baie tyd het u spandeer? How much time did you spend? N BIETJIE ELKE DAG/ A LITTLE TIME EVERY DAY 4-6 URE IN TOTAAL/ 4-6 HOURS IN TOTAL 1-3 URE IN TOTAAL/ 1-3 HOURS IN TOTAL GEEN/NONE 9. Ontvang u kind privaat sangonderrig? JA/YES Does your child receive private singing lessons? NEE/ NO 10. Ontvang u kind enige ekstra hulp met afrigting vir die tyd voor en tydens die Eisteddfod (m.a.w.buite skool opset)? Does your child receive any extra help with preparing ahead or during the Eisteddfod (outside of the school)? JA/YES NEE/NO 11. Indien JA, is dit teen vergoeding? JA/YES If YES, do you have to pay for it? NEE/NO 12. Voel u dat u kind genoeg aandag tydens afrigting van die onderwyser ontvang? Do you feel your child receives enough attention from the teacher during preparation? JA/ YES NEE/ NO 13. Sing u kind koor? JA/YES Does your child sing in a choir NEE/NO Spesifiseer asseblief watter/ Please Specify which: 170

181 14. Het u self as kind aan Eisteddfods deelgeneem? JA/YES Did you ever participate in the Eisteddfod as a child? NEE/NO 15. Indien JA, het dit vir u enige voordele ingehou? JA/YES If YES do you think it had any benefits? NEE/NO Spesifiseer asseblief/ Please Specify: 16. Dink u die Eisteddfod opset is n voorbeeld van gesonde kompetisie? JA/YES Do you think the Eisteddfod is a good example of healthy competition? NEE/NO Indien NEE motiveer asseblief/ If NO please specify: 17. Dink u dit is belangrik vir u kind om daaraan blootgestel te word om voor vreemde mense te kan optree? Do you think it is important for your child to be exposed to perform in front of people? JA/YES NEE/NO 18. Vind u die beoordelingsproses regverdig en onpartydig? JA/YES Do you find the judge to be fair and impartial? NEE/NO 19. Vind u as ouer die beoordelaar se kommentaar leersaam? JA/YES Do you as a parent find the judge s comments informative? NEE/NO 20. Bespreek u die beoordelaar se kommentaar na afloop van die Eisteddfod met u kind? Do you discuss the judge s comments with your child after the Eisteddfod? JA/YES NEE/NO 21. Is die toekenning wat u kind ontvang vir u die belangrikste aspek van die Eisteddfod? Is the award that your child receives the most important aspect of the Eisteddfod to you? JA/YES NEE/NO 22. Kry u kind n beloning van enige aard na afloop van die Eisteddfod? JA/YES Do you reward your child for taking part in the Eisteddfod? NEE/NO 23. Is dit vir u belangrik om u kind se Eisteddfod by te woon? JA/YES Is it important to you to attend the Eisteddfod with your child? NEE/NO 24. Sou u sê dit is n leerskool vir die kind sowel as die ouers? Would you consider it as a learning opportunity for both child and parent? JA/YES NEE/NO 25. Dink u die betrokke Eisteddfod is goed georganiseer? JA/YES Do you think this specific Eisteddfod is well organised? NEE/ NO Motiveer asseblief/ Motivate pease: 26. Sou u weer u kind laat deelneem? JA/ YES Would you let your child participate again? NEE/NO 171

182 Vraelys: Onderwyser - Is u aan n spesifieke skool verbonde? - Hoërskool of Laerskool? - Wat is u posbeskrywing by die skool? - Hoe lank is u al betrokke by Eisteddfod? - Skryf u op n jaarlike basis kandidate vir Eisteddfod in? - Ondersteun u ander streekseisteddfods? - Indien wel, spesifiseer asseblief. - Is die kandidate meestal verbonde aan die skool waar u werk? - Rig u soms kandidate van ander skole of instansies in n privaat hoedanigheid af? - Hoeveel kandidate het u hierdie jaar ingeskryf? - In watter ouderdomsgroepe? - Is dit meestal kandidate wat musiek as vak neem? - Aan watter kategorieë neem die kandidate hoofsaaklik deel? - Voel u dat n kandidaat noodwendig aan soveel moontlike kategorieë moet deelneem? - Sou u die Voorgeskrewe kategorie as voordelig en noodsaaklik beskou? Motiveer asseblief - Hoe keur u die kandidate? - Is die ouers enigsins betrokke by die keuringsproses? - Vind u dat ouers n versoek rig dat hul kind moet deelneem? - Vind u soms dat ouers verwag hul kind moet deelneem aan n Eisteddfod al is die kind nie noodwendig n geskikte kandidaat nie? - Hoeveel druk in u ondervinding plaas ouers op hul leerders? - Neem leerders soms teen hul sin aan die Eisteddfod deel? - Indien wel, hoe sou u moontlik so n situasie hanteer? - Behartig u self die afrigting? - Wanneer vind die afrigting plaas? Voorskool Tydens pouses Na skool Tydens Musiekperiodes 172

183 - Is daar genoeg tyd tot u beskikking om elke kandidaat goed afterig/ af te rond? - Maak u veral by jonger kandidate op die ouers staat om te help met die aanleer van liedere? - Raak die ouers spontaan by die afrigting betrokke of moet u hulle vra? - Is daar van u kandidate wat privaat (by ander persone) afgerig/onderrig word? Hoeveel? - Bahartig u self die begeleiding? - Indien nie betaal u of die kandidaat vir n begeleier? - Ontvang u vergoeding vir die werk wat u tydens die Eisteddfod doen? - Wie vergoed u die skool of die kandidaat? - Sou u sê Eisteddfod is n gesonde soort kompetisie? - Watter tipe kind is meer geneig om deelteneem? - Sou u sê kandidate neem deel aan die Eisteddfod omdat dit n geleentheid is om n talent te ontwikkel of gaan dit net oor die toekenning wat hul kan ontvang? - Wie sou u sê is meer besorg oor die toekenning die kandidaat of die ouer? - Kry die kandidate erkenning by die skool vir hul deelname aan die Eisteddfod? - Kry hul erkenning vir hul prestasies bv. Sertifikaatserimonie tydens Saalbyeenkoms? - Is die Eisteddfod n belangrike gebeurtenis op die jaarlikse skoolkalender? - Hoe kies u geskikte liedere vir elke kandidaat? - Gebruik u meestal dieselfde musiek elke jaar of soek u elke jaar nuwe musiek? - Vind u die beoordelingsproses regverdig en onpartydig? - Oor watter eienskappe sou u sê moet n goeie beoordelaar beskik? - Vind u baat by die beoordelaar se kommentaar? - Dink u dit is belangrik om elke jaar n nuwe beoordelaar te kry? Motiveer. - Doen die ouers moeite om die Eisteddfod bytewoon? - Is die ouers dankbaar vir die werk wat u tydens die Eisteddfod doen? Sê hulle dit of verwag hulle dit as vanselfsprekend? - Het u as kind self die geleentheid gehad om aan n Eisteddfod deelteneem? - Indien wel het u baat gevind daarby? - Hou u daarvan om betrokke te wees as afrigter? Is dit uit vrye keuse of voel u verplig? - Indien wel, wie plaas die druk op u om kandidate in te skryf? Die Skool of die ouers? - Vind u dat die struktuur van die Eisteddfod oor die jare dieselfde gebly het? - Indien nee hoe het dit verander? 173

184 - Sou u sê dat die Eisteddfod verteenwoordigend is van alle groepe in die gemeenskap? - Ondervind u dat dit elke jaar meestal dieselfde onderwysers, skole en kandidate is wat aan die Eisteddfod deelneem? - Indien wel, watter veranderinge kan gemaak word om meer mense by die Eisteddfod te betrek? - Watter ouderdomsgroep is die maklikste om afterig vir die Eisteddfod? Hoekom? - Watter ouderdomsgroep is die moeilikste om afterig? Hoekom? - Was u al ooit betrokke by die organisasie van die Eisteddfod? - Indien wel, kry u vergoeding daarvoor of is die vrywillig? - Vind u dit is meestal dieselfde persone wat elke jaar betrokke is by die organisasie van die Eisteddfod? - Dink u die Eisteddfod bied n goeie platform om jong talent te identifiseer? - Dink u dat kandidate op die langtermyn werklik baat vind om by Eisteddfods op te tree? - Dink u kandidate wat deur hul hele skoolloopbaan by die Eisteddfod betrokke is meer geneig is om hul musiekloopbaan voort te sit? - Dien Eisteddfod in die hedendaagse klimaat n doel? 174

185 Vraelys: Beoordelaar - Hoeveel jaar is u al by Eisteddfods betrokke? - Hoeveel keer het u al by die betrokke Eisteddfod as beoordelaar opgetree? - Geniet u dit om te beoordeel? - Wat is volgens u belangrike eienskappe waaroor n beoordelaar moet beskik? - Waarna luister u wanneer n kandidaat sing? - Wat is belangrike eienskappe waaroor n suksesvolle kandidaat moet beskik? - Voel u dat die toekenningstruktuur die kandidate genoegsaam beloon? - Voel u dat die toekenningstruktuur soms onregverdig is? - Dink u dat die Eisteddfodstruktuur oor die jare verander het? Motiveer. - Is die hedendaagse Eisteddfod verteenwoordigend van alle groepe in die gemeenskap? - Voel u dit is meestal dieselfde skole se onderwysers en kinders wat jaar na jaar deelneem? - Voel u die Eisteddfod word meestal ondersteun deur skole uit meer gegoede areas? - Is die betrokke Eisteddfod volgens u goed georganiseer? - Watter voorstelle kan u maak om die Eisteddfod nog beter te laat funksioneer? - Voel u dit is n reg of n voorreg vir n kind om aan die Eisteddfod deel te neem? - Dink u die ouers plaas druk op die onderwysers om hul kinders in te skryf vir die Eisteddfod? - Dink u ouers plaas te veel druk op hul kinders om te presteer? - Dink u dat die onderwysers, kandidate en ouers baat vind by die kommentaar wat u vir die kandidaat gee? - Was u al ooit in n situasie waar n ouer sy/haar kind se prestrasie met u wou bespreek? - Indien wel, hoe hanteer u so n situasie? - Dink u dat die Eisteddfod-opset nog n sinvolle rol speel? - Het u as kind self aan Eisteddfods deelgeneem? - Was dit vir u voordelig? - Sou u sê dat die standaard by die betrokke Eisteddfod van n hoë gehalte is? - Indien wel, waaraan skryf u dit toe? - Is dit belangrik dat kandidate wat aan Eisteddfods deelneem erkenning kry vir hul prestasies by hul betrokke skole? 175

186 - Dink u die Bekerwenner sisteem is sinvol? - Sou u sê dat leerders wat deurlopend aan die Eisteddfod deelneem meer geneig is om hul musiek na matriek te beoefen? - Dink u dat Eisteddfod dissipline aan n jong musikant leer? - Kry onderwysers genoeg erkenning vir die harde werk wat met die Eisteddfod gepaard gaan? - Dink u dit is belangrik om elke jaar n ander beoordelaar te kry? - Watter uitdagings bied die onderskye ouderdomsgroepe aan n beoordelaar? - Hoekom dink u skryf leerders nog in vir die Eisteddfod? - Hoe verskil die beoordeling van Eisteddfods met die van musiekeksamens of musiekkompetisies? - Indien daar wel n verskil is waaraan skryf u dit toe? 176

187 Vraelys: Organiseerder - Hoe lank is u al betrokke by die organisasie van Eisteddfod? - Het daar met die tyd groot verandering in terme van die algemene struktuur plaasgevind? - Hoe adverteer u die Eisteddfod? - Vind u dit is meestal dieselfde skole en dieselfde onderwysers wat kandidate inskryf? - Is die Eisteddfod verteenwoordigend van alle groepe in die gemeenskap? - Is daar maniere hoe n mens meer persone by die Eisteddfod kan betrek? - Het die deelnemers getalle oor die jare afgeneem of meer geword? Waaraan skryf u dit toe? - Sou u sê dat deelnemers uit verskillende streke aan die Eisteddfod deelneem? - Waaraan skryf u dit toe? - Wat sou u sê is die grootste struikelblokke waarmee die Eisteddfod elke jaar te doen kry? - Wat is die bron van inkomste vir die Eisteddfod? - Is daar enigie ondersteuning van die plaaslike regering of dorps munisipaliteit? - Is daar enige poliktieke oorwegings met die organisering van die Eisteddfod ten opsigte van 1) keuse van lokale, 2) demografiese samestelling van deelnemers en skole? - Sou u sê dat die huidige struktuur van Eisteddfod in Suid-Afrika gepas is vir die toekoms? - Indien nie wat sal u sê moet verander? - Beskou u die Eisteddfod as n belangrike jaarlikse gebeurtenis? - Het die Eisteddfod n reg op voortbestaan? - Dink u die Eisteddfod se doel is steed om kultuur te bevorder? - Is u betrokkenheid by die Eisteddfod op n vrywilligheids basis of teen vergoeding? - Voel u dat die kompetisie element van die Eisteddfod gebalanseerd en gesond is? - Kry u soms te doen met persone wat ontevrede is met die beoordelaar of uitslae? - Is dit meestal die ouers of deelnemers of onderwysers wat ontevrede is? - Hoe hanteer u as organiseerder sulke situasies? - Hoe word die beoordelaars gekies? - Moet hulle aan sekere kriteria voldoen? - Word daar elke jaar n ander beoordelaar gekies? - Wie kies die voorgeskrewe werke? - Is daar amptelike riglyne waarvolgens hierdie werke gekies word? 177

188 ADDENDUM C RESULTATE VIR VRAELYS: GR Ouderdom Histogram of ouderdom Spreadsheet2 26v*44c 16; 36% 14 13; 30% 12 No of obs ; 18% 7; 16% ouderdom 1.2 Graad Histogram of graad Spreadsheet2 26v*44c 18; 41% ; 32% 12 12; 27% No of obs graad 178

189 2.1 Geslag 35 Histogram of geslag Spreadsheet2 26v*44c 30 30; 68% 25 No of obs ; 32% seun dogter geslag 2.2 Huistaal Histogram of huistaal Spreadsheet2 26v*44c 40; 91% No of obs ; 9% 0 afrikaans engels huistaal 179

190 3. Skool Histogram of skool No of obs ; 20% 25; 57% Spreadsheet2 26v*44c 4; 9% 1; 2% 1; 2% 1; 2% 1; 2% 1; 2% 1; 2% Laerskool Hugenote Laerskool Hugo Rust Laerskool Gymansium Laerskool Drakenstein Laerskool Gymnasium Girls High Boys High Laerskool Noord-Eind Laerskool Amstel-Hof skool 4. Is dit die eerste keers dat jy aan die Eisteddfod deelneem? No of obs Histogram of Vraag 4 Spreadsheet2 26v*44c 28; 64% ja Vraag 4 16; 36% nee 180

191 5. Indien Nee hoeveel keer het jy al deelgeneem? 12 Histogram of Vraag 5 Spreadsheet2 26v*44c 11; 69% 10 8 No of obs 6 4 3; 19% 2 2; 13% Vraag 5 6. Wie het besluit jy moet aan die Eisteddfod deelneem? Histogram of Vraag 6 Spreadsheet2 26v*44c 24; 55% No of obs ; 34% ; 11% 2 0 ma pa juffrou self Vraag 6 181

192 7. Wie het jou gehelp om liedjie te leer? ; 93% Histogram of Vraag 7 Spreadsheet2 26v*44c No of obs ; 2% 2; 5% juffrou self ma Vraag 7 8. Het Ma/Pa jou by die huis gehelp? 35 Histogram of Vraag 8 Spreadsheet2 26v*44c 33; 75% No of obs ; 25% 5 0 ja nee Vraag 8 182

193 9. Het Ma/Pa ooit by die skool kom luister as jy met juffrou oefen? Histogram of Vraag 9 Spreadsheet2 26v*44c 22; 50% 22; 50% No of obs ja nee Vraag Was jy bang toe jy moes sing? Histogram of Vraag 10 Spreadsheet2 26v*44c 32; 73% 25 No of obs ; 27% 5 0 ja Vraag 10 nee 183

194 11.1. Wat was vir jou lekker van die Eisteddfod? ; 41% Histogram of Vraag 11.1 Spreadsheet2 26v*44c 17; 39% No of obs ; 7% 3; 7% 3; 7% 0 alles Applous om te sing goeie uitslag mense kyk Vraag Wat was vir jou sleg van die Eisteddfod? 40 38; 86% Histogram of Vraag 11.2 Spreadsheet2 26v*44c No of obs niks 2; 5% 1; 2% 2; 5% om voor klomp mense te sing w oorde vergeet bew e 1; 2% stem seer Vraag

195 12. Was jy tevrede met jou uitslae? 45 Histogram of Vraag 12 Spreadsheet2 26v*44c 43; 98% No of obs ja 1; 2% nee Vraag Dink jy juffrou sal tevrede wees? Histogram of Vraag 13 Spreadsheet2 26v*44c 44; 100% No of obs ja Vraag

196 14.Dink jy Ma/Pa sal tevrede wees? Histogram of Vraag 14 Spreadsheet2 26v*44c 44; 100% No of obs ja Vraag Gaan jy n beloning kry omdat jy vandag deelgeneem het? 20 Histogram of Vraag 15 Spreadsheet2 26v*44c ; 41% 17; 39% No of obs ; 20% ja nee w eet nie Vraag

197 16. Sal jy volgende jaar weer sing? 40 38; 86% Histogram of Vraag 16 Spreadsheet2 26v*44c No of obs ; 14% 0 ja nee w eet nie Vraag Was dit vir jou lekker om na ander maats te luister? Histogram of Vraag 17 Spreadsheet2 26v*44c 44; 100% No of obs ja Vraag

198 18. Dink jy hulle was bang toe hulle moes sing? Histogram of Vraag 18 Spreadsheet2 26v*44c 20; 45% 24; 55% No of obs ja nee Vraag Was jy bang vir die beoordelaar? Histogram of Vraag 19 Spreadsheet2 26v*44c 42; 95% No of obs ; 5% ja nee Vraag

199 20. Dink jy sy was gaaf? Histogram of Vraag 20 Spreadsheet2 26v*44c 44; 100% No of obs ja Vraag Dink jy sy het van jou liedjie gehou? Histogram of Vraag 21 Spreadsheet2 26v*44c 44; 100% No of obs ja Vraag

200 22. Sing jy in die koor by die skool? Histogram of Vraag 22 Spreadsheet2 26v*44c 41; 93% No of obs ja 3; 7% nee Vraag

201 RESULTATE VIR VRAELYS: GR Ouderdom Histogram of ouderdom Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 21; 33% ; 22% 14; 22% No of obs ; 19% ; 3% ouderdom 1.2. Graad Histogram of graad Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 23; 37% ; 26% No of obs ; 21% 10; 16% graad 191

202 2. Geslag 60 Histogram of geslag Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 50 49; 79% 40 No of obs ; 21% 10 0 seun dogter geslag 3. Skool No of obs Histogram of skool Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 17; 27% 16; 25% 9; 14% 6; 10% 4; 6% 3; 5% 1; 2% 1; 2% 1; 2% 1; 2% 1; 2% 2; 3% 1; 2% Laerskool Drakenstein Laerskool Hugenote Laerskool Hugo Rust Laerskool Gymnasium Laerskool Koue Bokkeveld Laerskool Courtrai Girls High Amstelhof Bridge House Laerskool Noord Eind Boys High Simond Privaat Laerskool Swartland skool 192

203 4. Huistaal 60 Histogram of huistaal Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 50 51; 81% 40 No of obs ; 19% 0 afrikaans engels huistaal 5. Sing jy in n koor? Histogram of Vraag 5 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 44; 70% No of obs ; 30% ja nee Vraag 5 193

204 6. Watter kore? Keuses is Skoolkoor en Tygerberg Kinderkoor Histogram of Vraag 6 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 42; 98% No of obs skoolkoor 1; 2% Tygerberg Vraag 6 7. Hoeveel keer het jy al aan die Eisteddfod deelgeneem? 16 Histogram of Vraag 7 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 15; 24% ; 19% 13; 21% 10 10; 16% No of obs 8 6 8; 13% 4 3; 5% 2 0 1; 2% Vraag 7 194

205 8. Wie het besluit jy moet deelneem? % Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet4 3v*5c 51% % 3% 0% self juffrou ma ander pa Vraag 8 Count of yes 9. Wie het jou gehelp om jou lied te leer? 60 Histogram of Vraag 9 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 55; 89% No of obs ; 5% 4; 6% 0 ma pa juffrou self Vraag 9 195

206 10. Het jy jou liedjie by die huis geoefen? 70 Histogram of Vraag 10 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 59; 94% 50 No of obs ja 4; 6% nee Vraag Was jy op jou senuwees toe jy moes sing? (Likert-skaal) Histogram of Vraag 11 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 22; 36% 21; 34% No of obs ; 15% 6; 10% ; 5% Vraag

207 12. Is jy tevrede met jou uitslae? 60 Histogram of Vraag 12 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 55; 93% No of obs ja 4; 7% nee Vraag Dink jy jou onderwyseres sal tevrede wees? 70 Histogram of Vraag 13 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 60; 97% 50 No of obs ja 2; 3% nee Vraag

208 14. Dink jy jou ouers sal tevrede wees? 70 Histogram of Vraag 14 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 61; 98% 50 No of obs ja 1; 2% nee Vraag Gaan jy enige vorm van beloning kry vir jou deelname? Histogram of Vraag 15 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 32; 54% 27; 46% 25 No of obs ja nee Vraag

209 16. Sal jy volgende jaar weer sing? 60 Histogram of Vraag 16 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 57; 90% No of obs ; 10% 0 ja nee Vraag Dink jy dit is belangrik om na deelnemers van jou eie ouderdom te luister? 70 Histogram of Vraag 17 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 59; 95% 50 No of obs ja 3; 5% nee Vraag

210 18. Dink jy hulle was op hul senuwees toe hulle moes sing? 70 Histogram of Vraag 18 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 59; 94% 50 No of obs ja 4; 6% nee Vraag Was jy bang vir die beoordelaar? 60 Histogram of Vraag 19 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 56; 89% No of obs ; 11% 0 ja nee Vraag

211 20. Dink jy die beoordelaar was regverdig? 70 Histogram of Vraag 20 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 59; 97% 50 No of obs ja 2; 3% nee Vraag Dink jy die beoordelaar se kommentaar is leersaam? 70 Histogram of Vraag 21 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 58; 100% 50 No of obs ja Vraag

212 22. In watter kategorieë het jy deelgeneem? 50 Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet5 3v*3c 76% 75% % eie keuse voorgeskrew e volksliedjie Vraag 22 Count of yes 23. Wie het jou lied gekies? Histogram of Vraag 23 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 35; 56% 30 28; 44% 25 No of obs juffrou self Vraag

213 24. Het jy van jou lied gehou? Histogram of Vraag 24 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 63; 100% 50 No of obs ja Vraag Sal jou sertifikaat tydens saalbyeenkoms by die skool uitgedeel word? 70 Histogram of Vraag 25 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 60 60; 100% 50 No of obs ja Vraag

214 26. Beoefen jy enige sport? 60 Histogram of Vraag 26 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 54; 86% No of obs ; 14% 0 ja nee Vraag Gaan jy hierdie jaar ook aan ander Eisteddfods deelneem? 40 Histogram of Vraag 27 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 37; 61% ; 39% No of obs ja nee Vraag

215 28. Watter ander instrumente bespeel jy? ; 29% Histogram of Vraag 28 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c No of obs ; 18% 5; 11% 2; 4% 2; 4% 1; 2%1; 2%1; 2%1; 2% 1; 2%1; 2%1; 2% 1; 2%1; 2%1; 2%1; 2%1; 2%1; 2% 1; 2%1; 2% klavier blokfluit klavier,keyboard klavier,tromme,baskitaar blokfluit, klavier klavier, viool klavier, kitaar orf klavier, viool, blokfluit Trompet kitaar altviool kitaar, blokfluit, viool keyboard,klavier, kitaar viool viool, klavier kitaar, tromme kitaar, klavier blokfluit, orf viool, blokfluit Vraag Gaan jy ook met hierdie instrumente aan die Eisteddfod deelneem? Histogram of Vraag 29 Spreadsheet2 in resultate.stw 39v*63c 37; 64% 30 No of obs ; 36% ja Vraag 29 nee 205

216 RESULTATE VIR VRAELYS: GR Ouderdom 9 8 Histogram of ouderdom Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 8; 42% 7 6 No of obs 5 4 5; 26% 3 3; 16% 2 2; 11% 1 1; 5% ouderdom 1.2. Graad 8 7 Histogram of graad Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 7; 37% 6 5 No of obs 4 3 4; 21% 3; 16% 3; 16% 2 2; 11% graad 206

217 2. Geslag Histogram of geslag Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 16; 84% No of obs ; 16% 2 0 manlik vroulik geslag 3. Huistaal 14 Histogram of huistaal Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 12 12; 63% 10 No of obs 8 6 7; 37% afrikaans engels huistaal 207

218 4. Skool ; 32% Histogram of skool Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 6; 32% No of obs ; 16% 1; 5% 1; 5% 1; 5% 1; 5% 0 La Rochelle Hoerskool Gimnasium Bridge House Hoerskool Scottsville Klain Nederburg Senior Sekonder Hoerskool New Orleans Boys High skool 5. Vir hoeveel jaar neem jy al deel aan die Eisteddfod? 9 Histogram of Vraag 5 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 8 8; 42% 7 6 No of obs ; 16% 2 2; 11% 2; 11% 1 1; 5% 1; 5% 1; 5% 1; 5% Vraag 5 208

219 6. Wie het besluit jy moet aan die Eisteddfod deelneem? Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet8 3v*3c 79% 68% % 2 0 onderw yser self ouers Vraag 6 Count of yes 7. Wie het jou inskrywing hanteer? 20 Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet13 3v*3c 100% % 0% onderw yser self ouers Vraag 7 Count of yes 209

220 8. Aan watter kategorieë het jy deelgeneem? 14 Histogram of Vraag 8 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 12 12; 71% 10 No of obs ; 18% 2 1; 6% 1; 6% 0 eie keuse eie keuse, duet kunslied, aria antiek eie keuse, kunslied. Duet Vraag 8 9. Wie het jou gehelp met die voorbereiding vir die Eisteddfod? 20 Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet14 3v*3c 18 95% % % 0 onderw yser self ouers Vraag 9 Count of yes 210

221 10. Neem jy ook aan Streekseisteddfods deel? Histogram of Vraag 10 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 14; 74% No of obs 8 6 5; 26% ja nee Vraag Indien jy JA geantwoord het by vraag 10: aan watter Streekseisteddfods neem jy deel? 4.5 Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet10 3v*6c % % % 0% 0% 0% Stellenbosch Tygerberg Cape Tow n Helderberg Paarl Vallei Kaapse Afrikaanse Vraag 11 Count of yes 12. Geen grafiek vir Vraag

222 13. Wie het jou inskrywing vir die Streekseisteddfods hanteer? 4 Histogram of Vraag 13 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 3 3; 60% No of obs 2 2; 40% 1 0 ouers onderw yser Vraag Indien jy aan ander Eisteddfods deelneem sing jy gewoonlik dieselfde musiek of leer jy nuwe musiek aan vir elke Eisteddfod? 4 Histogram of Vraag 14 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 3 3; 60% No of obs 2 2; 40% 1 0 dieselfde nuw e Vraag

223 15. Ontvang jy privaat sangonderrig? 12 Histogram of Vraag 15 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 11; 58% ; 42% No of obs ja nee Vraag Bespeel jy enige ander instrumente? 10 9 Histogram of Vraag 16 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 9; 50% 9; 50% No of obs ja nee Vraag

224 17. Indien wel skryf jy ook vir die Eisteddfod in vir die spesifieke instrumente? 9 8 Histogram of Vraag 17 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 8; 57% 7 6 6; 43% No of obs ja nee Vraag Is dit vir jou belangrik belangrik om aan die Eisteddfod deel te neem of voel jy verplig? 18 Histogram of Vraag 18 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 17; 89% No of obs ; 11% 0 belangrik verplig Vraag

225 19. Dink jy die Eisteddfod is gesonde kompetisie? 20 Histogram of Vraag 19 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 19; 100% No of obs ja Vraag Voel jy dat die beoordelingsproses regverdig is? Histogram of Vraag 20 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 18; 95% No of obs ja 1; 5% nee Vraag

226 21. Dink jy dit is nodig om elke jaar n ander beoordelaar te kry? 12 Histogram of Vraag 21 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 11; 58% ; 42% No of obs ja nee Vraag Dink jy jou voorkoms, bv. kleredrag en haarstyl beïnvloed die beoordelaar? 12 Histogram of Vraag 22 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 11; 58% ; 42% No of obs ja nee Vraag

227 23. Vind jy die beoordelaar se kommentaar leersaam? 20 Histogram of Vraag 23 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 19; 100% No of obs ja Vraag Neem jy aan die Eisteddfod deel om jou talent te ontwikkel? Histogram of Vraag 24 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 18; 95% No of obs ja 1; 5% nee Vraag

228 25. Hoe belangrik is die toekenning wat jy ontvang? (Likert-skaal) 10 9 Histogram of Vraag 25 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 9; 50% 8 7 No of obs ; 28% 3 3; 17% 2 1 1; 6% Vraag Is jou ouers baie betrokke by jou voorbereiding vir die Eisteddfod? 14 Histogram of Vraag 25a Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 12 12; 63% 10 No of obs 8 6 7; 37% ja nee Vraag 25a 218

229 27. Ondersteun jou ouers jou as jy deelneem aan die Eisteddfod? 20 Histogram of Vraag 26 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 19; 100% No of obs ja Vraag Wie van jou familie woon gewoonlik die Eisteddfod by as jy deelneem? % Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet11 3v*4c % 2 5% 5% 0 ma pa broer/suster ouma/oupa Vraag 27 Count of yes 219

230 29. Ontvang jy enige beloning vir jou deelname aan die Eisteddfod? 14 Histogram of Vraag 28 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 12 12; 67% 10 No of obs 8 6 6; 33% ja nee Vraag Vind jy dit leersaam om na ander kandidate te luister? Histogram of Vraag 29 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 18; 100% No of obs ja Vraag

231 31. Wie kies die liedere wat jy sing? Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet12 3v*3c 68% 63% % 0 onderw yser self ouers Vraag 30 Count of yes 32. A. Dink jy die musiek wat jy sing is gepas vir jou ouderdom? Histogram of Vraag 31 A Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 14; 93% No of obs ja 1; 7% nee Vraag 31 A 221

232 32. B. Dink jy die musiek wat jy sing is gepas vir jou stem? Histogram of Vraag 31 B Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 16; 100% No of obs ja Vraag 31 B 32. C. Dink jy die musiek wat jy sing is oudmodies? 14 Histogram of Vraag 31 C Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 12 12; 86% 10 No of obs ; 14% 0 ja nee Vraag 31 C 222

233 32. D. Dink jy die musiek wat jy sing is die beste keuse wat jou sal help om n goeie toekenning te kry? 9 8 Histogram of Vraag 31 D Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 8; 57% 7 6 6; 43% No of obs ja nee Vraag 31 D 33. Beplan jy moontlik om eendag n loopbaan in musiek te volg? 12 Histogram of Vraag 32 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 11; 61% ; 39% No of obs ja nee Vraag

234 34. Geen grafiek vir Vraag Dink jy deelname aan die Eisteddfod help jou met ander aspekte bv. Om voor vreemde mense te praat? 18 Histogram of Vraag 34 Spreadsheet6 in resultate.stw 66v*19c 17; 100% No of obs ja Vraag Sing jy in n koor: dui asb aan indien jy al ooit in enige van die volgende kore gesing het 20 Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet7 3v*5c 18 95% % 0% 0% 0% skoolkoor Tygerberg geen SA jeugkoor Pro Canto Vraag 35 Count of yes 224

235 Vraelys: Ouers 1. Huistaal 80 Histogram of huistaal Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 70 68; 77% No of obs ; 19% ; 3% afrikaans engels xhosa huistaal 2. Hoeveel van u leerders neem vanjaar aan die Eisteddfod deel 90 Histogram of Vraag 2 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 80 77; 88% No of obs ; 13% Vraag 2 225

236 3. Is dit die eerste keer dat u die Eisteddfod bywoon? Histogram of Vraag 3 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 63; 72% 50 No of obs ; 28% ja nee Vraag 3 4. Indien NEE vir hoeveel jaar is u al betrokke? No of obs Histogram of Vraag 4 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c median=2.0 mean= sd=2.372 min=0.0 max= ; 28% 20; 24% 11; 13% 9; 11% 8; 10% 4; 5% 2; 2% 2; 2% 1; 1% 1; 1% 1; 1% Vraag 4 median 25%-75% non-outlier range outliers 226

237 5. Wie het besluit dat u kind aan die Eisteddfod moet deelneem? 80 Bar/Column Plot of Count of yes Spreadsheet17 3v*4c 70 82% % % 0% onderw yser kind ouer ander Vraag 5 Count of yes 6. Wie is hoofsaaklik verantwoordelik vir die afrigting van u kind? 90 Histogram of Vraag 6 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 85; 98% No of obs ; 1% 1; 1% onderw yser ma ouers Vraag 6 227

238 7. Help u met die afrigting? 70 Histogram of Vraag 7 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 60 60; 70% 50 No of obs ; 30% ja nee Vraag 7 8. Hoe baie tyd spandeer u? 35 Histogram of Vraag 8 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 30 31; 45% 25 No of obs ; 26% 17; 25% ; 4% 0 A Elke dag B 4-6 uur C 1-3 uur D Geen Vraag 8 228

239 9. Ontvang u kind privaat sangonderrig? 70 Histogram of Vraag 9 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 66; 75% No of obs ; 25% 10 0 ja nee Vraag Ontvang u kind enige ekstra hulp met afrigting vir die tyd voor en tydens die Eisteddfod (m.a.w. buite skool opset) 70 Histogram of Vraag 10 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 65; 76% No of obs ; 24% 10 0 ja nee Vraag

240 11. Indien ja is dit teen betaling? 35 Histogram of Vraag 11 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 30 30; 81% 25 No of obs ; 19% 5 0 ja nee Vraag Voel u dat u kind genoeg aandag tydens afrigting van die onderwyser ontvang? 80 Histogram of Vraag 12 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 76; 94% No of obs ja 5; 6% nee Vraag

241 13. Sing u kind koor? 80 Histogram of Vraag 13 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 70 68; 77% No of obs ; 23% 10 0 ja nee Vraag Het u self as kind aan Eisteddfod deelgeneem? Histogram of Vraag 14 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 44; 50% 44; 50% No of obs ja nee Vraag

242 15. Indien JA het dit vir u enige voordele ingehou? 40 Histogram of Vraag 15 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 35 34; 74% No of obs ; 26% ja nee Vraag Dink u die Eisteddfod is n voorbeeld van gesonde kompetisie? 90 Histogram of Vraag 16 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 86; 99% No of obs ja 1; 1% nee Vraag

243 17. Dink u dit is belangrik vir u kind om blootgestel te word om voor vreemde mense te kan optree? 90 Histogram of Vraag 17 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 86; 99% No of obs ja 1; 1% nee Vraag Vind u die beoordelingsproses regverdig en onpartydig? Histogram of Vraag 18 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 80; 98% No of obs ja 2; 2% nee Vraag

244 19. Vind u as ouer die beoordelaar se kommentaar leersaam? Histogram of Vraag 19 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 84; 99% No of obs ja 1; 1% nee Vraag Bespreek u die beoordelaar se kommentaar na afloop van die Eisteddfod met u kind? 80 Histogram of Vraag 20 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 75; 90% No of obs ; 10% 0 ja nee Vraag

245 21. Is die toekenning wat u kind ontvang vir u die belangrikste aspek van die Eisteddfod? Histogram of Vraag 21 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 63; 72% 50 No of obs ; 28% ja nee Vraag Kry u kind n beloning van enige aard na afloop van die Eisteddfod? 60 Histogram of Vraag 22 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 50 52; 66% 40 No of obs 30 27; 34% ja nee Vraag

246 23. Is dit vir u belangrik om u kind se Eisteddfod by te woon? 90 Histogram of Vraag 23 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 86; 100% No of obs ja Vraag Sou u sê dit is n leerskool vir die kind sowel as die ouer? 100 Histogram of Vraag 24 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 90 87; 100% No of obs ja Vraag

247 25. Dink u die betrokke Eisteddfod is goed georganiseer? Histogram of Vraag 25 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 81; 95% No of obs ja 4; 5% nee Vraag Sou u weer u kind laat deelneem? 100 Histogram of Vraag 28 Spreadsheet15 in resultate.stw 34v*88c 90 87; 100% No of obs ja Vraag

248 ADDENDUM D Items van die Paarl Vallei Eisteddfod 1. Paarl Vallei Eisteddfod: briefhoof en embleem 2. Medalje wat aan deelnemers toegeken word wat uitblink in twee of meer afdelings 238

249 3. Paarl Vallei Eisteddfod: toekenningsertifikaat 239

250 4. Program van die Paarl Skole Kultuurverenigings se Grand Finale gehou op 22 Oktober 1969 in die Paarl Stadsaal 240

251 5. Program van die Paarl Skole Kultuurvereniging se Openingskonsert van die Musiekfees in

252 6. Voorbeeld van die blootstelling wat deelnemers van Hugenote Laerskool in die plaaslike koerant van Wellington, die Val du Charon, kry 242