DIE EVALUERING VAN 'N OPLEIDINGSPROGRAM VIR CHRISTELIKE LEKEBERADERS. deur LOURENS HENDRIK HUMAN

Transcription

1 DIE EVALUERING VAN 'N OPLEIDINGSPROGRAM VIR CHRISTELIKE LEKEBERADERS deur LOURENS HENDRIK HUMAN 'n Skripsie voorgele ter gedeeltelike vervulling van die vereistes vir die graad MAGISTER IN DIE LETTERE EN WYSBEGEERTE in VOORLIGTINGSIELKUNDE in die FAKULTEIT LETTERE EN WYSBEGEERTE aan die RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT STUDIELEIER: PROF. J.R. RAUBENHEIMER Oktober 1996

2 Opgedra aan Florette, Hannelize en Henk

3 DANKBETUIGINGS My opregte dank aan: Prof. J.R. Raubenheimer wat as studieleier vir hierdie projek opgetree het. Dr. M.A. van der Spuy vir sy bystand tydens hierdie navorsingsprojek, veral met die afneem van die "Personal Orientation Inventory". Mej. E.F. Neser vir haar huip en bystand as bibliotekaresse van die Departement van Arbeid. Die personeel van die Randse Afrikaanse Universiteit se Statistiese Konsultasiediens vir die verwerking van die resultate van hierdie projek. Die kursusgangers in christelike lekeberading, die lidmate van die Nederduits Gereformeerde Kerk: Magalieskruin wat aan hierdie navorsingsprojek deel geneem het. Ds. Pieter de Wet vir finansiele steun deur middel van die H.B. Geyer Hu1p- en Studiefonds. Die Departement van Arbeid vir finansiele steun.

4 SUMMARY The Institute of Child and Parental Guidance at the Rand Afrikaans University presents a training course in Christian Lay Counselling. The aim of the course is to train people with a christian background as lay counsellors so that they can do counselling in a congregation and/or a church environment. This research entails a critical, scientific evaluation of this training programme to determine whether the experimental group's (n = 30) theoretical knowledge, counselling skills and attitudes was significantly enhanced by the training programme in comparison to the control group (n = 30). Chapter one addresses the problem and objective of the project. An overview of lay christian counselling is given in chapter two and in chapter three the training programme for christen lay counsellors of the Rand Afrikaans University is presented. The research procedures of the project are discussed in chapter four and the results of the research are given in chapter five. The results of the research are interpreted, conclusions are drawn, critique and recommendations are made based on the research findings in chapter six. The pass rate for the course in christian lay counselling was 100%. There is a negative correlation (r = -0,254) between the theoretical and practical mark for counselling skills. The growth in counselling skills is measured by using the "Group Assessment of Interpersonal Traits" (GAIT) by menas of pre- and post test procedures. The experimental group showed a marked, positive growth (p = 0,0160) in their application of counselling skills within a counselling framework. The control group showed a marked decline (p = 0,0156) in terms of the application of counselling skills within a counselling framework. (i)

5 The improvement in attitudes (personal growth) is measured by using the "Personal Orientation Inventory" (P01) by means of pre- and post test procedures. The experimental group showed a marked, positive growth in the following four scales of the PO1: Time Competent (Tc)(POI 1)(p = 0,0296), Inner Directed (1)(POI 2)(p = 0,0242), Feeling Reactivity (Fr)(POI 5)(p = 0,0255) and Intimate Contact (C)(POI 12)(p = 0,0013). The control group showed a marked decline (p = 0,0229) in terms of post test scores in relation to the Inner Directed scale (1)(POI 2). It would appear that the training programme for christian lay counsellors did in effect have a distinct positive influence on the experimental group's theoretical knowledge of counselling, the application of counselling skills in practise as well as the personal growth of course attendants.

6 OPSOMMING Die Instituut vir Kinder- en Volwasseneleiding aan die Randse Afrikaanse Universiteit bied 'n christelike semi-professionele beradersprogram aan. Die doel van die kursus is om persone met 'n christelike geloofsoortuiging as lekeberaders op te lei, sodat hulle binne gemeente- en/of kerkverband beradingswerk kan doen. In hierdie projek is die christelike beradersprogram aan 'n krities-wetenskaplike beoordelingsproses onderwerp om te probeer bepaal of die eksperimentele groep (n = 30) in terme van teoretiese kennis, beradingsvaardighede en houdings in vergelyking met die kontrole groep (n = 30) 'n beduidende toename getoon het. In hoofstuk een word daar aan die probleem- en doelstelling van die projek aandag gegee. 'n Oorsig oor die veld van christelike lekeberading word in hoofstuk twee gedoen en in hoofstuk drie word die opleidingsprogram vir christelike lekeberaders wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied word, uiteengesit. Die navorsingsprosedure van hierdie projek word in hoofstuk vier bespreek en in hoofstuk vyf word die navorsingsresultate weergegee. In hoofstuk ses vind 'n bespreking van die navorsingsresultate plaas, gevolgtrekkings word gemaak vanuit die resultate en ten slotte word daar stilgestaan by kritiek en aanbevelings in die lig van hierdie projek. Die slaagsyfer vir die kursus in christelike lekeberading was 100%. Daar is egter 'n negatiewe korrelasie (r = -0,254) tussen die teoretiese punt vir beradingsvaardighede en die praktiese punt vir beradingsvaardighede. Die groei in beradingsvaardighede is gemeet deur die "Group Assessment of Interpersonal Traits" (GAIT) deur middel van voor- en natoetsings. Die eksperimentele groep het beduidend positief gegroei (p = 0,0160) in hulle toepassing van beradingsvaardighede binne 'n hulpverleningsituasie. Die kontrole groep het egter 'n beduidende afname (p = 0,0156) ten opsigte van die toepassing

7 van beradingsvaardighede in 'n beradingsituasie, getoon. Die groei in houdings is gemeet deur die "Personal Orientation Inventory" (P01) deur middel van voor- en natoetsings. Die eksperimentele groep het beduidend positief gegroei op die volgende vier skale van die POI: Doeltreffende Tydsbenutting (Tc)((POI 1)(p = 0,0296), Innerlike Gerigtheid (1)(POI 2)(p = 0,0242), Gevoelsreaktiwiteit (Fr)(POI 5)(p = 0,0255) en Intieme Kontak (C)(POI 12)(0,0013). Die kontrole groep het egter 'n beduidende afname (p = 0,0229) ten opsigte van die Innerlike Gerigtheid (1)(POI 2) skaal, getoon. Dit wil dus voorkom of die opleidingsprogram vir christelike lekeberaders wel 'n beduidend positiewe invloed op die eksperimentele groep se teoretiese kennis oor berading, die toepassing van beradingsvaardighede in die praktyk, asook die persoonlike groei van die kursusgangers gehad het. (iv)

8 INHOUDSOPGAWE BLADSY HOOFSTUK 1 PROBLEEM -EN DOELSTELLING Navorsingsprobleem Navorsingsdoelstelling Oorkoepelende navorsingshipotese Hoofstukindeling 2 HOOFSTUK 2 LITERATUUROORSIG: CHRISTELIKE LEKEBERADING Begripsomskrywing Die begrip "christelik" Die begrip "leek" Die begrip "berading" Die begrip "christelike lekeberading" Bybelse fundering vir christelike lekeberaders Romeine 12: Jakobus 5:19-20, Jakobus 2: Behoefte aan christelike lekeberaders Christelike lekeberading binne gemeenteverband Onderlinge sorg Pastorale sorg Pastorale beraad Keuring van christelike lekeberaders Metode van keuring vir christelike lekeberaders Karaktertrekke van potensiele christelike lekeberaders Doelwitte van christelike berading en lekeberading Algemene doelwitte Besondere doelwitte Basiese vertrekpunte van christelike berading en lekeberaders 'n Bybelse mensbeskouing vir christelike beraders en lekeberaders Die rol van God in christelike berading en lekeberading 17 (v)

9 2.7.3 Die plek van die Bybel in christelike berading en lekeberading Gebed as 'n integrale deel van christelike berading en lekeberading Die konsep van "waarheid" in christelike berading en lekeberading Teologiese en sielkundige integrasie binne christelike berading en lekeberading Die betekenis van die begrip teologie Die betekenis van die begrip sielkunde Teologie op die voorgrond Sielkunde op die voorgrond Teologie en sielkunde op die voorgrond Opleidingskomponente vir christelike lekeberaders Komponent 1: Teoretiese kennis Komponent 2: Beradingsvaardighede Komponent 3: Persoonlike groei Die evaluering van christelike lekeberaders Die evaluering van die opleiding vir christelike lekeberaders Die evalering van die effektiwiteit van christelike lekeberaders 38 HOOFSTUK 3 'N OPLEIDINGSPROGRAM VIR CHRISTELIKE LEKEBERADERS AAN DIE RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT Komponent 1: Teoretiese kennis Fundering van christelike lekeberading Die beradingsproses Ontwikkelingsielkunde Demonologie Psigopatologie Etiese en wetsaspekte van christelike lekeberading Loopbaanontwikkeling Christelike gesinsberaad Christelike huweliksberaaad Kinderberading Die vestiging van 'n helpersbediening in 'n gemeente Komponent 2: Beradingsvaardighede Beradingsvaardighede: Fundering Beradingsvaardighede I en II Komponent 3: Persoonlike groei 67 (vi)

10 HOOFSTUK 4 NAVORSINGSPROSEDURE Navorsingsdoelstelling Navorsingsontwerp Proefpersone en steekproeftrekking Die proefpersone Steekproeftrekking Die meetinstrumente Die meting van teoretiese kennis Die meting van beradingsvaardighede ("Group Assessment of Interpersonal Traits" (GAIT)) Die meting van persoonlike groei ("Personal Orientation Inventory" (P01)) Die prosedure vir die toepassing van die meetinstrumente Eksperimentele groep Kontrole groep Navorsingshipotese en statistiese hipoteses Die navorsingshipotese Die statistiese hipoteses Statistiese tegnieke Frekwensies Statistiese tegnieke binne en tussen groepe 86 HOOFSTUK 5 NAVORSINGSRESULTATE Komponent 1: Teoretiese kennis Slaagsyfer van die eksperimentele groep Die verband tussen die teoretiese keenis en beradingsvaardighede (GAIT/NT) Komponent 2: Beradingsvaardighede ("Group Assessment of Interpersonal Traits") Beradingsvaardighede: verskille binne groepe Beradingsvaardighede: verskille tussen groepe Komponent 3: Persoonlike groei ("Personal Orientation Inventory") Persoonlike groei: verskille binne groepe Persoonlike groei: verskille tussen groepe 96

11 HOOFSTUK 6 BESPREKING VAN RESULTATE, GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS Bespreking van die resultate Teoretiese kennis Beradingsvaardighede (GAIT) Persoonlike groei (P01) Gevolgtrekkings gemaak vanuit die resultate Teoretiese kennis Beradingsvaardighede (GAIT) Persoonlike groei (P01) Kritiek en aanbevelings Teoretiese kennis Beradingsvaardighede Teoretiese kennis en beradingsvaardighede Persoonlike groei Steekproeftrekking Opsommend 112 BIBLIOGRAFIE 113 BYLAE 125 (viii)

12 LYS VAN TABELLE BLADSY Tabel 2.1 Groep 1: Individuele en groep psigoterapie (19 studies) 39 Tabel 2.2 Groep 2: Voorligting en berading aan universiteitstudente (4 studies) 40 Tabel 2.3 Groep 3: Krisisintervensie met volwassenes (3 studies) 41 Tabel 2.4 Groep 4: Intervensies gerig op spesifieke teikengroepe (13 studies) 41 Tabel 2.5 Groep 5: Ander intervensies (3 studies) 42 Tabel 4.1 Tabel 5.1 Biografiese besonderhede van die eksperimentele en kontrole groep 69 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) 90 Tabel 5.2 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) 90 Tabel 5.3 Die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) 91 Tabel 5.4 Die verskil tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) 91 Tabel 5.5 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem 92 Tabel 5.6 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) afsonderlik geneem 92 Tabel 5.7 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van

13 die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem 93 Tabel 5.8 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die subskale gevoelsreaktiwiteit (Fr)(POI 5) en intieme kontak (C)(POI 12) 94 Tabel 5.9 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem 94 Tabel 5.10 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die hoofskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1) 95 Tabel 5.11 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem 95 Tabel 5.12 Die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem 96 Tabel 5.13 Die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem 96 Tabel 5.14 Die verskil tussen die gemiddelde van die voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die subskaal spontanieteit (S)(POI 6) 97 Tabel 5.15 Die verskil tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem 97 Tabel 5.16 Die verskil tussen die gemiddelde van die natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die hoofskaal innerlike gerigtheid (1)(POI 2) 98 "label 5.17 Die verskil tussen die natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem 98 (x)

14 LYS VAN BYLAES BLADSY Bylaag 1 "Group Assessment of Interpersonal Traits" 125 Bylaag 2 Dataleer (eksperimentele groep en kontrole groep) 131

15 Alle aanhalings uit die Bybel is gemaak uit die Nuwe Vertaling (1989)(Agste Uitgawe), wat deur die Bybel- genootskap van Suid-Afrika uitgegee word.

16 HOOFSTUK 1 PROBLEEM- EN DOELSTELLING In hierdie hoofstuk word 'n paar inleidende opmerkings gemaak oor die aard van hierdie navorsingsprojek. 1.1 NAVORSINGSPROBLEEM Die Instituut vir Kinder- en Volwasseneleiding aan die Randse Afrikaanse Universiteit bied 'n christelike beradersprogram aan. Die doel van die kursus is om persone met 'n christelike geloofsoortuiging as lekeberaders in beradingswerk (teoretiese kennis, beradingsvaardighede, persoonlike groei) op to lei, sodat hulle binne gemeente- en/of kerkverband beradingswerk kan doen. Die kursus duur een jaar en is saamgestel uit die volgende modules: Module 1: Module 2: Module 3: Module 4: Module 5: Christelike berading: Fundering. Die beradingsproses. Ontwikkelingsielkunde. Demonologie en die christelike lekeberader. Psigopatologie. Module 6: Etiese en wetsaspekte van lekeberading. Module 7: Beradingsvaardighede: Fundering. Module 8: Beradingsvaardighede I. Module 9: Loopbaanontwikkeling. Module 10: Beradingsvaardighede II. Module 11: Christelike gesinsberaad: Fundering. Module 12: Christelike huweliksberaad in praktyk. Module 13: Kinderberading. Module 14: Die vestiging van 'n helpersbediening in 'n gemeente. Module 15: Selfbewuswording. 1

17 Die vraag kan gevra word in watter mate die christelike beradingsprogram tot die kursusgangers se groei in teoretiese kennis, beradingsvaardighede en persoonlike groei (houdings) ten opsigte van berading bydra. 1.2 NAVORSINGSDOELSTELLING Die doel van die projek is om die christelike beradersprogram aan 'n kritieswetenskaplike beoordelingsproses te onderwerp om bogenoemde vraag te beantwoord. 1.3 OORKOEPELENDE NAVORSINGSHIPOTESE Die oorkoepelende navorsingshipotese word gestel dat die eksperimentele groep wat die christelike beradersprogram deurloop 'n statisties beduidende groei sal toon in teoretiese kennis, beradingsvaardighede en persoonlike groei in vergelyking met die kontrole groep. 1.4 HOOFSTUKINDELING In hoofstuk twee word daar 'n oorsig oor die veld van christelike berading en meer spesifiek christelike lekeberading gegee. Daar word in hierdie hoofstuk aandag aan die volgende sake gegee: begripsomskrywing, die Bybelse fundering vir die gebruik van christelike lekeberaders, die behoefte vir die gebruik van christelike lekeberaders, die gebruik van christelike lekeberaders in gemeenteverband, die keuring van christelike lekeberaders, die doelwitte van christelike berading en lekeberading, die basiese vertrekpunte van christelike beraders en lekeberaders, die integrasie van teologie en sielkunde, die opleidingskomponente vir christelike lekeberaders en die evaluering van die opleiding en beradingswerk van christelike lekeberaders. Die opleidingsprogram vir christelike lekeberaders wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied word, word in hoofstuk drie kortliks uiteengesit. In die eerste 2

18 plek word daar aandag aan die teoretiese kennis-komponent van die opleidingskursus geskenk, in die tweede plek word daar na die beradingsvaardighedekomponent van di6 kursus gekyk en Iaastens word daar na die persoonlike groei verwys. In hoofstuk vier word daar na die navorsingsprosedures wat gevolg is in die uitvoering van hierdie navorsing gekyk. Die navorsingsresultate in terme van teoretiese kennis, beradingsvaardighede en persoonlike groei kom in hoofstuk vyf aan die beurt. In hoofstuk ses word daar met die bespreking van die navorsingsresultate, asook die gevolgtrekkings, kritiek en aanbevelings wat uit die navorsingsresultate na yore gekom het, afgesluit. 3

19 HOOFSTUK 2 LITERATUUROORSIG: CHRISTELIKE LEKEBERADING In hierdie hoofstuk word daar 'n oorsig gegee oor die veld van lekeberading en dan meer spesifiek christelike lekeberading. 2.1 BEGRIPSOMSKRYWING Die begrip "christelik" De Villiers, Smuts, Eksteen en Gouws (1987, p87) verklaar die begrip "christelik" soos volg: "Volgens die leer en gees van Christus". Die begrip "christelik" dui dus op 'n lewensperspektief wat gegrond is in die persoon van Jesus Christus. Binne die kader van die christelike godsdiens, bestaan daar drie bred groeperinge, naamlik: Rooms-Katoliek, Ooster-Ortodoks en Protestants (Jordaan & Jordaan, 1989) Die begrip "leek" De Villiers et al. (1987, p288) in die "Nasionale Woordeboek" definieer die begrip "leek" soos volg: "'n Persoon wat geen kennis van 'n bepaalde yak het nie; iemand wat nie 'n deskundige is nie". Collins (1986) is van mening dat lekeberaders daardie groep persone is wat nie die opleiding en ervaring van professionele terapeute het nie, maar wat betrokke is by die hulpverlening aan ander mense en hulle probleme. Tan (1991) omskryf lekeberaders as persone met geen of minimale opleiding in beradingswerk en paraprofessionele beraders as diegene met 'n beperkte opleiding in beradingswerk. 4

20 2.1.3 Die begrip "berading" Die "Psigologiese Woordeboek" (Plug, Meyer, Louw & Gouws, 1988, p389) definieer die begrip "berading" soos volg: "Om persone wat probleme ondervind en wat relatief vry van persoonlikheidsversteurings is, te help met keuses en aanpassings in belangrike lewensfere". Die begrip "berading" word deur Collins (1986) gedefinieer as 'n hulpverlenende verhouding waar een persoon 'n ander persoon probeer help om lewenstressors meer effektief te hanteer. "Berading" word deur George en Christiani (1990) gesien as 'n proses van hulpverlening binne 'n bepaalde verhouding waar mense die geleentheid gegun word om keuses te maak en probleme op te los Die begrip "christelike lekeberading" Die begrip "christelike lekeberading" dui daardie proses aan waarin beradingswerk gedoen word deur persone met 'n christelike lewensbeskouing. Hierdie persone (christelike lekeberaders) het 'n beperkte opleiding (teologies en sielkundig) en ervaringswereld ten opsigte van beradingswerk, maar streef daarna om binne 'n hulpverleningsverhouding ander mense te help om hulle lewensprobleme beter te hanteer in die lig van die Woord (Van der Spuy, 1994a). Die opleidingskursus wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied word, val binne die veld van die christelike lekeberading. 2.2 BYBELSE FUNDERING VIR CHRISTELIKE LEKEBERADERS Romeine 12:4-8 In hierdie perikoop word die kerk van Christus as 'n liggaam voorgestel (Romeine 5

21 12:4-5). 'n Liggaam het baie lede en elkeen van die lede het 'n funksie. Die kerk van Christus bestaan uit verskillende lede (persone) en elke lid (persoon) het 'n spesifieke funksie om in die kerk te vervul (Cranfield, 1979; Kaseman, 1980). Die funksie wat elke lid (persoon) van die kerk moet vervul, word moontlik gemaak deur die genadegawe (Grieks: charismata) wat elke lid (persoon) van die kerk van God ontvang het (Romeine 12:6a). Die genadegawes wat God aan die lede (persone) van die kerk gee, verskil van mekaar (Romeine 12:6b). In hierdie perikoop word die volgende genadegawes weergegee (Romeine 12:6c-8): die verkondiging van die woord (Romeine 12:6c), onderlinge diens van lede aan mekaar (Romeine 12:7a), mekaar onderrig (Romeine 12:7c), onderlinge bemoediging (Romeine 12:8a), die genadegawe van gee (prysgawe) sonder bybedoelings (Romeine 12:8b), leiding gee aan mekaar met toewyding (Romeine 12:8c) en mekaar help met blymoedigheid (Romeine 12:8d). Dit is dus uit hierdie gedeelte duidelik dat elke persoon in die gemeente die een of ander genadegawe ontvang het, wat gebruik moet word om die ander persone in die gemeente op te bou. Deur gebruik te maak van christelike lekeberaders in die gemeente, word daar die geleentheid geskep vir mense om hulle genadegawe uit te leef (Cranfield, 1979; Kaseman, 1980) Jakobus 5:19-20, Jakobus 2:14-26 Die Brief van Jakobus bestaan uit 'n aanhef (Jakobus 1:1), 'n liggaam (Jakobus 1:2-5:12) en 'n slot (Jakobus 5:13-20). Die liggaam van die brief is saamgestel uit 14 perikope waarvan Jakobus 2:14-26 een is. Hierdie perikoop handel oor die verhouding tussen geloof en dade. Jakobus 5:19-20 wat deel van die slot van die brief vorm (Jakobus 5:13-20) kan gesien word as die oorkoepelende tema van die Jakobusbrief. Dit impliseer dat Jakobus 5:19-20 op elkeen van die 14 perikope van toepassing gemaak moet word (Human, 6

22 1990; Kotze, 1990). In Jakobus 5:19-20 gaan dit om die begrip bekering: "As een van julle van die waarheid afdwaal en iemand sou horn terugbring" (Die Bybel, 1989, p268). In hierdie gedeelte is bekering 'n proses waar een persoon by 'n ander persoon betrokke raak in 'n poging om daardie persoon te begelei van 'n disfunksionele Ieefwyse na 'n funksionele leefwyse (Kotze, 1990; Martin, 1988). In Jakobus 2:14-26 word die verhouding tussen geloof en dade (gedrag) verduidelik. Hierdie gedeelte maak dit duidelik dat geloof wat nie in positiewe dade uitloop nie, dood is (Jakobus 2:15-19), terwyl geloof wat positiewe dade tot gevolg het, 'n lewende geloof is (Jakobus 2:20-25)(Human, 1990; Kotze, 1990; Martin, 1988). Wanneer Jakobus 5:19-20 van toepassing gemaak word op Jakobus 2:14-26, dan beteken bekering in hierdie konteks dat een persoon by 'n ander persoon betrokke raak om daardie persoon te begelei van 'n Iewensuitkyk dat geloof en dade (gedrag) nie met mekaar in verband staan nie (Jakobus 2:15-19) tot 'n lewensuitkyk dat geloof 'n definitiewe invloed op dade (gedrag) het (Jakobus 2:20-25). Dit is belangrik om daarop te let dat in hierdie hele proses van bekering dit gaan om een persoon wat bereid is om in 'n verhouding met 'n ander persoon betrokke te raak om sodoende daardie persoon te help met probleme in sy lewe. Dit is verder duidelik dat hierdie persoon wat bereid is om hulp aan 'n ander persoon te verieen, 'n broer (Grieks: adelfoi)(jakobus 5:19) van die gemeente is, met ander woorde 'n lidmaat van die kerk is (Human, 1990; Martin, 1988). Vanuit hierdie gedeeltes is die gebruik van christelike lekeberaders binne gemeenteverband, nie opsioneel nie, maar 'n imperatief. Beradingswerk wat in gemeentes gedoen word, kan nie net die verantwoordelikheid van die predikant wees nie, maar moet volgens die Bybel deur hulle gedoen word wat die genadegawe daarvoor ontvang het. 7

23 Dit is in hierdie verband dat tersiere inrigtings 'n belangrike rol kan speel in die opleiding van christelike lekeberaders om sodoende die effektiwiteit van hulle beradingswerk te verhoog. Die opleidingskursus vir christelike lekeberaders wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied word, is so 'n kursus waar gelowiges met 'n christelike lewensbeskouing in 'n een jaar buitemuurse program opgelei word om meer effektief as lekeberaders in gemeentes te kan werk. 2.3 BEHOEFTE AAN LEKEBERADERS In die eerste plek het Albee, 'n voormalige president van die "American Psychological Association", daarop gewys dat "the demand for mental health professionals will always exceed the supply" (Tan, 1991, p14). Hy wys verder daarop dat 20% van die Amerikaanse bevolking op die een of ander stadium in hulle lewens aan die een of ander vorm van psigopatologie ly en dat dit onrealisties is om te dink dat daar ooit 'n voldoende aantal professionele terapeute sal wees om in hierdie behoefte te voorsien (Tan, 1991). In Suid-Afrika lyk die situasie nie veel anders nie. Freeman (in Rock & Hamber, 1994) wys daarop dat die verhouding van kliniese sielkundiges tot die Suid- Afrikaanse bevolking 1: is. Hierdie gegewens maak dit duidelik dat daar ook in Suid-Afrika 'n tekort aan professionele terapeute is. As gevolg van die tekort aan professionele terapeute is dit belangrik om na die gebruik van lekeberaders te kyk om hierdie tekort te probeer aanvul. Lukens (1987) is van mening dat die gebruik van lekeberaders as 'n effektiewe alternatief ten opsigte van menslike hulpverlening in vergelyking met professionele terapeute gesien moet word. In die tweede plek is daar nie net 'n tekort aan professionele terapeute in die wereld nie, maar ook 'n toename in psigologiese en geestelike probleme wat aanlei- 8

24 ding gegee het tot die gebruik van lekeberaders in die veld van menslike hulpverlening. Tan (1991) se dat die moderne mens in sy alledaagse lewe al hoe meer blootgestel word aan hoer eise en gee daartoe aanleiding dat daar 'n toename in emosionele probleme by die mens is. Die christen wat lidmaat is van 'n kerk spring nie hierdie toename in psigologiese en geestelike probleme by die mens vry nie. Die beperkte tyd wat predikante tot hulle beskikking het om beradingswerk te doen, asook die toename in psigologiese en geestelike probleme by die mens vra dat die kerk indringend na die gebruik van christelike lekeberaders binne gemeenteverband sal kyk (Van der Spuy, 1994a). Deur gebruik te maak van christelike lekeberaders wat opleiding ondergaan het, kan meer hulpverleners binne gemeenteverband gebruik word en die effektiwiteit van die beradingswerk verhoog word. In die derde plek is dit duidelik dat lekeberaders as 'n belangrike bron van hulpverlening beskou moet word. In twee onafhanklike ondersoeke wat in 1957 en 1976 in die Verenigde State van Amerika uitgevoer is, het 'n gemiddeld van ongeveer 40% mense van lekeberaders, 35% mense van professionele terapeute en 25% mense van algemene praktisyns in die hantering van hulle lewensprobleme gebruik gemaak (Veroff, Kulka & Douvan, 1981). Dit is dus uit hierdie twee ondersoeke duidelik dat persone met lewensprobleme dikwels van lekeberaders gebruik maak en dat lekeberaders 'n belangrike rol in die veld van menslike hulpverlening speel. In die kerk het gelowiges dikwels die behoefte om lewensprobleme met 'n ander medegelowige (lekeberader) te deel. Dit is dus belangrik dat die kerk op hierdie behoefte moet reageer en christelike lekeberaders op 'n sinvolle manier in gemeenteverband aanwend. Die opleiding van christelike lekeberaders aan tersiere inrigtings soos die opleidingskursus aan die Randse Afrikaanse Universiteit, kan die tekort aan professionele terapeute, die toenemende emosionele en geestelike probleme en die 9

25 behoefte van kliente om van christelike lekeberaders gebruik te maak, ondervang. Die doel van die opleiding moet wees om die gelowige met die genadegawe om te bemoedig en te help (Romeine 12: 4-8) so op te lei dat hulle as effektiewe lekeberaders in hulle gemeentes kan werk. 2.4 CHRISTELIKE LEKEBERADING BINNE GEMEENTEVERBAND Die vraag ontstaan hoe christelike lekeberaders binne gemeenteverband aangewend kan word. De Jongh van Arkel (1988) maak 'n noodsaaklike onderskeiding binne die veld van die pastoraat wat in ag geneem moet word vir die funksionering van christelike lekeberaders in gemeenteverband. Hy praat van onderlinge sorg, pastorale sorg en pastorale beraad Onderlinge sorg Onderlinge sorg is die spontane sorgende handeling van gelowiges aan gelowiges binne gemeenteverband (Latyn: mutua consolatio fratrum)(de Jongh van Arkel, 1988). Paulus stel dit sons volg in Galasiers 6:2: "Dra mekaar se laste" (Die Bybel, 1989, p218). Sweeten (1987) sluit hierby aan deur daarop te wys dat die genesende en versorgende aard van die vroed kerk aan die kerk 'n terapeutiese karakter gegee het Pastorale sorg Pastorale sorg is 'n sorgende aksie wat deel vorm van die opbou en versorging van die gemeente. Binne die veld van die pastorale sorg word daar uitgereik na mense met persoonlike en geestelike nood. Hierdie werk word binne gemeenteverband uitgevoer deur die besondere ampte (ouderlinge en diakens), asook vrywilligers en vereis 'n mate van keuring en kundigheid om die werk te kan doen (De Jongh van Arkel, 1988). Sweeten (1987) se dat christelike lekeberaders onder hierdie groep val en dus 'n belangrike bydrae tot die kerk se terapeutiese karakter kan!ewer deur die onderlinge omgee en versorging van die lede ten opsigte van mekaar. 10

26 Van der Spuy (1994e) wys daarop dat die daarstelling van so 'n christelike lekeberadersbediening vier fases behels. Die eerste fase is die beplanningsfase. Die tweede fase is die opleidingsfase waartydens die keuring en opleiding van christelike lekeberaders plaasvind. In die derde fase vind die implimentering van die christelike lekeberadersbediening plaas en die vierde fase is die evalueringsfase. Die persone wat die opleidingskursus in christelike lekeberading deurloop aan die Randse Afrikaanse Universiteit resorteer onder die pastorale sorg van die pastorale werk wat binne 'n gemeente gedoen word Pastorale beraad Pastorale beraad le op die tersiere vlak van die pastoraat en beweeg in die veld van hulpverlening saam met mediese, sielkundige en maatskaplike hulpverlening. Die klem val hier op die werk van die professionele pastor wat as teoloog en helper oor 'n eie deskundigheid beskik (De Jongh van Arkel, 1988). Diegene met 'n meestersgraad in byvoorbeeld Kliniese Pastoraat of Huweliks- en Gesinspastoraat resorteer onder hierdie groep hulpverleners. 2.5 DIE KEURING VAN CHRISTELIKE LEKEBERADERS In die keuring van potensiele christelike lekeberaders moet daar in die eerste plek gekyk word na die metode van keuring en in die tweede plek na die aangewese karaktertrekke vir potensiele christelike lekeberaders (Tan, 1991) Metode van keuring vir christelike lekeberaders Alhoewel daar geen vaste metode vir die keuring van christelike lekeberaders is nie, meen Backus (1987) en Collins (1980) dat die volgende aspekte van belang is: (1) Die potensiele christelike lekeberader moet 'n geskrewe uiteensetting van sy dogmatiese leerstellinge aan 'n keurkomitee voorle. 11

27 (2) Die potensiele christelike lekeberader moet getuienis aan die keurkomitee lewer van 'n persoonlike verhouding met God. (3) Die potensiele christelike lekeberader moet 'n geskrewe uiteensetting gee van sy motiewe om 'n christelike lekeberader te word. (4) Die potensiele christelike lekeberader moet ten minste drie aanbevelingsbriewe aan die keurkomitee voorle. Die keurkomitee moet 'n onderhoud met die potensiele christelike lekeberader voer. (5) Die potensiele christelike lekeberader kan ook psigometriese toetsing ondergaan. Die keuring van christelike lekeberaders vir die opleidingskursus wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied is, is soos volg gedoen: Elke voornemende kursusganger moes 'n getuigskrif van sy/haar predikant by die keurkomitee indien. 'n Individuele onderhoud is met elke voornemende kursusganger gevoer. Die 16-Persoonlikheidsfaktorvraelys (Smit, 1991) is deur elke voornemende kursusganger voltooi met die doel om ergere psigopatologie te identifiseer Karaktertrekke van potensiele christelike lekeberaders Die potensiele christelike lekeberader moet in sy/haar totaliteit 'n gesonde persoon wees. Meier, Minirth, Wichern en Ratcliff (1992) se dat 'n gesonde persoon in drie verhouding lewe - tot hom/haarself, sy/haar medemens en God. Die christelike lekeberader moet poog om voortdurend in hierdie verhoudinge voortdurend te groei. Die volgende kan as belangrike karaktertrekke van 'n potensiele christelike lekeberader gesien word: (1) Geestelike volwassenheid Die geestelike volwasse persoon is iemand wat in 'n persoonlike verhouding met 12

28 God lewe (Meier et al., 1992). 'n Verdere kenmerk van geestelike volwassenheid is dat die persoon homself nie van hierdie wereld onttrek nie, maar op 'n sinvolle manier met sy wereld en God in interaksie is (Collins, 1991). Tan (1991) se verder dat die geestelike volwasse persoon oor voldoende kennis van die Skrif moet beskik, asook kennis dra van die manier hoe om die Skrif in beradingswerk te gebruik. Die geestelike volwasse persoon moet ook 'n aktiewe gebedslewe h6. Sielkundige volwassenheid Collaros (1995) sien die sielkundig volwasse persoon as iemand wie se potensiaal op fisiese, intellektuele en emosionele vlakke ten voile gerealiseer het. Die voornemende christelike lekeberader moet vry wees van ernstige psigopatologie (Tan, 1991) en verdraagsaamheid teenoor ander openbaar. Dit impliseer dat die sielkundig volwasse christelike lekeberader ruimte vir ander sal he wat nie dieselfde waardestelsel het as by/sy nie (Foxman, 1976). Dit is verder van belang dat die persoon kognitiewe buigsaamheid, sielkundige openheid, interpersoonlike warmte en 'n gesindheid van selfaktualisering moet he (Heydenrych, 1987). Terapeutiese kwaliteite Empatiese begrip Dit is belangrik dat die christelike lekeberader empatie sal toon teenoor daardie persoon met wie by/sy werk. Carkhuff (1971, p266) definieer empatie as "the ability to recognise, sense and to understand the feelings that another person has associated with his behavioural and verbal expressions and to accurately communicate this understanding to him". Empatie word deur Rogers (1957) omskryf as die terapeut se vermoo om die interne verwysingsraamwerk van die klient akkuraat waar te neem asof dit sy eie is. Kongruensie en onvoorwaardelike positiewe agting Kongruensie of egtheid impliseer dat die terapeut sonder enige fasade homself in die terapeutiese situasie is (Heydenrych, 1987). Die persoon wat 'n christelike lekeberader wil word moet verder 'n onvoorwaar- 13

29 delike positiewe agting (respek) vir ander mense he. "It is an atmosphere which simply demonstrates 'I care'; not 'I care for you if you behave thus and so" (Rogers, 1961, p283). Buigsaamheid en openheid Dit is belangrik dat die christelike lekeberader nie in homself rigied sal wees nie, maar 'n openheid sal toon wat horn sal help om maklik by veranderende omstandighede aan te pas. Dit beteken dat by/sy elke klient met sy terapeutiese doelwitte as uniek sal beskou en ook van 'n verskeidenheid vaardighede sal gebruik maak in die beradingsproses (Collaros, 1995). Hoop en humor Dit is belangrik dat die christelike lekeberader in horn- of haarself hoop het wat in God geanker is (Collaros, 1995). 'n Persoon moet besef dat by die mag het om sy eie lewe te betnvloed en van daardie mag gebruik moet maak om dit wel te doen. Hy moet ook besef dat God nie afsydig staan tot hierdie proses nie, maar altyd intens betrokke daarby is. Dit is hoop (Clinebell, 1972, 1977). Die christelike lekeberader moet ook 'n goeie sin vir humor he, aangesien beradingswerk emosioneel uitputtend kan wees. Humor kan in hierdie opsig as 'n ontladingsmeganisme dien. Dit is verder belangrik dat die christelike lekeberader sy kliente sal aanmoedig om 'n humoristiese perspektief op hulle eie leavens te ontwikkel (Collins, 1991). Vertroulikheid Becker (1987) definieer konfidensialiteit as die proses waar inligting deur 'n klient aan 'n terapeut binne 'n professionele terapeutiese verhouding bekend gemaak word en dat die terapeut nie daardie inligting met enige ander partye deel sonder die toestemming van die klient nie. Hierdie beginsel wat 'n kernelement van beradingswerk is, moet deurgaans as 'n prioritiet gesien word, selfs binne die veld van lekeberading. 14

30 2.6 DOELWITTE VAN CHRISTELIKE BERADING EN LEKEBERADING Algemene doelwitte Skep van 'n terapeutiese verhouding Een van die algemene doelwitte van christelike berading en lekeberading is die skep van 'n terapeutiese verhouding wat gekenmerk word deur kongruensie, onvoorwaardelike positiewe agting en empatiese begrip. Die terapeutiese verhouding wat deur hierdie karaktertrekke gekenmerk word, verhoog die potensiaal tot groei en verandering by die klient (Clinebell, 1984; Ellens, 1987; Rogers, 1957). Fasilitering van die hulpverleningsproses Die christelike berader en lekeberader het ten doel om die hulpverleningsproses te fasiliteer. Egan (1990, 1994) is van mening dat die hulpverleningsproses uit die volgende stadiums bestaan: fase 1: huidige scenario, fase 2: verkose scenario, fase 3: aksiestappe en fase 4: evaluering Besondere doelwitte Heiligmaking Collaros (1995) sien heiligmaking as een van die besondere doelwitte van christelike berading en lekeberading in die sin dat dit ten doel het om mense te begelei om al hoe meer na die beeld van Christus te groei. Dit gaan dus nie net om die klient beter te Iaat voel oor homself nie, maar eerder om heiligheid. Heiligheid is die doel van christelike berading en lekeberading en geluk is slegs 'n by-produk. Evangelisering Partridge (1992) is van mening dat christelike berading en lekeberading 'n groot rol in die veld van evangelisasie kan speel. Dit beteken nie dat dit gesien moet word as 'n werksterrein waar die christelike berader en lekeberader se waardestelsel op die klient afgedwing word nie. Collins (in Van der Spuy, 1993) se dat geen goeie berader - christen of nie-christen - sy/haar waardestelsel op die klient afdruk nie. 15

31 Die berader moet alle kliente met respek behandel en die kliente toelaat om hulle eie keuses te maak. Die geleentheid kan horn egter in die beradingsituasie voordoen waar "with respect for their beliefs and without 'Bible-bashing" (Collaros, 1995), die berader die geleentheid mag kry om die boodskap van die Evangelie aan die klient deur te gee. 2.7 BASIESE VERTREKPUNTE VAN CHRISTELIKE BERADERS EN LEKEBERA- DERS 'n Bybelse mensbeskouing vir christelike beraders en lekeberaders Die fundamentele behoefte van die mens Die fundamentele behoefte van die mens is 'n behoefte aan betekenis. Tan (1991, p34) stel dit soos volg: "Human beings basically need a sense of self-worth (not selfworship)". Die basiese behoefte wat in die mens aanwesig is kan slegs vervul word deur 'n persoonlike verhouding met die Here Jesus Christus (Heyns, 1981; Louw, 1993; Tan, 1991). Die fundamentele probleem van die mens Alhoewel die mens biologiese en emosionele probleme in sy lewe kan ervaar, is die fundamentele probleem van die mens, sonde (Heyns, 1981; Louw, 1993; Tan, 1991). Die verbreking van die liefdesgebod in Matteus 22:35-40 (Die Bybel, 1989) en die siening van die mens dat by/sy sonder God sy eie lewe kan leef, is onderliggend aan die meeste geestesgesondheidsprobleme (Tan, 1991). Daar is dus sielkundige probleme wat die mens as gevolg van sonde ervaar, maar daar is ook sielkundige probleme wat nie deur sonde veroorsaak word nie en wel deur God gebruik kan word om die mens meer te laat groei na die beeld van Christus (Tan, 1991). Die fundamentele doel van die mens Die fundamentele doel van die mens kan saamgevat word in die volgende woorde 16

32 van Paulus in Filippense 3:3: "Ons wat God deur sy Gees dien" (Die Bybel, 1989, p228) en Filippense 3:8: "Ja, nog meer: ek beskou alles as waardeloos, want om Christus Jesus, my Here, te ken, oortref alles in waarde" (Die Bybel, 1989, p228). Die ken en dien van God in Jesus Christus kan gesien word as die fundamentele doel van die mens op aarde (Heyns, 1981; Louw, 1993; Tan, 1991). (4) 'n Holistiese perspektief op die mens se funksionering Dit is belangrik dat die christelike berader en lekeberader 'n holistiese perspektief van die mens het (Heitink, 1977). In Matteus 22:37-39 staan: "Jy moet die Here jou God nettle met jou hele hart en met jou hele siel en met jou hele verstand... En die tweede gebod wat hiermee gelyk staan, is: Jy moet jou naaste Hale soos jouself" (Die Bybel, 1989, p32). Hierdie gedeelte impliseer dat die mens in 'n verskeidenheid van verhoudinge lewe (Heyns, 1981): in 'n verhouding tot God, in 'n verhouding tot sy medemens en in 'n verhouding tot homseif. Om na die mens in at sy verhoudinge te kyk is 'n manier om op 'n holistiese wyse na die mens te kyk. 'n Holistiese perspektief op die mens sal in 'n mate verhoed dat die christelike berader en lekeberader alle menslike probleme sal reduseer tot 'n geestelike probleem (Van der Spuy, 1994b). Dit kan daartoe bydra dat die christelike berader en lekeberader die mens begin sien as 'n biologiese, psigologiese en geestelike wese Die rol van God in christelike berading en lekeberading In die veld van berading is daar 'n berader en 'n klient wat in 'n hulpverleningsverhouding tot mekaar staan. In hierdie hulpverleningsverhouding tree die berader en die klient in dialoog met mekaar (Egan, 1990, 1994; George & Christiani, 1990; Ivey, Ivey & Simek-Downing, 1987). Die dialoog word 'n trialoog in die veld van christelike berading en lekeberading. Die kommunikasie in die hulpverleningsproses is nie net tussen mens en medemens nie, maar is nou tussen mens, medemens en God (Autton, 1969; Oates, 1974). God 17

33 is in Jesus Christus en deur Sy Heilige Gees in die hulpverleningsproses betrokke. Dit is onder andere hier waar die Heilige Gees deur die Woord tot mense kom (Firet, 1974) en waar die mens tot God in gebed nader (Collaros, 1995) Die plek van die Bybel in christelike berading en lekeberading Louw (1993) bespreek in sy boek "Pastoraat as Ontmoeting: Ontwerp van 'n Basisteorie, Antropologie, Metode en Terapie" die gebruik en misbruik van die Skrif binne die pastorale situasie. Dit is belangrik om daarop te let dat binne die pastorale situasie (christelike berading en lekeberading) daar nie van Skrifgebruik gepraat moet word nie, maar wel van Skrifvertolking. Die rede hiervoor is om aan te dui dat die pastorale gesprek nie 'n herhaling van die homiletiese gebeure in die erediens is nie (Louw, 1993). Die tegniek van pastorale Skrifvertolking kan ook die tegniek van organiese Skrifgebruik genoem word. Die term organies beteken dat die inbring van Skrifwaarhede of Skriftuurlike temas na yore kom vanuit die dialogiese aard van die pastorale gesprek. Organiese Skrifgebruik beteken dat die pastoraat nie vanuit 'n bepaalde Skriftema of teks vertrek wat dan op 'n situasie van toepassing gemaak word nie. Die christelike berader en lekeberader luister eers na die situasie in terme waarvan 'n eksistensiele tema of probleem geformuleer word. Daarna gaan by na die Skrif om 'n luisteraksie saam met die betrokke persoon of persone na die hart van die Skrif uit te voer. Hierdie luisteraksie beweeg dan weer terug na die eksistensiele situasie as die toepassingsgebied (Louw, 1993). Skematies sou die proses van pastorale terapie waar die tegniek van organiese Skrifgebruik geld, soos volg uiteengesit kon word: EKSISTENSIELE SITUASIE > LUISTERAKSIE > SKRIF EKSISTENSIELE SITUASIE < TOEPASSINGSGEBIED < SKRIF Louw (1993) identifiseer die volgende foutiewe maniere waarop die Skrif in 18

34 christelike berading en lekeberading gebruik kan word: Abstrakte gebruik Die waarhede uit die Bybel word as algemene waarhede geformuleer sonder dat die algemene waarhede gekontekstualiseer word vir die betrokke klient en sy wereld. Dogmatiese gebruik Die gebruik van die Bybel op 'n dogmatiese wyse beteken dat die christelike berader en lekeberader nie by 'n spesifieke teksgedeelte aansluit nie, maar eerder by bepaaide leerstellinge van 'n kerk. Die Bybel kom dus nie aan die woord in die hulpverleningsproses nie, maar word verdring deur dogma. Homiletiese gebruik Die homiletiese gebruik van die Bybel beteken dat die christelike berader en christelike lekeberader van 'n mini-preek gebruik maak in die hulpverleningsproses. Daar word nie werklik na die klient en sy probleem binne 'n bepaalde konteks geluister nie, maar die waarhede vanuit die Bybel word op die klient uitgegiet, sonder dat hierdie waarhede gekontekstualiseer word in die persoon se lewe. Moralistiese gebruik Die Bybel word as 'n wettiese norm beskou waaraan 'n persoon ten alle koste moet voidoen om sodoende sy saligheid te verwerf. Die klient word die hele tyd aangemoedig om homself te verbeter in die lig van die wettiese norme. Dit is juis hierteen dat Paulus uitvaar in Galasiers 4:9: "Maar noudat julle Horn leer ken het, of liewer, noudat Hy julle ken, hoe val julle dan nou weer terug na daardie minderwaardige en armsalige wettiese godsdienstige reels?" (Die Bybel, 1989, p216). Biblisistiese gebruik Hierdie is 'n totale subjektiewe gebruik van die Bybel deur die christelike berader en lekeberader. Indien die christelike berader en lekeberader voel dat die teks vir die betrokke probleem reg klink, sal die teks dan in die beradingsituasie gebruik word. 19

35 Die agtergrond wat aanleiding gegee het tot die skryf van die spesifieke teks word glad nie in ag geneem nie. Die gebruik van die Skrif op 'n foutiewe manier kan die effektiwiteit van die christelike berader en lekeberader se beradingswerk nadelig beinvloed Gebed as 'n integrale deel van christelike berading en lekeberading Gebed is gemeenskap met God wat moontlik gemaak word vanuit 'n persoonlike verhouding met God in Jesus Christus (Van der Spuy, 1994a). Collins (1988) se dat die christelike berader en lekeberader dikwels wysheid nodig het en alhoewel hierdie wysheid deur ervaring bekom kan word, is dit hier waar gebed 'n belangrike rol in die werk van die christelike berader en lekeberader kan speel. Dit is belangrik dat Efesiars 5:18 die fondament sal wees waarop die werk van die christelike berader en lekeberader sal berus: "Doen alles biddend en smeek God by elke geleentheid deur die Gees" (Die Bybel, 1989, p224). Meier en Menzies (in Van der Spuy, 1994a) se dat gebed verskeie komponente het. Hierdie komponente is belydenis, danksegging, voorbidding en lofprysing. Dit is veral lofprysing wat 'n groot terapeutiese waarde het omdat dit die mens na-buite rig, terwyl die mens innerlik versterk word deur die Heilige Gees Die konsep van "waarheid" in christelike berading en lekeberading Die christelike berader en lekeberader moet 'n basiese vertrekpunt he dat alle waarheid God se waarheid is. Die Bybel kan gesien word as die geopenbaarde waarheid van God en die waarheid wat deur die beoefening van wetenskap aan die lig kom as die ontdekte waarheid. Dit is egter belangrik om in gedagte to hou dat die ontdekte waarheid ondergeskik aan die geopenbaarde waarheid is (Collaros, 1995; Collins, 1988; Van der Spuy, 1994a). 20

36 2.8 TEOLOGIESE EN SIELKUNDIGE INTEGRASIE BINNE CHRISTELIKE BERADING EN LEKEBERADING Aangesien die christelike berader en lekeberader vanuit die teologiese en sielkundige dissiplines werk, is dit belangrik om kortliks to kyk na die betekenis van die begrip teologie en sielkunde, alvorens daar aandag gegee word na die integrasie van teologie en sielkunde. Dit moet in gedagte gehou word dat wanneer daar in hierdie afdeling van teologie gepraat word, daar na die pastoraat as onderafdeling van die teologie verwys word en wanneer daar van die sielkunde melding gemaak word, daar meer spesifiek na psigoterapie verwys word Die betekenis van die begrip teologie Die begrip teologie is saamgestel uit twee Griekse woorde, naamlik: theos (God) en logos (die woord van). Collaros (1995) se dus dat teologie beteken "'n woord oor God" of "die wetenskap wat God bestudeer". Louw (1993) is van mening dat dit in die teologie primer gaan oor die bekendmaking van God (openbaring) Die betekenis van die begrip sielkunde Die begrip sielkunde is saamgestel uit twee Griekse woorde, naamlik: psige (siel) en logos (die woord van). Sielkunde beteken dus "'n woord oor die psige" of "die wetenskap wat die psige bestudeer" (Collaros, 1995). Louw (1993) is van mening dat dit in die sielkunde primer gaan oor menslike eksistensie (ervaring). Plug et al. (1988) gebruik die terme "sielkunde" en "psigologie" as wisselterme en sielkunde word gedefinieer as die wetenskap wat menslike gedrag bestudeer, met die kiem op die individu. Die integrasie tussen hierdie twee wetenskaplike dissiplines was deur die loop van die geskiedenis redelik problematies. Daar sal vervolgens gekyk word na moontlike maniere van integrasie tussen die teologie en die sielkunde. 21

37 2.8.3 Teologie op die voorgrond Hierdie standpunt probeer nie 'n integrasie bewerkstellig tussen teologie en sielkunde nie. Die teologie word bo die sielkunde verhef en die sielkunde word as teenstander of vyand van die teologie gesien (Rossouw, 1992). MacArthur (1991) is van mening dat dit onmoontlik is om die teologie en die sielkunde te integreer sonder om skade te doen aan die kernbeginsels van die Bybel nie. Vanuit hierdie standpunt word die aanname gemaak dat die Skrif alle waarheid bevat en dat die sielkunde as kettery afgemaak moet word (Rossouw, 1992) Sielkunde op die voorgrond Hierdie standpunt probeer ook nie 'n integrasie bewerkstellig tussen die teologie en die sielkunde nie. Diegene wat hierdie standpunt aanhang is van mening dat die teologie of die christelike godsdiens nie 'n gesonde leefwyse bevorder nie. Vanuit hierdie standpunt word die bestaan van God dikwels ontken en vervul die Bybel geen rol in die hulpverleningsproses nie (Meier et a/., 1992). Smith (1992) se in sy boek "Forgotton Truth" dat die beoefening van wetenskap gerig is op daardie fenomene wat wetenskaplik verantwoordbaar nagevors kan word. God kan nie wetenskaplik verantwoordbaar nagevors word nie en om hierdie rede word Sy bestaan en werking dikwels ontken of onderskat. Dit is om hierdie rede dat die waarde van die teologie (studie van God) nie erken word nie Teologie en sielkunde op die voorgrond (1) 'n Bipolere spanningsveld tussen die teologie en sielkunde Hierdie standpunt gaan van die basiese vertrekpunt uit dat daar 'n bipolere spanningsveld bestaan tussen die teologie en die sielkunde. In die teologie gaan dit om openbaring van God en in die sielkunde gaan dit om die ervaring van die mens (Heitink, 1977; Louw, 1993). 'n Volledige integrasie tussen die teologie en die sielkunde is dus nie moontlik nie, aangesien die bipolere spanningsveld nie volledig 22

38 opgehef kan word nie (Rossouw, 1992). Daar bestaan dus 'n wisselwerking tussen openbaring (teologie, pastoraat) en ervaring (sielkunde, psigoterapie). Waarheid as fokuspunt in die teologie en sielkunde Hierdie integrasiemodel het as vertrekpunt dat alle waarheid God se waarheid is. Collins (1988, p22) stel dit soos voig: "He has revealed his truth through the Bible, God's written Word to human beings, but He has also permitted us to discover truth through experience and through the methods of scientific investigation". Die konsep van waarheid is dus nie tot die Bybel beperk nie, maar kan ook buite die Bybel gevind word. Daar sou dus van 'n geopenbaarde waarheid (Bybel) en 'n ontdekte waarheid (wetenskap) gepraat kan word. Dit impliseer dat aspekte van die waarheid wat deur 'n wetenskaplike (gelowige of ongelowige) deur middel van wetenskaplike navorsing ontdek word, deur gelowiges met vrymoedigheid gebruik kan word, mits die ontdekte waarheid nie in teenstelling met die geopenbaarde waarheid is nie. Dit moet met die geopenbaarde waarheid ooreenstem (Collins, 1988). Die ontdekte waarheid is altyd ondergeskik aan die geopenbaarde waarheid. Die teologie en sielkunde in wisselwerking 'n Wisselwerkende verhouding tussen teologie en die sielkunde word bewerkstellig deur na die mens vanuit 'n metateoretiese raamwerk te kyk. 'n Metateorie het ten doel om op 'n holistiese wyse na die mens te kyk. Jordaan en Jordaan (1989) maak gebruik van die algemene sisteemteorie as metateoretiese raamwerk. Hiervolgens bestaan die wereld van die mens uit vier deelsisteme: die biologiese, die intrapsigiese, die ekologiese en metafisiese deelsisteme. Die voortdurende vloei van energie tussen hierdie deelsisteme staan bekend as kubernetika (Grieks: kubernesis) (Crafford, 1985). Die probleem wat die klient in sy lewe ervaar sal bepaal watter deelsisteem op die voorgrond staan en watter ingreep deur watter dissipline die mees geskikte sal wees vir die betrokke klient. Ivey et al. (1987, p414) se dat die volgende vraag 23

39 gevra kan word wanneer daar met kliente gewerk word: "What treatment, by whom, is most effective for this individual with this specific problem and under which set of circumstances?". Hierdie vraag vra dat die verskillende dissiplines wat met menslike hulpverlening verband hou, in 'n wisselwerkende werksverhouding to staan sal kom. Indien die probleem primer binne die biologiese deelsisteem val, sal die intervensie primer vanuit die mediese veld gemaak word. Indien die probleem op die psigologies vlak van die mens le, sal daar primer 'n sielkundige intervensie gemaak word en indien die probleem geestelik van aard is, sal die intervensie teologies van aard wees. Op hierdie manier kom elke dissipline wat binne die veld van menslike hulpverlening val tot sy reg en kan 'n sinvolle wisseiwerking tussen die verskillende dissiplines soos byvoorbeeld die teologie en die sielkunde bewerkstellig word. (4) Teologie en sielkunde as wisselterme Hierdie standpunt sien die teologie en sielkunde as wisselterme en die saak waaroor dit gaan, naamlik menslike hulpverlening, as die fokuspunt in die teologie en sielkunde. Die teologie (pastoraat) en die sielkunde (psigoterapie) is in wese dieselfde. Dit is die toepassingsgebiede wat verskil. Die teologie (pastoraat) as een vorm van hulpverlening vind binne die kerklike kader plaas, terwyl die sielkunde (psigoterapie) as 'n ander vorm van hulpverlening buite die kerklike kader plaasvind (Rossouw, 1992). 2.9 OPLEIDINGSKOMPONENTE VIR CHRISTELIKE LEKEBERADERS In hierdie afdeling oor die opleidingskomponente vir christelike lekeberaders gaan daar na 'n basiese raamwerk gekyk word wat as 'n riglyn vir opleiding kan dien Opleidingskomponent 1: Teoretiese kennis Dit is bale belangrik dat die christelike lekeberader 'n deeglike teoretiese kennis van 24

40 die veld van beradingswerk moet he. Die rede hiervoor word deur Ivey et al. (1987, p1) soos volg uiteengesit: "Theory provides organizing principles for counselling and therapy. The intentional counsellor has knowledge of alternative theoretical approaches and treatment modalities". Die christelike lekeberader gaan beradingswerk doen met die individu, met huwelikspare, asook met families. Die teoretiese kennis waarin die christelike lekeberader dus opgelei word, moet horn in staat stel om op 'n effektiewe wyse met hierdie kliente to kan werk. Die opleiding in teoretiese kennis van die christelike lekeberader geskied vanuit twee dissiplines. Aan die een kant is daar die teologiese (pastoraat) komponent en aan die ander kant die sielkundige (psigoterapie) komponent. Verder is dit ook belangrik dat die christelike lekeberader 'n deeglike kennis van die Bybel moet he (2 Timoteus 3:14-16). Wanneer bogenoemde asook die literatuur (Collaros, 1995; Lum, 1970; Sweeten, 1987; Tan, 1986, 1987, 1991) oor die teoretiese opleiding van christelike lekeberaders in ag geneem word, sou die volgende as raamwerk kon dien: (1) Teologiese temas Die fundering van christelike lekeberading. Die rol van God in christelike lekeberading. Die gebruik van die Bybel in christelike lekeberading. Die rol van gebed in christelike lekeberading. Die aard en wese van demonologie. (2) Sielkundige temas Die rol van verklaringsmodelle (ontwikkelingsielkunde en psigopatologie) in christelike lekeberading. Die rol van toepassingsmodelle (kognitief, emotief, konatief) in christelike lekeberading. 'n Hulpverleningsmodel vir christelike lekeberading. 25

41 Beginsels vir beradingswerk. Die aard en gebruik van beradingsvaardighede. Spesifieke temas in beradingswerk (kinderberading, seksuele probleme, Ioopbaanvoorligting, rou en egskeiding). (3) Teologiese en sielkundige temas 'n Teologies-sielkundige mensbeeld. 'n Integrasie tussen die teologie en die sielkunde. (4) Algemene temas Die vestiging van 'n beradingsentrum in 'n gemeente. Die etiese en wetsaspekte verbonde aan christelike lekeberading. Self bewuswording Opleidingskomponent 2: Beradingsvaardighede Behalwe die opleiding in teoretiese kennis, is dit ook belangrik dat die christelike lekeberader praktiese opleiding in beradingsvaardighede ondergaan. Egan (1990, 1994) noem die volgende vyf kommunikasievaardighede as van belang in die hulpverleningsproses: Aandag gee Die christelike lekeberader moet binne die hulpverleningsproses aan die klient en sy verhaal aandag gee. Dit beteken dat die christelike lekeberader met sy hele menswees by die klient se verhaal (verbaal en nie-verbaal) betrokke moet wees (Egan, 1990, 1994). Die proses van aandag gee word verhoog deur gebruik to maak van mikrovaardighede (Egan, 1990, 1994; Ivey et al., 1987). Aktiewe luister Wanneer die christelike lekeberader na die klient luister in die hulpverleningsproses, moet daar na die verbale en nie-verbale boodskap van die klient geluister word. Die verbale en nie-verbale boodskap van die klient moet binne die konteks van die 26

42 klient se hele lewe verstaan word (Egan, 1990, 1994; Ivey et al., 1987). Empatiese begrip Aandag gee en aktiewe luister help die christelike lekeberader om die wereld van sy klient beter te verstaan. Empatiese begrip (Grieks: empatheia) stel die christelike lekeberader in staat om daardie begrip wat by van die klient se wereld het, aan die klient oor te dra (Collaros, 1995; Egan, 1990, 1994). Van Wyk (1994b, p14) definieer empatie as die "aktiewe waardering van 'n ander se gevoelslewe". Peiling Peiling, wat deur middel van vrae en stellings kan geskied, is kommunikasievaardighede wat die christelike lekeberader kan gebruik om meer van die wereld van die klient te wete te kom (Egan, 1990, 1994). Uitdaging In die hulpverleningsproses is dit nodig dat die christelike lekeberader die klient uitdaag om homself beter te verstaan. Egan (1990, 1994) en Collaros (1995) noem die volgende vaardighede wat gebruik kan word om kliente uit te daag: Vrystel van inligting. Gevorderde empatie. Selfopenbaring. Onmiddellikheid. Paradoksale response. Dit is belangrik dat die christelike lekeberader praktiese ondervinding tydens opleiding in hierdie vaardighede opdoen. Egan (1990, 1994) se dat die bemeestering van hierdie vaardighede deur 'n sekere proses moet gaan, wat soos volg op die opleiding van christelike lekeberaders van toepassing gemaak kan word: (a) 'n Reeds opgeleide berader modelleer die vaardighede aan die christelike lekeberaders. 27

43 Die studente wat opgelei word as christelike lekeberaders oefen die vaardighede in klasverband op mekaar. Die christelike lekeberader pas die vaardighede toe onder die supervisie van 'n reeds opgeleide berader. Tydens die opleiding van die kursusgangers in christelike lekeberading aan die Randse Afrikaanse Universiteit, is daar onder toesig van 'n ervare professionele sielkundige gebruik gemaak van studente in die MA-Voorligtingsielkundekursus om te help met die praktiese opleiding in beradingsvaardighede van die kursusgangers Opleidingskomponent 3: Persoonlike groei Tydens die opleiding as christelike lekeberader is dit belangrik dat daar nie net groei ten opsigte van teoretiese kennis en beradingsvaardighede sal wees nie, maar ook persoonlike groei in die lewe van die berader (Tan, 1991). In hierdie studie gaan daar onder andere gekyk word of die opleidingskursus in christelike lekeberading aan die Randse Afrikaanse Universiteit in geheel 'n invloed op die kursusgangers se persoonlike groei gehad het. In besonder word gekyk na die invloed van die opleidingskursus op die beginsel van selfaktualisering van die kursusgangers. Dit sal gedoen word deur gebruik te maak van die "Personal Orientation Inventory" (P01) wat die konsep van selfaktualisering meet soos deur Maslow uiteengesit (Heydenrich, 1987; Shostrom, 1973; Shostrom & Knapp, 1966). Maslow se teorie beklemtoon elke mens se aangebore behoefte tot selfaktualisering. Alvorens die behoefte tot selfaktualisering verwesenlik kan word, is dit nodig dat die laer behoeftes van die mens eers vervul moet word. Hierdie behoeftes is hierargies gerangskik en wel in die volgende rangorde: fisiologiese behoeftes, veiligheidsbehoeftes, sosialiseringsbehoeftes, behoefte aan selfagting en die behoefte aan selfaktualisering (Maslow, 1970). 'n Kort bespreking van hierdie behoeftes sien soos volg daar uit: 28

44 Fisiologiese behoeftes Die fisiologiese behoeftes het te doen met die biologiese voortbestaan van die mens. Hierdie behoeftes sluit onder ander in: voedsel, water, slaap en seksualiteit. Veiligheidsbehoeftes Die behoefte aan veiligheid impliseer dat die mens behoeftes wil bevredig wat verband hou met sekuriteit, beskerming, struktuur, orde, wette en grense. Sosialiseringsbehoeftes Die behoefte aan sosialisering beteken dat 'n persoon die behoefte het om erens te behoort en om liefde te kan gee en om liefde te kan ontvang. Behoefte aan selfagting Selfagting verwys na die behoefte van die individu om homself positief te kan evalueer. Die behoefte aan selfagting berus aan die een kant op wat die persoon self vermag het en aan die ander kant berus dit op die agting van ander. Behoefte aan selfaktualisering Die behoefte aan selfaktualisering verwys na die begeerte om alles te wees waartoe 'n mens in staat is. Dit beteken die voile gebruik van al die mens se potensiaal. Die behoeftes wat vervul is hou op om as behoeftes te funksioneer, en bestaan net potensieel voort. Die bevrediging van 'n behoefte stet energie vry wat dit dan moontlik maak dat daar na die volgende behoefte in die rangorde van behoeftes beweeg kan word. Alvorens selfverwesenliking kan plaasvind moet die laer behoeftes eers bevredig word. Selfaktualisasie kan werklik eers aan die orde kom nadat die behoeftes wat voorrang opeis, bevredig is. Die opieidingskursus in christelike lekeberading wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied word, het ten doel om die kursusgangers op te lei in teoretiese kennis en beradingsvaardighede. Die persoonlike groei van die 29

45 kursusgangers loop soos 'n goue draad deur die hele kursus en hou ten nouste verband met die onderlinge interaksie van die kursusgangers met mekaar, asook die interaksie tussen die kursusgangers en die dosente DIE EVALUERING VAN CHRISTELIKE LEKEBERADERS Die evaluering van christelike lekeberaders is baie belangrik en kan op twee vlakke geskied. Aan die een kant kan die opleiding wat die christelike lekeberader ondergaan geevalueer word om die effektiwiteit van die opleiding te bepaal en aan die ander kant is dit ook belangrik om die effektiwiteit van die beradingswerk wat die christelike lekeberader in die praktyk doen, te evalueer. In hierdie studie waarin die opleidingskursus vir christelike lekeberaders aan die Randse Afrikaanse Universiteit gedvalueer word, word daar slegs na die eersgenoemde aspek gekyk en wel in terme van teoretiese kennis, beradingsvaardighede en persoonlike groei Die evaluering van die opleiding vir christelike lekeberaders Tan (1991) se dat in die evaluering van die opleidingsprogramme vir christelike lekeberaders die volgende drie komponente in ag geneem moet word: Teoretiese kennis Dit is belangrik dat die teoretiese kennis wat deel uitmaak van die opleidingsprogram vir christelike lekeberaders gedvalueer moet word. Hierdie evaluering kan op 'n voor- en natoetsbasis geskied en daar kan gebruik gemaak word van selfevaluerings en/of 'n formele eksamen (Tan, 1991). Beradingsvaardighede Die opleiding in praktiese beradingsvaardighede wat deel uitmaak van die oplei- 30

46 dingsprogram vir christelike lekeberaders kan ook op 'n voor- en natoetsbasis geskied en daar kan gebruik gemaak word van selfevaluerings, geskrewe response op beradingsituasies of deur die evaluering van die christelike lekeberader tydens 'n beradingsessie deur ander opgeleide beraders (Tan, 1991). (3) Persoonlike groei In die opleiding van christelike lekeberaders is dit ook belangrik dat daar aandag gegee sal word aan die persoonlike groei van diegene wat die opleiding ondergaan. Persoonlike groei kan gemeet word deur onder andere die POI. Baie min navorsing is al egter oor die effektiwiteit van die opleidingsprogramme vir lekeberaders en christelike lekeberaders gedoen (Tan, 1987, 1991). Daar sal vervolgens stilgestaan word by van die navorsing waarin die opleidingsprogramme vir lekeberaders en christelike lekeberaders geevalueer is. In 'n navorsingstudie wat deur Most en Guerney (1983) onderneem is, is vyf huwelikspare (met 'n gemiddelde ouderdom van 26 jaar) as lekeberaders opgelei in 'n voorhuwelikse verrykingsprogram ("The Premarital Relationship Enhancement Program"). Die opleiding in die voorhuwelikse verrykingsprogram het oor 'n tydperk van drie maande gestrek. Een naweek per maand is vir opleiding gebruik. In die eerste maand (naweek 1) is die egpare opgelei in die basiese vaardighede ten opsigte van voorhuwelikse verryking ("Basic Skills Module"). In die tweede maand (naweek 2) het die egpare 'n opleidingsessie saam met reeds opgeleide beraders in voorhuwelikse verryking bygewoon ("Partial Leadership Module"). In die derde maand (naweek 3) het die egpare self die voorhuwelikse verrykingsprogram aan 12 verloofde egpare aangebied onder die supervisie van reeds opgeleide voorhuwelikse beraders ("Full Leadership Module"). Die egpare is in die volgende basiese vaardighede opgelei: (1) Module 1: Ekspressiewe vaardighede Die egpare is vaardighede wat hulle sou help om beter uitdrukking aan hulle gevoelens teenoor hulle huweliksmaats to gee, aangeleer. 31

47 Module 2: Empatiese responderingsvaardighede Die egpare is vaardighede om empatiese kommunikasie binne die huwelik te verhoog, aangeleer. Module 3: Rolveranderingsvaardighede In hierdie module is gekonsentreer op die bemeestering van die vermod om vanaf 'n empatiese rol na 'n ekpressiewe rol te beweeg. Module 4: Konflikhanteringsvaardighede Die egpare is konstruktiewe konflikhanteringsvaardighede aangeleer. Module 5: Fasiliteringsvaardighede In hierdie module is fasiliteringsvaardighede aangeleer, wat die kursusgangers in opleidingsverband sou kon gebruik. Module 6: Handhawingsvaardighede Hierdie vaardighede het ten doel om die egpare te help om al die ander vaardighede in hulle lewens te integreer, toe te pas en te handhaaf. Die evaluering van die egpare is op 'n voor- en natoetsbasis gedoen. Die resultate van die vyf egpare se opleiding sien soos volg daaruit: Die egpare se groei in kennis van die onderskeie vaardighede (module 1-6) Die egpare het in hulle kennis van die onderskeie vaardighede 'n beduidende groei getoon in al ses modules (module 1: 5%-peil van betekenis, module 2-6: 1%-peil van betekenis). Die egpare se groei in vertroue om onderrig te gee in die onderskeie vaardighede (module 1-6) Die egpare het beduidend gegroei in hulle vertroue om onderrig te gee in al ses die modules (module 1: 5%-peil van betekenis, module 2-6: 1%-peil van betekenis). 32

48 Die egpare se groei in kennis van kommunikasie en konflikhanteringsvaardighede Die egpare het beduidend gegroei (5%-peil van betekenis) in hulle kennis van kommunikasie en konflikhanteringsvaardighede. Die egpare se geskrewe response op probleemsituasies in die huwelik Die egpare het 'n beduidende groei getoon (1%-peil van betekenis) in die aantal positiewe geskrewe response (empatiese response) op probleemsituasies in die huwelik en daar was ook 'n beduidende afname (5%-peil van betekenis) in die aantal negatiewe stellings (nie-empatiese response) op probleemsituasies in die huwelik. Die egpare se response op probleemsituasies (rollespel) in die huwelik Die egpare het 'n beduidende groei getoon (1%-peil van betekenis) in die aanvaarding van ander en het ook 'n beduidende groei getoon (1%-peil van betekenis) ten opsigte van openheid teenoor eie gevoelens. Volgens hierdie navorsingsresultate is dit duidelik dat die egpare wat as lekeberaders opgelei is om voorhuwelikse verryking to doen, groei getoon het op verskeie vlakke soos hierbo uiteengesit. Daar is verder voor- en natoetsings gedoen op die 12 verloofde pare wat die voorhuwelikse verryking deurloop het. Hierdie voorhuwelikse verryking is deur die opgeleide egpare (lekeberaders) aangebied tydens die "Full Leadership Module". Die resultate kan sien soos volg daar uit: (1) Die verloofde pare se groei in kennis van die onderskeie vaardighede (module 1-4 & 6) Die egpare het in hulle kennis van die onderskeie vaardighede 'n beduidende groei getoon (1%-peil van betekenis). 33

49 Die verloofde pare se groei in kennis van kommunikasie en konflikhanteringsvaardighede Daar was wel 'n positiewe groei by die verloofde pare ten opsigte van die kennis van kommunikasie en konflikhanteringsvaardighede, maar die groei was niebeduidend gewees nie. Die verloofde pare se geskrewe response op probleemsituasies in die huwelik Die verloofde pare het 'n beduidende groei getoon (1%-peil van betekenis) in die aantal positiewe geskrewe response (empatiese response) op probleemsituasies in die huwelik en daar was ook 'n beduidende afname (5%-peil van betekenis) in die aantal negatiewe stellings (nie-empatiese response) op probleemsituasies in die huwelik. Die verloofde pare se response op probleemsituasies (rollespel) in die huwelik Die verloofde pare het 'n beduidende groei getoon (1%-peil van betekenis) in die aanvaarding van ander en het ook 'n beduidende groei getoon (1%-peil van betekenis) ten opsigte van openheid teenoor eie gevoelens. Volgens hierdie navorsingsresultate is dit duidelik dat die verloofde pare wat deur die egpare (lekeberaders) opgelei is in voorhuwelikse verryking, groei getoon het op verskeie vlakke soos hierbo uiteengesit. In die eerste plek is daar nie van 'n kontrole groepe in hierdie studie gebruik gemaak nie. In die tweede plek was die steekproewe baie klein (getroude pare: n = 10, verloofde pare: n = 24) wat moontlik 'n invloed op die geldigheid en betroubaarheid van die studie kon gehad het. In die derde plek kon die navorsers van nie-parametriese tegnieke gebruik gemaak het in die lig van die klein steekproewe wat gebruik is (R. Dittrich, persoonlike kommentaar, 1 Oktober 1996). Tan (1987) het die opleiding van 'n groep christelike lekeberaders in 'n plaaslike gemeente in London (Ontario, Kanada) gedvalueer. Die gemeente het 1000 lidmate (N = 1000) waarvan 40 lidmate (n = 40) die opleidingskursus bygewoon het, maar 34

50 slegs 27 lidmate (n = 27) het aan die voor- en natoetsings deelgeneem. Die groep van 27 het uit 10 mans en 17 dames bestaan, met 'n gemiddelde ouderdom van 40 jaar. Die opleidingsprogram het oor 6 maande gestrek met 2 opleidingsessies van 3 uur elk per week. 'n Kort uiteensetting van die kursus sien soos volg daar uit: Sessie 1: Sessie 2: Sessie 3: Sessie 4: Sessie 5: Sessie 6: Sessie 7: Sessie 8: Sessie 9: Sessie 10: Sessie 11: Sessie 12: 'n GeIntegreerde model vir christelike berading. Basiese onderhoudsvaardighede. Belangrike beradingsteoried en metodes. Persoonlike groei (berader) en die voorkoming van "burn-out". Depressie. Aggressie. Angs. Seksualiteit. Huweliks- en gesinsberading. Geestelike probleme. Die verwysing van kliente. Die vestiging van 'n beradingsdiens in 'n plaaslike gemeente. Die groep is deur middel van 'n self evalueringsvraelys gedvalueer en geen kontrole groep is tydens hierdie studie gebruik nie. Tan (1987, p59) som die resultate van hierdie ondersoek soos volg op: "Trainees rated themselves as significantly more knowledgeable about counselling and christian counselling, more competent in counselling and christian counselling, and more confidence in their competence in counselling and christian counselling". Die verskil tussen die voor- en natoetstellings was statisties beduidend op die 1%-peil van betekenis vir al ses die veranderlikes. In hierdie studie is daar ook nie van enige kontrole groepe gebruik gemaak nie wat die betroubaarheid en geldigheid van die studie onder verdenking plaas. Daar is verder ook net van selfevalueringsvraelyste gebruik gemaak wat die objektiwiteit van die studie bevraagteken. 35

51 Tan (1991) gee in sy boek "Lay Counselling: Equipping Christians for a Helping Ministry" 'n kort opsomming van twee navorsingstudies waarin die opleidingskursusse vir christelike lekeberaders gedvalueer is. Die eerste navorsingstudie is deur Tan en Sarff gedoen. Die navorsers het in 'n Chinese Evangeliese Kerk voor- en natoetsings deur middel van selfevalueringsvraelyste gedoen met 'n groep lekeberaders wat opleiding in beradingswerk ontvang het. Die resultate het getoon dat die lekeberaders gegroei het in die teoretiese kennis van beradigswerk en die toepassing van beradingsvaardighede (Tan, 1991). Daar is geen kontrole groep in hierdie studie gebruik nie. Kritiek teen hierdie studie is dat daar geen kontrole groep aanwesig was nie en dat daar ook van selfevalueringsvraelyste gebruik gemaak is. Hierdeur word die geldigheid, betroubaarheid en objektiwiteit van hierdie studie onder verdenking geplaas. Die tweede navorsingstudie is deur Jernigan, Tan en Gorsuch gedoen. Die navorsers het voor- en natoetsings gedoen deur middel van 'n self evalueringsvraelys op 'n groep lekeberaders wat opleiding in beradingswerk ontvang het. Hierdie navorsing het wel 'n kontrole groep (Bybeistudiegroep) ingesluit. Die christelike lekeberaders en die lede van die bybeistudiegroep was lidmate van dieselfde gemeente. Die navorsing het gewys dat die lekeberaders beduidend gegroei het in die kennis van beradingswerk, die toepassing van beradingsvaardighede en die vertroue om beradingswerk to kan doen in vergelyking met die kontrole groep (Tan, 1991). Die gebruik van selfevalueringsvraelyste in hierdie studie kan as kritiek teen die betrokke studie se objektiwiteit ingebring word, wat moontlik die geldigheid en betroubaarheid van die studie kon beinvloed het. Opsommend verklaar Tan (1991) dat dit uit die bogenoemde navorsing blyk dat lekeberaders wat opleiding ondergaan en ervaring in beradingswerk opgedoen het, 36

52 meer effektief beradingswerk doen. Hattie, Sharpley en Rogers (1984) ondersteun hierdie siening van Tan (1991). Die betroubaarheid, geldigheid en objektiwiteit van die bogenoemde studies is onder verdenking en daar word in hierdie betrokke studie gepoog om die swakhede van hierdie navorsingstudies uit te skakel en wel op die volgende maniere: Kontrole groep Behalwe in die geval van Jernigan, Tan en Gorsuch (in Tan 1991) is daar in die bogenoemde studies nie van kontrole groepe gebruik gemaak nie. Die afwesigheid van 'n kontrole groep laat die vraag ontstaan of die opleidingsprogram, die aanbieders, die navorser, die navorsingskonteks, die meetinstrumente of die kursusgangers self die groei wat in die resultate gerapporteer word, bewerkstellig het (Mouton & Marais, 1990). Mouton en Marais (1990) is van mening dat wanneer betekenisvolle resultate met die eksperimentele groep verkry word en nie met die kontrole groep nie, die afleiding gemaak sou kon word dat die eksperimentele manipulasie (opleidingsprogram) vir die spesifieke gedragsverskille verantwoordelik was. In die betrokke studie is daar van 'n kontrole groep (N.G. Kerk Lidmate: Magalieskruin) gebruik gemaak om sodoende te verseker dat die effektiwiteit van die opleidingsprogram gedvallueer word. Meetinstrumente In die bogenoemde studies is daar baie van selfevalueringsvraelyste gebruik gemaak. Dit laat 'n vraagteken ontstaan ten opsigte van die objektiwiteit van hierdie navorsingstudies. In die betrokke studie word daar van gestandaardiseerde meetinstrumente gebruik gemaak om beradingsvaardighede (GAIT) en persoonlike groei (P01) te meet. Hierdeur word daar gepoog om die objektiwiteit van hierdie navorsingstudie te verhoog. Aanbieders In hierdie studie is daar van ses dosente gebruik gemaak wat getikte lesings aan kursusgangers beskikbaar gestel het. Deur gebruik te maak van verskillende 37

53 dosente word die moontlikheid dat 'n dosent en nie die opleidingsprogram vir die groei van die kursusgangers verantwoordelik is, geminimaliseer Die evaluering van die effektiwiteit van christelike lekeberaders Die vraag wat onder hierdie afdeling gevra moet word, is: "Hoe effektief is christelike lekeberading in die praktyk?" Indien daar in die algemeen na die effektiwiteit van lekeberaders gekyk word, dui die literatuur op drie moontlike antwoorde op die bogenoemde vraag. In die eerste plek is daar navorsers wat van mening is dat lekeberaders net so effektief is of selfs effektiewer is as professionele terapeute (Collins, 1987; Durlak, 1979; Hattie et al., 1984; Tan, 1991). In die tweede plek dui die navorsing daarop dat daar geen verskil is tussen die effektiwiteit van professionele terapeute en lekeberaders nie (Berman & Norton, 1985; Cole, Oetting & Miskimins, 1969; Russell & Wise, 1976; Weinman, Kleiner, Yu & Tillson, 1974). In die derde plek is daar navorsers wat weer van mening is dat professionele terapeute meer effektief is as lekeberaders (Carey & Burish, 1987; Evans, 1979 (in Nietzel & Fisher, 1981); Ottomanelli, 1978 (in Nietzel & Fisher, 1981)). Durlak (1979) gee 'n oorsig oor 42 studies waarin die effektiwiteit van lekeberaders en professionele terapeute met mekaar vergelyk word. Professionele terapeute word gesien as persone wat 'n nagraadse opleiding ondergaan het in psigiatrie, sielkunde of maatskaplike werk. Lekeberaders het geen nagraadse opleiding in enige van die bogenoemde dissiplines nie. Durlak (1979) het gebruik gemaak van Luborsky, Singer en Luborsky (1975)(in Durlak, 1979; in Nietzel & Fisher, 1981) se 13 metodologiese kriteria vir die evaluering van terapeutiese uitkomste om die 42 studies wat deel gevorm het van die navorsing, to evalueer. Die 42 studies word in vyf groepe gegroepeer en die belangrikste inligting wat uit hierdie studie na yore gekom het, word in die volgende vyf tabelle weergegee. In kolom een word die studie wat gedoen is weergegee. Daar word gespesifiseer 38

54 van watter lekeberaders daar gebruik gemaak is (LB), asook die aantal lekeberaders in verhouding tot die aantal professionele terapeute in hakies wat in die studie gebruik is. Verder word die tipe kliente (KL) en die aantal respondente wat aan die studie deelgeneem het in hakies weergegee. Die jaar waarin die studie onderneem is word in kolom twee gerapporteer en in kolom drie word die kwaliteit van die navorsingstudie volgens die Luborsky, Singer en Luborsky (1975)(in Durlak, 1979; in Nietzel & Fisher, 1981) se 13 metodologiese kriteria vir die evaluering van terapeutiese uitkomste, uiteengesit (A: hoe kwaliteit navorsing, C: gemiddelde kwaliteit navorsing, E: lae kwaliteit navorsing). In kolom vier word daar aangedui of professionele terapeute (PT) of lekeberaders (LB) die effektiefste beradingswerk gedoen het en of daar geen verskil in die effektiwiteit van hierdie twee groepe was nie. Tabel 2.1 Groep 1: Individuele en groep psigoterapie (19 studies) STUDIE JAAR K PT/LB 1. Ellsworth 1968 A LB LB: Psigiatriese assistente (?:?) KL: Psigiatriese pasiente (327) 2. Jensen 1961 B Geen LB: Verpleegsters (?:3) KL: Psigiatriese pasiente (75) 3. Karlsruher 1976 B Geen LB: Universiteitstudente (20:6) KL: Skool kinders (60) 4. Miles, McLean & Maurice 1976 B Geen LB: Mediese studente (60:27) KL: Psigiatriese pasiente (120) 5. O'Brien, Hamm, Ray, Pierce, Luborsky & Mintz 1972 B Geen LB: Mediese studente (4:12) KL: Psigiatriese pasiente (86) 6. Truax 1967 B LB LB: Volwasse vroue (4:4) KL: Beroepsvoorligting kliente (300) 7. Truax & Lister 1970 B LB LB: Volwasse vroue (4:4) KL: Beroepsvoorligting kliente (168) 8. Weinman, Kleiner, Yu & Tillson 1974 B Geen LB: Gemeenskapswerkers (?:?) 39

55 STUDIE JAAR K PT/LB KL: Psigiatriese pasiente (179) 9. Anker & Walsh 1961 C LB LB: Arbeidsterapeut (1:1) KL: Psigiatriese pasi8nte (56) 10. Appleby 1963 C Geen LB: Psigiatriese assistente (?:?) KL: Psigiatriese pasiente (53) 11. Colarelli & Siegel 1966 C Geen LB: Psigiatriese assistente (8:?) KL: Psigiatriese pasiente (477) 12. Cole, Oetting & Miskimins 1969 C Geen LB: Volwasse vroue (2:2) KL: Jeugmisdadigers (22) 13. Engelkes & Roberts 1970 C Geen LB: Volwasse beraders (142:67) KL: Beroepsvoorligting kliente (1502) 14. Mosher, Menn & Matthews 1975 C LB LB: Volwasse beraders (6:?) KL: Psigiatriese pasiente (44) 15. Poser 1966 C LB LB: Universiteitstudente (11:15) KL: Psigiatriese pasiente (295) 16. Sheldon 1964 C PT LB: Dokters en verpleegsters (?:?) KL: Psigiatriese pasiente (83) 17. Mendel & Rapport 1963 D Geen LB: Psigiatriese assistente (?:?) KL: Psigiatriese pasiente (166) 18. Covner 1969 E Geen LB: Gemeenskapswerkers (?:?) KL: Alkoholiste (?) 19. Magoon & Golann 1966 E Geen LB: Volwasse vroue (8:?) KL: Psigiatriese pasiente (?) Tabel 2.2 Groep 2: Voorligting en berading aan universiteitstudente (4 studies) STUDIE JAAR N PT/LB Zunker & Brown LB: Universiteitstudente (8:4) KL: Universiteitstudente (320) Brown Myers A C LB Geen 40

56 STUDIE JAAR N PT/LB LB: Universiteitstudente (?:?) KL: Universiteitstudente (303) Zultowski & Catron 1976 C Geen LB: Universiteitstudente (10:?) KL: Universiteitstudente (188) Murray 1972 C Geen LB: Universiteitstudente (20:9) KL: Universiteitstudente (166) Tabel 2.3 Groep 3: Krisisintervensie met volwassenes (3 studies) STUDIE JAAR K PT/LB Knickerbocker & McGee 1973 B LB LB: Gemeenskapswerkers (65:27) KL: Volwassenes in 'n krisis (92) De Vol 1976 E Geen LB: Volwasse beraders (4:5) KL: Volwassenes in 'n krisis (45) Getz, Fujita & Allen 1975 E Geen LB: Gemeenskapswerkers (?:?) KL: Volwassenes in 'n krisis (104) Tabel 2.4 Groep 4: Intervensies gerig op spesifieke teikengroepe (13 studies) STUDIE JAAR N PT/LB 27. Kazadin 1975 A Geen LB: Universiteitstudente (?:?) KL: Nie-selfgeldende persone (54) 28. Lick & Heffer 1977 A Geen LB: Universiteitstudente (1:1) KL: Volwassenes met insomnia (40) 29. Moleski & Tosi 1976 A Geen LB: Spraak patoloog (1:1) KL: Volwassenes wat hakkel (20) 30. Elliot & Denny 1975 B Geen LB: Universiteitstudente (3:1) KL: Oorgewig studente (45) 31. Levenberg & Wagner 1976 B Geen LB: Gesondheidsbeampte (1:1) KL: Volwassenes wat rook (54) 41

57 STUDIE JAAR N PT/LB 32. Levitz & Stunkard 1974 B PT LB: Gemeenskapswerkers (8:4) KL: Oorgewig volwassenes (234) 33. Lindstrom, Balch & Reese 1976 B Geen LB: Universiteitstudente (6:8) KL: Oorgewig studente (68) 34. Penick, Filion, Fox & Stunkard 1971 B Geen LB: Volwasse beraders (2:1) KL: Oorgewig volwassenes (32) 35. Rusell & Wise 1976 B Geen LB: Universiteitstudente (3:3) KL: Studente met spraakprobleme as gevoig van angs (42) 36. Ryan, Kral! & Hodges 1976 B Geen LB: Universiteitstudente (1:2) KL: Studente met eksamenangs (72) 37. Werry & Cohrssen 1965 C LB LB: Ouers (22:4) KL: Kinders met enurese (70) 38. De Leon & Mandell 1966 D LB LB: Ouers (56:4) KL: Kinders met enurese (87) 39. Fremouw & Harmatz 1975 D Geen LB: Universiteitstudente (11:1) KL: Studente met spraakprobleme as gevoig van angs (30) Tabel 2.5 Groep 5: Ander intervensies (3 studies) STUDIE JAAR K PT/LB 40. Lamb & Clack 1974 B LB LB: Universiteitstudente (?:2) KL: Universiteitstudente (1192) 41. Schortinghuis & Frohman 1974 C LB LB: Gemeenskapswerkers (4:3) KL: Kinders met gestremdhede (37) 42. Wolff 1969 D Geen LB: Universiteitstudente (4:4) KL: Universiteitstudente (88) Volgens hierdie navorsingstudie het Durlak (1979) tot die volgende gevolgtrekking gekom dat lekeberaders net so effektief is of selfs effektiewer is as professionele 42

58 terapeute. Nietzel en Fisher (1981) het in 'n artikel kommentaar op die navorsing van Durlak (1979) gelewer en die volgende probleme met die navorsing geklentifiseer: Bruikbare studies "Taking into account problems of internal validity, unsatisfactory designation of professional/paraprofessional status, and inadequately evaluated or reported outcomes, we believe only five of Durlak's 42 studies provide evidence on the comparative effectiveness of professional and paraprofessional therapists (Nietzel & Fisher, 1981). Die vyf studies waarna Nietzel en Fisher (1981) verwys is: Cole, Oetting en Miskimins (1969); Russell en Wise (1976); Truax (1967); Truax en Lister (1970); asook Weinman et al. (1974). Bruikbaarheid van lekeberaders In die gevalle van Truax (1967)(in Durlak, 1979) en Truax en Lister (1970)(in Durlak, 1979) was die hulpverlening van die lekeberaders meer effektief as die hulpverlening van die professionele terapeute gewees. In die gevalle van Cole, Oetting en Miskimins (1969); Russell en Wise (1976); asook Weinman et al. (1974) was daar geen beduidende verskille in die effektiwiteit van die lekeberaders en professionele terapeute se hulpverlening gewees nie. Die werk van Russell en Wise (1976) is twee jaar later deur Shelton en Madrazo- Peterson (1978)(in Nietzel en Fisher, 1981) herhaal en daar was weer geen beduidende verskil in die effektiwiteit van die lekeberaders en professionele terapeute se hulpverlening nie. Nietzel en Fisher (1981) erken in hulle kommentaar op Durlak (1979) dat lekeberaders wel onder die supervisie van professionele terapeute gebruik kan word. Hierdie navorsers stem egter nie met Durlak (1979) saam dat lekeberaders net so effektief of selfs effektiewer as professionele terapeute is nie. 43

59 Metodologiese probleme Soos genoem het Durlak (1979) gebruik gemaak van Luborsky, Singer en Luborsky (1975)(in Durlak, 1979; in Nietzel & Fisher, 1981) se 13 metodologiese kriteria vir die evaluering van terapeutiese uitkomste om die 42 studies wat deel gevorm het van Durlak (1979) se navorsing, te evalueer. Nietzel en Fisher (1981) vind hierdie metode van werk onaanvaarbaar omrede 'n groot aantal uiteenlopende studies aan dieselfde stel kriteria onderwerp word in 'n poging om tot 'n algemene gevolgtrekking te kom. Nietzel en Fisher (1981) is van mening dat baie van die studies wat Durlak (1979) opgesom het, nie werklik die vraag na die effektiwiteit van professionele terapeute versus die effektiwiteit van lekeberaders probeer beantwoord nie. Die gebruik van data wat nie werklik probeer om die bogenoemde vraag te beantwoord nie, maar wel tog daarvoor aangewend word, kan baie misleidend wees. "Poor data may be worse than no data at all, because poor data can mislead; they may prematurely discourage more thorough, thoughtful investigations of phenomena about which we have only an imprecise and wayward understanding" (Nietzel & Fisher, 1981, p564). Resente navorsing Nietzel en Fisher (1981) wys daarop dat navorsing wat ná die werk van Durlak (1979) gedoen is, daarop dui dat professionele terapeute meer effektiewe beradingswerk as lekeberaders doen. Die eerste studie is di6 van Evans (1979)(in Nietzel & Fisher, 1981). In hierdie studie is hulpverlening gedoen deur professionele terapeute en lekeberaders met studente wat seksuele disfunksies het. Oor die kort termyn (na afloop van die beradingswerk) was daar geen verskil in die effektiwiteit van die professionele terapeute en lekeberaders nie. In 'n opvolgstudie na een jaar "clients of professionals showed less 'backsliding" (Nietzel & Fisher, 1981) in vergelyking met die kliente van lekeberaders. In terme van ernstige problematiek kan die afleiding uit hierdie navorsing gemaak word dat professionele terapeute meer effektiewe 44

60 beradingswerk doen as lekeberaders. Die vraag kan egter gevra word of dieselfde afleiding ten opsigte van normale lewensproblematiek gemaak kan word. Die tweede studie is gedoen deur Ottomanelli (1978)(in Nietzel & Fisher, 1981). Ottomanelli het navorsing oor die behandeling van dwelmverslaafdes deur professionele terapeute (sielkundiges en lekeberaders (gerehabiliteerde dwelmverslaafdes) gedoen. Die navorsing het getoon dat die dwelmverslaafdes wat deur die professionele terapeute behandel is hoer tellings op sekere skale van die "Minnesota Multiphasic Personality Inventory" na behandeling behaal het in vergelyking met die dwelmverslaafdes wat deur die lekeberaders' behandel is. Kritiek teen hierdie navorsingstudie is dat daar net van een meetinstrument gebruik gemaak is. Baie meer kritiek sou seker teen die werk van Durlak (1979) ingebring kon word, maar hierdie navorser het nietemin 'n akademiese debat aan die gang gesit wat navorsers weer opnuut laat kyk het na die effektiwiteit van lekeberaders en hulle rol binne die veld van menslike hulpverlening. In hierdie opsig het Durlak (1979) 'n baie belangrike bydrae gelewer. Hattie et a/., (1984) het met hulle navorsing oor die vraag na die effektiwiteit van professionele terapeute versus die effektiwiteit van lekeberaders tot hierdie debat toegetree. Hierdie navorsers het 39 studies van Durlak (1979) se navorsing in hulle navorsing (uitgesonder Truax, 1967; Covner, 1969; Magoon & Golaan, 1966) gebruik, tesame met vier ander navorsingstudies wat nie met Durlak (1979) se oorsig beskikbaar was nie (Evans, 1979 (in Nietzel & Fisher, 1981); Gomez-Schwartz, 1978 (in Nietzel & Fisher, 1981); Ottomanelli, 1978 (in Nietzel & Fisher, 1981) en Shelton & Madrazo-Peterson, 1978 (in Nietzel & Fisher, 1981)). Die meta-analise tegniek van Glass (1976, 1978)(in Hattie et al., 1984), Glass en Smith (1979)(in Hattie et al., 1984) en Smith en Glass (1977)(in Hattie et al., 1984) is toegepas om die vraag na die effektiwiteit van professionele terapeute versus die effektiwiteit van lekeberaders to probeer beantwoord. 45

61 Hierdie navorsers het tot die gevolgtrekking gekom dat lekeberaders as 'n effektiewe alternatief tot professionele terapeute binne die kader van menslike hulpverlening gesien moet word (Hattie et a/., 1984). Die navorsing wat onder andere deur Truax (1967)(in Durlak, 1979) en Truax en Lister (1970)(in Durlak, 1979) gedoen is ondersteun die bevindinge van Durlak (1979) en Hattie et al. (1984) dat lekeberaders net so effektief of selfs effektiewer as professionele terapeute is. Berman en Norton (1985) het in hulle navorsing 11 van Hattie et al. (1984) se studies as problematies geidentifiseer en van die 32 oorblywende studies gebruik gemaak om die vraag na die relatiewe effektiwiteit van professionele terapeute versus die effektiwiteit van lekeberaders to probeer beantwoord. Die studies wat hulle nie gebruik het nie was: Brown en Myers (1975); De Leon en Mandell (1966); Jensen (1961); Knickerbocker en McGee (1973); Lamb en Clack (1974); Moleski en Tosi (1976); Murray (1972); Penick, Filion, Fox en Stunkard (1971); Zultowski en Catron (1976); Zunker en Brown (1966) asook Werry en Cohrssen (1965). Die bevindinge waartoe Berman en Norton (1985) in hulle navorsing gekom het, dui daarop dat hulle geen bewyse gevind het dat lekeberaders meer effektief is as professionele terapeute nie. Hulle navorsing dui verder daarop dat lekeberaders en professionele terapeute dieselfde mate van verandering in kliente bewerkstellig. Die navorsing wat onder andere deur Cole, Oetting en Miskimins (1969); Russell en Wise (1976); asook Weinman et al. (1974) gedoen is, ondersteun die bevindinge van Berman en Norton (1985) dat daar nie 'n verskil in die effektiwiteit van professionele terapeute en lekeberaders is nie. Carey en Burish (1987) het navorsing met 45 kankerpasiente wat chemoterapie ontvang het (vyf sessies) gedoen. Die groep was saamgestel uit 25 vrouens en 20 mans en die respondente se ouderdomme het gewissel tussen jaar met 'n gemiddelde ouderdom van 49,1 jaar. Al hierdie kankerpasiente het (a) met vorige 46

62 chemoterapie angs en naarheid voor die behandeling beleef en (b) sou met die huidige behandeling moontlik post-chemoterapeutiese naarheid en vomering ervaar. Die 45 kankerpasiente is ewekansig in vier groepe verdeel. Die eerste groep het standaard chemoterapie tesame met progressiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome ontvang. Hierdie groep se behandeling is gedoen deur professionele terapeute: een kliniese sielkundige, twee doktorale studente in kliniese sielkunde en een onkologiese verpleegster. Die tweede groep het standaard chemoterapie tesame met progressiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome ontvang. Hierdie groep se behandeling is gedoen deur vier lekeberaders wat geen nagraadse opleiding in 'n mediese rigting, sielkunde of verpleegkunde ondergaan het nie. Die lekeberaders het wel opleiding ondergaan ten opsigte van die aard van kanker, chemoterapie, klassieke kondisionering en gedragsterapie. Die lekeberaders moes verder hulle vaardigheid in die toepassing van progressiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome aan 'n professionele terapeut demonstreer en vertroue uitspreek in hulle vermod om hierdie toepassing met pasiente to doen. Die derde groep het standaard chemoterapie ontvang tesame met progressiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome. Hierdie groep se behandeling is toegepas deur middel van 'n oudioband. Die vierde groep het net standaard chemoterapie ondergaan. Die volgende reslultate het uit hierdie studie na yore gekom: Professionele terapeute versus standaard chemoterapie Die pasiente van groep een (professionele terapeute) het na chemoterapie 'n laer hartklop en asemhalingstempo gehad, het Iaer angsvlakke tydens chemoterapie gehad en het ook meer geeet in die drie dae na die chemoterapie behandeling in vergelyking met die pasiente van groep vier wat net standaard chemoterapie ontvang het (Carey & Burish, 1987). Professionele terapeute versus lekeberaders Die professionele terapeute was effektiewer in die toepassing van progressiewe 47

63 ontspanningsterapie en begeleide dagdrome in vergelyking met die lekeberaders se toepassing van dieselfde tegnieke. Die pasiente wat deur die professionele terapeute opgelei is, was beter toegerus om hulle hartklop, asemhaling en angsvlakke te beheer voor en na chemoterapie in vergelyking met die pasiente wat deur lekeberaders opgelei is (Carey & Burish, 1987). Die navorsers gee die volgende drie moontlike verklarings vir hierdie verskynsel: Die professionele terapeute het meer kliniese ervaring gehad as wat die geval met die lekeberaders was. Die professionele terapeute het 'n hoer viak van vaardigheid gedemonstreer in die toepassing van progressiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome as wat die geval met die lekeberaders was. In vergelyking met die professionele terapeute het die hospitaal milieu moontlik 'n groter impak op die werksaamhede van die lekeberaders gehad. Professionele terapeute versus die oudioband Die pasiente van groep een was beter toegerus en voorberei vir die toediening van chemoterapie as diegene wat opleiding ondergaan het deur middel van 'n oudioband (Carey & Burish, 1987). Die pasiente van groep een het beter en meer gedet as diegene wat opleiding met 'n oudioband ondergaan het (Carey & Burish, 1987). Lekeberaders versus oudioband versus standaard chemoterapie Die resultate van hierdie navorsing dui daarop dat daar nie 'n beduidende verskil was tussen die pasiente van groep twee (lekeberaders), groep drie (oudioband) en groep vier (standaard chemoterapie) ten opsigte van die benutting van ontspanningsterapie in die konteks van chemoterapie nie. Hierdie resultate toon aan dat 'n terapeutiese verhouding met 'n professionele terapeut noodsaaklik is vir die kanker pasient om werklik baat te vind by progressiewe ontspanningsterapie (Carey & Burish, 1987). 48

64 Carey en Burish (1987) se resultate kan soos voig opgesom word: Die toepassing van progessiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome deur professionele terapeute saam met chemoterapie het die angsvlakke van pasiente asook die fisiologiese opwekking (hartklop en asemhaling) verlaag in vergelyking met die ander groep. Die kosinname van die pasiente wat progressiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome deur professionele terapeute saam met chemoterapie ontvang het, het na die chemoterapie behandeling toegeneem in vergelyking met die ander groepe. Die toepassing van progressiewe ontspanningsterapie en begeleide dagdrome deur lekeberaders en oudioband met die toediening van chemoterapie het nie die simptome van pasiente meer verlig as diegene wat net standaard chemoterapie ontvang het nie. Die navorsing wat onder andere deur Evans (1979)(in Nietzel & Fisher, 1981) en Ottomanelli (1978)(in Nietzel & Fisher, 1981) gedoen is ondersteun die bevindinge van Carey en Burish (1987) dat professionele terapeute meer effektief as lekeberaders is. Die volgende gevolgtrekkings kan uit die oorsig oor die bestaande literatuur gemaak word: (1) Die effektiwiteit van lekeberaders Die vraag na die effektiwiteit van lekeberading in vergelyking met professionele terapeute is nog lank nie finaal beantwoord nie. Die literatuur oor hierdie aspek dui daarop dat lekeberaders net so effektief of selfs effektiewer as professionele terapeute is, Of dat daar geen verskil tussen die effektiwiteit van lekeberaders en professionele terapeute is nie, Of dat professionele terapeute meer effektief as lekeberaders is. Niezel en Fisher (1981, p564) se dat navorsers slegs 'n "imprecise and wayward understanding" van hierdie saak het en dat bale meer goed deurdagte wetenskaplike navorsing hieroor nodig is. 49

65 Dit is verder belangrik dat navorsers nie by die vraag oor effektiwiteit sal bly nie, maar 'n stap verder sal gaan en aandag sal begin gee aan die rolle van die professionele terapeut en lekeberader binne die kader van geestesgesondheid. (2) Die rol van professionele terapeute en lekeberaders Die oorsig oor die literatuur wat verband hou met die effektiwiteit van professionele terapeute versus die effektiwiteit van lekeberaders, dui daarop dat professionele terapeute sowel as lekeberaders elk 'n belangrike rol binne die veld van menslike hulpverlening vervul. Bergin (1988) verwys na die navorsing van Burlingame en Barlow wat bevind het dat klionte wat groepterapie ondergaan wat deur professionele terapeute sowel as lekeberaders gelei word, aansienlik verbeter het in vergelyking met kliente wat op 'n waglys geplaas is. Die kliente het dus bast gevind by die terapie wat deur die professionele terapeute sowel as lekeberaders gedoen is. Hattie et al. (1984) ondersteun hierdie siening en is van mening dat daar genoegsame bewyse is dat lekeberaders as 'n effektiewe toevoeging tot die veld van menslike hulpverlening beskou moet word. Daar moet dus nie net stilgestaan word by die effektiwiteit van professionele terapeute versus die effektiwiteit van lekeberaders nie, maar die aanname moet gemaak word dat albei 'n bydrae binne die geestesgesondheidsveld kan en moet lewer. Alhoewel daar al navorsing oor die effektiwiteit van lekeberading gedoen is, bestaan daar egter op die huidige oomblik 'n groot tekort aan wetenskaplike gefundeerde navorsing oor die effektiwiteit van christelike lekeberading (Collins, 1987). Hierdie leemte laat die vraag oor die effektiwiteit van chirstelike lekeberaders onbeantwoord. In die volgende hoofstuk gaan daar na die opleidingsprogram wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied word, gekyk word. 50

66 HOOFSTUK 3 'N OPLEIDINGSPROGRAM VIR CHRISTELIKE LEKEBERADERS AAN DIE RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT In hierdie hoofstuk word daar 'n oorsig gegee van die modules van die opleidingskursus vir christelike lekeberaders aan die Randse Afrikaanse Universiteit. Die kursus bestaan uit 15 modules waarvan 11 modules onder teoretiese kennis resorteer, drie modules onder beradingsvaardighede val en een module onder persoonlike groei tuishoort. Die kursus is oor 'n tydperk van een jaar aangebied (Julie Ainie 1995) en het uit 30 lesings van twee ure elk bestaan. 3.1 KOMPONENT 1: TEORETIESE KENNIS Fundering van christelike lekeberading (1) Bybelse fundering vir christelike lekeberading Die beginsel van christelike lekeberading Die beginsel van lekeberading word al in die Ou Tesament in Eksodus 18:18 (Die (Bybel, 1989) aangetref. Moses se skoonpa, Jetro, vermaan vir Moses omrede hy almal alleen te woord staan. In Eksodus 18:21 (Die Bybel, 1989, p68) sien ons dat Moses "bekwame manne uitsoek" ("leke") om horn in sy taak by te staan. Die algemene en spesifieke roeping van die gelowige Elke gelowige het volgens 1 Petrus 2:9 (Die Bybel, 1989) in die eerste plek 'n algemene roeping. Dit impliseer dat alle gelowiges geroep is om die Evangelie te verkondig. In die tweede plek maak Romeine 12:6-8 (Die Bybel, 1989) dit duidelik dat daar 'n verskeidenheid van genadegawes (Grieks: charismata) is. Elke gelowige is toegerus met 'n ander genadegawe, waarmee hy sy roeping moet vervul. Behoefte aan christelike lekeberading Daar is ook in hierdie afdeling gekyk na die behoefte aan christelike lekeberading 51

67 in die lig van die toenemende lewensproblematiek wat mense ervaar en die tekort aan professionele beraders wat tans ondervind word (Van der Spuy, 1994a). (2) Paraklese die proprium Die Heilige Gees as die Parakleet Die Heilige Gees word as die Parakleet (Grieks: parakietos) in Johannes 14:16,26; 15:26 en 16:7 (Die Bybel, 1989) voorgestel. Die Griekse woord parakietos beteken advokaat. Die werk van die Heilige Gees is dus om 'n raadsman te wees, voorspraak te doen, bemoediger te wees, vertroosting te bied, 'n helper en pleitbesorger te wees. Aangesien hierdie aspekte van die werk van die Heilige Gees die kernaspekte vorm van die werk wat die gelowige in christelike lekeberading doen, is christelike lekeberading 'n voortsetting van die werk van die Heilige Gees. Paraklese as 'n genadegawe aan alle gelowiges Paraklese (Grieks: parakaleo/parakalein) wat die volgende betekenisnuanses het - help, bemoedig, vermaan en troos - is volgens Romeine 12:8 (Die Bybel, 1989) een van die algemene genadegawes wat aan gelowiges gegee word vir die onderlinge sorg van gelowiges teenoor mekaar in die gemeente. Tan (1991) is van mening dat paraklese ook 'n spesiale genadegawe is wat aan sekere gelowiges gegee word en deur hulle in die gemeente beoefen moet word. Firet (1974) se dat naas verkondiging (Grieks: kerugma) en onderrig (Grieks: didache) daar 'n derde geloofshandeling is wat deur sekere gelowiges in die gemeente beoefen moet word, naamlik paraklese. (3) Definisie en unieke eienskappe van christelike lekeberading (a) Definisie van christelike lekeberading "Christelike berading is die daarstel van 'n helpende-verhouding waarin die gelowige berader, deur middel van teologiese en psigologiese insigte ander help om hulle eie probleme te verstaan en op te los in ooreenstemming met die Woord, binne die liefdevolle helpende-gemeenskap van gelowiges, onder die dinamiese krag van die Heilige Gees wat groei na Christus fasiliteer en tot stand bring" (Van der 52

68 Spuy, 1994a, p17). Hierdie uitgangspunt word ondersteun deur Crabb (1977), Collins (1988) en Tan (1991). (b) Unieke eienskappe van christelike lekeberading (Van der Spuy, 1994a) Die werk wat binne die veld van die christelike lekeberading gedoen word, word gedoen in en deur die Iiefde van God. Die werk van die Heilige Gees is onmisbaar binne die veld van die christelike lekeberading. Christelike lekeberading poog om op 'n holistiese manier na die mens te kyk. Die mens kan sy voile potensiaal bereik in Christus. Christelike lekeberading moet sover moontlik plaasvind vanuit die ondersteunende gemeenskap van gelowiges in die plaaslike gemeente. Die Bybel word as die finale gesag aanvaar, alhoewel dit nie as 'n beradershandboek beskou word nie. (4) Die christelike lekeberader Van der Spuy (1994a, p19) noem vier soorte christelike lekeberaders wat nie 'n positiewe bydrae tot hulpverlening sal!ewer nie. Hy stel dit soos volg: Nuuskierige helper: Die berader doen hulpverlening uit blote nuuskierigheid. Eensame helper: Die berader doen hulpverlening om sy eie eensaamheid te verdryf. Outoritere helper: Die berader se hulpverlening is bale wetties van aard. Reddende helper: Die berader neem die verantwoordelikheid van ander se probleme oor. Van der Spuy (1994a) gaan verder en is van mening dat die volgende kwaliteite belangrik is vir die christelike lekeberader om 'n effektiewe hulpverlener te wees: 'n Dinamiese en persoonlike verhouding met die Here. 'n Grondige en toepaslike kennis van die Bybel. 53

69 'n Goeie teoretiese kennis (teologies en sielkundig) van beradingswerk. 'n Deeglike kennis van beradingsvaardighede en die toepassing daarvan. 'n Gesindheid van onvoorwaardelike aanvaarding teenoor ander mense. Integrasie tussen teologie en sielkunde In die opleidingskursus word van die vertrekpunt uitgegaan dat die geopenbaarde waarheid in die Bybel sowel as die ontdekte waarheid deur die beoefening van die wetenskap, God se waarheid is, met die voorbehoud dat die ontdekte waarheid ondergeskik is aan die geopenbaarde waarheid. 'n Bybelse model vir christelike lekeberaders Die Bybelse model wat in hierdie module behandel is, staan bekend as die Paraklese-model van Van der Spuy (1994a) en sien soos volg daaruit: Fase 1: Kaleo Kaleo is 'n Griekse woord wat daarop dui dat die berader in 'n helpende verhouding met die persoon in nood tree. Fase 2: Photismo Die Griekse woord photismo dui op die begeleiding van die klient deur die berader tot insig in die probleem. In die lig van die insig waartoe die klient gekom het, kan doelstellings vir 'n nuwe lewe gestel word. Fase 3: Dunamo Dunamo is die Griekse woord wat dui op die dinamiese krag van die Heilige Gees wat in en deur die klient werk om 'n verandering in sy lewe moontlik to maak. Die evaluering van hierdie module het geskied aan die hand van 'n taak waarin die kursusgangers die fundering van christelike lekeberading moes bespreek. 54

70 3.1.2 Die beradingsproses Verklaringsmodelle Die doel van verklaringsmodelle is om die funksionering van die mens beter te verstaan (Crafford, 1985; Van Wyk, 1994a). In die betrokke opleidingskursus vir christelike lekeberaders is daar primer aandag gegee aan ontwikkelingsielkunde en psigopatologie as verklaringsmodelle. Toepassingsmodelle Toepassingsmodelle het ten doel om persoonlikheidsintegrasie by die mens te verhoog (Crafford, 1985). Daar is 'n groot aantal toepassingsmodelle, wat volgens die E-R-A-model van L'Abate (Crafford, 1985; Van Wyk, 1994a) in di6 opleidingskursus aan die Randse Afrikaanse Universiteit uiteengesit is. Die beradingsproses Die beradingsproses wat in hierdie module behandel is, sluit primer by die hulpverleningsproses van Egan (1994) aan. Die kursusgangers se kennis aangaande hierdie module is deur middel van 'n formele akademiese eksamen geevalueer Ontwikkelingsielkunde (1) 'n Definisie vir ontwikkelingsielkunde Raubenheimer (1994) beskryf ontwikkelingsielkunde as die studie van die ontwikkeling van die mens oor die totale lewensloop, dit wil se van bevrugting tot die dood. Dit impliseer dat daar aan die een kant verskillende terreine van ontwikkeling is en aan die ander kant die indeling van die die totale lewensverloop in verskillende stadia. 55

71 (2) Teoretiese ontwikkelingsmodelle Lewensfase teoretici Die lewensfase teoretici is van mening dat die mens deur verskillende diskrete lewenstadia beweeg (Raubenheimer, 1994). In die module is daar in besonder stilgestaan by Erikson (1963) se agt ontwikkelingstadia en Havinghurst (1972) se ontwikkelingstake. Lewensgebeurtenismodel Hierdie groep teoretici gaan van die vertrekpunt uit dat elke mens uniek is, met 'n eie unieke omgewing en gebeure (Raubenheimer, 1994). Die behavioriste kan onder andere as eksponente van hierdie denkrigting gesien word. Humanistiese model Die humanistiese denkrigting is gekant teen die groot kiem wat op die mens se verlede en sy omgewing geplaas word. 'n Holistiese mensbeskouing word deur hierdie teoretici gehandhaaf, waarin die mens voortdurend gekonfronteer word met keuses. In die bewustelike maak van keuses, bepaal die mens so sy eie ontwikkeling (Raubenheimer, 1994). Frankl (1959, 1967) en Rogers (1961) is voorbeelde van hierdie denkrigting. 'n Gentegreerde model Hultsch en Deutsch (1981) stel 'n gentegreerde model voor vir die gebruik van die ontwikkelingsielkunde as 'n verklaringsmodel binne die sielkunde. Die toepassing van die kennis van die ontwikkelingsielkunde binne die praktiese beradingsituasie word deurgaans beklemtoon. Die studente word gelei om deur hierdie insigte, beter te verstaan hoekom die klient sy/haar besondere lewensomstandighede op sy/haar unieke persoonlike wyse hanteer. Die hulpbronne wat die klient tot sy/haar beskikking het om die lewensituasie te hanteer, asook haalbare beradingsdoelwitte kom binne hierdie geintegreerde model tot hulle reg (Raubenheimer, 1994). Die evaluering van hierdie module is gedoen deur middel van 'n taak waarin die kursusgangers ontwikkelingsmatig na hulle eie lewens moes kyk deur gebruik te 56

72 maak van die verskillende ontwikkelingsteoriee Demonologie Demonologie en die Christen In hierdie afdeling word daar van die vertrekpunt uitgegaan dat daar twee geestelike koninkryke is. Aan die eenkant is daar die koninkryk van God en aan die anderkant is daar die koninkryk van die duisternis. 'n Mens word deur middel van wedergeboorte van die koninkryk van die duisternis oorgeplaas na die Koninkryk van God (Johannes 3) (Die Bybel, 1989). Die gelowige is dus 'n burger van die Koninkryk van God. Van der Spuy (1994b) is van mening dat daar in die geval van Christen gelowiges nie van duiwelbesetenheid gepraat kan word nie, maar slegs van demonisering. Die begrip "duiwelbesetenheid" dui daarop dat die gelowige in die besit van die duiwel is. Dit is egter nie moontlik nie, aangesien die gelowige in Jesus Christus aan God en Sy Koninkryk behoort. Daarenteen, dui die begrip "demonisering" daarop dat die gelowige wel onder die invloed van die duiwel en/of demone kan wees. Psigopatologie en die Christen Daar is hier kortliks aandag gegee aan die temas van "normaliteit en abnormaliteit", asook wat die "oorsake van psigologiese probleme" is. 'n Ander belangrike tema wat hier behandel is, is die onderskeid tussen demonisering en psigopatologie (Van der Spuy, 1994b) Psigopatologie (1) 'n Definisie van psigopatologie "Geestesversteurings wat gekonseptualiseer word as klinies beduidende gedrag of psigologiese sindrome of patrone wat in 'n persoon voorkom wat geassosieer word met huidige kwellinge of ongeskiktheid of met 'n beduidende toename in die moontlikheid van swaarkry, dood, pyn, onvermod of 'n belangrike verlies van 57

73 vryheid. Die patroon moet nie 'n reaksie wees wat logies verwag kan word op 'n spesifieke gebeurtenis nie. Wat die oorsaak ook al mag wees, dit moet 'n manifestasie van 'n gedrags-, psigologiese of biologiese disfunksie in die persoon wees" (Lombaard, 1994a). (2) Persoonlikheid en persoonlikheidsversteuringe In hierdie afdeling is daar nie na die verskillende persoonlikheidsteoriee gekyk nie, maar daar is wel by die volgende stilgestaan: Temperament Die temperament van die mens is nie lets wat aangeleer is nie, maar wel geneties vasgele en kan daarom nie verander nie (Lombaard, 1994a; Rutter, Taylor & Hersov, 1994). 'n Persoon se temperament kleur sy hele lewenstyl en al is dit nie moontlik om 'n persoon se temperament to verander nie, kan 'n persoon sy temperament meer of minder sinvol in sy lewe tot uitdrukking bring. Persoonlikheidseienskappe Persoonlikheidseienskappe is aangeleerde eienskappe en in hierdie module is daar stilgestaan by die volgende klassifikasiesisteme soos gelys in die DSM III-R (1987): Skisoled. Vermydend. Afhanklik. Histrionies. Narsisisties. Antisosiaal. Kompulsief. Negativisties. Dit is slegs wanneer hierdie persoonlikheidstyle so sterk aanwesig is, dat 'n persoon se daaglikse funksionering belemmer word, dat daar sprake kan wees van psigopatologie (Lombaard, 1994a). 58

74 (c) Karakter Die karakter van 'n mens is daardie eienskappe wat integrerend tussen die persoonlikheidstemperament en die persoonlikheidseienskappe werk (Lombaard, 1994a). Die mens se karakter bestaan uit die volgende: Selfgerigtheid. Aanpasbaarheid. Selftransendensie. (d) Persoonlikheidstyl Die term persoonlikheidstyl is aanduidend van die psigologiese essensie van die mens, ongeag of die mens 'n persoonlikheidversteuring het (Lombaard, 1994a). Die DSM III-R (1987) beskryf 'n persoonlikheidstyl as 'n aanhoudende patroon van waarneming, van verhoudinge bewerkstellig met en denke oor die individu en die omgewing. (e) Persoonlikheidspatologie Lombaard (1994a) wys daarop dat die verskil tussen 'n gesonde persoonlikheidstyl en 'n patologiese persoonlikheidstyl daarin geled is dat laasgenoemde onderskei kan word deur 'n persoon se rigiede onaanpasbaarheid en kwesbare stabiliteit. (3) Psigiatriese siektetoestande Onder hierdie afdeling van hierdie module is daar aan die hand van DSM III-R (1987) aan die volgende aandag gegee: distimie, major depressie, angs, maniesdepressiwiteit en neuro-oordragsisteme. Hierdie psigiatriese toestande is deur middel van 'n skriftelike eksamen gedvalueer. Hierdie module is geevalueer deur middel van 'n skriftelike eksamen deur die studente (C. Lombaard, persoonlike kommentaar, 24 Julie 1996). 59

75 3.1.6 Etiese en wetsaspekte van christelike lekeberading Daar bestaan beheerliggame vir mediese dokters, sielkundiges en maatskaplike werkers waar sodanige persone moet registreer alvorens hulle mag praktiseer (Lombaard, 1994b). Lekeberaders beskik tans nie oor so 'n beheerliggaam nie en indien onetiese of onwettige gedrag deur 'n lekeberader begaan word, is dit 'n kriminele oortreding en 'n klag kan deur die klient teen die lekeberader by die Suid-Afrikaanse Polisie Diens gel word (Lombaard, 1994b). Onetiese gedrag in die hulpverleningsveld kan op twee vlakke geskied (Lombaard, 1994b): Onetiese gedrag teenoor die klient self. Onetiese gedrag teenoor ander beraders (professionele- of lekeberaders). Hierdie module is geevalueer deur middel van 'n skriftelike eksamen deur die studente (C. Lombaard, persoonlike kommentaar, 24 Julie 1996) Loopbaanontwikkeling (1) Die Bybelse fundering vir werk Werk as 'n opdrag In die Bybel is dit bale duidelik dat werk 'n opdrag van God aan die mens is. Hierdie opdrag is voor die sondeval aan die mens gegee in Genesis 1:28 en 2:15 en is ook na die sondeval weer herhaal in Genesis 3:10 en 3:17 (Die Bybel, 1989). Werk as 'n opdrag aan beide geslagte Die opdrag wat God aan die mens in Genesis 1:28 om die "aarde te bewoon en te bewerk" gegee het (Die Bybel, 1989, p2), impliseer nie dat die opdrag net aan die man gegee is nie. Die opdrag tot werk is aan die man en die vrou gerig in Genesis 60

76 2:18 (Die Bybel, 1989). Werk is 'n lewenslange opdrag Hierdie gedagte dat werk 'n lewenslange opdrag is word weerspieel in die werk van Super. Hy sien Ioopbaanontwikkeling in terme van 'n mens se hele lewenspan en nie net 'n eenmalige keuse waar daar gepoog word om persoonlikheidseienskappe te laat pas by die eienskappe van 'n spesifieke beroep nie (Nel, 1994). Werk vereis inspanning van die mens Werk vind gestalte in 'n verskeidenheid beroepe (2) Die rol van vaardighede in Ioopbaanontwikkeling Die christelike lekeberader moet oor sekere vaardighede beskik om horn in staat te stel om sy klient op 'n effektiewe wyse te help en sodoende reg te laat geskied aan die opdrag van God aan die mens om te werk (Nel, 1994). Hierdie vaardighede kan in 3 groepe verdeel word wat soos volg uiteengesit kan word: Onderhoudsvaardighede. Inligtingontsluitingsvaardighede. Loopbaanontwikkelingsvaardighede. Hierdie module word in die eerste plek deur middel van 'n toets geevalueer en in die tweede plek aan die hand van 'n gevallestudie. Die toets het ten doel om die teorie ten opsigte van Ioopbaanontwikkeling te evalueer en die gevallestudie om die toepassing van die teorie in die praktyk te toets Christelike gesinsberaad (1) Die huwelik as 'n geestelike eenheid (a) Die huwelikseenheid is 'n misterie Die eenheid tussen 'n man en 'n vrou wat in die huwelik tree kan gesien word as 'n misterie. In Efesiers 5:21-32 (Die Bybel, 1989) word die verhouding tussen 'n 61

77 man en 'n vrou vergelyk met die verhouding tussen Christus en die kerk. Die huwelikseenheid is permanent Die huwelikseenheid is intiem Die eenheid tussen 'n man en 'n vrou wat in die huwelik tree word in die Bybel in Genesis 2:15 (Die Bybel, 1989) beskryf as twee wat een vlees word. Hierdie intimiteit beteken dat daar eenheid maar ook afstand tussen huweliksmaats op die volgende vlakke is: fisies, emosioneel en intellektueel (Van der Spuy, 1994d). (2) Die huwelik as 'n kognitiewe eenheid Gedeelde lewensbeskouing in die huwelik In 'n huwelik het elke huweliksmaat sy/haar eie lewensbeskouing. Dit is egter belangrik dat hierdie individuele lewensbeskouinge van die huweliksmaats in 'n sekere mate sal oorvleuel. 'n Gedeelde Iewensbeskouing tussen die huweliksmaats kan die eenheid van die huwelik versterk, maar aan die anderkant kan die eenheid bedreig word indien die huweliksmaats se eie individuele Iewensbeskouing baie uiteenlopend is (Van der Spuy, 1994d). Gedeelde norme- en waardestelsels in die huwelik Die norme wat die christen gelowige vanuit die Bybel in sy lewe probeer toepas is baie keer in kontras teenoor die samelewing se norme. In die huwelik van twee christen gelowiges is dit belangrik dat daar 'n gedeelde sentiment tussen hulle sal wees om Bybelse norme in hulle huwelik toe te pas en uit te leef. Gedeelde strategie vir die huwelik Elke huweliksmaat bring 'n eie huwelikstrategie na sy/haar eie huwelik wat in die gesin van oorsprong gevorm is. Die man en vrou wat in die huwelik tree moet 'n gedeelde strategie ontwikkel vir hulle eie huwelik om sodoende die huwelikseenheid so te versterk (Van der Spuy, 1994d). 62

78 (3) Die huwelik as gedeelde omgewingsfaktore Die huweliksmaats deel sekere omgewingsfaktore soos die fisiese leefruimte waar hulle woon en die huishoudelike aangeleenthede wat daarmee gepaard gaan. Dit kan gebeur dat hierdie omgewingsfaktore die huwelikseenheid bedreig omrede daar gewedywer word vir mag en beheer oor die ander (Van der Spuy, 1994d) Christelike huweliksberaaad (1) Huweliksberaad: 'n Sambreelbegrip Huweliksvoorligting. Huweliksvoorbereiding. Huweliksverryking. Voorhuwelikse terapie en huweliksterapie. Egskeidingsberaad: Egskeidingsbegeleiding. Egskeidingsterapie. Voorbereiding vir hertroue en tweede huwelike. (2) Kernelemente in die huwelik Vertroue (seksueel, finansieel, emosioneel). Lojaliteit (seksueel, finansieel, emosioneel). Toewyding. Vriendskap. Seksuele aangetrokkenheid. Intimiteit. Onvoorwaardelike aanvaarding. (3) Huweliksvaardighede Die huweliksvaardighede wat in hierdie module behandel is, is kommunikasievaardighede en konflikhanteringsvaardighede. 63

79 Toepassingsmodelle en verklaringsmodelle Die hulpverleningsproses Die hulpverleningproses van Egan (1990, 1994) is behandel as 'n hulpverleningsmodel wat vir huweliksberaad gebruik kan word. Hierdie module is deur middel van 'n taak geevalueer. Die getroude studente moes na die invloed van hulle huidige huwelike op hulle persoonlike lewens kyk en die ongetroude studente na die invloed van hulle ouers se huwelike op hulle eie lewens (N.G. Pretorius, persoonlike kommentaar, 24 Julie 1996) Kinderberading (1) Ouerbegeleiding (a) Die wese van die opvoedingsproses Die begeleiding van die kind tot selfstandigheid (onafhanklikheid) en verantwoordelikheid (rekenskap) kan gesien word as die wese van die opvoedingsproses (Van Wyk, 1994d). (b) Drie soorte ouers Die outoritere ouer. Die permissiewe ouer. Die begrypende ouer. (c). Die probleem ouer of kind? In die verhouding tussen 'n ouer en 'n kind kan die kommunikasie tussen hulle in een van die volgende komponente verdeel word (Van Wyk, 1994d): Kommunikasie wanneer die kind die probleem het. Kommunikasie wanneer die ouer die probleem het. Kommunikasie wanneer die ouer en kind die probleem het. Kommunikasie wanneer daar geen probleem is nie. 64

80 (2) Kinderpsigopatologie Daar is aandag gegee aan die volgende psigopatologiese kindersindrome: obsessief- kompulsiewe gedrag, kinderdepressie, vrese en fobies, hiperaktiwiteit en outisme. Hierdie module is deur middel van 'n formele akademiese eksamen gedvalueer Die vestiging van 'n helpersbediening in 'n gemeente Die vestiging van 'n helpersbediening in 'n gemeente behels die volgende 4 fases (Van der Spuy, 1994e): Fase 1: Beplanningsfase Fase 2: Opleidingsfase Fase 3: lmplementeringsfase Fase 4: Evalueringsfase Die kursusgangers moes 'n praktiese taak doen waarin hulle die behoefte vir 'n helpersbediening binne die plaaslike gemeenskap waar hulle woonagtig is, moes identifiseer. Daar is verder van die kursusgangers verwag om so 'n helpersbediening tot stand to bring. 3.2 KOMPONENT 2: BERADINGSVAARDIGHEDE Beradingsvaardighede: Fundering Dit is nie net belangrik dat die christelike lekeberader opgelei word in die teorie oor berading nie, maar daar moet ook 'n deeglike kennis wees van praktiese beradingsvaardighede, asook die praktiese inoefening van die beradingsvaardighede tydens opleiding. Heyns en Pieterse (in Van der Spuy, 1994c, p1) stel dit sons volg: "A professional's tools, no less those of a tradesman, have an important influence on the articles produced. Without effective tools and the skill to use them, nobody, whether a technician or an academic researcher, can work properly". 65

81 Dit is ook vanuit Efesiers 4:11-12 duidelik dat gelowiges goed toegerus moet wees vir hulle werk: "En dit is die gawes wat Hy gegee het... Sy doel daarmee was om die gelowiges toe to rus vir hulle diens..." (Die Bybel, 1989, p222). Hierdie gedeelte maak dit dus baie duidelik dat die gelowige (christelike lekeberader) toegerus moet wees vir sy werk in die gemeente sodat die gemeente opgebou kan word. Die beradingsvaardighede wat die christelike lekeberader gebruik sal in die eerste plek nie teenstrydig wees met Bybelse beginsels nie. Collins (1988) is van mening dat christelike beraders, sowel as nie-christelike beraders in baie gevalle van dieselfde tegnieke gebruik maak. Dit is egter belangrik dat die christelike berader nie van tegnieke gebruik sal maak wat in stryd is met die boodskap van die Bybel nie. In die tweede plek maak die christelike lekeberader ook van tegnieke wat kenmerkend christelik is gebruik. Hieronder resorteer die gebruik van die Bybel in die beradingsproses, asook gebed tydens hulpverlening (Van der Spuy, 1994c) Beradingsvaardighede I en II In hierdie twee modules is daar aan verskeie sake aandag gegee aan die hand van die boek van Egan "The Skilled Helper. A Systematic Approach to Effective Helping" (Van Wyk, 1994c). Die inoefening van die beradingsvaardighede het op die volgende maniere geskied: (1) Die studente het na video's gekyk waar terapeutiese werk vanuit verskillende raamwerke gedoen word, naamlik: Carl Rogers: Albert Ellis: Fredrick Perls: Klientgesentreerde terapie. Rasioneel-emotiewe terapie. Gestaltterapie. (2) 'n Professionele sielkundige het deur middel van modellering die beradings- vaardighede aan die studente gedemonstreer. 66

82 (3) Die studente het deur middel van rollespel in klasverband die beradingsvaardighede ingeoefen. Hierdie werk is onder leiding van MA-Voorligtingsielkunde studente ingeoefen. MA-Voorligtingsielkunde studente het onder leiding van 'n professionele sielkundige gewerk. 3.3 KOMPONENT 3: PERSOONLIKE GROEI In die opleidingskursus vir christelike lekeberaders is daar in een module (module 15) stilgestaan by die aspek van selfbewuswording. Daar is van tegnieke vanuit die transaksionele analise (kognitiewe tegnieke) en gestaltterapie (emotiewe tegnieke) gebruik gemaak (H.G. Pretorius, persoonlike kommentaar, 24 Julie 1996). In hierdie hoofstuk is daar oorsigtelik aandag gee aan die opleidingskursus vir christelike lekeberaders aan die Randse Afrikaanse Universiteit. In die volgende hoofstuk gaan daar stilgestaan word by die navorsingsprosedures wat gevolg is om to probeer bepaal hoe effektief die opleidingskursus is in terme van toename in kennis en vaardighede, asook persoonlike groei van die kursusgangers. 67

83 HOOFSTUK 4 NAVORSINGSPROSEDURE 4.1 NAVORSINGSDOELSTELLING Die doel van die projek is om die christelike beradersprogram wat aan die Randse Afrikaanse Universiteit aangebied word aan 'n krities-wetenskaplike beoordelingsproses te onderwerp om sodoende te probeer bepaal in watter mate die kursusgangers in teoretiese kennis, beradingsvaardighede en houdings (persoonlike groei) toegeneem het. 4.2 NAVORSINGSONTWERP In hierdie projek gaan daar van 'n eksperimentele navorsingsontwerp gebruik gemaak word (twee-groep voor- en natoetsingontwerp)(kerlinger, 1988). Skematies kan die eksperimentele navorsingsontwerp soos voig uiteengesit word: VOORTOETSING GROEP NATOETSING EKSPERIMENTELE GROEP Kursusgangers OPLEIDING Kennis: Geen voortoets...teorie... Kennis: Eksamen Vaardighede: GAIT...Vaardighede... Vaardighede: GAIT Houdings: POI...Houdings... Houdings: POI KONTROLE GROEP Lidmate NGK Magalieskruin OPLEIDING Kennis: Geen voortoets...geen... Kennis: Geen natoets Vaardighede: GAIT...Geen... Vaardighede: GAIT Houdings: POI...Geen... Houdings: POI 68

84 Dit is belangrik om te noem dat daar met houdings verwys word na persoonlike groei. In die eksperimentele groep se opleidingskursus het een formele module gehandel oor persoonlike groei, naamlik selfbewuswording (module 15). Die kontrole groep het geen formele opleiding in persoonlike groei ondergaan nie. 4.3 PROEFPERSONE EN STEEKPROEFTREKKING Die proefpersone Eksperimentele groep Die eksperimentele groep van hierdie betrokke studie is die kursusgangers wat die opleidingsprogram vir christelike lekeberaders aan die Randse Afrikaanse Universiteit deurloop het (n = 30). Hierdie groep persone is gekeur deur (1) 'n aansoekvorm met 'n getuigskrif van die aansoeker se predikant aan die keurkomitee voor te le, 'n onderhoud deur 'n professionele sielkundige met elke persoon te voer en (3) die 16-Persoonlikheidsfaktorvraelys (Smit, 1991) deur elke persoon te laat afneem, om sodoende persone wat psigopatologie toon te identifiseer en uit te skakel. (2) Kontrole groep Hierdie kontrole groep het uit lidmate van die Nederduitse Gereformeerde Kerk: Magalieskruin (Pretoria) (n = 30) bestaan. Hierdie lidmate vorm almal deel van 'n Bybelstudiegroep in die gemeente en wissel van studente tot professionele persone. Die biografiese besonderhede van die eksperimentele en kontrole groep kan soos voig uiteengesit word: Tabel 4.1 Biografiese besonderhede van die eksperimentele en kontrole groep EKSPERIMENTELE GROEP KONTROLE GROEP TAAL * Engels 56,7% 0,0% * Afrikaans 43,3% 100,0% 69

85 GESLAG * Manlik * Vroulik 40,0% 60,0% 46,7% 53,3% OUDERDOM * < 20 jaar 16,7% 13,3% * jaar 20,0% 43,4% * jaar 16,6% 23,3% * jaar 23,4% 16,7% * jaar 16,6% 3,3% * > 60 jaar 6,7% 0,0% BEV GROEP * Blank 90,0% 100,0% * Swart 10,0% 0,0% Die bogenoemde veranderlikes (taal, geslag, ouderdom, bevolkingsgroep) vorm nie deel van hierdie navorsingstudie nie, maar word wel weergegee om die samestelling van die eksperimentele en kontrole groep meer volledig uit te beeld. In hierdie navorsing word daar na teoretiese kennis, beradingsvaardighede en persoonlike groei as veranderlikes gekyk. Dit is belangrik om daarop te let dat die eksperimentele groep saamgestel was uit persone van verskillende gemeentes in die Pretoria en Johannesburg omgewing. Dit is om hierdie rede dat die eksperimentele groep uit Engelssprekende (56,7%) en Afrikaanssprekende (43,3%) persone saamgestel was. Die kontrole groep het net uit Afrikaanssprekende persone (100,0%) bestaan, aangesien al die respondente (n = 30) van hierdie groep uit 'n Afrikaanssprekende gemeente in Pretoria gekom het. Die groot verskille tussen die eksperimentele en kontrole groep ten opsigte van die taalsamestelling behoort nie 'n invloed op die navorsingsresultate te he nie, aangesien die klasaanbiedinge en lesings in die taalvoorkeur van die kursusgangers was. Dit is verder belangrik om te noem dat 63,3% van die eksperimentele groep bo die ouderdom van 30 jaar val. Dit sou beteken dat die grootste deel van die eksperimentele groep in 'n lewensfase is waar formele studies at afgehandel is, wat moontlik 'n invloed sou kon he op die punt wat hierdie kursusgangers vir teoretiese 70

86 kennis behaal het (J.D. Van Wyk, persoonlike kommentaar, 28 Mei 1996). Die eksperimentele groep is uit 90,0% blanke respondente en 10,0% swart respondente saamgestel. In die toepassing van die GAIT en PO1 (voor- en natoets) is daar slegs met routellings en nie met normtellings gewerk nie. Hierdeur is gepoog om die kultuurvryheid in die toepassing van die GAIT en PO1 te verhoog Steekproeftrekking Steekproeftrekking is in die geval van die eksperimentele en kontrole groep volgens nie-waarskynlikheidsprosedures gedoen. Daar is spesifiek van geriefsteekproeftrekking gebruik gemaak (Van der Wielen, 1991). Guy, Edgley, Arafat en Allen (1987, p189) definieer geriefsteekproeftrekking as "a convenience or accidental sample is one in which the researcher selects those respondents who are close at hand". Die eksperimentele groep (n = 30) was saamgestel uit die kursusgangers wat op 'n vrywillige basis vir die opleidingskursus vir christelike lekeberaders aan die Randse Afrikaanse Universiteit ingeskryf het. Die eksperimentele groep kan dus as 'n gegewe gesien word waar slegs die kursusgangers wat vir die opleidingskursus in christelike lekeberading ingeskryf het, 'n kans gestaan het om deel te vorm van die eksperimentele groep (Guy et al, 1987; Kerlinger, 1988). Die kontrole groep (n = 30) wat saamgestel was uit die lidmate van die Nederduitse Gereformeerde Kerk: Magalieskruin (Pretoria)(N = 3000), is 'n Bybelstudiegroep en kan as vrywilligers gesien word. Guy et al. (1987).en Kerlinger (1988) plaas vrywilligers onder die sfeer van geriefsteekproeftrekking. 71

87 4.4 DIE MEETINSTRUMENTE Die meting van teoretiese kennis Eksperimentele groep Die eksperimentele groep se groei in teoretiese kennis word gemeet deur 'n formele eksamen (natoets). Geen vooraf (voortoets) meting van die kursusgangers se viak van teoretiese kennis is gedoen nie. Daar word wel 'n vergelyking gemaak tussen die kursusgangers se teoretiese punt vir beradingsvaardighede en die praktiese punt vir beradingsvaardighede wat deur middel van die GAIT (natoets) verkry is. 'n Meer volledige bespreking hieroor voig in hoofstuk vyf en ses. Kontrole groep Hierdie kontrole groep ondergaan geen opleiding in die teoretiese kennis ten opsigte van beradingswerk nie en om hierdie rede word geen voor- of natoets deur hierdie groep gedoen nie Die meting van beradingsvaardighede ("Group Assessment of Interpersonal Traits" (GAIT)) (1) Die doel van die GAIT Die GAIT (Van Wyk, 1978) het ten doel om 'n aanduiding te gee van 'n persoon se interpersoonlike vermans en sensitiwiteit. Aan die een kant gee die toets 'n aanduiding van die mate waarin 'n persoon bereid is om die waagstuk aan te gaan om homself onder ongunstige omstandighede (in die teenwoordigheid van vreemdelinge) te ontsluit en aan die ander kant gee dit 'n aanduiding van die mate waarin 'n persoon begrip toon vir die ervaringswereld van 'n ander persoon (Heydenrich, 1987; Van Wyk, 1978). Die aangepaste evalueringsprosedures van die GAIT van Van Wyk (1978) fokus 72

88 meer op die meting van empatie (Heydenrich, 1987; Van Wyk, 1978). Die administrasie van die GAIT Die administrasie van die GAIT behels 'n gestruktureerde groepsessie (7-8 groeplede) waarin elke groeplid die geleentheid kry om die rol van 'n berader en klient te vertolk (Goodman, 1972). Afgepaarde groeplede (berader-klient) moet 'n vyf minuut onderhoud met mekaar voer. Die inhoud van die onderhoud moet handel oor interpersoonlike verhoudings en die groeplede evalueer mekaar dan ten opsigte van die volgende aspekte: begrip, depressiwiteit, openlikheid, teruggetrokkenheid, aanvaarding, onbuigsaamheid en ontsparinendheid (Van Wyk, 1980). Die GAIT is deur Van Wyk aangepas deur 11 items uit Barrett-Lennard (1962) en Truax en Carkhuff (1967) se verhoudingsvraelyste te selekteer en te vertaal. In teenstelling met die evalueringsprosedure van Goodman (1972) bevat die aangepaste evalueringsprosedure van Van Wyk (1978) slegs items wat betrekking het op empatie en nie ook items wat betrekking het op agting en egtheid nie (Heydenrich, 1987). Die items van die aangepaste evalueringsprosedure van Van Wyk (1978) is dus meer homogeen van aard. Die aangepaste evalueringsprosedure van Van Wyk (1978) vereis steeds 'n gestruktureerde groepsessie (7-8 lede) waarin afgepaarde groeplede (berader-klient) elk die geleentheid gegee word om 'n berader en klient te wees. Die afgepaarde groeplede voer elk 'n vyf minuut onderhoud met mekaar waarna die berader deur die res van die groep op 'n 11 punt skaal beoordeel word ten opsigte van empatie. 'n Volledige uiteensetting van die instruksies en inhoud van die aangepaste evalueringsprosedures van Van Wyk (1978) word in Bylae 1 gegee, aangesien hierdie prosedures in hierdie studie gebruik is. Die betroubaarheid van die GAIT Goodman (1972) rapporteer toets-hertoetsbetroubaarheidskoeffisiente van onderskeidelik 0,66 en 0,86 met 'n tydsinterval van drie weke. 73

89 Die interbeoordelaarsbetroubaarheidskoeffisiente van die GAIT wat gebaseer is op die gemiddelde evaluerings van die groeplede, is: Chinsky en Rappaport (1971): 0,56; Goodman (1972): 0,60; D'Augelli (1973a): r = 0,48; D'Augelli (1973b): 0,60; D'Augelli en Chinsky (1974): 0,73 en Rappaport, Chinsky en Cowen (1971): 0,56. Hierdie koeffisiente kan oor die algemeen as bevredigend bestempel word. Dooley (1975a) dui egter 'n Iae interbeoordelaarsbetroubaarheidskoeffisient aan (0,26) en Van Wyk (1978) is van mening dat die kompleksiteit van sekere konstrukte van die GAIT die rede vir hierdie Iae telling is. Die betroubaarheidskoeffisiente vir die aangepaste evalueringsprosedures van die GAIT word deur Van Wyk (1980) soos volg gerapporteer: Verdeelde-helfte betroubaarheidskoeffisiente van 0,96 (p < 0,001, n = 88) en 0,95 (p < 0,001, n = 61). Hertoetsbetroubaarheidskoeffisiente van 0,37 (p < 0,01, n = 61) (een jaar tydsverloop). In 'n studie deur Eloff (1982) waarin die aangepaste evalueringsprosedures van die GAIT van Van Wyk (1978) gebruik is, is die volgende met betrekking tot betroubaarheid gevind: Interbeoordelaarsbetroubaarheidskoeffisiente wat wissel van 0,130 (onbeduidend, n = 6) tot 0,760 (p < 0,1, n = 5). Hertoetsbetroubaarheidskoeffisiente van 0,52 (p < 0,05, n = 6) en 0,93 (p < 0,01, n= 10). Dit wil dus voorkom of die gevolgtrekking gemaak kan word dat die aangepaste evalueringsprosedure van die GAIT van Van Wyk (1978) oor goeie betroubaarheid beskik. Du Plessis (1983) het navorsing gedoen oor die verskillende prosedures vir die 74

90 GAIT, naamlik die van Goodman (1972), Van Wyk (1978) en sy eie aanpassing van die GAIT en bevind dat elk van die drie prosedures oor redelike betroubaarheid beskik, alhoewel die betroubaarheidskoeffisiente van die drie evalueringsprosedures onderling nie veel verskil nie. Du Plessis (1983) se bevindinge kan soos volg uiteengesit word: Interbeoordelaarsbetroubaarheid Die Goodman evalueringsprosedures se koeffisiente wissel tussen 0,370 en 0,564 met 'n mediaan van 0,502 (N = 8) wat beduidend op die 0,1%-peil van betekenis is. Vir die Van Wyk evalueringsprosedures le die koeffisiente tussen 0,333 en 0,662 met 'n mediaan van 0,482 (N = 8) wat beduidend op die 1%-peil van betekenis is. Die koeffisiente vir Du Plessis se evalueringsprosedure wissel tussen 0,307 en 0,619 met 'n mediaan van 0,366 (N = 8) wat beduidend op die 1%-peil van betekenis is. Verdeelde-helfte betroubaarheid Vir die Goodman evalueringsprosedure wissel die koeffisiente tussen 0,338 en 0,962 met 'n mediaan van 0,835 (N = 8) wat beduidend op die 1%-peil van betekenis is. Vir die Van Wyk evalueringsprosedures le die koeffisiente tussen 0,792 en 0,985 met 'n mediaan van 0,925 (N = 8) wat beduidend op die 0,1%-peil van betekenis is. Die koeffisiente vir Du Plessis se evalueringsprosedure wissel tussen 0,384 en 0,869 met 'n mediaan van 0,732 (N = 8) wat beduidend op die 5%-peil van betekenis is. (4) Die geldigheid van die GAIT D'Augelli (1973a) het deur middel van navorsing bevind dat die GAIT 'n geldige meetinstrument is. Hierdie bevindinge word deur D'Augelli en Chinsky (1974) ondersteun. Hierdie navorsing het aan die lig gebring dat die persone wat volgens die evaluerings met die GAIT oor goeie interpersoonlike vermans beskik het, meer begrypend en aanvaardend was as diegene wat lae evaluerings ontvang het. Persone met hoe tellings was ook meer bereid tot selfontsluiting as diegene met lae evaluering (Heydenrich, 1987). 75

91 Dooley (1975b) is van mening dat evaluerings wat met die GAIT verkry word, goeie voorspellers is van 'n persoon se optrede in die werklike terapeutiese situasie. Dit wil voorkom asof die aangepaste evaluering van die GAIT van Van Wyk (1978) ook oor die nodige geldigheid beskik. Heydenrich (1987) wys daarop dat dit as 'n hoogs betekenisvolle diskriminantveranderlike in 'n diskriminantfunksie ingesluit is vir die differensiasie tussen goeie en swak terapeute. Volgens Eloff (1982) het 'n groep ouers (eksperimentele groep) wat 'n kursus in kommunikasievaardighede deurloop het se GAIT-tellings beduidend verskil van 'n groep ouers (kontrole groep) wat nie die kursus deurloop het nie. 'n Verdere aspek wat van kardinale belang is, is of die oordeel van groeplede betroubaar en geldig is. Daar is redelik navorsing hieroor gedoen en die bevindinge dui deurgaans daarop dat groeplede in 'n groot mate konsekwentheid handhaaf wat betref hulle oordeel, dat die GAIT oor die nodige voorspellingsgeldigheid beskik en dat dit met vrug gebruik kan word met die oog op die identifisering van terapeutiese potensiaal (D'Augelli, 1973a; Hurst & Fenner, 1969; Jansen, Robb & Bonk, 1972; Yalom, 1970). 'n Beduidende verband is tussen die evaluerings van groeplede aan die een kant en waarnemers aan die ander kant aangetoon (Jansen, Bonk & Garvey, 1973; Jansen et al, 1972), maar hierdie beduidende verband geld nie ten opsigte van self-evaluerings enersyds en die evaluerings van waarnemers andersyds nie (D'Augelli, 1973b). Die geldigheid van self-evaluerings is onder verdenking aangesien die nodige objektiwiteit ontbreek (Dooley, 1975b) Die meting van persoonlike groei ("Personal Orientation Inventory" (P01)) (1) Die doel van die POI Die POI is 'n gestandaardiseerde meetinstrument wat ten doel het om waardes, houdings en gedrag to meet (Shostrom & Knapp, 1966) wat verband hou met Maslow (1970) se selfaktualiseringsbeginsel (Shostrom, 1966). 76

92 Die POI is saamgestel uit twee hoofskale: (1) doeltreffende tydsbenutting en (2) innerlike gerigtheid, waarvan laasgenoemde hoofskaal onderverdeel word in tien subskale. Hierdie tien subskale word onderverdeel in komplementere pare wat elk 'n belangrike element van selfaktualisering bevat. Die twee hoofskale en tien subskale van die POI sien soos voig daar uit (Heydenrych, 1987; Tosi & Lindamood, 1975; Van Wyk, 1978): Hoofskaal 1: Doeltreffende Tydsbenutting (Tc)(POI 1) Hierdie hoofskaal gee 'n aanduiding van die mate waarin 'n persoon in die hede lewe, vry is van bekommernisse oor gebeure in die verlede en oor die onsekerhede van die toekoms. Hoofskaal 2: Innerlike gerigtheid (1)(POI 2) Innerlike gerigtheid dui die mate aan waarin 'n persoon handel en optree volgens eie beginsels en motiewe in plaas van uiterlike veiddeterminante. Hierdie hoofskaal word verder in tien subskale verdeel en kan soos voig uiteengesit word: 1) Subskaal 1: Waardes Selfaktualiserende waardes (SAV)(POI 3) Die mate waarin 'n individu daaraan waarde heg om volgens eie beginsels op to tree. Eksistensialiteit (Ex)(POI 4) Hier word 'n aanduiding gegee van die mate van buigsaamheid waarmee 'n persoon bogenoemde persoonlike beginsels en standaarde toepas. 2) Subskaal 2: Gevoelens a) Gevoelsreaktiwiteit (Fr)(POI 5) Hierdie subskaal gee 'n aanduiding van die mate van sensitiwiteit wat by 'n persoon aanwesig is vir sy/haar eie gevoelens. 77

93 b) Spontanelteit (S)(POI 6) Die mate waartoe 'n persoon uitdrukking gee aan sy/haar gevoelens, word deur hierdie subskaal gemeet. 3) Subskaal 3: Selfpersepsie Selfagting (Sr)(POI 7) Die mate waarin 'n persoon van hom/haarself hou of nie hou nie, word deur hierdie subskaal weergegee. Selfaanvaarding (Sa)(POI 8) Hierdie subskaal gee 'n aanduiding van die mate waarin 'n persoon hom/haarself kan aanvaar met sy/haar goeie en swak eienskappe. 4) Subskaal 4: Bewustheid Menslike natuur (Nc)(POI 9) Op hierdie subskaal word 'n meting gegee van 'n persoon se siening van die mens: inherent goed of sleg. Sinergisme (Sy)(POI 10) Hierdie subskaal gee uitdrukking aan die gesindheid dat teenoorgesteldes in die lewe (werk en spel) baie in gemeen het. Dit meet dus die vermod om teenoorgesteldes to versoen. 5) Subskaal 5: Interpersoonlike verhoudings Aanvaarding van aggressie (A)(POI 11) Hierdie subskaal gee 'n aanduiding van die mate waarin 'n persoon gevoelens van aggressie kan aanvaar of ontken. Intieme kontak (C)(POI 12) Die mate waarin 'n persoon warm interpersoonlike verhoudinge het of nie, word deur hierdie subskaal aangedui. 78

94 Die administrasie van die "Personality Orientation Inventory" Die POI is 'n self administrerende toets. Hierdie toets kan op 'n individuele basis of in groepsverband afgeneem word (Raanan, 1973). Die toets bestaan uit 150 items en het nie 'n tydsbeperking op nie, maar dit neem 'n persoon min of meer 30 minute om die toets te voltooi. 'n Toetsboek en antwoordblad word aan die toetsafnemer voorsien. Daar word van die toetsafnemer verwag om tussen twee moontlike antwoorde (A & B) op die antwoordblad te kies. Indien dit nie vir die toetsafnemer moontlik is om tussen A en B te kies nie, moet die betrokke item oopgelaat word. 'n Profielblad waarop die toetsafnemer se resultate aangedui word, is ook beskikbaar. Raanan (1973) wys daarop dat die profielblad kort beskrywings van die twee hoofskale en die tien subskale gee, wat die interpretasie van die toetsprofiel vergemaklik. Die betroubaarheid van die POI Die gebruik van die POI as meetinstrument in verskeie ondersoeke het daarop gedui dat die betroubaarheid van hierdie toets as aanvaarbaar bestempel kan word (Leak, 1984). Bloxom (1972) is van mening dat die betroubaarheid van die twee hoofskale as goed bestempel kan word. "Shostrom (1966) reports test-retest reliability coefficients of 0,91 and 0,93 for the Time Ratio and Support Ratio, respectfully, with no mention of the time lapse" (Tosi & Lindamood, 1975: p217). In 'n ondersoek wat deur Klavetter en Mogar (1967) gedoen is, is toets-hertoetsbetroubaarheidskoeffisiente van 0,71 vir die hoofskaal doeltreffende tydsbenutting en 0,77 vir die hoofskaal innerlike gerigtheid, gekry. 'n Een week periode het tussen die voor- en natoetsing verloop. Van Wyk (1978) verkry met sy vertaalde weergawe van die POI koeffisiente van 0,594 en 0,568 vir die twee hoofskale onderskeidelik, met 'n tydsverloop van een jaar. 79

95 Dit wil egter voorkom of die betroubaarheid van die tien subskale moontlik onder verdenking kan wees (Hattie, Hancock & Brereton, 1984; Leak, 1984). Klavetter en Mogar (1967) rapporteer toets-hertoetsbetroubaarheidskoeffisiente wat wissel tussen 0,52 en 0,82 vir die tien subskale van die toets. 'n Een week periode het tussen die voor- en natoetsing verloop. Raanan (1973) rapporteer toets-hertoetsbetroubaarheidskoeffisiente wat wissel tussen 0,32-0,74 oor 'n een jaar tydperk. Koeffisiente wat wissel tussen 0,16 en 0,69 vir die tien subskale word deur Van Wyk (1978) gerapporteer. (4) Die geldigheid van die POI Daar is verskeie studies waarin bewyse weergegee word vir die konstrukgeldigheid van die POI. Tosi en Lindamood (1975) wys op 'n studie wat gedoen is waarin daar drie groepe betrokke was. Die eerste groep (n = 29) is beskyf as "selfaktualiserende mense", die tweede groep (n = 160) as "normale mense" en die derde groep (n = 34) as "nieselfaktualiserende mense". Die POI het betekenisvol tussen groep een en drie gedifferensieer, behaiwe op die menslike natuur subskaal (Nc). Shostrom (1973) dui op 'n positiewe diskriminasie verma van die POI in 'n ondersoek waarin daar gevind is dat daar met behuip van die meetinstrument onderskei kon word tussen groepe alkoholiste wat onderskeidelik terapie ontvang en nie ontvang het nie. Payne (1981) het deur middel van sy navorsing met die POI suksesvol onderskei tussen terapeute wat op 'n lae en hoe viak van selfaktualisering funksioneer. Daar is egter ook navorsingsresultate wat die geldigheid van die POI onder verdenking plaas. Leak (1984) is van mening dat die hoofskaal innerlike gerigtheid (I) nie alle aspekte van selfaktualisering meet nie. Van Wyk (1978) dui aan dat daar nie voldoende bewyse bestaan vir die konstrukgeldigheid van die tien subskale van die POI nie. Alhoewel daar teenstrydige navorsingsresultate in die Iiteratuur ten opsigte van die konstrukgeldigheid van die POI is, is Van Wyk (1978) van mening dat di6 meet- 80

96 instrument tog 'n waardevolle navorsingsinstrument is. 4.5 DIE PROSEDURE VIR DIE TOEPASSING VAN DIE MEETINSTRUMENTE Eksperimentele groep Die eksperimentele groep se voortoets vir die GAIT en die POI is in Augustus 1994 gedoen en die natoets in Junie Elf maande het dus tussen die voor- en natoetsing verloop Kontrole groep Hierdie kontrole groep se voortoets vir die GAIT en die POI is in Januarie 1995 gedoen en die natoets in Junie Ses maande het tussen die voor- en natoetsings verloop. 4.6 NAVORSINGSHIPOTESE EN STATISTIESE HIPOTESES Die navorsingshipotese Die navorsingshipotese word gestel dat die eksperimentele groep wat die christelike beradersprogram deurloop 'n beduidende groei sal toon in teoretiese kennis, beradingsvaardighede en persoonlike groei in vergelyking met die kontrole groep Die statistiese hipoteses Kode vir afkortinos: EG: KG: Ho: Ha: Eksperimentele groep Kontrole groep Nulhipotese Alternatiewe hipotese 81

97 Teoretiese kennis In die eerste plek word daar na die slaagsyfer van die eksperimentele groep ten opsigte van teoretiese kennis gekyk. Hiervoor word geen statistiese hipotese gestel nie. In die tweede plek word daar na die verband tussen teoretiese kennis en beradingsvaardighede (GAIT-N) van die eksperimentele groep gekyk. Die statistiese hipotese om na hierdie korrelasie deur middel van die Pearson-produkmoment korrelasie koeffisient to kyk, kan sons voig uiteengesit word: KODE GROEP Ho Ha HoP 1 EG Daar is nie 'n statisties Daar is 'n statisties bedui- HaP 1 beduidende korrelasie ( + ) tussen die punt vir teoretiese kennis (natoets) en die punt vir beradingsvaardighede (natoets) dende korrelasie ( + ) tussen die punt vir teoretiese kennis (natoets) en die punt vir beradingsvaardighede (natoets)(gait-n). (GAIT-N) nie. Beradingsvaardighede (GAIT) (a) Student se t-toets (binne groepe)(een veranderlike) KODE GROEP Ho Ha Hot1 EG Die gemiddeld van ver- Die gemiddeld van verskil- Hat1 skille tussen die na- en voortoetstellings van die le tussen die na- en voortoetstellings van die twee Hot2 KG twee groepe verskil nie groepe verskil statisties Hat2 statisties beduidend van nul ten opsigte van empatiese begrip nie. beduidend van nul ten opsigte van empatiese begrip. (b) Student se t-toets (tussen groepe)(een veranderlike) KODE GROEP Ho Ha Hot3 Hat3 EG KG Daar is nie statisties beduidende verskille tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip nie. Daar is statisties beduidende verskille tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip. 82

98 (c) ANCOVA (tussen groepe)(een veranderlike) KODE GROEP Ho Ha HoA1 HaA1 EG KG Daar is nie statisties beduidende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip nie. Daar is statisties beduidende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip. (3) Persoonlike groei (P01) (a) Hotelling T 2-toets (binne groepe)(meer as een veranderlike) KODE GROEP Ho Ha HoT1 EG Die vektor van gemiddel- Die vektor van gemiddel- HaT1 des van verskille tussen die na- en voortoetsteldes van verskille tussen die na- en voortoetstel- HoT2 KG lings van die twee groepe lings van die twee groepe HaT2 verskil nie statisties beduidend van die nulvektor opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem nie. verskil statisties beduidend van die nulvektor ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesament- Ilk geneem. HoT3 EG Die vektor van gemiddel- Die vektor van gemiddel- HaT3 des van verskille tussen die na- en voortoetsteldes van verskille tussen die na- en voortoetstel- HoT4 KG lings van die twee groepe lings van die twee groepe HaT4 verskil nie statisties beduidend van die nulvektor opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem nie. verskil statisties beduidend van die nulvektor ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem. (b) Student se t-toets (binne groepe)(een veranderlike) KODE GROEP Ho Ha Hot4 EG Die gemiddeld van ver- Die gemiddeld van ver- Hat4 skille tussen die na- en voortoetstellings van die skille tussen die na- en voortoetstellings van die Hot5 KG twee groepe verskil nie twee groepe verskil statis- Hat5 statisties beduidend van nul ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) ties beduidend van nul ten opsigte van die twee hoofskate (P01 1-2) afsonderlik 83

99 KODE GROEP Ho Ha afsonderlik geneem nie. geneem. Hot6 EG Die gemiddeld van ver- Die gemiddeld van ver- Hat6 skille tussen die na- en voortoetstellings van die skille tussen die na- en voortoetstellings van die Hot7 KG twee groepe verskil nie twee groepe verskil statis- Hat7 statisties beduidend van nul ten opsigte van 10 subskale (P ) afsonderlik geneem nie. ties beduidend van nul ten opsigte van die 10 subskale (P ) afsonderlik geneem. (c) Hotelling T2-toets (tussen groepe)(meer as een veranderlike) KODE GROEPE Ho Ha HoT5 EG Daar is geen statisties be- Daar is statisties bedui- HaT5 KG duidende verskille tussen die vektore van gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van P gesamentlik geneem nie. dende verskille tussen die vektore van gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van POI 1-2 gesamentlik geneem. HoT6 EG Daar is geen statisties be- Daar is statisties bedui- HaT6 KG duidende verskille tussen die vektore van gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van P gesamentlik geneem nie. dende verskille tussen die vektore van gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van POI 3-12 gesamentlik geneem. HoT7 EG Daar is geen statisties be- Daar is statisties bedui- HaT7 KG duidende verskille tussen die vektore van gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van POI 1-2 gesamentlik geneem nie. dende verskille tussen die vektore van gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van POI 1-2 gesamentlik geneem. (d) Student se t-toets (tussen groepe)(een veranderlike) KODE GROEPE Ho Ha Hot8 Hat8 EG KG Daar is geen statisties beduidende verskille tussen Daar is statisties beduidende verskille tussen die 84

100 KODE GROEPE Ho Ha die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van POI 1-2 afsonderlik geneem nie. gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van POI 1-2 afsonderlik geneem. Hot9 EG Daar is geen statisties be- Daar is statisties bedui- Hat9 KG duidende verskille tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van dende verskille tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van P01 3- POI 3-12 afsonderlik geneem nie. 12 afsonderlik geneem. Hot1 0 EG Daar is geen statisties be- Daar is statisties bedui- Hat1 0 KG duidende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van P afsonderlik geneem nie. dende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groep ten opsigte van P afsonderlik geneem. MANCOVA (tussen groepe)(meer as een veranderlike) KODE GROEPE Ho Ha HoM1 EG Daar is geen statisties be- Daar is statisties bedui- HaM1 duidende verskille tussen die vektore van gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van P gesamentlik geneem nie. dende verskille tussen die vektore van gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van P gesamentlik geneem. ANCOVA (tussen groepe)(een veranderlike) KODE GROEPE Ho Ha HoA2 EG Daar is geen statisties be- Daar is statisties bedui- HaA2 KG duidende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van POI 3-12 afsonderlik geneem nie. dende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van P afsonderlik geneem. 85

101 4.7 STATISTIESE TEGNIEKE Die statistiese verwerkings van hierdie navorsingstudie is deur die "BMDP STATISTICAL SOFTWARE"-pakket by die Statistiese Konsultasiediens van die RAU gedoen Frekwensies 'n Frekwensiedistribusie is 'n tabel wat die onderskeie metingskategoriee of -klasse aandui tesame met die gevalle wat in elkeen voorkom (Huysamen, 1987). In hierdie studie is die veranderlikes geslag, taal, bevolkingsgroep en ouderdom ondersoek Statistiese tegnieke binne en tussen groepe BINNE GROEPE Student se t-toets. Hotelling T2-toets. TUSSEN GROEPE Student se t-toets. Hotelling T2-toets. Analise van ko-variansie. Meervoudige analise van kovariansie. Binne groepe In hierdie studie is daar by die toetsing van die gemiddelde verskil tussen die naen voortoetstelling van dieselfde groep ten opsigte van beradingsvaardighede en persoonlike groei van Student se t-toets (een veranderlike) en die Hotelling T 2-toets (meer as een veranderlike) gebruik gemaak. Tussen groepe (a) Beradingsvaardighede (GAIT) Om die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die eksperimentele en kontrole groep to ondersoek, is daar van Student se t-toets (een veranderlike) gebruik gemaak. 86

102 Aangesien daar wel 'n beduidende verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die eksperimentele en kontrole groep was, is daar van 'n ANCOVA (analise van ko-varianssie) gebruik gemaak om die verskil in die gemiddelde natoetstellings van die eksperimentle en kontrole groep te bepaal. Deur middel van die ANCOVA is die beduidende verskil in die gemiddelde voortoetstellings van die eksperimentele en kontrole groep in berekening geneem. Kerlinger (1988) definieer analise van ko-variansie (ANCOVA) as 'n vorm van analise van variansie wat ten doel het om die beduidende verskille tussen gemiddelde natoetstellings van groepe aan te dui met die inagneming van die beduidende verskille in die gemidddelde voortoetstellings van die groepe. (b) Persoonlike groei (P01) Om die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings (twee hoofskale (P01 1-2) en tien subskale (P )) van die eksperimentele en kontrole groep te ondersoek, is daar van Student se t-toets (een veranderlike) en die Hotelling T 2- toets (meer as een veranderlike) gebruik gemaak. Ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) was daar geen beduidende verskil in die gemiddelde voortoetstellings van die eksperimentele en kontrole groep nie. Om hierdie rede is die verskil in die gemiddelde natoetstellings van die eksperimentele en kontrole groep geondersoek deur van Student se t-toets (een veranderlike) en die Hotelling T 2-toets (meer as een veranderlike) gebruik te gemaak. Om die verskil in die voortoetstellings van die tien subskale (P ) van die eksperimentele en kontrole groep te ondersoek, is daar van Student se t-toets (een veranderlike) en die Hotelling T 2-toets (meer as een veranderlike) gebruik gemaak. Aangesien daar wel 'n beduidende verskil in die voortoetstelling van die eksperimentele en kontrole groepe ten opsigte van die subskaal spontandteit (P01 6) was, is daar van 'n ANCOVA (analise van ko-variansie)(een veranderlike) en MANCOVA (meervoudige analise van ko-variansie)(meer as een veranderlike) 87

103 gebruik gemaak om die verskille in die natoetstellings van die eksperimentele en kontrole groep to bepaal. Deur middel van die ANCOVA en MANCOVA is die beduidende verskil in die gemiddelde voortoetstellings van die eksperimentele en kontrole groep in berekening gebring. Meervoudige analise van ko-variansie (MANCOVA) is 'n metode van analise wat saamgestel is uit meervoudige analise van variansie (Babbie, 1992) en analise van ko-variansie (Kerlinger, 1988). Dit beteken dus dat daar gelyktydig na die verhoudinge tussen verskeie veranderlikes gekyk word met die inagneming van die aanvanklike verskille tussen die groepe waarbinne die meting plaasvind (Srivastava & Carter, 1983). In hierdie hoofstuk is daar stilgestaan by die navorsingsprosedures wat gevoig is met die evaluering van die eksperimentele groep en twee kontrole groepe. In hoofstuk vyf gaan daar gekyk word na die resultate wat uit hierdie studie na yore gekom het. 88

104 HOOFSTUK 5 NAVORSINGSRESULTATE 5.1 KOMPONENT 1: TEORETIESE KENNIS Slaagsyfer van die eksperimentele groep Alhoewel daar geen voortoetsing ten opsigte van teoretiese kennis gedoen is nie, het die eksperimentele groep wel 'n teoretiese eksamen (natoets) in verskeie modules afgele. Die totale eksperimentele groep (n = 30) het die kursus in christelike lekeberading geslaag. Die slaagsyfer van die kursusgangers was dus 100% gewees. Die kontrole groep het geen teoretiese eksamen in christelike lekeberading afgele nie Die verband tussen die teoretiese kennis (eksamen) en beradings- vaardighede (GAIT (natoets)(hop1 /HaP1) Daar is deur middel van 'n Pearson-produkmoment korrelasiekoeffisient gekyk na die korrelasie tussen die teoretiese punt wat die kursusgangers vir die module oor beradingsvaardighede verkry het en die punt wat die kursusgangers vir die GAIT (natoets) verkry het. Daar bestaan 'n negatiewe korrelasie (r = -0,254) tussen die teoretiese punt (%) wat die kursusgangers vir beradingsvaardighede gekry het en die punt wat in die GAIT (natoets) behaal is. Die negatiewe korrelasie is egter nie statisties beduidend nie (p = 0,183). Die nulhipotese (HoP1) word ondersteun. Een kursusganger het nie die teoretiese toets oor beradingsvaardighede afgele nie, maar het wel vir die GAIT (natoets) 'n punt van 189 verkry. 89

105 5.2 KOMPONENT 2: BERADINGSVAARDIGHEDE (GAIT) Kode vir afkortinos: XN-v: Gemiddelde natoetstelling - gemiddelde voortoetstelling S: Standaardafwyking t: t-waarde GVV: Grade van vryheid p: p-waarde *: 5%-peil van betekenis **: 1%-peil van betekenis Beradingsvaardighede: verskille binne groepe Eksperimentele groep Tabel 5.1 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) (Student se t-toets)(hot1/hat1) VERANDERLIKE XN_v S t GVV p GAIT 7, ,4781 2, ,0160 * Die eksperimentele groep se gemiddelde voortoetstelling is 191 en die gemiddelde natoetstelling is 199. Daar is dus 'n verskil van agt punte tussen die gemiddelde voor- en natoetstelling van die eksperimentele groep, wat beduidend op die 5%- peil van betekenis (p = 0,0160) is. Die nulhipotese (Hot1) word verwerp. Kontrole groep Tabel 5.2 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) (Student se t -toets)(hot2/hat2) VERANDERLIKE Xwv S t GVV p GAIT -7, ,9130-2, ,0156 * 90

106 Die kontrole groep se gemiddelde voortoetstelling is 216 en die gemiddelde natoetstelling is 198. Daar is dus 'n verskil van 18 punte (-)(X wv = -7,4667) tussen die gemiddelde voor- en natoetstelling van die kontrole groep, wat beduidend op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0156) is. Die nulhipotese (Hot2) word verwerp Beradingsvaardighede: verskille tussen groepe Verskille in voortoetstellings Tabel 5.3 Die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) (Student se t-toets)(hot3/hat3) GAIT VERANDERLIKE t GVV p Empatiese begrip -4, ,0000 ** Die gemiddelde voortoetstelling van die eksperimentele groep is 191 en die gemiddelde voortoetstelling van die kontrole groep is 206. Daar is dus 'n beduidende verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe (p = 0,0000) op die 1%-peil van betekenis. Die nulhipotese (Hot3) word verwerp. Verskille in natoetstellings Tabel 5.4 Die verskil tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van empatiese begrip (GAIT) (ANCOVA)(HoA1/HaA1) GAIT VERANDERLIKE F GGV p Empatiese begrip ,57 0,7241 Die gemiddelde natoetstelling van die eksperimentele groep is 199 en die gemiddelde natoetstelling van die kontrole groep is 198. Daar is nie 'n beduidende verskil tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe (p = 0,7241) nie. Die nulhipotese (HoA1) word ondersteun. 91

107 5.3 KOMPONENT 3: PERSOONLIKE GROEI (P01) Kode vir afkortinos XN.V: Gemiddelde natoetstelling - gemiddelde voortoetstelling F: F-waarde S: Standaardafwyking t: t-waarde GVV: Grade van vryheid p: p-waarde *: 5%-peil van betekenis **: 1%-peil van betekenis Persoonlike groei: verskille binne groepe (1) Eksperimentele groep Tabel 5.5 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem (Hotelling T 2) (HoT1/HaT1) HOTELLING T2 F GVV p ,5951 2;28 0,0408 * Daar bestaan 'n beduidende verskil op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0408) tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem. Die nulhipotese (HoT1) word verwerp. Tabel 5.6 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) afsonderlik geneem (Student se t-toets) (Hot4/Hat4) VERANDERLIKE Xwv S t GVV p POI 1: POI 2: Tc I 1,1333 3,4333 2,7131 7,9076 2,29 2, ,0296 * 0,0242 * 92

108 Wanneer daar afsonderlik na die twee hoofskale (P01 1-2) gekyk word, toon albei hierdie skate 'n beduidende verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings op die 5%-peil van betekenis. Die hoofskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1) toon 'n beduidende verskil op die 5%-peil van betekenis tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings (p = 0,0296) en die hoofskaal innerlike gerigtheid (1)(POI 2) toon 'n beduidende verskil op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0242) tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van hierdie hoofskaal. In albei gevalle word die nulhipotese (Hot4) verwerp. Tabel 5.7 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem (Hotelling T 2) (HoT3/HaT3) HOTELLING T2 F GVV p , ;20 0,1842 Daar bestaan nie 'n beduidende verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings (p = 0,1842) van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem nie. Die nulhipotese (HoT3) word ondersteun. Wanneer daar na die 10 subskale (P ) afsonderlik gekyk word (Student se t-toets)(hot6/hat6) is daar nie 'n beduidende verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings vir die subskale POI 3-4 en POI nie. In hierdie gevalle (POI 3-4, POI 6-11) word die nulhipotese (Hot6) ondersteun. In die geval van die subskale gevoelsreaktiwiteit (Fr)(POI 5) en intieme kontak (C)(POI 12) is daar wel 'n statisties beduidende verskil tussen die gemiddelde naen voortoetstellings. Die statistiese gegewens sien soos volg daar uit: 93

109 Tabel 5.8 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die subskale gevoelsreaktiwiteit (Fr)(POI 5) en intieme kontak (C)(POI 12) (Student se t-toets) (Hot6/Hat6) VERANDERLIKE Xti_v S t GVV p POI 5: POI 12: Fr C 1,1333 1,8333 2,6357 2,8294 2,36 3, ,0255 * 0,0013 ** In die geval van die subskaal gevoelsreaktiwiteit (Fr)(POI 5) is daar 'n beduidende verskil (p = 0,0255) tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings op die 5%-peil van betekenis en in die geval van die subskaal intieme kontak (C)(POI 12) is daar 'n beduidende verskil (p = 0,0013) tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings op die 1%-peil van betekenis. In die geval van hierdie twee subskale (P01 5, POI 12) word die nulhipotese (Hot6) verwerp. (2) Kontrole groep Tabel 5.9 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem (Hotelling T2) (HoT2/HaT2) HOTELLING T2 F GVV p 5,9518 2,8733 2;28 0,0733 Daar bestaan nie 'n beduidende verskil (p = 0,0733) tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem nie. Die nulhipotese (HoT2) word ondersteun. Wanneer daar afsonderlik na die twee hoofskale (P011-2) gekyk word (Student se t-toets)(hot5/hat5), toon slegs die hoofskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1), 'n negatiewe groei. Die statistiese gegewens sien soos volg daar uit: 94

110 Tabel 5.10 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die hoofskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1) (Student se t-toets) (Hot5/Hat5) VERANDERLIKE ;am S t GVV p POI 1: Tc -1,0333 2,3560-2, ,0229 * Hierdie negatiewe groei (X N _v = -1,0333) beteken dat die kontrole groep se gemiddelde natoetstellings laer is as die gemiddelde voortoetstellings vir hierdie hoofskaal op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0229). In die geval van hierdie hoofskaal word die nulhipotese (Hot5) verwerp. Tabel 5.11 Die verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem (Hotelling T2) (HoT4/HaT4) HOTELLING T2 F GVV p 8,5344 0, ;20 0,8046 Daar bestaan nie 'n beduidende verskil (p = 0,8046) tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van POI 3-12 gesamentlik geneem nie. Die nulhipotese (HoT4) word ondersteun. Wanneer daar afsonderlik na die 10 subskale (P ) gekyk word (Student se t-toets)(hot7/hat7), is daar geen beduidende verskil tussen die gemiddelde na- en voortoetstellings van enige van die 10 subskale (P ) nie. In die geval van al 10 subskale word die nulhipotese (Hot7) ondersteun. 95

111 5.3.2 Persoonlike groei: verskille tussen groepe (1) Verskille in voortoetstellings Tabel 5.12 Die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem (Hotelling T2) (HoT5/HaT5) HOTELLING T2 F GVV p 4,1472 2,0379 2;57 0,1397 Daar is geen beduidende verskille tussen die gemiddelde van die voortoetstellings (p = 0,1397) van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem nie. Die nulhipotese (HoT5) word ondersteun. Wanneer daar na die twee hoofskale (P011-2) afsonderlik gekyk word (Hot8/Hat8), is daar geen beduidende verskille tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) afsonderlik geneem nie. In die geval van albei die hoofskale word die nulhipotese (Hat8) ondersteun. Tabel 5.13 Die verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (POI 3-12) gesamentlik geneem (Hotelling T2) (HoT6/HaT6) HOTELLING T2 F GVV p 17,1301 1, ;49 0,1884 Daar is geen beduidende verskille tussen die gemiddelde van die voortoetstellings (p = 0,1884) van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem nie. Die nulhipotese (HoT6) word ondersteun. Wanneer daar na die 10 subskale (P ) afsonderlik gekyk word (Hot9/Hat9), 96

112 is daar geen beduidende verskille tussen die gemiddelde voortoetstellings van die subskale PO1 3-5 en P nie. In die geval van hierdie subskale word die nulhipotese (Hat9) ondersteun. In die geval van die subskaal spontanelteit (S)(POI 6), is daar wel 'n statisties beduidende verskil tussen die gemiddelde van die voortoetstellings van die twee groepe. Die statistiese gegewens sien soos volg daar uit: Tabel 5.14 Die verskil tussen die gemiddelde van die voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die subskaal spontaneiteit (S)(POI 6) (Student se t-toets) (Hot9/Hat9) GAIT VERANDERLIKE t GVV p PO1 6: S 2, ,0065 ** Daar is wel 'n statistiese beduidende verskil (p = 0,0065) op die 1%-peil van betekenis tussen die gemiddelde van die voortoetstellings van die twee groepe. Die gemiddelde (X) voortoetstelling van die eksperimentele groep was 12, 3333 en die gemiddelde voortoetstelling (X) van die kontrole groep was 10,7667. In die geval van die subskaal spontanelteit word die nulhipotese (Hot9) verwerp. (2) Verskille in natoetstellings Tabel 5.15 Die verskil tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem (Hotelling T 2) (HoT7/HaT7) HOTELLING T2 F GVV p 5,0819 2,4971 2;57 0,0913 Daar is geen beduidende verskille tussen die gemiddelde van die natoetstellings (p = 0,0913) van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem nie. Die nulhipotese (HoT7) word ondersteun. 97

113 Wanneer daar na die twee hoofskale (P01 1-2) afsonderlik gekyk word (Hot10/ Hat 1 0), is daar geen beduidende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die hoofskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1) nie. In die geval van hierdie subskaal word die nulhipotese (Hot10) ondersteun. In die geval van die hoofskaal innerlike gerigtheid (1)(POI 2) is daar wel 'n statisties beduidende verskil tussen die gemiddelde van die natoetstellings van die twee groepe. Die statistiese gegewens sien soos voig daar uit: Tabel 5.16 Die verskil tussen die gemiddelde van die natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die hoofskaal innerlike gerigtheid (1)(POI 2) (Student se t-toets) (Hot10/Hatl 0) GAIT VERANDERLIKE t GVV p POI 2: I 2, ,0357 * Daar is wel 'n statistiese beduidende verskil (p = 0,0357) op die 5%-peil van betekenis tussen die gemiddelde van die natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die hoofskaal innerlike gerigtheid (1)(POI 2). Die gemiddelde natoetstelling van die eksperimentele groep was 83,9333 en die gemiddelde natoetstelling van die kontrole groep was 78,8667. In die geval van die hoofskaal innerlike gerigtheid (1)(POI 2) word die nulhipotese (Hot10) verwerp. Tabel 5.17 Die verskil tussen die natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem (MANCOVA) (HoM1/HaM1) TOETS WAARDE F GVV p Wilks 3, ,29 10;48 0,9798 Daar bestaan geen beduidende verskil tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem 98

114 nie. Die nuihipotese (HoM1) word ondersteun. Wanneer daar na die 10 subskale (P ) afsonderlik gekyk word (ANCOVA) (HoA2/HaA2), is daar geen beduidende verskille tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van 10 subskale (P ) afsonderlik geneem nie. Die nuihipotese (HaA2) word ondersteun. In hoofstuk ses sal daar in die eerste plek by die bespreking van die resultate stilgestaan word, in die tweede plek sal gevolgtrekkings wat uit hierdie resultate na yore gekom het gemaak word en in die derde plek sal daar aanbevelings gemaak word op grond van hierdie resultate. 99

115 HOOFSTUK 6 BESPREKING VAN RESULTATE, GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS 6.1 BESPREKING VAN DIE RESULTATE Teoretiese kennis Slaagsyfer van die eksperimentele groep Daar is in hierdie studie geen voortoetsing gedoen ten opsigte van teoretiese kennis nie. Dit is egter belangrik om to noem dat die eksperimentele groep wel 'n teoretiese eksamen (natoets) in verskeie modules afgele het. Die totale eksperimentele groep (n = 30) het die kursus in christelike lekeberading geslaag. Die slaagsyfer van die kursusgangers was dus 100%. Die kontrole groep het geen teoretiese eksamen in christelike lekeberading afgele nie. Daar kan dus gese word dat die kursusgangers 'n groei in teoretiese kennis ondergaan het, wat deur die navorsing van Most en Geurney (1983), Tan (1987), Tan en Sarff (in Tan, 1991), Jernigan, Tan en Gorsuch (in Tan, 1991) en Zunker en Brown (1966) ondersteun word. In al hierdie navorsing was daar 'n duidelike groei in teoretiese kennis by die kursusgangers na afloop van hulle opleiding as lekeberaders. Hierdie groei in teoretiese kennis het dus die teoretiese onderbou van die lekeberaders ten opsigte van beradingswerk, versterk. Die korrelasie tussen teoretiese kennis en beradingsvaardighede ten opsigte van die eksperimentele groep Daar bestaan 'n negatiewe korrelasie (r = -0,254) tussen die teoretiese punt (eksamens) en die punt vir beradingsvaardighede (GAIT)(natoets) wat deur die kursusgangers behaal is. Alhoewel die negatiewe korrelasie nie statisties beduidend is nie, beteken dit steeds dat daar nie 'n linieere verband ( + ) tussen die teoretiese 100

116 punt (eksamens) en die punt vir beradingsvaardighede (GAIT)(natoets) is nie. Hierdie negatiewe korrelasie tussen die punt vir teoretiese kennis en die punt vir beradingsvaardighede kan moontlik toegeskryf word aan: Kursusgangers se ervaring van beradingswerk 'n Groot aantal van die kursusgangers het voor die aanvang van die kursus nog nie blootstelling gehad aan die teoretiese komponent van beradingswerk nie, maar het in die praktyk (gemeente en/of kerkverband) alreeds beradingswerk gedoen. Dit sou moontlik gesien kon word as 'n rede waarom baie van die kursusgangers 'n hoer punt vir beradingsvaardighede (GAIT)(natoets) gekry het as vir die teoretiese punt vir beradingsvaardighede. Die ouderdomsverspreiding van die kursusgangers Sestig persent van die kursusgangers het 'n teoretiese punt onder die gemiddelde teoretiese punt (59%) van die eksperimentele groep behaal, wat moontlik toegeskryf kan word aan die ouderdomsverspreiding van die kursusgangers. In die eksperimentele groep is daar 63,3% kursusgangers wat bo die ouderdom van 30 jaar is. Dit beteken dat hierdie deel van die groep in 'n lewensfase is waar formele studies al afgehandel is en waar die ouderdom van die kursusgangers dus 'n invloed op die punt vir teoretiese kennis kon gehad het (J.D. Van Wyk, persoonlike kommentaar, 28 Mei 1996). Dit is dus belangrik dat supervisie wat op teoretiese kennis en beradingsvaardighede fokus na die opleiding van die kursusgangers voortgesit sal word, sodat die kursusgangers voortdurend in 'n leerproses ten opsigte van beradingswerk betrokke is Beradingsvaardighede (GAIT) (1) Verskille in voortoetstelling (GAIT) 'n Beduidende verskil op die 1%-peil van betekenis (p = 0,0000) is aangetoon 101

117 tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe. Die eksperimentele groep (n = 30) se gemiddelde voortoetstelling was 191 en die gemiddelde voortoetstelling van die kontrole groep (n = 30) was 216. 'n Moontlike verkiaring vir die hoe gemiddelde voortoetstelling van die kontrole groep (N.G. Kerk Lidmate: Magalieskruin) kan gevind word in die feit dat hierdie groep (1) redelik vreemd was vir mekaar met die voortoetsing en as gevoig hiervan hoe punte vir mekaar op die GAIT gegee het en (2) ook vreemd was met die konsep van beradingswerk. Dit het moontlik aanleiding daartoe gegee dat die kontrole groep mekaar met die voortoetsing nie krities genoeg beoordeel het nie en dus 'n hoe gemiddelde voortoetstelling tot gevoig gehad het. (2) Verskille tussen natoets- en voortoetstellings (GAIT) Die eksperimentele groep (n = 30) het 'n beduidende positiewe groei getoon in beradingswerk op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0160) deurdat die gemiddelde natoetstelling (199) hoer was as die gemiddelde voortoetstelling (191). Die opleiding van die kursusgangers in die beoefening beradingsvaardighede het dus daartoe bygedra dat die kursusgangers na die opleiding die beradingsvaardighede meer effektief kon toepas. Dit is belangrik dat die kursusgangers se effektiwiteit in die toepassing van beradingsvaardighede na die opleiding deur middel van supervisie steeds verhoog sal word. Die kontrole groep (n = 30) het 'n beduidende negatiewe groei getoon op die 5%- peil van betekenis (p = 0,0156) met die gemiddelde natoetstelling (198) Iaer as die gemiddelde voortoetstelling (216). Dit sou moontlik verklaar kon word in die lig daarvan dat die natoets in Junie 1995 gedoen is waar die lede van die Bybelstudiegroep mekaar al heelwat beter geken het en meer bereid was om mekaar krities to beoordeel in teenstelling met die moontlike onkritiese beoordeling van die voortoetsing. 102

118 Verskille in natoetstellings (GAIT) Daar is geen beduidende verskil (p = 0,7241) tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe nie. Die eksperimentele groep (n = 30) se gemiddelde natoetstelling was 199 en die gemiddelde natoetstelling van die kontrole groep (n = 30) was 198. Die positiewe groei in beradingsvaardighede word deur die navorsing van Zunker en Brown (1966), Most en Geurney (1983), Tan (1987), Tan en Sarff (in Tan, 1991) en Jernigan, Tan en Gorsuch (in Tan, 1991) ondersteun. In al hierdie navorsing was daar 'n positiewe groei in die beoefening van beradingsvaardighede deur die kursusganger na afloop van die opleiding wat hulle deurloop het. Tan (1991) is van mening dat lekeberaders indien hulle opleiding ondergaan het en ervaring in beradingswerk opgedoen het. Hattie et al. (1984) ondersteun hierdie siening Persoonlike groei (P01) Verskille in voortoetstellings (P01 1-2) Daar is geen beduidende verskil (p = 0,1397) tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem nie. Daar is ook verder geen beduidende verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van twee hoofskale (P01 1-2) afsonderlik geneem nie. Verskille in voortoetstellings (P ) Daar is nie 'n beduidende verskil (p = 0,1884) tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van 10 subskale (P ) gesamentlik geneem. Wanneer daar afsonderlik na die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe 103

119 ten opsigte van 10 subskale (P ) gekyk word, is daar op die subskaal spontaneiteit (S)(POI 6) 'n beduidende verskil op die 1%-peil van betekenis (p = 0,0065) tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe. Die gemiddelde voortoetstellings van die eksperimentele groep is 12,33 en die kontrole groep se gemiddelde voortoetstelling is 10,76. Die subskaal spontaneiteit (S)(POI 6) gee 'n aanduiding van die mate waartoe 'n persoon aan sy/haar gevoelens uitdrukking gee. Die Iaer voortoetstelling van die kontrole groep kan moontlik daaraan toegeskryf word dat die kontrole groep die afneem van die POI (net soos met die GAIT) vreemd gevind het en om hierdie rede 'n Iaer telling op hierdie betrokke subskaal behaal het in vergelyking met die eksperimentele groep. (3) Verskille tussen natoets- en voortoetstellings (P01 1-2) Eksperimentele groep Daar is 'n beduidende verskil op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0408) tussen die gemiddelde natoets- en voortoetstelling van die eksperimentele groep ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem. Wanneer daar afsonderlik na die twee hoofskale (P01 1-2) gekyk word is daar 'n beduidende verskil op die 5%-peil van betekenis ten opsigte van die subskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1)(p = 0,0296) en die subskaal innerlike gerigtheid (I)(P00I 2)(p = 0,0242). Kontrole groep Daar is nie 'n beduidende verskil (p = 0,0733) tussen die gemiddelde natoets- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die twee hoofskale (POI 1-2) gesamentlik geneem nie. Wanneer daar afsonderlik na die twee hoofskale (P01 1-2) gekyk word toon die subskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1) van die kontrole groep 'n beduidende negatiewe groei op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0229). 104

120 (4) Verskille tussen natoets- en voortoetstellings (P ) Eksperimentele groep Daar is geen beduidende verskil (p = 0,1842) tussen die gemiddelde natoets- en voortoetstellings van die eksperimentele groep ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem nie. Wanneer daar afsonderlik na die gemiddelde natoets- en voortoetstellings van die 10 subskale (P ) vir die eksperimentele groep gekyk word, is daar 'n beduidende verskil op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0255) vir die subskaal gevoelsreaktiwiteit (FR)(POI 5) en 'n beduidende verskil op die 1%-peil van betekenis (p = ) vir die subskaal intieme kontak (C)(POI 12). Kontrole groep Daar is geen beduidende verskil (p = 0,8046) tussen die gemiddelde natoets- en voortoetstellings van die kontrole groep ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem nie. Verder is daar ook geen beduidende verskil tussen die gemiddelde natoets- en voortoetstellings van die 10 subskale (P ) afsonderlik geneem nie. (5) Verskille in natoetstellings (P01 1-2) Daar is geen beduidende verskil (p = 0,0913) tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die twee hoofskale (P01 1-2) gesamentlik geneem nie. Wanneer daar afsonderlik na die twee hoofskale (P01 1-2) gekyk word, is daar wel 'n statisties beduidende verskil op die 5%-peil van betekenis (p = 0,0357) tussen die twee groepe ten opsigte van die hoofskaal innerlike gerigtheid (I)(POI 2). Die gemiddelde natoetstelling van die eksperimentele groep is 83,93 en die gemiddelde natoetstelling van die kontrole groep is 78,86. Die eksperimentele en kontrole groep se gemiddelde voortoetstellings het nie 105

121 beduidend verskil ten opsigte van die hoofskaal innerlike gerigtheid (1)(POI 2) nie. Daar is wel 'n beduidende verskil tussen die twee groepe ten opsigte van die gemiddelde natoetstelling wat moontlik daarop dui dat die opleidingskursus in christelike lekeberading die kursusgangers se vermod om op te tree volgens eie beginsels en motiewe in plaas van uiterlike velddeterminante, verhoog het. (6) Verskille in natoetstellings (P ) Daar is geen beduidende verskil (p = 0,9798) tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (P ) gesamentlik geneem nie. Verder is daar ook geen beduidende verskil tussen die gemiddelde natoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die 10 subskale (P ) afsonderlik geneem nie. Die persoonlike groei wat die kursusgangers ervaar het word deur die navorsing van Most en Geurney (1983), Tan (1987), Tan en Sarff (in Tan, 1991) en Jernigan, Tan en Gorsuch (in Tan, 1991) ondersteun. Alhoewel hierdie navorsers nie van die P01 gebruik gemaak het om persoonlike groei in hulle navorsingsprojekte te meet nie, is hulle almal van mening dat die kursusgangers deur middel van opleiding in selfvertroue (houding) gegroei het om beradingswerk te doen (Tan, 1991). Die navorser van hierdie projek kon geen navorsing vind waarin die P01 gebruik is om die persoonlike groei van lekeberaders wat opleiding ondergaan het, te meet nie. Tan (1991) maak wel melding van navorsing wat deur Schaefer, Dodds en Tan in 1988 gedoen is en waar die P01 gebruik is om die persoonlike groei van die kursusgangers in lekeberading te meet. Hierdie navorsing is egter in 'n ongepubliseerde manuskrip vervat, wat nie deur die navorser van die studie gevind kon word nie. Tan (1991) wys net daarop dat die kursusgangers wel beduidend gegroei het in sekere skale van die P01. Hierdie projek maak dus 'n belangrike bydrae in hierdie verband deur aan te toon 106

122 dat die opleidingskursus in christelike lekeberading wel 'n invloed op die persoonlike groei van die kursusgangers gehad het. 6.2 GEVOLGTREKKINGS GEMAAK VANUIT DIE RESULTATE Teoretiese kennis Die opleidingskursus in christelike lekeberading het wel daartoe bygedra dat kursusgangers in teoretiese kennis oor beradingswerk gegroei het. Die slaagsyfer van die groep kursusgangers (eksperimentele groep) was 100%. 'n Hoe akademiese punt oor beradingsvaardighede verseker nie die effektiewe toepassing van die beradingsvaardighede in die praktyk nie (Phares, 1992). Dit is nodig dat kursusgangers 'n goeie teoretiese onderbou moet he, maar daar moet net soveel aandag aan die inoefening van die beradingsvaardighede geskenk word om effektiewe lekeberaders to kan wees. Dit is belangrik dat diegene wat praktiese ervaring van beradingswerk het, 'n goeie teoretiese kennis sal opdoen van beradingswerk (Phares, 1992). Sodoende kan die kwaliteit van die lekeberaders se beradingswerk verhoog word Beradingsvaardighede (GAIT) (1) Die aanvanklike verskil tussen die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe kan moontlik aan die volgende redes toegeskryf word: Die kontrole groep (N.G. Kerk Lidmate: Magalieskruin) was redelik vreemd vir mekaar met die voortoetsing aangesien dit 'n nuwe Bybelstudie groep was en het as gevoig hiervan vir mekaar hoe punte op die GAIT gegee. Die kontrole groep was ook vreemd met die konsep van beradingswerk en dit het moontlik aanleiding daartoe gegee dat die kontrole groep mekaar met 107

123 die voortoetsing nie krities genoeg beoordeel het nie. Die kursusgangers het 'n beduidende positiewe groei getoon in die beoefening van beradingsvaardighede. Daar kan dus met redelike sekerheid gese word dat die opleiding in die beoefening van beradingsvaardighede 'n positiewe invloed op die kursusgangers se vermod om beradingsvaardighede toe to pas, gehad het. In teenstelling met die kursusgangers het die kontrole groep 'n negatiewe groei getoon ten opsigte van beradingsvaardighede. Die natoetstelling (198) kan moontlik as 'n meer realistiese telling gesien word in vergelyking met die voortoetstelling (216) van die kontrole groep en die voor- (191) en natoetstellings (199) van die eksperimentele groep Persoonlike groei (P01) Die aanvanklike verskil in die gemiddelde voortoetstellings van die twee groepe ten opsigte van die subskaal spontanditeit (S)(POI 6), kan moontlik daaraan toegeskryf word dat die kontrole groep die afneem van die POI (net soos met die GAIT) vreemd gevind het en om hierdie rede 'n laer telling op hierdie betrokke subskaal behaal het in vergelyking met die eksperimentele groep. Die eksperimentele groep het 'n beduidende positiewe groei op die volgende skale van die POI getoon: (a) Doeltreffende tydsbenuttting (Tc)(POI 1) Hierdie skaal gee 'n aanduiding van die mate waarin 'n persoon in die hede lewe, vry is van bekommernisse oor gebeure in die verlede en oor die onsekerhede van die toekoms. 108

124 Innerlike gerigtheid (1)(POI 2) Innerlike gerigtheid dui die mate aan waarin 'n persoon handel en optree volgens eie beginsels en motiewe in plaas van uiterlike veiddeterminante. Gevoelsreaktiwiteit (Fr)(POI 5) Hierdie skaal gee 'n aanduiding van die mate van sensitiwiteit wat by 'n persoon aanwesig is vir sy/haar eie gevoelens. Intieme kontak (C)(POI 12) Die mate waarin 'n persoon warm interpersoonlike verhoudinge het of nie, word deur hierdie skaal aangedui. In teenstelling met die eksperimentele groep het die kontrole groep geen beduidende positiewe groei ten opsigte van die skale van die POI getoon nie. Op die hoofskaal doeltreffende tydsbenutting (Tc)(POI 1) het die kontrole groep wel 'n beduidende negatiewe groei getoon. Die persoonlike groei wat die kursusgangers ondergaan het (doeltreffende tydsbenutting, innerlike gerigtheid, gevoelsreaktiwiteit, intieme kontak) behoort aan die een kant 'n positiewe invloed op die persoonlike lewens van die kursusgangers te he en aan die ander kant behoort dit die kwaliteit van die beradingswerk wat deur die kursusgangers gedoen word, te verhoog. Die POI is 'n gestandaardiseerde meetinstrument wat ten doel het om waardes, houdings en gedrag te meet (Shostrom & Knapp, 1966) wat verband hou met Maslow (1970) se selfaktualiseringsbeginsel (Shostrom, 1973). Aangesien daar 'n beduidende groei op vier van die skale van die POI was, kan daar dus gese word dat die eksperimentele groep 'n groter verandering ten opsigte van selfaktualisering ondergaan het in vergelyking met die kontrole groep. 109

125 6.3 KRITIEK EN AANBEVELINGS Teoretiese kennis Die gebruik van 'n voor- en natoets in die vorm van meervoudige keusevrae wat deur die eksperimentele groep en kontrole groep afgeneem word, sou 'n meer geldige en betroubare aanduiding van die groei in teoretiese kennis gee (Tan, 1991). Die groei in teoretiese kennis van die eksperimentele groep kan dan teen die groei van die kontrole groep(e) gemeet word Beradingsvaardighede In hierdie studie is daar gebruik gemaak van die GAIT om beradingsvaardighede in die praktyk te evalueer. Die kursusgangers het mekaar onderling geevalueer deur middel van hierdie meetinstrument. Hierdie metode van evaluering kan aangevul word deur ook van buite-waarnemers gebruik te maak (Van Wyk, 1978). Daar sou byvoorbeeld gebruik gemaak kon word van MA-studente in die Voorligtingsielkunde om die kursusgangers in christelike lekeberading te evalueer deur middel van die GAIT. Deur die kombinering van hierdie twee metodes van evaluering kan 'n meer betroubare weergawe van die eksperimentele groep en kontrole groep se vermod om beradingsvaardighede in die praktyk toe te pas, verkry word Teoretiese kennis en beradingsvaardighede Die evaluering van teoretiese kennis en beradingsvaardighede afsonderlik is belangrike komponente in die evaluering van 'n opleidingsprogram in christelike lekeberading. Dit is egter noodsaaklik dat daar 'n integrasie tussen die teorie en praktyk gemaak word. 110

126 Dit kan gedoen word deurdat elke lid van die eksperimentele groep 'n onderhoud met 'n klient voer. 'n Verbatim word dan oor 'n drie tot vyf minuut gedeelte van die onderhoud gemaak. Die kursusganger moet dan elkeen van sy/haar ingrepe vanuit die teorie motiveer (J.D. van Wyk, persoonlike kommentaar, 10 April 1996). Skematies kan dit soos volg voorgestel word: BERADER EN KLIENTE RESPONSE TEORETIESE MOTIVERING K1: B1: Die skool het my vandag geskakel en my meegedeel dat my kind gevang is terwyl by op die skoolterrein gerook het. Ek weet nie wat om met horn te doen nie. Jy voel baie moedeloos oor jou seun se optrede. Empatie Persoonlike groei Tan (1991) is van mening dat naas die POI die 16-Persoonlikheidsfaktorvraelys en die "Myers-Briggs Temperament Type Indicator" as meetinstrumente gebruik kan word om persoonlike groei by christelike lekeberaders te meet. As dit in gedagte gehou word dat die "Myers-Briggs Temperament Type Indicator" persoonlikheidstipes en die 16-Persoonlikheidsfaktorvraelys patologie meet, dan sou die gebruik van hierdie twee vraelyste om persoonlike groei te meet, nie die korrekte meetinstrumente wees nie. Dit word dus aanbeveel dat die POI steeds in verdere navorsingsprojekte as gestandaardiseerde meetinstrument om persoonlike groei te meet, gebruik word Steekproeftrekking In hierdie navorsing is daar van nie-waarskynlikheidsteekproeftrekking gebruik gemaak en meer spesifiek van geriefsteekproeftrekking. Hierdie metodes van steekproeftrekking is op die eksperimentele en kontrole groep toegepas. 111

127 Deur gebruik te maak van waarskynlikheidsteekproeftrekking soos byvoorbeeld eenvoudige ewekansige steekproeftrekking en sistematiese steekproeftrekking kan meer betroubare steekproewe - veral ten opsigte van die kontrole groep(e) verkry word (Babbie, 1992; Guy et al, 1987; Van der Wielen, 1991) Opsommend Hierdie resultate maak dit moontlik om die navorsingsvraag wat in hoofstuk een aan die orde gestel is, te beantwoord. Dit is dit duidelik dat die kursusgangers wel in teoretiese kennis, beradingsvaardighede en houdings (persoonlike groei) gegroei het in vergelyking met die kontrole groep. Dit is dus baie belangrik dat potensidle lekeberaders opleiding sal ondergaan om sodoende die kwaliteit te verhoog van die beradingswerk wat deur lekeberaders gedoen word. Die veranderende situasie (politiese, ekonomies, maatskaplik) in Suid-Afrika maak die gebruik van opgeleide lekeberaders 'n imperatief. In die eerste plek is daar 'n tekort aan professionele terapeute in die land om in at die mense van Suid-Afrika se geestesgesondheidsbehoeftes te voorsien. In die tweede plek is die gebruik van professionele terapeute bale duur in terme van opleiding en dienslewering en in 'n land waar daar 'n tekort aan geld is, moet daar na 'n alternatiewe manier van menslike hulpverlening gekyk word wat die land nie soveel geld ten opsigte van opleiding en dienslewering sal kos nie. In die derde plek is lekeberaders dikwels baie meer toeganklik vir baie van die mense van Suid-Afrika en om hierdie rede moet die gebruik van lekeberaders aangemoedig word. Binne die veld van menslike hulpverlening is daar 'n rol vir die professionele terapeut en die Iekeberader. Dit is nie 'n kwessie van die een of die ander een nie, maar hoe albei binne die kader van menslike hulpverlening aangewend kan word. 112

128 BIBLIOGRAFIE American Psychiatric Association. (1987). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. (Revised Edition). Washington, DC.: American Psychiatric Association. Autton, N. (1969). The pastoral care of the mentally ill. London: Society for Promoting Christian Knowledge. Babble, E. (1992). The practice of social research. (Sixth Edition). Belmont, California: Wadsworth Publishing Company. Backus, W. (1987). A counselling centre staffed by trained christian lay persons. Journal of Psychology and Christianity, 6(2), p Barrett-Lennard, G.T. (1962). Dimensions of therapist response as causal factors in therapeutic change. Psychological Monographs, 76, p Becker, W.W. (1987). The paraprofessional counsellor in the church: Legal and ethical considerations. Journal of Psychology and Christianity, 6(2), p Bergin, S. (1988). Therapy beyond warm fuzziness. Psychology Today, April, p14. Berman, J.S. & Norton, N.C. (1985). Does professional training make a therapist more effective? Psychological Bulletin, 98(2), p Bloxom, B. (1972). Review of the personal orientation inventory. The Seventh Mental Measurements Yearbook. New Jersey: Grypton. Carey, M.P. & Burish, T.G. (1987). Providing relaxation training to cancer chemotherapy patients: A comparison of three delivery techniques. Journal of 113

129 Consulting and Clinical Psychology, 55, p Carkhuff, R.R. (1971). The development of human resources. New York: Holt, Rinehart & Winston. Chinsky, J.M. & Rappaport, J. (1971). Evaluation of a technique for the behavioral assessment of non-professional health workers. Journal of Clinical Psychology, 27(3). p Clinebell, H.C. (1972). Growth counselling: A human potential approach to counselling and therapy. Journal of Theology for South Africa, 28, p Clinebell, H.C. (1977). Growth groups. Nashville: Abington Press. Clinebell, H.C. (1984). Basic types of pastoral care and counselling. Nashville: Abingdon. Cole, C.W., Oetting, E.R. & Miskimins, R.W. (1969). Self-concept therapy for adoloscent females. Journal for Abnormal Psychology, 74, p Collaros, D. (1995). A proposed curriculum for a certificate in lay christian counselling. (Unpublished MA Dissertation). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Collins, G.R. (1980). Lay counselling within the local church. Leadership, 1, p81. Collins, G.R. (1986). Innovative approaches to counseling. Waco, Texas: Word. Collins, G.R. (1987). Lay counselling: Some lingering questions for professionals. Journal of Psychology and Christianity, 6(2), p7-9. Collins, G.R. (1988). Christian counselling: A comprehensive guide. Dallas: Word. 114

130 Collins, G.R. (1991). Excellence and ethics in christian counselling. Dallas: Word. Crabb, L.J. (1977). Effective biblical counselling. Grand Rapids: Zondervan. Crafford, D. (1985). 'n Hulpverleningsmodel in die voorligtingsielkunde. (Ongepubliseerde MA-Skripsie). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Cranfield, C.E.B. (1979). A critical and exegetical commentary on the epistle to the Romans. Volume II, Edinburgh: T & T Clark Limited. De Jongh van Arkel, J.T. (1988). Die pastoraat: Noodsaaklike onderskeidinge ('n Posisiebepaling na 25 Jaar). Praktiese Teologie in Suid-Afrika, 5(1), p1-13. De Villiers, M., Smuts, J., Eksteen, L.C. & Gouws R.H. (1987). Nasionale woordeboek. Goodwood: Nasou Beperk. D'Augelli, A. (1973a). Group composition using interpersonal skills: An analogue study on the effects of members' interpersonal skills on peer ratings and group cohesiveness. Journal of Counselling Psychology,20(6), p D'Augelli, A. (1973b). Assessment of interpersonal skills: A comparison of observer, peer and self-ratings. Journal of Community Psychology, 1, p D'Augelli, A. & Chinsky J.M. (1974). Interpersonal skills and pre-training: Implications for the use of group procedures for interpersonal learning and for the selection of non-professional mental health workers. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 42(1), p Dooley, D. (1975a). Selecting non-professional counsellor trainees with the Group Assessment of Interpersonal Traits (GAIT). American Journal of Counselling Psychology, 22(6), p

131 Dooley, D. (1975b). Effect of automated reflection response training on the Group Assessment of Interpersonal Traits. Journal of Counselling Psychology, 22(6), p Durlak, J.A. (1979). Comparative effectiveness of paraprofessional and professional helpers. Psychological Bulletin, 86(1), p Du Plessis, I.D. (1983). 'n Vergelyking van verskilende evalueringsisteme vir die groeptaksering van interpersoonlike vaardighede. (Ongepubliseerde MA-Skripsie). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Egan, G. (1990). The skilled helper. A systematic approach to effective helping. (Fourth Edition). California: Brooks/Cole Publishing Company. Egan. G. (1994). The skilled helper. A systematic approach to effective helping. (Fifth Edition). California: Brooks/Cole Publishing Company. Ellens, J.H. (1987). Psychotheology: Key issues. Pretoria: Unisa. Eloff, M.E. (1982). Die evaluering van 'n ouerbegeleidingsprogram. (Ongepubliseerde MA-Skripsie). Johannesburg (Randse Afrikaanse Universiteit). Erikson, E.H. (1963). Childhood and society. (Second Edition). New York: Norton. Firet, J. (1974). Het agogisch moment in het pastoraal optreden. Kampen: Kok. Foxman, P. (1976). Tolerance for ambiguity and self-actualization. Journal of Personality Assessment, 40(1), p Frank!, V.E. (1959). Man's search for meaning: An introduction to logotherapy. Boston: Beacon. 116

132 Frankl, V.E. (1967). The will to meaning: Foundations and applications of logotherapy. New York: World Publishing. George, R.L. & Christiani, T.S. (1990). Counselling: Theory and practice. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall. Goodman, G. (1972). Companionship therapy: Studies in structured intimacy. San Francisco: Jossey-Bass. Guy, R.F., Edgley, C.E., Arafat, I. & Allen, D.E. (1987). Social research methods. Puzzles and solutions. Boston: Allyn & Bacon, Inc. Hattie, J., Hancock, P, & Brereton, K. (1984). The relationship between two measures of self-actualization. Journal of Personality Assessment, 48(1), p Hattie, J.A., Sharpley, C.F. & Rogers, H.J. (1984). Comparative effectiveness of paraprofessional and professional helpers. Psychological Bulletin, 95(3), p Havinghurst, R.J. (1972). Developmental tasks and education. New York: McKay. Heitink, G. (1977). Pastoraat as hulpverlening. lnleiding in die pastorale theologie en psyghologie. Kampen: J.H. Kok. Heydenrych, H.A. (1987). Die evaluering van 'n keuringsbattery vir voorligtingsielkunde-kandidate. (Ongepubliseerde MA-Skripsie). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Heyns, J.A. (1981). Die mens. Bybelse en buite-bybelse mensbeskouinge. Bloemfontein: Sacum Beperk. Hultsch, D.F. & Deutsch, F. (1981). Adult development and aging. New York: McGraw-Hill. 117

133 Human, L.H. (1990). Bekering in die Jakobusbrief.. (Ongepubliseerde BD-Skripsie). Pretoria: Universiteit van Pretoria. Hurst, J.C. & Fenner, R. (1969). Extended-session group as a predictive technique for counsellor training. Journal of Counselling Psychology, 16(4), p Huysamen, G.K. (1987). Beskrywende statistiek in die sosiale wetenskappe. (Tweede hersiene uitgawe). Pretoria: Academica. Ivey, A.E., Ivey, M.B. & Simek-Downing, L. (1987). Counselling and psychotherapy: Integrating skills, theory and practice. (Second Edition). Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall International, Inc. Jansen, D.G., Bonk, E.C. & Garvey, F.J. (1973). Relationship between personal orientation inventory and Shipley-Hartford scale scores and supervisor and peer ratings of counselling competency for clergyman in clinical training. Journal of Community Psychology, p Jansen, D.G., Robb, G.P. & Bonk, E.C. (1972). Peer ratings of practicum counsellors. Journal of Counselling Psychology, 19(4), p Jordaan, W.J. & Jordaan J.J. (1989). Mens in konteks. (Tweede Uitgawe). Johannesburg: Lexicon Uitgewers. Kaseman, E. (1980). Commentary on Romans. Grand Rapids: Eerdmans Publishing Company. Kerlinger, F.N. (1988). Foundations of behavioral research. (Third Edition). New York: CBS College Publishing. Klavetter, R.E. & Morgar, R.E. (1967). Stability and internal consistency of a measure of self-actualization. Psychological Reports, 21, p

134 Kotze, P.P.A. (1990). Die brief van Jakobus. Kaapstad: Lux Verbi. Leak, G.K. (1984). A multidimensional assessment of the validity of the personal orientation inventory. Journal of Personal Assessment, 48, p Lombaard, C. (1994a). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 5). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Lombaard, C. (1994b). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 6). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Louw, D.J. (1993). Pastoraat as ontmoeting. Ontwerp vir 'n basisteorie, antropologie, metode en terapie. Pretoria: Sigma-Pers (Edms) Bpk. Lukens, H.C. (1987). Lay counsellor training revisited: Reflections of a trainer. Journal of Psychology and Christianity, 6(2), p Lum, D. (1970). Training lay counsellors for church and community mental health. Pastoral Psychology, May, p MacArthur, J. (1991). Our sufficiency in Christ. Cape Town: Struik. Martin, R.P. (1988). Word biblical commentary: James. Volume 48. Waco, Texas: Word Books Publisher. Maslow, A.H. (1970). Motivation and personality. (Second Edition). New York: Harper. Meier, P.D., Minirth, F.B., Wichern, F.B. & Ratcliff, D.E. (1992). Introduction to psychology and counselling: Christian perspectives and applications. (Revised Edition). Michigan: Baker. 119

135 Most, R. & Guerney, B. (Jr)(1983). An empirical evaluation of the training of lay volunteer leaders for premarital relationship enhancement. Family Relations, 32, p Mouton, J. & Marais, H.C. (1990). Basiese begrippe: Metodelogie van die geesteswetenskappe. Pretoria: RGN-Uitgewers. Nel, Z.J. (1994). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 9). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Nietzel, M.T. & Fisher, S.G. (1981). Effectiveness of professional and paraprofessional helpers: A comment on Durlak. Psychological Bulletin, 89(3), p Oates, W. (1974). Pastoral counselling. Philadelphia: Westminister. Partridge, T. (1992). Six keys to counselling. The Christian Counsellor, 2(3), p Payne, T.J. (1981). Counsellor's levels of self-actualization and prognoses for their clients: Futher support for the Personal Orientation Inventory (P01). Journal of Drug Education, 11(4), p Phares, E.J. (1992). Clinical psychology. Concepts, methods and profession. (Fourth Edition). California: Brooks/Cole Publishing Company. Plug, C., Meyer, W.F., Louw, D.A. & Gouws, L.A. (1988). Psigologiese woordeboek. Johannesburg: Lexicon Uitgewers. Raanan, S.L. (1973). Test review. Journal of Counselling Psychology, 20(5) p

136 Rappaport, J., Chinsky, J.M. & Cowen, E.L. (1971). Innovations in helping chronic patients: College students in a mental institution. New York: Academic Press. Raubenheimer, J. R. (1994). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 3). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Rock, B.M. & Hamber, B.E. (1994). Psychology in a future South Africa. The need for a national psychology development programme. Pretoria: The Professional Board of Psychology. Rogers, C.R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21, p Rogers, C.R. (1961). On becoming a person. Boston: Houghton-Mifflin. Rossouw, P.J. (1992). 'n Basisteorie vir kontekstuele hulpverlening. Nederduitse Gereformeerde Teologiese Tydskrif, 33(2), p Russell, R.K. & Wise, F. (1976). Treatment of speech anxiety by cue-controlled relaxation and desensitization with professional and paraprofessional counsellors. Journal of Counselling Psychology, 23, p Rutter, M., Taylor, E. & Hersov, L. (1994). Child and adolescent psychiatry. Modern approaches. London: Oxford Blackwell Scientific Approaches. Shostrom, E.L. (1966). Manual, Personal Orientation Inventory. San Diego: Educational and Industrial Service. Shostrom, E.L. (1973). Comment on a test review: The Personal Orientation Inventory. Journal of Counselling Psychology, 20(5), p Shostrom, E.L. & Knapp, R.R. (1966). The relationship of a measure of self- 121

137 actualization (P01) to a measure of pathology (MMPI) and to therapeutic growth. American Journal of Psychotherapy, 20, p Smit, G.J. (1991). Psigometrika. (Hersiene Uitgawe) Pretoria: HAUM-Tersier. Smith, H. (1992). Forgotton truth. A common vision of the world's religions. San Francisco: Harper Collins Publishers. Srivastava, M.S. & Carter, E.M. (1983). An introduction to applied multivariate statistics. Amsterdam: North-Holland. Sweeten, G.R. (1987). Lay helpers and the caring community. Journal of Psychology and Christianity, 6(2), p Tan, S. (1986). Training paraprofessional christian counsellors. Journal of Pastoral Care, 40(4), p Tan, S. (1987). Training lay christian counsellors: A basic program and some preliminary data. Journal of Psychology and Christianity, 6(2), p3-6. Tan, S. (1991). Lay counseling: Equiping christians for a helping ministry. Grand Rapids, Michigan: Zondervan Publishing House. Tosi, D.J. & Lindamood, C.A. (1975). The measurement of self-actualization. A clinical review of the Personal Orientation Inventory. Journal of Personality Assessment, 39(3), p Truax, C.B. & Carkhuff, R.R. (1967). Towards effective counselling and psychotherapy. New York: Aldine Publishing Company. Van der Spuy, M.A. (1993). Pastorale beraad in pneumatologiese perspektief. '17 Ondersoek binne die Apostoliese Geloofsending. (Ongepubliseerde DTh-Proefskrif). 122

138 Pretoria: Unisa. Van der Spuy, M.A. (1994a). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 1). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Van der Spuy, M.A. (1994b). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 4). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Van der Spuy, M.A. (1994c). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 7). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Van der Spuy, M.A. (1994d). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 11). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Van der Spuy, M.A. (1994e). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 14). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Van der Wielen, C. (1991). Navorsingsprosedures vir studente. Kaapstad: Maskew Miller Longman (Edms) Bpk. Van Wyk, J.D. (1978). Die identifisering van terapeutiese potensiaal. (Ongepubliseerde Doktorale Proefskrif). Stellenbosch: Universiteit van Stellenbosch. Van Wyk, J.D. (1980). 'n Skaal vir die meting van empatiese begrip. Suid- Afrikaanse Tydskrif vir Sielkunde, 10, p Van Wyk, J.D. (1994a). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 2). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Van Wyk, J.D. (1994b). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 8). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. 123

139 Van Wyk, J.D. (1994c). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 10). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Van Wyk, J.D. (1994d). Christelike lekeberading (Klasaantekeninge)(Module 13). Johannesburg: Randse Afrikaanse Universiteit. Veroff, J., Kulka, R.A. & Douvan, E. (1981). Mental health in America: Patterns of help-seeking from New York: Basic Books. Weinman, B., Kleiner, R., Yu, J.H. & Tillson, V.A. (1974). Social treatment of the chronic psychotic patient in the community. Journal of Community Psychology, 2, p Yalom, I.D. (1970). The theory and practice of group psychotherapy. New York: Basic Books. Zunker, V.G. & Brown, W.F. (1966). Comparitive effectiveness of student and professional counsellors. Personnel and Guidance Journal, March. 124

140 BYLAE BYLAAG 1: "GROUP ASSESSMENT OF INTERPERSONAL TRAITS" 1. INSTRUKSIES Die doel van hierdie eksperiment is om 'n aanduiding te verkry van 'n persoon se vermod, om 'n ander persoon te begryp. Elkeen van julle sal 'n geleentheid kry om met iemand anders in die groep 'n gesprek te voer: Vir vyf minute sal jy die rol van "terapeut" vertolk waar dit jou funksie sal wees om begrip te openbaar vir 'n ander se siening en ervaring van gebeurtenisse. Vir vyf minute sal dit van jou verwag word om die rol van "klient" in te neem en enige materiaal van persoonlike aard te bespreek. Aan die einde van die verrigtinge sal jy gevra word om aan die hand van 'n verhoudingsvraelys jou indruk te gee van hoe goed elkeen, behalwe jyself, daarin geslaag het om 'n gesprek met iemand anders te voer wat getuig van begrip en respek. 2. IDENTIFIKASIESIMBOLE Die identifikasiesimbole (alfabetletter) moet julle asseblief op so 'n plek aan julle self vassteek dat almal dit duidelik kan sien. Julie kan dit nou maar doen... Die rede hiervoor is dat julle nie almal mekaar se vanne ken nie en dat dit dien om identifikasie te vergemaklik. 3. KRONOLOGIESE PROSEDURE (1) Julie kry eerstens ongeveer vyf minute geleentheid om twee stellinge van persoonlike aard te formuleer en neer te skryf. 125

141 Die sessie neem 'n aanvang deurdat persoon A die rol van "klient" vertolk deur enige van sy twee stellings hardop te lees. Persoon D vervul die funksie van "terapeut" deur hierop te reageer en vir vyf minute met persoon A 'n gesprek te voer terwyl die ander stilbly, met aandag luister en kort aantekeninge maak van die wyse waarop die "terapeut" die gesprek voer. Na die dialoog tussen persone A en D word die verhoudingsvraelys ten opsigte van persoon D voltooi, waarna persoon B een van sy twee stellings lees, terwyl E reageer, dan C - F, ensovoorts totdat elkeen die geleentheid gehad het om die rol van beide "terapeut" en "klient" te vertolk. Die sessie word afgesluit met 'n geleentheid vir informele groepbespreking, mits die tyd dit toelaat. 4. PERSOONLIKE STELLINGS Die stellings moet kort (een of twee sinne), duidelik (maklik verstaanbaar wees wanneer dit gelees word) en opreg wees en moet handel oor 'n aspek van jou eie gedrag wat jy voel kan verbeter. Dink aan jou verhouding met 'n ander persoon of groep mense. Oorweeg byvoorbeeld jou gesindheid en verhouding met 'n vriend, 'n vreemdeling, familie, dosent, 'n ouer, broers en susters, die teenoogestelde geslag, ensovoorts. Jou stelling dien as aanknopingspunt vir 'n onderwerp waaroor vir vyf minute dialoog gevoer sal word. Moet dus nie huiwerig wees om oor die stelling te gesels en daaroor uit te wei nie. Moet die stelling nie skryf in die vorm van 'n vraag nie. Deur twee stellings te skryf, kry jy die geleentheid om die een te kies wat jy met die grootste vrymoedigheid kan voordra. Die kanse is dat jy dit nie maklik sal vind om enige van die twee stellings voor 'n groep relatiewe vreemdelinge voor te lees nie, maar probeer om die een te kies wat die grootste persoonlike betekenis vir jou het, omdat dit die bespreking en sessie baie meer sinvol sal maak. In elk geval, probeer asseblief om stellings te vermy wat van 'n onpersoonlike, vae, abstrakte en humoristiese aard is, asook besprekings van ander se gedrag, politieke en algemene onderwerpe. 126

142 Dit sal onbillik wees teenoor die ander persoon wat die rol van "terapeut" teenoor jou moet vertolk indien jy: Stellings aanbied van onpersoonlike, onopregte en komplekse aard en wat nie betrekking het op die gespreksituasie en jou gevoelens van die oomblik nie. Nie bereid is om oor die stelling te gesels en daaroor uit te wei nie. DIE FUNKSIE VAN DIE TERAPEUT Die terapeut se funksie is om met aandag te luister na wat die "klient" se, maar veral om te probeer vasstel watter gevoelens hy openbaar en watter gevoelens hy aan jou probeer meedeel. Leef jou in in die "klient" se posisie om sodoende te probeer vasstel watter gevoelens hy ervaar en wat sy houdings is. Probeer jou indink in hoe hy die situasie sien en daaroor voel. Vyf minute is te kort om iemand te probeer verander. Vermy dus om die "klient" te vertel hoe hy moet verander of om sy gedrag te evalueer en te beoordeel. 'n Goeie benadering is om jou voor te stel dat jy met 'n goeie vriend gesels wat jy baie goed ken en respekteer. Probeer aan horn toon dat jy sy siening en ervaring van die situasie respekteer, aanvaar en begryp - dat jy verstaan. Om hierdie opdrag uit te voer, is nie maklik nie - miskien selfs onmoontlik sonder goeie ondervinding en opleiding om gesprekke van hierdie aard te voer. Moet dus nie ontmoedig raak nie en probeer net jou bes. VOLTOOIING VAN DIE VERHOUDINGSVRAELYS Jy moet met aandag luister terwyl die twee persone kommunikeer en moet hulle nie onderbreek nie. In die verhoudingsvraelys sal jy nie gevra word wat die persone gese het nie, maar hoe dit gese is. Maak kort aantekeninge oor die wyse van interaksie en moet nie so vasgevang word deur dit waaroor gesels word, dat jy nie 127

143 na die gesprek sal kan onthou hoe dit gese is nie. Julie kry nou vir 'n paar minute geleentheid om die verhoudingsvraelys te bestudeer ten einde 'n aanbieding te verkry waarna julle moet opiet. Moet aseblief nie items op die vraeiys voltooi terwyl twee persone in gesprek is nie. Luister met aandag en maak kort aantekeninge. Berader: Naam: Identifikasiesimbool: Waarnemer: Naam: Identifikasiesimbool: Kodes: + 2: Jy voel baie sterk dat dit waar is. + 1 Dit is waar. 1: Dit is nie waar nie. 2: Jy voel baie sterk dat dit nie waar is nie. Die berader het die klient verstaan. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Die berader het dikweis nie die voile omvang gesnap van wat die klient bedoel het nie. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Die berader was nie betrokke genoeg by die situasie nie. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING

144 Die berader het 'n aanvoeling gehad vir die mate van erns waarmee die klient sy saak gestel het. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Indien ek 'n probleem, of behoefte sou he om oor myself to gesels, sou hierdie die tipe persoon wees met wie ek sou wou gesels. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Die berader het begrip getoon vir die klient se woorde, maar nie sy gevoelens nie. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Die berader het presies verstaan hoe die klient dinge gesien het. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Die berader het begrip getoon, maar op 'n afsydige en objektiewe wyse. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Die berader het nie besef hoe sterk die klient gevoel het oor sekere van die dinge wat hulle bespreek het nie. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING 129

145 Die goeie begrip wat die berader getoon het, het 'n mens Iaat dink dat hulle ou vriende is. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING Alles wat die berader gese het, was toepaslik op die klient se gevoel. VAN TOEPASSING NIE VAN TOEPASSING

146 BYLAAG 2: DATALEOR (EKSPERIMENTELE GROEP EN KONTROLE GROEP) Die data wat hier weergegee word is soos volg gerangskik: (1) respondentnommer, (2) steekproef (1 = eksperimentele groep, 2 = kontrole groep, (3) geslag (1 = manlik, 2 =vroulik), (4) taal (1 = Afrikaans, 2 = Engels), (5) bevolkingsgroep (1 = blank, 2 = swart), (6) ouderdom (7) POI 1, (8) POI 2, (9) POI 3, (10) POI 4, (11) POI 5, (12) POI 6, (13) POI 7, (14) POI 8, (15) POI 9, (16) POI 10, (17) POI 11, (18) P01 12, (19) GAIT en (20) % vir teoretiese kennis ten opsigte van beradingsvaardighede. Die boonste reel van elke respondent nommer verteenwoordig die voortoetstellings en die onderste reel van elke respondentnommer die natoetstellings

147

148