HOOFSTUK 7 NAVORSING: HOE DIE WETGEWINGSOOGMERK VASGESTEL WORD

Transcription

1 HOOFSTUK 7 NAVORSING: HOE DIE WETGEWINGSOOGMERK VASGESTEL WORD 7.1 Algemene inleiding * Belangrikste beginsel: toepassing van die wetgewingsoogmerk in die lig van die ¹gees, ²strekking en ³oogmerke van Handves van Regte in die Grondwet. Hierdie wetgewingsoogmerk word nie openbaar aan die uitlegger nie; dit moet vasgestel word. * Uitlegger het wye reeks interne en eksterne hulpmiddels beskikbaar om die oogmerk van die wetgewing vas te stel. * Du Plessis: proses van kontekstualisering. - Twee kategorië hulpmiddels: interne (inwendige) hulpmiddels ~ wetgewing en die verskillende dele waaruit dit bestaan en eksterne (uitwendige) hulpmiddels ~ wat buite die wetgewingsteks staan bv woordeboeke, kommissieverslae ens. * Daar is n meningsverskil tussen die aanhangers van die tekstuele en kontekstuele benaderings oor wanneer die uitlegger sekere hulpmiddels mag gebruik. - Tekstualiste gebruik die onderskeie hulpmiddels slegs indien die betrokke woorde onduidelik en dubbelsinnig is. - Kontekstualiste (voorstaanders van die doeldienende {teks-in-konteks}) wend van die begin af ál die faktore binne en buite die bepaling aan om die doel daarvan te bepaal. * n Verdere verskil tussen dié twee benaderings behels die volgende: - watter hulpmiddels mag aangewend word; en

2 2 - in watter mate mag die uitlegger dit gebruik om die oogmerk van die wetgewing vas te stel. * Art 39(1) en (2) van die Grondwet het hierdie meningsverskil opgelos. * Uitlegger moet die gees, strekking en oogmerke van die Handves van Regte bevorder {art 39(2)}. - Die GW skryf dus by noodwendige implikasie n doeldienende metode van wetsuitleg voor. - Die howe moet dus al die beskikbare inligting (interne en eksterne hulpmiddels) tot hul beskikking gebruik om die doel en oogmerk van die wetgewing vas te stel. - Hierdie reeks hulpmiddels moet so min as moontlik beperk word. - Die howe behoort die diskresie te hê om te besluit oor die belangrikheid en relevansie van n bepaalde hulpmiddel. 7.2 Interne hulpmiddels Die wetsteks in n ander amptelike landstaal * Tot voor die inwerkingtreding van die Oorgangsgrondwet was alle wetgewing in SA in twee amptelike landstale opgestel en die wetsteks in die ander taal is gebruik om enige onduidelikhede uit die weg te ruim. - Devenish: statutêre tweetaligheid. - Tans 11 amptelike landstale; sommige wetgewing word steeds in twee of meer tale opgestel en gepubliseer. (i) Oorspronklike wetgewing * Ondertekening van wetsontwerp is vereisde prosedure tydens die aanname vd oorspronklike wetgewing: - meertalige tekste word om die beurt onderteken;

3 3 - ondertekende teks was by die AH geliasseer; - onversoenbare teenstrydigheid tussen verskillende wetstekste, was getekende teks deurslaggewend , 1983 en 1993 was dié beginsel in al die Grondwette vervat. - Omdat die beginsel dieselfde gebly het, is die regspraak wat daarop van toepassing is, nog steeds vandag geldig. * Art. 240 van die GW bepaal dat die Engelse teks in die geval van n teenstrydigheid deurslaggewend sal wees. - GW bepaal ook dat alle nuwe parlementêre en provinsiale wette wat onderskeidelik deur die President of provinsiale Premier onderteken is, nou aan die KH vir veilige bewaring toevertrou word. * Die GW verwys egter glad nie na n onversoenbare teenstrydigheid by ander soorte wetgewing nie. - In Du Plessis v De Klerk het die KH met goedkeuring na die bestaande regsposisie tov botsende weergawes van die wetsteks verwys. * Ondertekende wetsteks dra nie meer gewig net omdat dit onderteken is nie: Die ondertekende teks gee slegs die deurslag indien daar n konflik (botsing) tussen die verskillende eksemplare ontstaan en dan slegs indien daar n onversoenbare teenstrydigheid tussen hulle is. (Handel v R) - Ondertekende weergawe word slegs as n laaste uitweg gebruik om n dooie punt te vermy. Een weergawe van die teks mag n wyer betekenis hê as die ander (bv een skryf n straf van tronkstraf plus n boete voor, terwyl die ander slegs n boete voorskryf). - Dan word die grootste gemene deler-reël toegepas; d.w.s. n boete word opgelê.

4 4 - Jaffer v Parow Village Management Board: al die eksemplare van die wetsteks word saamgelees om die gemene deler vas te stel. Indien daar nie n onversoenbare botsing is nie, vul die eksemplare mekaar aan en moet hulle saamgelees word om die ware betekenis vas te stel. - Zulu v Van Rensburg: versoening moet geskied met verwysing na die konteks en oogmerk van die wetgewing. Daar mag selfs na die ongetekende weergawe van die wetsteks verwys word om die bedoeling vd wetgewer vas te stel. - CIR v Witwatersrand Association og Racing Clubs. * Aangesien wette om die beurt onderteken word, skep wysigingswette n probleem, veral waar sulke wysigingswette daarna ook weer gewysig word. - Veronderstel Afrikaanse teks en Engelse wysigingswet word onderteken. Watter een vd twee getekende eksemplare is deurslaggewend i.g.v. n onversoenbare teenstrydigheid? - Teenstrydige regspraak hieroor, maar die oplossing in R v Silinga is die mees aanvaarbare: die hof het wysigingswette as deel vd oorspronklike wet beskou. - Die taal waarin die oorspronklike wet onderteken is, sal dan deurslaggewend wees by n onversoenbare teenstrydigheid tussen die tekste van wysigingswette. (ii) Gedelegeerde wetgewing * In die verlede was daar geen grondwetlike riglyne oor teenstrydige tekste van gedelegeerde wetgewing nie.

5 5 In die praktyk word al die tekste van gedelegeerde wetgewing onderteken. - Indien die tekste verskil, word hulle saamgelees om die ware betekenis vas te stel - Indien die tekste onversoenbaar teenstrydig is, sal die hof voorkeer gee aan die weergawe wat die betrokkene bevoordeel. - So n benadeling volg die vermoede dat die WG nie kragtelose of doellose bepalings beoog nie. - Indien vaag en onduidelik, mag hof ondergeskikte wetgewing ongeldig verklaar. (iii) Kritiek * Alle wetstekste moet uit die staanspoor saamgelees word; hulle is deel van die strukturele geheel van dieselfde wetsteks. - Wetsuitleggers in SA het dus die voordeel dat twee of meer weergawes van dieselfde wetsteks beskikbaar is om met mekaar te vergelyk. - Hierdie willekeurige (arbitrêre) manier van konflikoplossing (nl dat getekende weergawe outomaties voorrang geniet) is n statutêre bevestiging van die letterlike benadering; dit lei daartoe dat die oogmerk (doel) vd betrokke wetgewing buite rekening gelaat word indien daar n verskil tussen die wetstekste ontstaan. * Getekende weergawe kan blindelings as gevolg van n onversoenbare teenstrydigheid gebruik word, terwyl die ongetekende weergawe die ware oogmerk daarvan mag weerspieël. * In die lig van die GW se bepalings (A s 39 en 233), asook die beginsel dat wetgewing sover as moontlik grondwetlik uitgelê moet word, word die volgende oplossing aan die hand gedoen:

6 6 - igv n onversoenbare teenstrydigheid tussen weergawes van dieselfde wetsteks, moet die weergawe wat die gees en strekking van die H/R die beste bevorder, voorrang geniet Die voorrede * Wette met voorredes is deesdae skaars, maar dit kom tog in sekere wette voor, veral in die Grondwet van Voorrede is gewoonlik n verklaring van voorneme tov breë beginsels in die wet vervat. * Die voorrede bevat gewoonlik n program van aksie of verklaring van voorneme tov die bepalings wat in die wet vervat is. - Voorredes mag tydens wetsuitleg gebruik word, aangesien die hele wetsteks in konteks gelees en verstaan moet word. * Die voorrede alleen kan nie die betekenis van die wetsteks bepaal nie. Veral die voorredes na-1994 wetgewing behoort ten minste n wegspringplek vir n uitlegger te wees. * Aanhef tot die Grondwet van 1996: pp. 80 en 81. * Colonial Treasurer v Rand Water Board: voorrede gebruik om bedoeling van die wetgewer vas te stel. * Green v Minister of the Interior: indien die woorde vd betrokke bepaling duidelik en ondubbelsinnig is, mag hof nie die voorrede gebruik nie. - so n benadering is baie ortodoks en letterlik: die konteks van die wetgewing moet in elke geval sonder voorbehoud in ag geneem word.

7 7 * S v Davidson: die Zimbabwese hof het egter die tekstuele benadering gevolg deur te beslis dat die voorrede slegs aangewend kan word indien die bepalings van die wet dubbelsinnig of onduidelik is. * Jaga v Dönges: voorrede is as deel van die wet se konteks beskou. * Qozeleni v Minister of Law and Order en Khala v Minister of Safety and Security: beide hierdie howe het die voorrede van die Grondwet sonder enige voorbehoud gebruik. * National Director of Public Prosecutions v Seevnarayan (2003): die hof het die siening dat die voorrede slegs tydens wetsuitleg gebruik mag word indien die wetsteks onduidelik en dubbelsinnig is, as oudmodies verwerp Die lang titel Dit bevat n kort beskrywing vd onderwerp waaroor die wet handel. Dit vorm deel van die wetgewing wat deur die wetgewer oorweeg word tydends die wetgewingsproses. * Uiteindelike waarde is om die oogmerk vd wet vas te stel, hang af van die inligting wat dit bevat. * Bhyat v Commissioner for Immigration: hof mag die lang titel van n wet gebruik om die oogmerk daarvan vas te stel.

8 Uitdruklike doeluiteensetting en uitlegriglyne (7.2.4 en omgeruil) * Alhoewel die uitdruklike doeluiteensetting en uitlegriglyne n meer gedetailleerde omskrywing van die wetgewingsoogmerk as die lang titel bied, kan dit nie deurslaggewend wees nie; dit sal maar net weer n nuwe vorm van letterlike uitleg wees. - Voorbeeld: hoofstuk 1 van die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 wat > n uitdruklike doeluiteensetting, > toepassingsklousule, en > uitlegriglyne bevat. * Lees artikels 1 en 3 in die grys blokkies op pp. 82 en Die definisie-artikel * Die meeste wetgewing bevat n definisie-artikel. - Dit is n lys van begrippe waarin spesifieke omskrywings gegee word aan sekere woorde of uitdrukkings in die betrokke wet. * Die definisie sal geld, tensy die konteks van die woord in die wetgewing daarop dui dat die betrokke woord n ander betekenis verkry het. - Brown v Cape Divisional Council: In so n geval sal die hof die gewone betekenis van die woord volg. - Kanhym v Oudtshoorn Munisipaliteit: n afwyking van die betekenis van die definisie-artikel sal slegs geregverdig wees indien die hof oortuig is dat die definisie nie die korrekte uitleg binne die konteks van die betrokke bepaling is nie.

9 Opskrifte bo hoofstukke of artikels * Opskrifte bo hoofstukke of artikels kan beskou word as inleiding tot sulke hoofstukke of artikels. * Binne die raamwerk vd teks-in-konteks wetsuitlegbenadering behoort alle faktore, ook opskrifte, ondersoek te word om die oogmerk van die wetgewing vas te stel. * Chotabbai v Union Government: Howe het in die verlede die letterlike standpunt gehuldig dat opskrifte slegs igv onduidelikheid van die artikel gebruik mag word. * Turffontein Estates v Mining Commissioner Johannesburg: die waarde wat aan opskrifte geheg moet word, sal van die omstandighede van elke geval afhang Indeling in paragrawe en punktuasie * Tradisioneel was punktuasie (leestekens) en paragrawe nie as deel van wetgewing beskou nie. - R v Njiwa: punktuasie moet tydens wetsuitleg in ag geneem word. - S v Yolelo: Hier het die AH beslis dat dat die oogmerk van die wetgewing voorrang kry bo n uitleg wat net op die indeling van paragrawe gebaseer is. HERE LIES MY BELOVED WIFE JENNIFER, WHOM I KNOW IS IN HEAVEN, NOT IN HELL INDEED.

10 10 HERE LIES MY BELOVED WIFE JENNIFER, WHOM I KNOW IS IN HEAVEN NOT, IN HELL INDEED. * Skipper International v SA Textile and Allied Worker s Union: die hof moet tydens uitleg punktuasie in aanmerking neem omdat dit deur die wetgewer tydens die aanname van die wet oorweeg word Bylaes * Bylaes help om die wetsartikels te verkort en te vereenvoudig. * Bylaes is nie almal dieselfde nie en die waarde daarvan sal afhang van die aard van die bylae, die verband met die res van die wet, en die taal waarin daar in die wet self na so n bylae verwys word. * Algemene reël: bylaes wat as verkorting van artikels in die wetgewing dien, het dieselfde regskrag as die artikelinhoud van die wetgewing. - Voorbeeld: Bylae 1 van die GW (wat die beskrywing van die landsvlag bevat). * African and European Investment Co v Warren: I.g.v. n botsing tussen n bylae en n wetsartikel, geld die artikel. - In sekere gevalle sal die betrokke bylae uitdruklik verklaar dat dit nie deel van die wet vorm nie en nie enige regskrag het nie. - Voorbeeld hiervan: Bylae 4 vd Wet op Arbeidsverhoudinge wat uit vloeidiagramme bestaan om n geskilbeslegtingsprosedure beter te verduidelik.

11 Eksterne hulpmiddels Die Grondwet * Die GW is die hoogste reg, en daarom is dit die belangrikste hulpmiddel tydens wetsuitleg. - Geen argumente oor helder tekste, plain meanings of die gemenereg mag verhoed dat die GW gedurende die uitlegproses gebruik word nie. - Dit skryf voor hoe ander wetgewing uitgelê moet word en bevat die H/R en fundamentele waardes Voorafgaande beraadslagings * Dit behels die volgende: debatte oor n spesifieke wetsontwerp tydens die aanname daarvan; verklarende memoranda; die debatte en verslae van die verskillende komitees wat deel vd wetgewingsproses vorm; en die verslae vd kommissies van ondersoek wat tot die wetgewing aanleiding gegee het. * Vraag: mag hof sodanige voorafgaande beraadslagings tydens wetsuitleg gebruik en - indien wel, in watter mate? * Dié vraag het tot lewendige debatte gelei. - Moet onderskei tussen debatte tydens die wetgewingsproses en verslae van kommissies van ondersoek wat wetgewing vooraf gegaan het.

12 12 (i) Debatte gedurende die wetgewende proses * Steyn verwys na die gemeneregskrywer Eckhard wat van die mening was dat debatte en besprekings voor die aanname van n wet n belangrike hulpmiddel is om die wetgewer se bedoeling te vind. * Howe aanvaar nie die gebruik van debatte nie. - Bok v Allen / Mathiba v Moschke: hier het die hof die gebruik van voorafgaande beraadslagings uitdruklik verwerp maar debatte is in die Mathiba-saak gebruik. * In Ngcobo v Van Rensburg het regter Dodson die volgende gesê oor die gebruik van eksterne hulpmiddels soos debatte en verklarende memoranda: Die oorwig van gesag is baie daarteen dat sulke dokumente toegelaat mag word om as hulpmiddel by die uitleg van n wet gebruik te word. Hierdie gesag het redelik baie akademiese kritiek ontvang. Daar is ook ander gesag wat blykbaar n versagting van houding voorstel by SA howe tov sekere dokumente wat die maak van n wet voorafgaan. * Die weerstand teen die gebruik van voorafgaande beraadslagings is egter besig om te verdwyn. - De Reuck v Director of Public Prosecutions, Witwatersrand Local Division: Die Hof het na parlementêre debatte, verslae van taakgroepe en standpunte van akademici verwys tydens die interpretasie vd Wet op Films en Publikasies. - Western Cape Provincial Government: in re DBV Behuising (Pty) Ltd v North West Provincial Government and Another:

13 13 Die KH het tydens wetsuitleg in die saak parlementêre debatte geraadpleeg. - Case v Minister of Safety and Security & - Curtis v Minister of Safety and Security: in dié sake is verwys na n toespraak van n vorige minister van Justisie tydens die tweedelesingsdebat van n wetsontwerp. - S v Dzukuda; S v Tilly & S v Tshilo: hier het die hof tydens wetsuitleg verwys na n verslag van die SA Regskommissie, asook n toespraak van n minister in die parlement. (ii) Kommissieverslae * Sake lyk beter wat kommissieverslae betref. * Hopkinson v Bloemfontein District Creamery: Hier is beslis dat die bestaande reg die gebruik van n kommissieverslag oor n wet vehinder. * Rand Bank Ltd v De Jager: Die verslag van n kommissie van ondersoek (wat grootliks vir die Verjaringswet verantwoordelik was) was wel n toelaatbare hulpmiddel by die uitleg van die Wet. * Westinghouse Brake and Equipment (Pty) Ltd v Bilger Enginering (Pty) Ltd: hier het die AH beslis dat die verslag van n kommissie van ondersoek wat die aanname van n wet vooraf gegaan het, wel gebruik mag word om die oogmerk van daardie wet vas te stel - mits daar n duidelike verband tussen die aanbevelings van die verslag en die bepalings van die betrokke wet is.

14 14 * In Dilokong Chrome Mines (Edms) Bpk v Direkteur- Generaal, Departement van Handel en Nywerheid moes die hof besluit of n verslag van n lid van die staande komitee wat die bewoording van n statutêre uitvoerskema saamgestel het, gebruik mag word by die uitleg daarvan. - Die staande komitee het nie n amptelike verslag ter tafel gelê nie. - Die hof het beslis dat dat die verslag van die komiteelid ontoelaatbaar was, omdat dit bloot n persoonlik subjektiewe mening oor die beraadslaging was. * Steyn: die redes wat die howe vir die ontoelaatbaarheid van sulke materiaal aanvoer, is nie oortuigend nie. - Veral die tweedelesingstoespraak van die Minister wat die wetsontwerp indien, asook die verklarende memoranda wat soms aan die lede van die parlement verskaf word,kan dien om wetgewing beter te verstaan en uit te lê. - Die beraadslagings en verslae van die groot aantal staande, ad hoc en gesamentlike- en portefeuljekomitees van die parlement kan ook deur die howe gebruik word om die oogmerk van die wetgewing vas te stel. - Daar word van die howe verwag om by strafoplegging n diskresie uit te oefen, asook om beslissings te midde van botsende getuienis te maak. Die SA howe behoort dus die relevante debatte in die wetgewer vir doeleindes van wetsuitleg te kan onderskei Omringende omstandighede * Omringende omstandighede is die toestande wat voor en tydens die aanname van die wet geheers het en aanleiding tot die wet gegee het. - M.a.w., dit verwys na die konteks van die wet.

15 15 (i) Die misstandsreël * Die historiese konteks van die betrokke wetgewing word gebruik om die wetsbepaling in behoorlike perspektief te plaas. Gebruik van omringende omstandighede is ook bekend as die misstandsreël ( mischief rule ). * Gedurende die 16de eeu deur Lord Coke in die Heydon s Case bepaal; en vorm die hoeksteen van die kontekstuele benadering tot wetsuitleg. * Die reël skryf voor dat vier vrae beantwoord moet word om die oogmerk van die wetgewing vas te stel: Wat was die regsposisie voor die wetgewing aanvaar is? Wat was die gebrek (mischief) waarvoor die gemenereg of bestaande wetgewing nie voorsiening gemaak het nie? Watter remedie het die WG in gedagte gehad om die probleem op te los? Wat was die werklike rede vir die oplossing? * Die misstandsreël is by verskeie geleenthede deur die howe toegepas: - Santam Insurance Ltd v Taylor: Die AH was weens die onverstaanbare taalgebruik in die Wet op Verpligte Motorvoertuigversekering gedwing om die historiese agtergrond van die wet te ondersoek om die oogmerk daarvan te bepaal. - Qozeleni v Minister of Law and Order: Regter Froneman wys ook daarop dat die voorgestelde doeldienende (purposive) metode van grondwetuitleg met die m i s s t a n d s r e ë l ooreenstem. - Diepsloot Residents and Landowners Association v Administrator, Transvaal: Die agtergrond van die

16 16 ontwikkelings om apartheid af te skaf (dws die historiese konteks) is as hulpmiddel tydens wetsuitleg gebruik. (ii) Travaux préparatoires * Hierdie begrip verwys gewoonlik na die beraadslagings en besprekings wat tydens die opstel van n internasionale verdrag plaasvind. * Daar word ook meermale na die beraadslagings van die opstellers van n o p p e r m a g t i g e Gondwet verwys. * Art 39(2) vd GW bring in die praktyk mee dat elke hof, tribunaal of forum in n mate grondwetuitleg sal moet toepas. * Volgens die kontekstuele benadering behoort al die relevante faktore en omstandighede tydens wetsuitleg ondersoek te word. - n Oppermagtige Grondwet (wat n HvR insluit) is soos n lewende boom ; dit is n dinamiese ( groeiende ) dokument wat in die lig van veranderende waardes, opvattings en omstandighede uitgelê moet word. * Indien die beraadslagings van die opstellers tydens grondwetuitleg deurslaggewend is, is daar nie sprake van ontwikkeling en aanpasbaarheid nie. - Met ander woorde die travaux préparatoires van n GW mag bestudeer word as n sekondêre bron - maar dit kan nie deurslaggewend wees nie. (iii) Contemporanea expositio * Dit is n uiteenseting van die wetgewing wat gelyktydig met die aanname of kort daarna gegee word.

17 17 * Die volgende sou as contemporanea expositio kon dien: > kantskrifte; > leestekens; paragraafindeling; en ook > die eerste toepassing van die wetgewing. * By so n gelyktydige uiteensetting word veronderstel dat dit waarskynlik deur persone gedoen is wat by die aanname van die wetgewing of die eerste toepassing daarvan betrokke was. (iv) Subsecuta observatio * Dit behels die gevestigde gebruik of gewoonte (consuetudo) wat enige tyd na die wetgewing se aanname kan ontstaan en - wat met die contemporanea expositio kan bots. * Alhoewel gewoonte nie deurslaggewnd sal wees nie, kan die langdurige gebruik van n wetsbepaling deur die howe en ander amptenare n goeie aanduiding wees van die betekenis daarvan. (v) Ubuntu * Die slotrede (postamble) van die Engelse teks van die 1993-GW het uitdruklik na ubuntu verwys: Daar is n behoefte aan begrip, maar nie vir wraak nie, n begrip vir regstelling, maar nie vir vergelding nie, n behoefte vir ubuntu, maar nie vir viktimisasie nie. * In die Afrikaanse teks van 1993-GW was ubuntu vertaal as medemenslikheid.

18 18 * Dit is n Afrika-begrip en omvat n praktiese humanistiese houding teenoor die wêreld, wat verwys na: - deernis; - medemenslikheid; - verdraagsaamheid; en - billikheid. * Ubuntu is deur die Konstitutionele Hof in S v Makwanyane uiteengesit en gebruik: In die algemeen gesien vertaal ons ubuntu met medemenslikheid. In die mees algemene verband verstaan ons dit ook as menslikheid en moraliteit. Inbegrepe word ook verstaan sleutelwaardes soos solidariteit, meegevoel, respek, menswaardigheid, voldoening aan algemene aanvaarbare norme en kollektiewe gesindheid. Die gees daarvan beklemtoon respek vir menswaardigheid, wat n skuif is van konfrontasie na rekonsiliasie. * Fundamentele en omvattende begrippe van bogenoemde beklemtoon die respek vir - menswaardigheid en - n klemverskuiwing vanaf konfrontasie na rekonsiliasie (versoening). * Die ubuntu-begrip is nie in die 1996 Grondwet herhaal nie. Dit gaan egter nie van die SA regstoneel verdwyn nie: > Aangesien die ubuntu-begrip in die Makwanyne-saak gebruik is, vorm dit nou deel van die nuwe SA grondwetlike regspraak. > Daar word geargumenteer dat ubuntu deur middel van die talle verwysings in die GW na menswaardigheid bly voortleef. > Ubuntu vorm n belangrike brug tussen die

19 19 kommunikale tradisies van Afrika en die indiwidugesentreerde Westerse opvattings, en behoort daarom n nuttige eksterne hulpmiddel by wets- en grondwetuitleg te wees Woordeboeke en taalkundige getuienis * Omrede wetgewing tegnies en hoogs gespesialiseerd raak, word woordeboeke al hoe meer deur die howe gebruik om die betekenis van woorde te bepaal en af te baken. * Transvaal Consolidated Land and Exploration Co Ltd v Johannesburg City Council: Hier is woordeboeke binne n kontekstuele raamwerk gebruik: Woordeboek-definisies dien om die trefwydte van die betekenis wat vir n woord beskikbaar is uit te wys, maar die taak (vd uitlegger) bly om die spesifieke betekenis en die gees vd taal van hierdie betrokke wetgewing so uit te lê om die bedoeling van die wetgewer te bepaal. * De Beers Industrial Diamond Division (Pty) Ltd v Ishizuka: Gebruik van woordeboeke word gekwalifiseer; - maar die woordeboekbetekenis is net n riglyn. * Waar n woord meer as een betekenis het, kan die woordeboek nie n rangorde van betekenisse voorskryf nie. - Die konteks waarin die woord gebruik word, is deurslaggewend. S v Makhubela: Die beskuldigde is sonder n bestuurslisensie agter die stuur van n motor gevind wat deur n groep persone op n openbare pad gestoot is.

20 20 Hy is aangekla (en skuldig bevind) aan die bestuur van n motorvoertuig op n openbare pad sonder n geldige bestuurslisensie. By hersiening het die hof beslis dat die definisie van bestuur soos in die Padverkeerswet van 1973 omskryf, ontoereikend is. Die hof het ook besluit dat bestuur nie slegs volgens die woordeboekbetekenis uitgelê moet word nie, maar binne die konteks van die Padverkeerswet as geheel. Die wetgewer het bedoel dat n persoon wat n voertuig bestuur wat deur eie meganiese krag aangedryf word, in besit van n geldige bestuurslisensie moet wees. Die skuldigbevinding en vonnis is tersyde gestel. * Association of Amusement and Novelty Machine Operators v Minister of Justice: Die dispuut het hier gegaan oor die woord spykertafels. Die AH het beslis dat die getuienis van taalkundiges nie toelaatbare hulpmiddels tydens wetsuitleg is nie. * Metro Transport (Pty) Ltd v National Transport Commission: Die hof het in dieselfde trant beslis dat aanvullende taalkundige verklarings om n wetsbepaling te verduidelik, ontoelaatbare getuienis is. Daar kan natuurlik geargumenteer word dat woordeboeke die geskrewe getuienis van taalkenners is Die bron van n bepaling * Howe moet soms n wetsbepaling wat woordeliks uit n Engelse wet in SA wetgewing opgeneem is, uitlê. - Vraag: moet SA howe die betekenis wat Engelse howe aan die oorspronklik Engelse wetgewing geheg het, navolg?

21 21 * SA howe kan die uitleg van die Engelse howe as n riglyn gebruik, maar die wetgewing moet altyd in die lig van die SA gemenereg uitgelê word. - Die wetsopstellers wat die Engelse wetgewing woordeliks in die SA wetgewing oorgeneem het, het dit om doelmatigheids redes gedoen, en nie om die SA howe te dwing om die uitleg van die Engelse howe te volg nie. * Mjuqu v Johannesburg City Council: Indien die SA wetgewing i d e n t i e s is aan dié van die oorspronklike Engelse wetgewing, en die Engelse howe se uitleg bots nie met die beginsels van die SA gemenereg nie, mag die SA howe van die Engelse beslissings kennis neem. * Hierdie aspek word nou deur a 39 van die GW gekwalifiseer. A 39(2) bepaal dat die gemenreg so ontwikkel moet word dat die gees en strekking van die H/R bevorder word. - Of buitelandse beslissings deur die SA howe gebruik mag word, word deur twee faktore bepaal: > die gemenerg en die > oppermagtige Grondwet Verduidelikende memorandums, voorbeelde en voetnotas * Die publikasie van n wetsontwerp word dikwels vergesel van n verduidelikende memorandum wat deur die wetsopstellers saamgestel is. So n memorandum mag help om die doel van die wet (wat voortspruit uit die wetsontwerp) te bepaal. * In National Union of Mineworkers of SA v Driveline Technologies SA 645 (LAC) en Shoprite Checkers (Pty) Ltd v Ramdaw 2001 (3) SA 68 (LC) het die howe sulke

22 22 verklarende memorandums gebruik om die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 uit te lê. * Soos reeds vroeër verduidelik, is die vorm en struktuur van die nuutste wetgewing heelwat meer gebruikersvriendelik. Voet- en endnotas word gebruik om langdurige en langdradige en verwarrende kruisverwysings te vergemaklik (bv die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995). * Hierdie is n meer vaartbelynde verwysingsmetode en is dus net n stylverandering. Die inligting behoort as deel van die konteks van die wetgewing gebruik te word. 7.4 Die Interpretasiewet Algemeen Die Interpretasiewet 33 van 1957 bestaan uit ses dele. - Deel 1 bevat algemene bepalings ten opsigte van wetsuitleg wat in die RSA van toepassing is. - Die huidige Interpretasiewet word tans deur die Regskommissie hersien, wat beteken dat n nuwe Interpretasiewet heel moontlik in die nabye toekoms in werking mag tree Die tydsfaktor (i) Die betekenis van n maand * Volgens artikel 2 beteken maand n kalendermaand en nie n maansirkelmaand (lunar month) van 28 dae nie. * Die toepassing van die definisie is egter dubbelsinnig, want kalendermaand is vatbaar vir twee betekenisse: n maand soos dit op die kalender verskyn, bv van

23 Mei (soos bv by dienskontrakte); n maand bereken vanaf n dag in een maand tot die ooreenstemmende dag van die daarop volgende maand, (soos by tronkstraf, bv van 9 Junie tot 9 Julie). * Beter oplossing: gebruik kalendermaand vir die eerste alternatief hierbo en maand vir die tweede alternatief. (iii) Metodes van tydsberekening * Kwessie van tydsberekening is belangrik. * Baie statutêre en kontraktuele bepalings wat n termyn voorskryf waarbinne of waarna sekere optredes - begin, - voltrek, - gestaak of - afgehandel moet word. * Die nie-nakoming van termyne kan dus die regte van die betrokke partye raak. * Alhoewel artikel 4 vd Interpretasiewet tydsberekening reël, moet dit met drie gemeenregtelike metodes van tydsberekening bespreek word. Statutêre metode * Art 4 van die Interpretasiewet: berekening van aantal dae. - P. 91 (Ken artikel paraat) * Bepaling verwys net na dae; nie na maande of jare nie. - Art 4 sal net gebruik word indien die wetgewer geen ander reëling in die betrokke wetgewing getref het nie.

24 24 * Indien art 4 nvt is nie, is die gewone siviele metode van toepassing want dit stem ooreen met die gemenereg. - Kleynhans v Yorkshire Insurance Co Ltd: n Ander metode sal slegs gebruik word indien dit duidelik uit die betrokke wetgewing blyk dat die WG anders bedoel het. * Brown-beslissing: beslis dat indien dit blyk dat art 4 wel gebruik moet word, dit as volg uitgelê moet word: - die tydsberekening in art 4 is bedoel om die einde van die tydperk te bereken en nie die begin daarvan nie. - Tydperk begin wanneer die betrokke reg ontstaan. Gemeenregtelike metodes (i) Computatio civilis (gewone siviele metode) * Hierdie metode is die teenoorgestelde vd statutêre metode. - Die tydperk word de die in diem bereken. - Die eerste dag vd tydperk word ingesluit en die laaste dag word uitgesluit. - Die laaste dag word beskou om te geëindig het op die oomblik waarop dit begin (dus om middernag van die vorige dag, 00:00). Minister van Polisie v De Beer: Die eisoorsaak was n motorbotsing waarin n polisievoertuig betrokke was. Ingevolge a 32 van die Polisiewet van 1958 moes n siviele geding teen die Polisie agv n optrede wat ingevolge die Polisiewet verrig is, binne 6 maande ingestel word. Die botsing het op 5 Augustus 1967 plaasgevind. Die dagvaarding is op 5 Februarie 1968 beteken. By appèl bevind die HGH dat die gewone siviele metode

25 25 gebruik moet word. Die laaste dag word dus uitgesluit en gevolglik was die betekening van die dagvaarding n dag te laat. Die aksie is dus van die hand gewys. (ii) Computatio naturalis (natuurlike metode) * Volgens hierdie metode word voorgeskrewe tydperk bereken: - vanaf die uur (selfs minuut) waarop voorval gebeur het - tot op die ooreenstemmende uur of minuut op die laaste dag van die betrokke tydperk. - (de momento in momentum). (iii) Computatio extraordinaria (buitengewone siviele metode) * Hier word sowel die eerste as die laaste dag by die berekening ingesluit. * Ten opsigte van beide metodes (statutêr en gemeenregtelik) moet onthou word dat die oogmerk van die wetgewing nog steeds deurslaggewend is. 1.3 Ander gemeenregtelike vermoedens Owerheidsliggame word nie deur hulle eie wetgewing gebind nie * Algemene reël: owerheidsliggame word nie deur hulle eie wetgewing gebind nie tensy die wetgewing uitdruklik of by duidelike implikasie anders bepaal. - Union Government v Tonkin: hof bevestig dat die bedoeling dat die staat wel gebonde is, nie net uit die

26 26 woorde vd wet afgelei kan word nie, maar ook uit omringende omstandighede. - Steyn: Tensy die teendeel blyk, word vermoed dat die WG sy wette maak vir die onderdane van die Staat of owerheidsliggaam waarvan hy deel uitmaak en nie vir die staat of owerheidsliggaam self nie. * Hierdie vermoede keur nie regsongebondenheid deur owerheidsinstansies goed nie (soos bv. die King can do no wrong-beginsel uit die Engelse reg). - Dit is nie n carte blanche (ongebonde volmag) wat geskep is nie; eerder n beginsel om te voorkom dat die staat in die uitoefening van owerheidspligte belemmer word. * Du Plessis: Hierdie vermoede is in die eerste plek n funksionele wyse wat daarop gemik is om die uitvoering van die tipiese funksies van die regering nie onnodig te belemmer nie. Daarom moet die nodige sorg beoefen word ten einde te verseker dat die vermoede op so n wyse aangewend word dat dit die doel dien om die openbare regsorde te handhaaf in teenstelling met persoonlike giere en voorkeure of eensydige belange. * Wiechers: indien die staat slegs in uitsonderingsgevalle aan eie wetgewing gebonde sou wees, bestaan daar nie iets soos staatsaanspreeklikheid nie. - Die legaliteitsbeginsel (waardeur optrede van die staatsadministrasie gekontroleer moet word) sal dus wegval. - Gevolglik behoort die staat altyd aan eie wetgewing gebonde te wees, behalwe in die gevalle waar die staat in die uitoefening van owerheidsfunksies belemmer sal word.

27 27 * S v De Bruin: Hier het die hof dié standpunt in die lig van vorige presedente verwerp. * Administrator, Cape v Raats Rontgen & Vermeulen (Pty) Ltd: Die toepassing van dié vermoede is ook later deur die AH bevestig. * Evans v Schoeman: die vermoede teen staatsgebondenheid is nie beperk tot gevalle waar die staat se prerogatiewe geraak word nie. Die volgende is aanduidings teen staatsgebondenheid: indien die staat onderworpe gestel sou word aan die bestuur van of inmenging deur eie amptenare; indien die staat deur strafbepalings getref sou word. * Of die staat gebonde is aan eie wetgewing, hang af van die betrokke wetgewing en omstandighede. - Elke geval moet volgens eie meriete beslis word. * Voorbeelde van die toepassing van dié vermoede: - owerheidsliggame en staatsbeheerde instansies is aan dorpsbeplanningskemas gebonde; Drakensberg Administration Board v Town Planning Appeals Board - n veiligheidsbeampte wat buite die omvang van die voorgeskrewe pligte n statutêre bepaling oortree, kan nie op die vermoede teen staatsgebondenheid staatmaak nie. S v Reed - die bestuurder van n brandweerwa mag tydens die bestryding van n brand n rooi verkeerslig verontagsaam S v Labuschagne - n landboubeampte wat veesiektes bekamp en soms wild uitdun, is nie aan statutêre vereistes tov jaglisensies - gebonde nie

28 28 S v De Bruin: S v Huyser Die beskuldigde is in n spoedlokval betrap. Hy is aangekla van n oortreding van die brandstofbesparingsregulasies en in die landdroshof skuldig bevind. By àppel het De Bruin aangevoer dat hy n staatsamptenaar was en op die betrokke dag laat was vir n ondersoek ter plaatse namens die staat. As hy laat by die ondersoektoneel aangekom het, kon die staat benadeel word. Die hof het bevind dat gebondenheid aan die betrokke bepalings die staat se noodsaaklike dienste kon belemmer en die veiligheid van die staat kon aangetas het. Die hof het ook bevind dat De Bruin op redelike wyse besluit het om die spoedgrens te oorskry en die skuldigbevinding is ter syde gestel. * Steyn wys daarop dat die vermoede vir beide oorspronklike en ondergeskikte wetgewing geld. * Aangesien art 39(2) vd GW uitdruklik bepaal dat die reëls vd gemenereg in die lig vd fundamentele regte in die GW ontwikkel moet word, hoort hierdie vermoede nie meer in die nuwe grondwetlike orde tuis nie:

29 29 Art 8(1) vd GW bepaal uitdruklik dat owerheisliggame op alle vlakke deur die HvR gebind word. - Die GW is die hoogste reg in die RSA en alle regsvoorskrifte en alle owerheidsoptrede moet aan die gees, oogmerk en strekking vd fundamentele regte in die HvR getoets word. - Dit is absurd dat owerheidsliggame aan GW gebonde is, en nie aan ander wetgewing wat ondergeskik aan die GW is nie. Die volgende verwysings in die GW versterk die argument dat dié vermoede nie langer gebruik moet word nie: - Oppergesag v/d GW {a 1(c) en 2}; - die waardes onderliggend aan n oop en demokratiese samelewing gebaseer op vryheid, gelykheid en menswaardigheid a 7(1) en 39(1); - staatsgebondenheid aan die GW {a 2 en 8(1)} ; - die beskerming, bevordering en verwesenliking van die GW en die H/R; en - die ampseed van regterlike beamptes (Item 6/ Bylae 2). * Wiechers se standpunt dat hierdie vermoede streng genome omgekeerd aangewend moet word, blyk nou korrek te wees: Kortom, n staat wat deur sy eie grondwet gedefinieer word as n demokratiese staat wat gefundeer is op die waardes van n oppermagtige Grondwet en die oppergesag van die reg, is beslis n grondwetlike staat (Rechtsstaat) in ag nemend die legaliteitsbeginsel. Hierdie waarneming is bevestig deur die grondwetlike vereiste vir openbare staatsaanspreeklikheid. Die oomblik wat Weichers meer as n dekade en n half voorsien het, het heel moontlik nou aangebreek.

30 30 * Fedsure Life Assurance Ltd v Greater Johannesburg Transitional Metropolitan Council het die KH die legaliteitsbeginsel in die nuwe grondwetlike orde as volg verduidelik: Dit blyk midde in die opvatting van ons grondwetlike orde dat die Wetgewer en die Uitvoerende mag in elke sfeer deur die legaliteitsbeginsel daarvan weerhou word om enige mag of enige funksie uit te oefen indien die wet nie aan hulle dié bevoegdheid verleen het nie. Ten minste in hierdie sin, is die beginsel van legaliteit in die bepalings van die tussentydse GW geinsinueer. Dit is nie vir ons nodig om hier te besluit of die oppergesag van die reg groter inhoud het as die beginsel van legaliteit nie. Ons moet slegs besef dat die grondslag van die tussentydse GW n beginsel van legaliteit is. * Owerheidsorgane moet altyd aan hulle eie wetgewing gebonde wees, tensy dit die betrokke orgaan kan bewys dat wetsgebondenheid die behoorlike nakoming van owerheidspligte sal verhinder of belemmer Die jurisdiksie van die howe word nie deur wetgewing uitgesluit of beperk nie * Tefu v Minister of Justice: Tensy dit uitdruklik in die wet gestel word of by noodsaaklike implikasie daaruit blyk, word dit vermoed dat die WG nie met die howe se jurisdiksie wil inmeng nie. * De Wet v Deetlefs: Die bedoeling vd WG moet duidelik op die uitsluiting van n hof se jurisdiksie dui. * Wetgewing verleen soms aan sekere persone die bevoegdheid om besluite te neem: * immigrasiebeamptes; of * liggame (bv lisensierade).

31 31 Die magtigende wet beslis of die howe sulke beslissings mag hersien. * Die Hooggereshof se bevoegdheid om administratiewe besluite (veral dié van die polisiebeamptes) te hersien, was na willekeur gedurende die noodtoestande van die tagtigerjare uitdruklik deur veiligheidswetgewing uitgesluit. * Onder n o p p e r m a g t i g e G r o n d w e t is dit nie meer moontlik nie. - Al sou die betrokke wet die howe se jurisdiksie uitdruklik uitsluit, is die howe se hersieningsbevoegdheid t.o.v. so n beslissing nie heeltemal uitgesluit nie. - HGH het steeds die inherente gemeenregtelike jurisdiksie behou om beslissings o.g.v. bv. mala fides te hersien. Mathope v Soweto Council : Dié vermoede is in die saak toegepas. Die hof het beslis dat artikel 12 van die Wet op Gemeenskapsrade van 1977 nie die jurisdiksie van die landdroshowe en Hooggeregshof uitsluit nie. Art 12 van die Wet op Gemeenskapsrade bepaal dat n siviele geding tussen n swart persoon en n gemeenskapsraad deur die toenmalige kommissarishof verhoor moet word. Die hof het na die indiwidu se fundamentele reg om die gewone howe te nader, verwys en kon niks in die betrokke bepaling vind wat die vermoede weerlê nie. * Du Toit v Ackermann: n Statutêre bepaling wat n persoon se reg om hom op n hof te beroep wegneem of beperk, was dus streng uitgelê.

32 32 * Die beginsel onderliggend aan dié vermoede is ook nou in die GW verskans: Artikel 34: Toegang tot die howe Elkeen het die reg dat n geskil wat deur die toepassing vd reg besleg kan word, in n billike openbare verhoor beslis word voor n hof, onpartydige tribunaal of forum. * Saamgelees met die volgende artikels beteken dit nou dat die jurisdiksie van die howe nie meer soos in die verlede na willekeur met uitsluitingsklousules beperk kan word nie.