Fokus op die Kliënt. Die toekoms in met Fleksieleer

Transcription

1 1 Telematiese Onderwys Fokus op die Kliënt Die toekoms in met Fleksieleer Besprekingsdokument Saamgestel deur TH Brown Desember 1999

2 2 Fokus op die Kliënt Die toekoms in met Fleksieleer Doel van die dokument: Die doel van hierdie dokument is om n basis te verskaf aan die hand waarvan strategiese besluite geneem en doelgerigte bestuursplanne met betrekking tot onderwysinnovasie saamgestel kan word. Die dokument dien as gids/handleiding waarin: onderwysinnovasie begrond word en riglyne en aanbevelings vir onderwysinnovasie aan die Universiteit verskaf word. Opregte dank en waardering word uitgespreek vir die insette wat gelewer is deur elkeen van die volgende persone: In alfabetiese orde: JA Boon JL Beckman LP Calitz JC Cronjé GI du Plessis AP du Toit A du Pisani WJ Fraser JB Freysen HW Jorissen K Lazenby SPT Malan I le Roux IJ Lötter GE Pickworth HE Pretorius JA Slabbert P Smit PJ Vermeulen

3 3 Bestuursopsomming Universiteite word internasionaal blootgestel aan vernuwing as gevolg van tegnologiese en sosiale veranderinge, veranderinge in onderwysparadigmas, toename in die belangrikheid van afstandsonderwys, oop leer en fleksieleer, massafikasie en industrialisering van onderwys, uitbreiding van inligtings- en kommunikasietegnologie, kommersialisering en globalisering van onderwys, en die strewe na kwaliteit. Die fokus is al hoe meer op student- en leergesentreerdheid en die skep van fleksieleeromgewings. Die Universiteit van Pretoria het al op verskeie terreine en op verskillende wyses begin aandag skenk aan die heringenieuring van die Universiteit en onderwysinnovasie. Dit is egter noodsaaklik dat die Universiteit nou na n volgende fase beweeg, waar onderwysinnovasie organisasiewyd, ten opsigte van akademiese asook nieakademiese funksies, geïmplementeer en bestuur word. Onderwysinnovasie moet strategies bestuur word en sigbaarheid verkry in terme van beleid en prosedures. n Strategiese visie vir onderwysinnovasie moet geformuleer word. Die volgende visie word voorgehou: Om die kontakonderrigomgewing aan UP te transformeer na n fleksieleeromgewing. Die volgende strategiese doelwitte, wat hierdie visie kan ondersteun, word voorgestel: Om teen die jaar 2003: 50% van alle voorgraadse programme binne n fleksieleeromgewing aan te bied; 80% van alle nagraadse programme op die Web aan te bied; die beste kundigheid in Suider-Afrika in fleksieleer en elektroniese onderwys te besit; inligtings- en kommunikasietegnolgievaardighede deel te maak van alle universiteitspersoneel se mondering; en basiese kundigheid en vaardigheid in fleksieleer deel te maak van alle akademiese personeel se mondering. Onderwysinnovasie moet n prominente bestuursverantwoordelikheid van die Dekaan wees en n senior persoon in elke fakulteit moet los gemaak word om die transformasieproses in die fakulteit te bestuur. Die nodige strukture vir veranderingsbestuur moet in plek gestel word. Die huidige Stuurkomitee en Koördineringskomitee vir Telematiese Onderwys moet plek maak vir n Stuurkomitee vir Onderwysinnovasie en n meer uitgebreide Koördineringskomitee vir Onderwysinnovasie. Universiteitspersoneel moet verder in staat gestel word om binne n netwerkorganisasie, waar projekbestuur belangrik is, as aktiewe lede van multidissiplinêre projekspanne te funksioneer. Deelname aan projekaktiwiteite vereis die uitvoering van opdragte en verantwoordelikhede buite normale lyngesagstrukture. Akademiese funksies moet heringenieur word om te voldoen aan die vereistes van fleksieleergebaseerde programsamestelling, uitkomsgebaseerde kurrikulering binne multidissiplinêre spanverband, andersoortige asseseringspraktyke, instruksionele ontwerp, doeltreffende studente-ondersteuning, leerfasiltering en n meer geïntegreerde benadering tussen onderwys en navorsing. Die opleiding en ontwikkeling van dosente in terme van aspekte soos fleksieleer, leerfasilitering, uitkomsgebaseerde kurrikulering, instruksionele ontwerp, afstandsonderwysmetodologieë en basiese inligtings- en kommunikasievaardighede, moet dringende aandag verkry. Akademiese ondersteuningsfunksies moet aan gepas word om n meer prominente fokus op kliëntediens en studente-ondersteuning te vestig. Aangeleenthede wat aangespreek moet word is, onder andere, marknavorsing, werwingspraktyke (bemarking), meerdere registrasie- en eksamensiklusse, gedesentraliseerde tegnologie-infrastruktuur vir studente en kwaliteitsversekering. Die Universiteit moet bereid wees om hierdie nuwe uitdagings in die gesig te staar, werkswyses deurlopend aan te pas en in die ware sin van die woord n lerende organisasie te word.

4 4 Universiteit van Pretoria Telematiese Onderwys Fokus op die Kliënt Die toekoms in met Fleksieleer Bestuursopsomming Inhoudsopgawe: 1. Inleiding: Waarom is onderwysinnovasie nodig? Bladsy 2. Agtergrond en begronding vir onderwysinnovasie 2.1 Paradigmaskuiwe in die onderwys 2.2 Die impak van IKT (ICT) op onderwys 2.3 Internasionale tendense in die hoër onderwys 2.4 Die Universiteit van die toekoms 3. Die bestuur van verandering 3.1 Riglyne vir veranderingsbestuur 3.2 Struikelblokke in veranderingsbestuur 3.3 Elemente van veranderingsbestuur 3.4 Die menslike faktor in veranderingsbestuur 4. Die stand van onderwysinnovasie aan die Universiteit van Pretoria 5. Voorgestelde plan vir organisasiewye onderwysinnovasie 5.1 Veranderingsbestuur - wat moet gedoen word? 5.2 Die Bestuur van Onderwysinnovasie Strategiese bestuur van verandering Strukture vir veranderingsbestuur Stimulasie van onderwysinnovasie Kommunikasie n Bevorderlike omgewing, klimaat en ondersteuning vir onderwysinnovasie Opleiding en ontwikkeling 5.3 Volgehoue heringenieuring van die Universiteit Akademiese funksies Akademiese ondersteuningsfunksies (fasiliteringsfunksies) Menslike hulpbronne Infrastruktuur Finansiële modelle 5.4 Kwaliteitsversekering 6. Opsomming van aanbevelings 7. Slotopmerking 8. Bronnelys Bylae A: Bylae B: Die universiteit van die toekoms n Raamwerk vir die instel van veelsydige leweringsisteme vir die aanbied van akademiese programme

5 1. Inleiding: Waarom is onderwysinnovasie nodig? 5 Universiteite word internasionaal blootgestel aan vernuwing as gevolg van tegnologiese en sosiale veranderinge, veranderinge in onderwysparadigmas, toename in die die belangrikheid van afstandsonderwys, oop leer en fleksieleer, massafikasie en industrialisering van onderwys, digitisering van inligtings- en kommunikasiemedia, kommersialisering en globalisering van onderwys en die strewe na kwaliteit. Benewens hierdie veranderinge word onderwysinstansies toenemend blootgestel aan n steeds groeiende getal nuwe leerders. Uiteraard is daar n voortdurende groei in bevolking wat n direkte groei in potensiële studente teweeg bring. Die tersiêre onderwyssektor word egter al hoe meer blootgestel aan die eise van lewenslange leer. Daar is n toenemede behoefte aan professionele voortgesette onderwys van afgestudeerdes, her- en indiensopleiding van werkers en volwasse onderwys in die algemeen. Tersiêre onderwys staan voor n draaipunt. Verby is die dae van kalme akademiese diskoers, vaste kursusse, enkelbron finansiering, vaste tradisionele organisasiestrukture soos fakulteite, n gevestigde en stabiele streeksgebonde studentemark. Die universiteitswese sal gekenmerk word deur dramatiese skommelinge, gevolg deur voortdurende verandering gedurende die komende millennium. (Du Plessis & Boon, 1999) Die veranderinge en uitdagings waaraan hoër onderwysinstansies blootgestel word, kan nie die hoof gebied word binne die tradisionele raamwerke en funksionering van n universiteit nie. Die struktuur en status van universiteite was en is so ontwerp dat dit die maksimum onafhanklikheid ten opsigte van buitekragte kan handhaaf. Dit maak dit moeilik om binne die huidige wêreldwye veranderinge kompeterend te bly en in die behoeftes van ons kliënte en die breë gemeenskap te kan voldoen. Vanuit die vereiste om aan die behoeftes van ons kliënte - ons studente - te voldoen, is onderwysinnovasie onvermydelik. Studente vereis byvoorbeeld al hoe meer veelsydigheid ten opsigte van tyd, plek, tempo en modus van studie wat inpas by hulle spesifieke lewensomstandighede, meer geredelike aanvaarding en oordraagbaarheid van kwalifikasies, meer inspraak in programsamestellings en so meer. Universiteite moet in staat wees om sonder noemenswaardige strukturele veranderinge en min tydsverloop, geredelik te voorsien in die veranderende behoeftes van studente. Studente is immers die beslissende faktor in die bestaan van n universiteit. Kershaw & Safford (1998:296) stel dit baie goed as hulle sê: But perhaps the biggest challenge faced is to be found in the pace of change needed to accommodate to the turbulent flux of student demand. Vanuit n finansiële oogpunt is onderwysinnovasie n vereiste. Universiteite het bepaalde hulpbronbeperkings wat die optimering van hulpbronne noodsaak en die eise van massifikasie van onderwys en opleiding moet aanspreek. Die bekende woorde van om meer te doen met minder weerklink al hoe meer in die gange van universiteite. Die noodsaak om onderwys meer kosteeffektief te bedryf en in dieselfde asem die kwaliteit van onderwys te verhoog, staar alle universiteite vierkantig in die oë. Die koste verbonde aan die bedryf van kontakonderwys- en opleidingstelsels is relatief hoog en bied nie die verlangde oplossing om kapasiteit vir massa-onderwys te kan skep nie. Daarbenewens het voltydse kontakonderwys vir baie studente te duur geword. Alternatiewe onderwysstrategieë moet toegepas word, nie alleen om die kapasiteit vir kontakonderwys te optimeer en studie meer bekostigbaar te maak nie, maar ook om studie vir nuwe en veranderende kliëntegroepe toeganklik te maak. Dit word gedoen deur programme op innoverende wyses te verpak en op innoverende wyses af te lewer. Dit behels gewoonlik ook inisiatiewe in tegnologiegedrewe elektroniese leeromgewings. Die Universiteit van Pretoria het al op verskeie terreine en op verskillende wyses begin aandag skenk aan vernuwing en innovasie. Onderwysinnovasie het reeds vorm begin aangeneem deur middel van n aantal telematiese onderwysprojekte in sommige departemente. Hierdie

6 6 onderwysinnovasie is egter tot dusver slegs aangepak deur enkele kampioene met vernuwende gevolge wat hoofsaaklik tot die akademie beperk is. Dit is noodsaaklik dat die Universiteit nou na n volgende fase beweeg, waar onderwysinnovasie organisasiewyd, ten opsigte van akademiese asook nie-akademiese funksies, geïmplementeer en bestuur word. 2. Agtergrond en begronding vir onderwysinnovasie Uit die voorafgaande is dit duidelik dat verandering in die universiteitswese onvermydelik is en dat onderwysinnovasie noodsaaklik is. Dit is egter belangrik dat ons onderwysinnovasie wetenskaplik kan verantwoord en begrond. In hierdie afdeling gaan ons n oomblik stilstaan by laasgenoemde. Verskeie grondige redes kan aangevoer word ten einde onderwysinnovasie te begrond. Hierdie redes kan in drie kategorieë verdeel word, naamlik paradigmaskuiwe in die onderwys, die impak van IKT (inligtings- en kommunikasietegnologie) op onderwys en internasionale tendense in die hoër onderwys. 2.1 Paradigmaskuiwe in die onderwys Enkele van die prominente paradigmaskuiwe wat die afgelope paar dekades in die onderwys plaasgevind het, word kortliks uitgewys. Reproduktiewe leer vs produktiewe leer Studente se prestasie is gemeet aan hulle vermoë om vakinhoude te kan reproduseer - met ander woorde, hoe goed hulle die inhoude wat die dosent aan hulle oorgedra het, kon memoriseer en weergee. Met die klem op produktiewe leer gaan dit eerder oor wat die studente kan doen nadat hulle die leerproses voltooi het. Prestasie word gemeet aan die produktiewe bydrae wat n student kan maak in plaas van dit wat die student kan reproduseer. Behaviorisme vs konstruktivisme Volgens n behavioristiese beskouing van leer word n leerresultaat aangedui deur n verandering in die gedrag van n student. Volgens n konstruktivistiese beskouing word leer gesien as die konstruksie van betekenisse deur die leerder self. Nie een van hierdie beskouinge kan as reg of verkeerd beskou word nie. Deur die eeue heen is daar wipplank gery tussen hierdie twee beskouinge. Dit is egter belangrik om te weet dat konstruktivisme tans wêreldwyd aanvaar word as die mees relevante beskouing van leer en dat onderwyswette, onderwysmodelle en onderwyspraktyke op konstruktivisme fokus. Dosentgesentreerd vs studentgesentreerd Onderwysaktiwiteite het in die verlede gefokus op die sterkpunte, voorkeure en onderrigstyl van die dosent. Dit wat die beste sou werk vir die dosent het bepaal hoe die leeromgewing ontwerp is en wat die aard van die aktiwiteite sou wees. Dosentgesentreerdheid word ook gekenmerk aan n siening dat die dosent die primêre bron is van die kennis wat studente moet opdoen. In n studentgesentreerde omgewing is die fokus op die sterkpunte, voorkeure en leerstyl(e) van die student(e). Die leeromgewing word ontwerp volgens die behoeftes en moontlikhede van die betrokke studentegroep. n Verdere onderskeid tussen dosentgesentreerdheid en studentgesentreerdheid setel in die verantwoordelikheid wat aanvaar word vir die student se leerproses en leerprestasie. In n dosentgesentreerde paradigma aanvaar die dosent die verantwoordelikheid hiervoor. Daarenteen aanvaar die student die volle verantwoordelikheid vir sy/haar eie leer in n studentgesentreerde onderwysparadigma. Dit is om hierdie rede dat selfgerigte leer ( self-directed learning) so n belangrike rol speel in effektiewe studentgesentreerde onderwysstelsels. Let egter daarop dat dit nie beteken dat die dosent of universiteit nie die verantwoordelikheid het om n vrugbare

7 leeromgewing, waarbinne effektiewe leer kan plaasvind, te skep nie. 7 Onderriggesentreerd vs leergesentreerd [Op hierdie stadium is dit belangrik om aan te dui dat die term onderwys gesien word as die makroterm wat die begrippe onderrig en leer omvat (onderwys = onderrig + leer). Dit vergelyk met die Engelse weergawe waar education as die makroterm vir teaching en learning gesien kan word.] Onderwysaktiwiteite was in die verlede vanuit n onderrigperspektief beplan en uitgevoer. n dosent sou n onderriggeleentheid (lesing) beplan op grond van wat die beste onderrigmetode sou wees om die betrokke vakinhoude aan studente oor te dra. Die fokus was dus op hoe daar onderrig moet word. In die nuwe paradigma word onderwysaktiwiteite vanuit n leerperspektief beplan en uitgevoer. Die klem val nou op die leeraktiwiteite en leerproses van die student. Die fokus is dus op hoe die leer wat moet plaasvind, geoptimaliseer kan word. In general, there must be a conversion from a teaching to a learning culture (Arnold in Peters, 1999). Onderrig vs leerfasilitering Onderrig, as aktiwiteit van die dosent, word gesien as n aktiwiteit wat binne n onderriggesentreerde onderwysparadigma verband hou met die oordrag van inhoud. Die aanbied van n lesing of referaat sou in hierdie kategorie val. Die beginsel van leerfasilitering sluit aan by n leergesentreerde onderwysparadigma. Leerfasilitering het te make met die dosent se aktiwiteite wat gefokus is op die optimalisering van die studente se leerproses. Net soos die woord aandui val die klem op die fasilitering van leer. Inhoudgebaseerd vs uitkomsgebaseerd n Inhoudgedrewe benadering tot onderwys word gekenmerk aan kurrikulerings- en onderwysaktiwiteite wat fokus op vakinhoude. Die klem val op die vakinhoude wat studente moet bemeester en n student ontvang n kwalifikasie op grond van die aard, hoeveelheid en vlak van (moeilikheidsgraad) van vakinhoude wat bemeester is. n Uitkomsgebaseerde benadering tot onderwys fokus op die leeruitkomste wat bereik moet word deur die studente. n Tipiese kurrikuleringsproses binne n uitkomsgebaseerde model word gekenmerk aan die formulering en seleksie van leeruitkomste wat n student moet bereik - dit wat die student in staat moet wees om te kan doen na afloop van n leerproses. Die seleksie van vakinhoude word slegs geselekteer op grond van die relevansie daarvan om die student in staat te stel om die leeruitkoms te kan bereik. Inhoudgebaseerde evaluering vs uitkomsgebaseerde assessering Inhoudgebaseerde evaluering verwys na presies wat die woorde sê. Dit sluit aan by n reproduktiewe beskouing van leer waar n student se prestasie gemeet word aan die kwantiteit en kwaliteit van inhoude wat weergee kan word. Daarenteen verwys uitkomsgebaseerde assessering na n produktiewe beskouing van leer waar n student se prestasie gemeet word aan die bereiking van n leeruitkoms of nie. Hierdie vernaamste paradigmaskuiwe in die onderwys het bygedra tot die immer groeiende behoefte en nood aan onderwysinnovasie. 2.2 Die impak van IKT (ICT) op onderwys Die elektroniese inligtingsrevolusie waarin die wêreld homself tans bevind, is vergelykbaar en toon dieselfde eienskappe as die eerste inligtingsrevolusie wat deur Gutenberg begin is, naamlik die drukkerspers. Dit beteken dat, net soos die hedendaagse samelewing die drukkersbedryf as vanselfsprekend aanvaar en die feit dat gedrukte materiaal n integrale deel vorm van ons

8 daaglikse bestaan, elektroniese materiaal dieselfde pad gaan loop. Moontlik net in n drasties korter tyd as wat gedrukte materiaal gevorder het. 8 Die oorweldigende vordering wat op die terrein van IKT gemaak is, is nie net besig om die medium en wyse waarop ons leer te verander nie, maar ook die wyse waarop ons werk en daagliks leef. Die tradisionele model van universiteitsonderwys is besig om die voorheen bindende karakter te verloor. Tyd, plek en tempo speel nie meer die dominerende rol soos in die verlede nie. Diegene wat nog altyd onderrig as die oordrag van inhoud/kennis geïnterpreteer het, sal besef dat sodanige onderrig as beroep sal doodloop in die nuwe wêreld waar inligtingskommunikasie die hoogty vier en inligting vryelik tot almal se beskikking is. Diegene wat besef/weet dat onderwys te make het met die fasilitering en optimalisering van leer, sal floreer binne hierdie nuwe en ontwikkelende IKT leefwêreld. Die ou onderrigparadigma sal finaal verander word wanneer mense besef dat volwasse hoër onderwys en die noodsaak aan lewenslange leer op geen ander wyse moontlik is nie. Die impak van IKT is so omvangryk dat dit die onderwysstelsel, soos Kershaw & Safford (1998) dit stel, in n toestand van voortdurende chaotiese verandering ( chaotic flux ). Inter-institutional boundaries dissolve and the relationships between institutions and their clients become fluid. (Kershaw & Safford, 1998:290) Die internet en ander tegnologiese hulpmiddele veroorsaak dat goeie nagraadse studente by buitelandse universiteite inskryf en SA universiteite van goeie studente beroof. (Smit, 1999:4) Private universiteite begin al hoe meer op nagraadse studente konsentreer en maak gebruik van tegnologie om wêreldwyd studente te werf en te bedien. Dit is verder belangrik om die toenemende rol en funksie wat tegnologie in die onderwysomgewing speel te erken. Die snelle ontwikkeling in tegnologie maak die konsep van n virtuele leeromgewing n werklikheid waarbinne elektroniese onderwys en internetgebaseerde leer kan figureer. Tsichritzis (1999:93) stel dit as volg: The university of today must be redefined with new concepts. The internet allows virtual classrooms. Digital libraries provide knowledge repositories. The web offers up-to-date material for seminar discussions. Computer simulation substitutes for laboratories. Technology is not simply an add-on service as computers or audiovisual were before it touches the very substance of the university, that is knowledge development and transfer. A complete reengineering has to take place in order to retain the spirit of the university as an intellectual watering hole. Langlois (in Collis, 1998:374) het die volgende te sê: New information techologies, and particularly the Internet, is dramatically transforming access to information, are changing the learning and research process, how we search, discover, teach and learn...universities must face up to this challenge...the future of universities depends on the capability to adapt to the new information society and meet the needs of an ever more demanding professional market. Dit is dus duidelik dat IKT enorme uitdagings stel vir onderwysinstansies. Benewens hierdie uitdagings is dit ook duidelik dat IKT vele nuwe geleenthede bied wat universiteite en studente voorheen nie eers van kon droom nie. Aspekte soos die generering, stoor en hergebruik van inhoud is maar een voorbeeld. IKT verskaf aan studente potensiële toegang tot ondenkbare hoeveelhede inligting. Studente kan veel makliker deelneem aan onafhanklike en selfgerigte studie in plaas daarvan om afhanklik te wees van die dosent of onderwysinstansie soos met tradisionele onderwys. Otto Peters (1999) som dit as volg op: It is true that the digital learning environment is also used to take students by the hand and guide them in small steps through heavily structured programmes, and to subject them to a rigorously heteronomous learning system, but at the same time it offers autonomous learning new and greater chances which were previously not thought possible. Here students can in fact set their own targets and select the content, apply their own methods of learning, establish criteria for evaluating and in fact use them to evaluate what they

9 have achieved. This new form of studying therefore enables an incomparably high degree of autonomy and self-guidance which is manifested in many forms. 9 Moontlik die belangrikste impak van IKT op onderwys, is die feit dat dit universiteite die geleentheid bied om fleksieleer effektief te kan bedryf. IKT speel n belangrike rol in die daarstelling van veelsydige leeromgewings. Die struikelblokke van afstand en tyd vervaag daagliks al hoe meer. IKT bied voortdurend nuwe geleenthede vir die optimalisering van interaksie en kontak tussen dosente en studente, asook studente onderling.... using independent learning systems and networking technologies to facilitate student-to-student and student-to-teacher interaction in a virtual classroom is the inevitable future of higher education... (Doucette, 1993 in Swift, Wilson & Wayland, 1997:89) Die groot bonus egter is dat studente nou in staat is om wêreldwyd, ongeag waar hulle is, in kontak wees met die beste vakspesialiste en die beste dosente. Die begrippe sinchronies en asinchronies word hedendaags meer en meer gebruik om te onderskei tussen interaksie en kontak waar die betrokke partye op dieselfde tyd (sinchronies) plaasvind of nie op dieselfde tye nie (asinchromies). Hierdie begrippe het verder aanleiding gegee tot die ontstaan van die begrippe sinchrone en asinchrone leer. Dit is egter belangrik dat tegnologie as n middel tot die doel beskou word en nie as die doel self nie. Die universiteit moet fokus op die behoefte van die mark (behoeftes van studente - ons kliënte) en nie bloot op die moontlikhede van die tegnologie nie. Daar moet dus gewaak word dat die wyse waarop tegnologie aangewend word, nie n nadelige effek op onderwys tot gevolg het nie. Die tegnologie kan nie beskuldig word nie, bloot die wyse waarop dit aangewend word. Daar moet nog baie gedoen en nagevors word oor die suksesvolle integrasie van tegnologie in die onderwys. 2.3 Internasionale tendense in die hoër onderwys Verskeie faktore soos die resente paradigmaskuiwe in die onderwys, die veranderende behoeftes van studente, die eise vir koste-effektiwiteit, en die invloed van IKT op die onderwys, het aanleiding gegee tot n aantal ingrypende en internasionale tendense in die hoër onderwys. Die vernaamste tendense word kortliks uitgelig. Integrering van kontakonderwys en afstandsonderwys Regerings wêreldwyd vereis al hoe meer die voorsiening van effektiewe leeromgewings ooreenkomstig leerderbehoeftes en erken formeel die rol wat afstandsonderwys en tegnologie ondersteunde onderwys daarin speel. Een van die redes vir hierdie beweging is koste-effektiwiteit, soos Swift, Wilson & Wayland (1997:85) dit uitdruk: Though distance education technology can be costly, one of the primary reasons behind its increased popularity is undoubtedly financial because of the great number of students it can serve effectively. Daar is feitlik nie n residensiële universiteit of technikon, wat in die verlede hoofsaaklik onderwys net tot die grense van die kampus beperk het, wat nie na die aanbieding van programme na afgeleë gebiede beweeg nie. Die onderwysprogramme word gewoonlik volgens n afstandsonderwysmodel of in n kombinasie van kontak- en afstandsonderwys aangebied. Talle instellings belê in ateljees vir interaktiewe televisie-onderwys, rekenaars, leersentra en drukfasiliteite om leermateriaal te druk. Baie doen dit in vennootskap met private of ander onderwysinstellings. (Smit, 1998:2) Tait & Mills maak die volgende twee uitsprake ten opsigte van die konvergensie van kontak- en afstandsonderwys: A range of convergencies of distance and conventional education is taking place with a rapidity that is bewildering from all perspectives. (Tait & Mills, 1999:1), en In the face of the ICT revolution and following the ICDE s 1996 assessment of what it termed the paradigm shift, lead to a decisive break in the distinctions between distance and conventional education. (Tait & Mills, 1999:3)

10 10 Die klassieke skeiding tussen kontak- en afstandsonderwysinstansies is derhalwe besig om te verdwyn. Suiwer kontak- en afstandsonderwyspraktyke is besig om te integreer. Die praktyke van 'n residensiële kampus as 'n fisiese lokaliteit, waar onderwys slegs in die teenwoordigheid van 'n dosent kan plaasvind, en 'n afstandonderwysinstelling wat afstandstudie vir afstandstudente aanbied, vervaag. Dit maak plek vir die voorsiening van veelsydige leergeleenthede deur veelsydige leweringstelsels vir studente wat hulle minder aan tyd, plek of tempo van leer bind. Al hoe meer begin n mens sien hoe nuwe kombinasies van onderwysstrategieë ingespan word om fleksieleer te kan bevorder. Oop, lewenslange en fleksieleer Oop leer (open learning) is n filosofie van onderwys wat gemoeid is met die strewe na en bevordering van aspekte soos toegang, toegangklikheid, billikheid en openheid. Al hoe meer universiteite en ander onderwysinstansies beweeg weg van n ou geslote stelsel na n nuwe oop stelsel. Dit veronderstel n totaal nuwe benadering tot onderwys-, organisatoriese en administratiewe praktyke. Tradisionele toelatingsvereistes is besig om te vervaag. Alternatiewe toegangsroetes word erken en geskep. Aandag word geskenk aan akkreditasie en oordraagbaarheid van krediete en kwalifikasies. Meerdere toetree- en uittreevlakke word ontwerp. Studente kry al hoe meer insae in en lewer insette met betrekking tot aspekte soos kurrikulering en programsamestelling, evalueringspraktyke en kwaliteitsversekering. Lewenslange leer (life-long learning) beklemtoon die feit dat leer n voortdurende proses is wat plaasvind ongeag waar jy jou bevind en duur solank jy leef. Onderwysinstansies wêreldwyd begin om die beginsel van lewenslange leer na te streef en deel te maak van hulle strategiese doelwitte. Waar universiteite in die verlede hoofsaaklik voorsiening gemaak het vir skoolverlaters wat n eenmalige studie van n eerste kwalifikasie nastreef, begin hulle nou die behoeftes van lewenslange leerders aanspreek. Die bekende skoolverlatersgroepe maak al hoe meer plek vir diverse groepe volwasse leerders; hoofsaaklik werkende studente wat nie belang stel in voltydse residensiële studies nie. Dit beteken dat universiteite se strukture en stelsels totaal verander. Universities were designed to dispense education for a four-year term to captive school leaving students. They cannot stay the same and provide a global service for life-long learning. (Tsichritzis, 1999:100). Die verandering in die samestelling van onderwysinstansies se studentekorps, noodsaak instansies om veelsydige leeromgewings te ontwerp wat fleksieleer bevorder. Fleksieleer (flexible learning) is n makrobegrip en onderwysfilosofie wat beide oop leer en lewenslange leer omvat. Studentgesentreerdheid, leergesentreerdheid en veelsydigheid is die prominente eienskappe van fleksieleer. Nunan (1996:1) stel dit as volg: Philosophically, flexible learning represent a user-centred approach to learning. Practically, flexible learning has the capacity to cater for a wider variety of learning styles and patterns than conventional learning styles. Terwyl die algemene persepsie van veelsydigheid (flexibility) draai rondom studente se keuse met betrekking tot die plek waar hulle wil studeer (byvoorbeeld op kampus, tuis, by n leersentrum of in die werksomgewing), is daar veel meer aspekte ter sprake. Collis (1998) verwys na ten minste 23 ander aspekte van veelsydigheid. there are at least 23 other aspects of flexibility that can be associated with more-individualised instruction. These relate to time flexibility, content flexibility, entry and completion flexibility, instructional-approach flexibility, learning-resource flexibility, technology-use flexibility, interactivity and communication flexibility, course-logistics flexibility, as well as location flexibility. (Collis, 1998:373) Die internasionale tendens is dat suksesvolle en effektiewe tersiêre onderwys gekoppel word aan die skepping van studentgesentreerde fleksieleeromgewings wat voorsiening maak vir veelsydigheid in terme van: toegang tot en uittrede uit verskeie leerprogramme;

11 11 akkreditasie en oordraagbaarheid van kwalifikasies; modi waarin onderwys plaasvind; modi waarin kommunikasie en interaskie plaasvind; programsamestelling; studiemateriaal; evaluerings- en assesseringsmetodes; tyd en plek van studie; en tempo waarteen leer geskied. Benewens die feit dat die begrip fleksieleer verwys na n filosofie van onderwys, word die begrip fleksieleer ook gebruik as n sambreelbegrip vir die daarstelling van veelsydige leweringstelsels. Dit verwys na n gemengde of multimodus van onderwys wat alle modi van kontak- en afstandsonderwys insluit, asook alle moontlike kombinasies daarvan. Op hierdie stadium is dit dalk nodig om sinonieme terminologieë uit te wys. Net soos met vele ander filosfieë en vakkonsepte bestaan daar internasionaal verskillende name vir dieselfde konsep van fleksieleer. Sommiges noem dit flexible delivery, sommiges praat van n dual mode, mixed mode of multimode of education, sommiges gebruik die term distributed learning, sommiges resouce based learning, sommiges noem dit integrated distance education en sommiges beskou dit as bloot goeie afstandsonderwys. Die term flexible learning wen egter al hoe meer veld. Ongeag watter term gebruik word, word die filosofie van fleksieleer en die implementering van fleksieleer-onderwysmodelle wêreldwyd as die enigste antwoord gesien om oop en lewenslange leer moontlik te maak. Fleksieleer word ook al hoe meer voorgehou as oplossing vir die kontemporêre veranderinge in die onderwys. In Australia and elswhere the introduction of flexible learning reflects a more general transformation of higher education influenced by technological change, public accountability, increased competition, restricted funding, and catering for the needs of a semi-mass than semielite system. (Chubb en Shapiro, 1993 in Tait & Mills, 1999:51) Most influencial now, however, at least at the visible level, are the new technologies for learning, which have accelerated the more widespread introduction of resource-based and flexible learning programmes in a wider range of educational institutions than ever before, and which are not necessarily termed distance education at all. (Tait & Mills, 1999:2) Diensverskaffing en dienskwaliteit Die fokus was in die verlede op die universiteit, onderrig en die dosent. Nou is die fokus op leer, die leerder en kwaliteit diensverskaffing. In die verlede was kwaliteit diensverskaffing nie deel van die prentjie nie - moontlik omdat studente nie as kliënte beskou is nie...? Slegs universiteite wat goeie diens verskaf en in kliëntebehoeftes voldoen, is in n posisie om hoë pryse te stel. The North American private universities now charge high fees for students and do treat them as customers. Interestingly, they have no problem attracting students based on their quality, reputation, and efficient management. Based on new teleconferencing possibilities they can offer distance learning services and can place teaching material online. (Tsichritzis, 1999:94) Today s university is at a turning point, and turn it must. The time has come to recognize that education is a business and students are the customers. (Tsichritzis, 1999:93) Universiteite betree n tydvak van wêreldwye kompetisie vir die beste en uitnemendste studente. Hierdie kompetisie, soos Tsichritzis (1999:94) dit stel: will break the monopoly of universities. Studente sal vanuit enige land internasionale erkende kwalifikasies verwerf by onderwysinstansies wat in hulle eie omgewing funksioneer. Die studente sal verder bereid wees om hoë pryse vir

12 studies te betaal omdat hulle as kliënte behandel sal word. 12 Markrelevante programsamestelling Die behoeftes en keuse van leerders oor die hoe, wie, wat, waar en wanneer in hul oorweging van 'n instansie, studierigting en wyse van studie, het 'n kritiese bemarkingsfaktor geword in die samestelling, verpakking en lewering van kursusse by wyse van alternatiewe onderwysstrategieë. Onderwysinstansies wat nie markrelevante programsamestelling nastreef nie, gaan doodeenvoudig nie meer studente trek nie. Tsichritzis (1999:95) reageer skerp teenoor universiteite se onveelsydige produkte en swak kliëntediens as hy die volgende stellings maak: Degrees and degree requirements make course programs inflexible and programs reflect the university structure, which is difficult to change. Companies are becoming agile. Universities are far from agile. They can only adopt to changes by making new units, but that is impossible under the current financial circumstances. Universities need to respond to changes in student preferences, and we do not mean in terms of what the economy needs. Universities exist to serve students as customers period. Students may decide a combination of music and computer science, or architecture and religion, is the most intellectually attractive package. Universiteite moet in staat wees om vinnig aan te pas by markbehoeftes sonder om groot strukturele veranderinge te maak. Hulle moet aantreklike produkte aanbied wat intellektuele uitdagings stel, kreatiewe denke stimuleer, moderne tegnologie akkommodeer en bo-en behalwe alles hedendaagse samelewingsbehoeftes aanspreek. Programme moet so saamgestel word dat dit generiese lewensvaardighede en beroepsvaardighede (bv rekenaarvaardigehede, inligtingsvaardighede en taalvaardighede) as basiese element van enige program aanbied. The main purpose for a course is no longer to provide students with a closed set of existing knowledge (soon to be obsolete), but to teach them how to find and correlate knowledge. Facts are not as important as learning processes, scientific values, and artistic taste. (Tsichritzis, 1999:96) Indien die behoeftes van leerders nie sentraal staan in oorwegings vir die samestelling, verpakking en lewering van programme nie, staan akademiese instellings die gevaar om akademies irrelevant te raak, of minstens enige kompeterende voordeel te verbeur. (Smit, 1998) Peters (1999) beklemtoon ook die voldoening aan studente se behoeftes en brei dit uit na die korrelering van programsamestelling met studente se werksomgewing.... the curricula can also be oriented more closely to students private and vocational experience, because studying will be extremely individualised and student-centred, and mainly based on self-learning. (Peters, 1999) Aansluitend hierby is die internasionale tendens om programsamestelling te fokus op die industrie se behoeftes aan voortgesette en indiensopleiding. n Verdere tendens is dat programsamestellings weg beweeg van kursusse en vakkursusse binne spesifieke studievelde of dissiplines en dat dit vervang word deur interdissiplinêre programme en modules. Hierdie vorm van programontwikkeling en samestelling maak die deur oop vir netbetyds ( just-in-time ) en klënt-unieke ( custom made ) programsamestelling wat internasionaal n toonaangewende tendens word. Kenniskonfigurasie teenoor kennisproduksie As gevolg van die ontwikkeling op die gebied van IKT word daar daagliks toenemde hoeveelhede inligting toeganklik gemaak vir meer en meer mense in alle wêrelddele. Die dae dat kennis en inligting grotendeels beperk was tot biblioteke, boeke en vakkundiges is iets van die verlede. Kennisproduksie begin al hoe meer plek maak vir die sogenaamde kenniskonfigurasie. Michael Gibbons (1998:i) spreek homself as volg hieroor uit: Universities have been far more adept at producing knowledge than at drawing creatively (re-configuring) knowledge that is being

13 13 produced in the distributed knowledge production system. It remains an open question at this time whether they can make the necessary institutional adjustments to become as competent in the latter as they have been in the former. Wat baie belangrik is om van kennis te neem is dat universiteite die nodige kundige menslikehulpbronne moet ontwikkel om kenniskonfigurasie effektief te kan doen. This requires the creation of a cadre of knowledge workers -- people who are expert at configuring knowledge relevant to a wide range of contexts. This new corps of workers is described in the text as problem identifiers, problem solvers, and problem brokers. Gibbons (1998:i) Waar universiteit in die verlede baie klem gelê het op die generering van inhoude vir programme, sal die stoor en hergebruik van inhoud al hoe belangriker word. Die generering van inhoud kan moontlik glad nie by of deur die universiteit self geskied nie, maar elders. Over 90% of the knowledge produced globally is not produced where its use is required. The challenge is how to get knowledge that may have been produced anywhere in the world to the place where it can be used effectively in a particularly problem-solving context. (Gibbons, 1998:i) Kommersialisering van onderwys en die groei in privaatonderwys Onderwys en opleiding neem al hoe meer kommersiële karakter aan en word meer en meer as n besigheid bedryf. Dit het 'n verhandelbare kommoditeit geword wat markgedrewe is. Studente maak aanspraak op kwaliteit onderwys en opleiding wat gekenmerk word aan kwaliteit diensverskaffing. Dit gaan nie meer bloot om die verwerwing van 'n kwalifikasie nie. Kommersiële entrepreneurs, hetsy privaat ondernemings of onderwysinstansies wat internasionale grense oorsteek, neem markgapings vinnig op. Die kompetisie vir die eindige aantal potensiële studente neem daagliks toe. Dit is angswekkend hoeveel buitelandse instellings op hul eie of in vennootskap met nasionale instansies, reeds programme in Suider Afrika aanbied. Boon-op gebruik hulle die aantrekkingskrag van internasionale erkenning en toegang om voorkeur te verkry waar soortgelyke nasionale programme beskikbaar is. n Verdere kompeterende en komersiële faktor is dat sommige internasionale kwalifikasies gratis aangebied word aan die Suider- Afrikaanse mark. In plaas daarvan dat klasgelde vanaf studente gehef word, word inkomste gegenereer vanuit bemarkings- en advertensievoordele wat vir maatskappye beding word - hetsy met betrekking tot webbladsye, studiemateriaal of welke verhandelbare items wat deel uitmaak van die program. Tait & Mills (1999) skryf die komersialisering van onderwys toe aan die groei in IKT. It will also provide opportunities for business advantage on a global basis for mega-universities, large universities behaving like businesses in the sence that they operate in entrepreneurial and competitive ways, advancing both by expanding markets and by moving into the markets of others. (Tait & Mills, 1999:3) Internasionaal is daar ook al hoe meer n tendens vir die ontstaan van private winsgeoriënteerde universiteite en korporatiewe universiteite. Dit is onrusbarend om te sien hoe hierdie korporatiewe universiteite toonaangewende rolle begin vertolk. Voorbeelde hiervan is University of Toyota, Motorola University, British Aerospace University, Dameler Chrysler Corporate University, IBM en Chase Manhattan Bank. Alliansies/venootskappe met onderwysinstansies Daar is duidelike tendens van n konvergensie van tersiêre opleidingsinstansies. Klein instansies, wat soms nie oor genoegsame menslike hulpbronne en fasiliteite beskik nie, affilieer of smelt saam met groter universiteite om multikampus-universiteite te vorm. Vennootskappe tussen tersiêre opleidingsinstansies vind al hoe meer plaas. Baie van hierdie vennootskappe en alliansies word op die basis van die skep van virtuele universiteite tot stand gebring. n Voorbeeld van so n vennootskap is Universitas 21, n netwerk van komprehensiewe

14 navorsingsintensiewe universiteite. Dit is n mega-universiteit wat internasionaal navorsing kan bedryf, internasionale programontwikkeling en -lewering kan doen, programme en modules kan uitruil, akademici en fasiliteite kan deel, en dies meer. 14 Universiteite word n globale, intergekonnekteerde stel instansies met geen geografiese grense nie en met kursusse/programme wat vryelik uitruilbaar is. Alliansies/venootskappe met die private sektor Onderwysinstansies, veral tradisionele residensiële instansies wat die terrein van afstandsonderwys betree, beskik nie oor die nodige kundigheid, infrastruktuur en/of menslike hulpbronne om fleksieleer te bedryf nie. Die antwoord lê meestal in die daarstelling van alliansies en vennootsakppe met ander onderwysinstansies en veral met die private sektor. Kershaw & Safford (1998:295) praat van korporatiewe vennootskappe om die probleem te bowe te kom: Students will make choices to take their education and training in places, at times and in ways which suit them. To institutions, these choices will appear chaotic in nature. To survive, institutions will have to learn to wortk with other providers. Cooperative partnerships - delivery, support, library, councelling extra-mural activities etc. (Kershaw & Safford, 1998:295) Bekende voorbeelde van sodanige vennootskappe is die universiteit van Pretoria se vennootskappe met byvoorbeeld Nasionale Private Kolleges, Damelin en Future Kids. Koste-effektiwiteit Die impak van IKT op onderwys het n verreikende invloed op die kostes van studie. Onderwysinstansies kan nou produkte wêreldwyd aanbied teen kompeterende pryse. Dit beteken dat nasionale onderwysinstansies toenemend met internasionale kompetisie gekonfronteer word. Daarbenewens betree die private sektor al hoe meer die speelveld van onderwysinstansies. Universiteite wat nie in staat is om koste-effektiewe produkte en dienste aan te bied nie, gaan nie kan oorleef nie. Benewens die toename in nasionale en internasionale kompetisie, is die feit dat die getal selffinansierende studente besig is om te groei. Hierdie studente, anders as studente wat met beurse studeer, dring aan op kwaliteit onderwys teen bekostigbare pryse. Instructors in higher education must work within decreasing budgets and higher demands on their own time and energy. We must do more with less (Moonen, 1994, in Collis, 1998:373) n Verdere faktor wat implikasies het vir koste-effektiwiteit is dat universiteite al hoe meer fleksieleer bedryf in plaas van suiwer kontakonderwys of suiwer afstandsonderwys - eendersyds om kwaliteit onderwys en diens te kan lewer en andersyds om meer inkomste te genereer deur meer studente te bedien. Because of the extension of university activities, the number of students will increase considerably. It will not be possible to look after them with the traditional systems and approaches of teaching on campus. For this reason, a different - and cheaper teaching and learning system is necessary which will enable many more people to obtain undergraduate and postgraduate education. (Peters, 1999) Rol van akademici Die verskillende paradigmaskuiwe en tendense in die onderwys gee aanleiding tot ingrypende veranderinge in die rol van dosente. Hierdie veranderinge kan in die volgende kategorieë saamgevat word: a. Nuwe persepsies van en beginsels vir kwaliteit onderwys b. Nuwe fundamentele benaderings tot onderwys c. n Spanbenadering tot onderwys d. Nuwe benaderings tot navorsing

15 a. Nuwe persepsies van en beginsels vir kwaliteit onderwys Goeie onderwys het te make met die stelling van Otto Peters wat lui: Learner empowerment is the decisive overriding and comprehensive educational category. (Peters, 1999) 15 Dosente moet al hoe meer in staat wees om nuwe tegnologieë in die onderwysomgewing aan te wend om leer te optimaliseer. The critical issue, however, is for instructional staff to think about doing teaching differently, about using the new technologies to maximize student learning rather than shoehorning old teaching practice into whatever technology is at hand. (Kershaw & Safford, 1998:294) Dosente kan nie as die bron van kennis beskou word nie en kan nie meer fokus op die tradisionele oordrag van inhoud nie. Hulle moet fokus op die fasilitering van leer. Instructional staff no longer are the fountainhead of information since the technology can provide students with access to an infinite amount of and array of data and information. The role of the instructor, therefore, changes to one of learning facilitator. The instructor assists students to access information, to sinthesize and interpret it and to place it in a context - in short to transform information into knowledge. (Kershaw & Safford, 1998:294) Onderig- en leeraktiwiteite moet al hoe meer fokus op probleemoplossing. the new interactive technology means a change in the teaching role of the instructor from deliverer of knowledge to facilitator of problem solving activities. (Swift, Wilson & Wayland, 1997:87) Die tendens is verder dat kwaliteit onderwyspraktyke gekenmerk word aan meer selfstudieaktiwiteite en minder kontakgeleenthede. Die formaat van hierdie kontakgeleenthede is ook nie meer gefokus op lesings - waar die dosent aktief is en die studente passiewe luisteraars is - nie, maar op waardetoevoeging tot dit wat nie suksesvol met selfstudie behartig kan word nie. Anderson (1997) vat dit as volg saam:... the best way to handle the time involved is to consider it within a re-balancing of the use of time in a course, away from lectures-as-usual and toward a fewer number of lectures-as-usual plus a larger number of tutorials, small-group study sessions, and better support for self-study. (Anderson, 1997 in Collis, 1998:389) Otto Peters som dit baie goed op as hy sê: To sum up, learning and teaching at the university must be orientated to a much greater extent than before to the principles of continuing education and lifelong learning and be open as well as student- practice- and future-oriented. It will have to proceed with flexible teaching and learning programmes which impart not only cognitive, but also communicative and collaborative, competence. Along with classical expository teaching and receptive learning, autonomous and self-controlled learning should be cultivated. in addition to this, students must also be prepared to prove themselves in the virtual world ". (Peters, 1999) b. Nuwe fundamentele benaderings tot onderwys Waar onderwyspraktyke grotendeels gefokus was op die bediening van skoolverlaters word studentekorpse meer divers en volwasse leerders maak n groot deel van die nuwe studentekorpse uit. Dit beteken n verskuiwing van pedagogiek na andragogiek. Residensiële universiteite begin noodgedwonge al hoe meer om afstandsonderwys deel te maak van hulle onderwyspraktyke in n poging om meer en meer fleksieleer te kan bedryf. Dit het n invloed op fundamentele aspekte. Afstandsonderwyspraktyke is totaal anders as residensiële kontakonderwyspraktyke. Dosente wat gewoond is aan n kontakonderwyspraktyk se benadering tot onderwys moet drasties verander om suksesvolle afstandsonderwys te kan bedryf. Soveel te meer die benadering tot onderwys in n fleksieleeromgewing waar kontak- en afstandsonderwyspraktyke geïntegreer word en verskillende kombinasies en nuwe alternatiewe strategieë ontwerp word. c. n Spanbenadering tot onderwys Die aspek van spanwerk is tweeledig van aard. Eerstens gaan dit daaroor dat studente in staat

16 16 gestel moet word om in die samelewing in spanne te kan funksioneer. So far, the emphasis in universities -- and this is a consequence of the disciplinary structure -- has been on individual performance. Little, if any, attention is given to the challenge of teaching people to be creative in a team situation. To avoid wasteful duplication, an ethos based teamwork and, more importantly, on sharing resources will need to be developed at the centre of an institution s policies. (Gibbons, 1998:ii) Tweedens het dit te make met die feit dat dosente nie meer die enigste rolspelers is in die onderwys van n student nie. Die dosent vorm deel van multidissiplinêre spanne in die ontwerp en implementering van fleksieleeromgewings waarbinne leer geoptimaliseer kan word. Dosente werk saam met rolspelers soos onderwyskundiges, instruksionele ontwerpers, ander vakspesialiste, ander navorsers, tutors, mentors, mediakundiges, IKT-kundiges, ensomeer in plaas van die tradisionele praktyk waar die dosent die alleenverantwoordelikheid vir die onderwys van die studente neem. Technology makes faculty give up some of their traditional roles as faculty. The model of an instructional team to deliver a course at a distance is becoming accepted practice in higher education. (University of Maine,1998:2) n Spanbenadering beteken verder dat verskillende fases in die onderwyspraktyk deur verskillende rolspelers behartig kan word. Sekere rolspelers kan verantwoordelik wees vir kurrikulering en programsamestelling, ander vir die aflewering en aanbieding van die program, ander vir leerfasilitering terwyl n ander verantwoordelik is vir die evaluering en graduering. Die rol wat elke rolspeler (vakkundig, administratief, ondersteunend, didakties, ensomeer) in die onderwyssituasie speel, word geken in die spanbenadering. d. Nuwe benaderings tot navorsing Navorsing is nie meer eksklusief gesetel in universiteite nie. The expansion of higher education, internasionally, has meant that the numbers of potential sites where recogniseably competent research is being performed have increased.... Former graduates are now competent to pass judgement on university research and many belong to organisations which might perform this function just as well. Universities are coming to recognise that they are now only one player, albeit still a major one, in a vastly expanded knowledge production process. (Gibbons, 1998:31) Die beskouing rondom navorsing beweeg weg van die universiteit as die primêre rolspeler na n beskouing van die universiteit as een van die rolspelers. Gibbons verduidelik dit so: The movement of research from the university into other forms of organisation in which the university is only one participant... A multi-billion dollar knowledge industry has developed outside established educational institutions, responding in more direct, and usually more effective ways to the needs of industry and the labour market. (Gibbons, 1998:13) Die tendens is al hoe meer dat internasionale netwerking van kardinale belang is in navorsing en dat navorsing in mulitdissiplinêre spanverband moet geskied met probleemoplossing as dryfveer. Die akademikus moet dus in die eerste plek n vakkenner wees wat aan spannavorsing deelneem deur middel van internasionale netwerking en, deur middel van praktykbetrokkenheid, gespesialiseerde kundigheid besit en verwerf om betekenisvolle bydraes te lewer tot die oplossing van probleme in die samelewing. Die volgende uitspraak verskaf n goeie opsomming van die nuwe rol van akademici: The group explored the notion of good teaching, and agreed that a good teacher is someone who encourages student-faculty contact, fosters cooperation among students, encourages active learning, gives prompt feedback to students, emphasizes high expectations and time on tasks, and respects diverse talents and ways of learning. (University of Maine,1998:2) 2.4 Die Universiteit van die toekoms Die impak van die veranderinge wat in die voorafgaande paragrawe genoem is, gaan n revolusie in die universiteitswese teweeg bring. Die universiteit van die toekoms gaan heel waarskynlik