10 GRONDWETUITLEG Inleiding

Size: px
Start display at page:

Download "10 GRONDWETUITLEG Inleiding"

Transcription

1 1 10 GRONDWETUITLEG 10.1 Inleiding * Wetsuitleg is wetsuitleg. Hoekom is daar so n bohaai oor grondwetuitleg? Artikel 35(3) van die Oorgangsgrondwet het die tradisionele verskil tussen grondwetuitleg en gewone wetsuitleg laat vervaag, en artikel 39(2) van die Grondwet van 1996 het dit bevestig. Suid-Afrikaanse howe moet nou alle wetgewing in die lig van die fundamentele regte in die Handves van Regte uitlê. Elke hof, forum en tribunaal sal dus van nou af in n mate met grondwetuitleg betrokke raak Grondwetuitleg en gewone wetsuitleg Ingevolge artikel 39(2) van die Grondwet moet alle wetgewing gedurende gewone wetsuitleg deur die fundamentele regte gefiltreer word. Grondwetuitleg verwys na die gesaghebbende uitleg van die oppermagtige Grondwet tydens die grondwetlike toetsing van wetgewing en owerheidsoptrede deur die regbank. Du Plessis & Corder meen dat die verskille tussen grondwetuitleg en gewone wetsuitleg nie oorbeklemtoon moet word nie. Beide het te make met die uitleg van wetstekste. Omdat beide soorte uitleg van wetgewing aan mekaar verwant is, is dit verkieslik dat albei lede van dieselfde breë uitlegfamilie is. - Met ander woorde, dit sal moeilik wees om n doeldienende metode van grondwetuitleg met n letterlike metode van gewone wetsuitleg te versoen. - Artikel 39(2) verseker egter dat gewone wetsuitleg in die algemeen op n doeldienende uitlegmetode (soortgelyk aan dié van grondwetuitleg) gebaseer is. De Ville stel dit as volg:

2 2 Die grondwetlike teorie wat die uitleg van die Grondwet inspireer (besiel)... moet ook wetsuitleg inlig. Die beginsels vir die uitleg van wette moet van die Grondwet afgelei word. Regter Froneman het die verskil tussen grondwetuitleg en wetsuitleg as volg verduidelik in Matiso v Commanding Officer, Port Elizabeth Prison: Die uitleg van die Grondwet sal daarop gerig wees om die fundamentele waardes inherent aan die Grondwet te bepaal, terwyl die uitleg van gewone wetgewing daarop gemik sal wees om te bepaal of sodanige wetgewing in staat is om aan die fundamentele beginsels van die Grondwet te voldoen n Oppermagtige grondwet en gewone wetgewing Die status van die oppermagtige Grondwet binne die Suid- Afrikaanse regsorde is die belangrikste rede vir die verskil tussen grondwetuitleg en gewone wetsuitleg. Die era van parlementêre soewereiniteit is verby. Die Grondwet is nou die raamwerk waarbinne alles moet funksioneer, en waarteen alle optrede gemeet word. Dit is die prisma waardeur alles en almal beskou word (Investigating Directorate: Serious Economic Offences v Hyundai Motor Distributors (Pty) Ltd: In re Hyundai Motor Distributors (Pty) Ltd v Smit). Die Grondwet is die lex fundamentalis van die Suid- Afrikaanse regsorde. Dit beliggaam die waardes van die gemeenskap, asook die aspirasies, drome en vrese van die nasie, en behoort die belangrikste nasionale simbool te wees.

3 Hoekom is n oppermagtige grondwet anders? * n Oppermagtige grondwet is nie maar net nog n stuk wetgewing nie, maar die hoogste reg in die regsorde. - n Regstaat (d.w.s. met n oppermagtige grondwet) bestaan uit twee komponente, naamlik n formele deel wat aspekte soos skeiding van magte, kruiskontroles oor die regering (die sg. wigte en teenwigte) en die legaliteitsbeginsel insluit (m.a.w., dit omvat die institusionele power map van die land); en n materiële of substantiewe deel (wat verwys na n owerheid wat gebonde is aan n stelsel van fundamentele waardes soos gelykheid, vryheid, menswaardigheid, maatskaplike geregtigheid, ensomeer). Karpen beskryf die formele en substantiewe komponente van n regstaat as volg: die waarde-georiënteerde, fel gemoeid met die mens en die menslike aspirasies van persoonlikheid, gewete en vryheid: die struktuur georiënteerde, gemoeid met veel meer wêreldse en meganiese aangeleenthede soos territoriale grense, plaaslike regering, institutionele samestellings n Grondwet as formele uiteensetting van magte en bevoegdhede (power map) * Enige grondwet bevat daardie land se formele uiteensetting van magte en bevoegdhede (power map). Dit behels die institusionele en organisatoriese strukture en prosedures van die staat: die tipe staat en regering in die land (bv. unitêr of federaal; demokrasie of een-partystaat), die magte en bevoegdhede van die verskillende amptenare en regeringsinstellings, die verskillende regeringsvlakke en instansies (verdeling van magte), kruiskontroles (indien enige) ten opsigte van die owerheidsgesag, die kiesstelsel, simbole van die land (vlag en nasionale volkslied), verkiesings en

4 4 aanstellings, finansiële reëlings, die regstelsel, veiligheidsmagte, ensomeer. * Hierdie formele en institusionele aspekte van n grondwet word in vakgebiede soos administratiefreg, staatsreg en munisipale reg ondersoek en verduidelik. Al die Suid- Afrikaanse grondwette voor 1994 was formele power maps, want hulle het nie voorsiening gemaak vir n handves van regte en n stelsel van grondwetlike toetsing nie. Gevolglik kon die howe nie wetgewing en optredes teen n oppermagtige grondwet toets nie. * Die Grondwet van 1996 bevat ook n uitgebreide institusionele raamwerk. Trouens, die grootste deel van die Grondwet bestaan uit die formele institusionele en administratiewe raamwerk van die regering en die staat: byvoorbeeld samewerkende regering (hoofstuk 3), die parlement (hoofstuk 4), die President en die uitvoerende gesag (hoofstuk 5), die provinsies (hoofstuk 6), plaaslike regering (hoofstuk 7), die regstelsel (hoofstuk 8), die instellings wat demokrasie ondersteun (hoofstuk 9), publieke administrasie (hoofstuk 10), veiligheidsdienste (hoofstuk 11), tradisionele leiers (hoofstuk 12) en finansies (hoofstuk 13). Die Grondwet bevat ook n aantal bylaes, wat handel oor aspekte soos byvoorbeeld nasionale simbole, verkiesings, en die gebiede van nasionale en provinsiale bevoegdhede Substantiewe konstitusionalisme * n Oppermagtige grondwet bevat meer as net n formele institusionele uiteensetting van owerheidsmagte en bevoegdhede. Dit bevat ook n materiële of substantiewe komponent, wat n beregbare handves van regte insluit. * Só n grondwet is die hoogste reg, en bind alles en almal (insluitend die regering) aan n raamwerk van fundamentele waardes soos geregtigheid en gelykheid. Die voorrede van die

5 5 Oorgangsgrondwet het uitdruklik na Suid-Afrika as n regstaat verwys. * In n regstaat (Rechtsstaat in Duits, constitutional state in Engels) is die grondwet oppermagtig. Dit beteken dat die staat slegs binne die voorgeskrewe strukturele beperkings en waarborge wat in die grondwet verskans is, mag regeer. * Hierdie formele eienskappe van die regstaat word aangevul deur die vereiste dat die regsorde ook in n materiële sin regverdig (just) moet wees. Met ander woorde, die owerheidsgesag is aan n stel hoër regsnorme gebonde (Ex Parte Attorney-General, Namibia: In re The Constitutional Relationship between the Attorney-General and the Prosecutor- General 1995). * In S v Makwanyane het regter Mahomed n oppermagtige grondwet, asook die formele en substantiewe onderbou van n regstaat, soos volg verduidelik: Alle grondwette poog om duidelik te spreek, met verskillende grade van intensiteit en besonderhede, die gedeelde aspirasies van n nasie, die waardes wat die mense bind, en wat sy regering en sy nasionale instellings dissiplineer: die basiese uitgangspunt (veronderstelling) waarop die geregtelike, wetgewende en uitvoerende magte uitgeoefen word, die nasionale etos wat daardie etos definieer en reguleer; en die morele en etiese rigting wat daardie nasie vir homself geïdentifiseer het. In sommige lande wettig die Grondwet slegs, in n wet, n historiese ooreenkoms (consensus) van waardes en aspirasies wat toenemend ontwikkel het uit n stabiele en ongebroke verlede om die behoeftes van die toekoms te akkommodeer. Die Suid- Afrikaanse Grondwet is anders: dit behou uit die verlede slegs dit wat houdbaar is en n beslissende breuk van die verlede verteenwoordig, en n klinkende verwerping is van daardie deel van die verlede wat skandalig rassisties, outoritêr, bekrompe, en onderdrukkend en n kragtige aanduiding is van en verbondenheid aan n demokratiese, universele besorgdheid en n aspirerende gelykmakende etos, duidelik uitgedruk in die Grondwet.

6 Grondwetlike simboliek Verskeie kommentators het die Suid-Afrikaanse Grondwet se spesiale status aan n aantal simboliese verwysings gekoppel. Volgens Mureinik is die Grondwet n brug in n verdeelde gemeenskap: n brug vanaf n outoritêre kultuur (gebaseer op parlementêre soewereiniteit), na n kultuur van regverdigbaarheid (gebaseer op n oppermagtige grondwet). Voormalige hoofregter Mahomed het n oppermagtige grondwet as spieël beskryf in S v Acheson: Die Grondwet van n nasie is nie eenvoudig net n Wet wat die strukture van die regering meganies definieer nie en die verhoudings tussen die regeerder en die wat regeer word nie. Dit is n spieël wat die nasionale siel weerkaats, die bewysstuk van die ideale en aspirasies van n nasie; die artikulasie (uitdrukking) van die waardes wat sy mense bind en die regering dissiplineer. Die gees en strekking van die Grondwet moet daarom die prosesse van regsinterpretasie en regs-diskresie voorsit en deurdring. Volgens Du Plessis (is die Grondwet beide n monument (wat huldig) en n gedenkteken (wat gedenk). Die Grondwet is egter meer as net retoriek en simboliese tooisels. Dit is n transformatoriese dokument, asook n verbintenis tot positiewe optrede (bv. die insluiting van die sosio-ekonomiese regte in die Handves van Regte). Die voorrede van die Grondwet lê die grondslag vir só n program van aksie:

7 7 Daarom neem ons, deur ons vryverkose verteenwoordigers, hierdie Grondwet aan as die hoogste reg van die Republiek ten einde - Die verdeeldheid van die verlede te heel en n samelewing gegrond op demokratiese waardes, maatskaplike geregtigheid en basiese menseregte te skep; Die grondslag te lê vir n demokratiese en oop samelewing waarin regering gegrondves is op die wil van die bevolking en elke burger gelyk deur die reg beskerm word; Die lewensgehalte van alle burgers te verhoog en die potensiaal van elke mens te ontsluit; en n Verenigde en demokratiese Suid-Afrika te bou wat n regmatige plek as n soewereine staat in die gemeenskap van nasies kan inneem. Verder verplig artikel 7(2) van die Grondwet die staat tot n positiewe program van aksie: Die staat moet die regte in die Handves eerbiedig, beskerm, bevorder en nakom. Met ander woorde, die Grondwet is beide n skild teen magsmisbruik en inbreuk op fundamentele regte (die klassieke eerste-generasie negatiewe regte), en n positiewe instrument om die gemeenskap te transformeer binne die raamwerk van die fundamentele regte en waardes. Verder: n oppermagtige grondwet het die volgende kenmerke: dit is vaag (open-ended), waardebelaai en gerig op die toekoms. In Nortje v Attorney-General, Cape, and another 1995 (2) SA 460 (C) 471D-F het Marais R daarop gewys dat n oppermagtige grondwet:

8 8 nie n fyn ingestelde wet is wat ad hoc ontwerp is om met een spesifieke onderwerp te handel nie, of om n ander spesifiek benoemde te wysig of te herroep nie, of n spesifiek geïdentifiseerde reël van die gemene reg nie. Dit is sui generis (eiesoortig). Dit voorsien hoofsaaklik n stel gemeenskaplike waardes en reëls waarmee ander wette en reëls van die gemenereg gelykgestel moet word, en waaraan die regering en sy agente moet voldoen, wanneer hulle hul funksies uitvoer. Dit is kort aan besonderhede en lank aan veralgemening Hoe word n Grondwet uitgelê? In Nortje v Attorney-General, Cape, and another het regter Marais die kategorisering van teorieë en kanons van grondwetuitleg bevraagteken: Die benaderings aangeneem deur ander Howe en grondwet-praktisyns met betrekking tot wetsuitleg, beperking en aanwending van verskansde grondwetlike regte is ongetwyfeld n waardevolle hulpmiddel om te verstaan wat daardie prosesse behels. Logies gestruktureerde en sistematiese benaderings het n inherente aantrekkingskrag vir regspraktisyns. Nietemin, bly hulle wat hulle is, nie heilige geskrifte nie, maar eenvoudig metodologiese benaderings wat nie noodwendig die enigste wettige benaderings tot die taak is nie... Ek beskou dit as onwys om nou te dogmaties tot een metodologie toe te stem op hierdie baie vroeë en embroiese stadium van die toepassing van ons nuut opgestelde Grondwet op konkrete situasies. Dit is inderdaad te betwyfel of dit enigsins wys sal wees om dit op enige stadium te doen Grondwetlike riglyne * Wat bepaal die Grondwet self ten opsigte van grondwetuitleg? Artikel 39(1) van die Grondwet bepaal die volgende ten opsigte van die interpretasie van die Handves van Regte:

9 9 * By die uitleg van die Handves van Regte : (a) moet n hof, tribunaal of forum die waardes wat n oop en demokratiese samelewing gebaseer op menswaardigheid, vryheid en gelykheid ten grondslag lê, bevorder; (b) moet n hof, tribunaal of forum die volkereg in ag neem; en (c) kan n hof, tribunaal of forum buitelandse reg in ag neem. * Die eerste gedeelte van die bepaling is gebiedend: by die uitleg van die Handves van Regte moet n hof, tribunaal of forum waarde-oordele maak (d.w.s., die waardes wat n oop en demokratiese samelewing gebaseer op menswaardigheid, vryheid en gelykheid ten grondslag lê, bevorder), en moet die reëls van die internasionale reg (veral internasionale menseregte) in ag geneem word. Dit is n stel universele norme en reëls wat onder andere oor die beskerming van fundamentele menseregte handel. Dit bestaan uit n aantal internasionale dokumente en die reëls van die internasionale gewoontereg. * Verder mag n hof, tribunaal of forum by die uitleg van die Handves van Regte ook buitelandse reg in ag neem. Die buitelandse reg wat hier te sprake is, is regsbeginsels (veral regspraak) wat met die Suid-Afrikaanse regsorde ooreenstem. {(a 35(1) van die Oorgangsgrondwet het na vergelykbare buitelandse hofbeslissings verwys}. Met ander woorde, regsbeginsels van toepassing binne n regsorde met n beregbare en oppermagtige grondwet. * Die uitlegklousule vir die Handves van Regte moet saam met die oppermagklousule (a 2) sowel as artikel 1 gelees word. Artikel 1 is waarskynlik die belangrikste bepaling in die Grondwet: Die Republiek van Suid-Afrika is een, soewereine, demokratiese staat gegrond op die volgende waardes:

10 10 (a) (b) (c) (d) Menswaardigheid, die bereiking van gelykheid en die uitbou van menseregte en vryhede. Nie-rassigheid en nie-seksisme. Die oppergesag van die grondwet en die heerskappy van die reg. Algemene stemreg vir volwassenes, n nasionale gemeenskaplike kieserslys, gereelde verkiesings en n veelpartystelsel van demokratiese regering om verantwoordingspligtigheid, n responsiewe ingesteldheid en openheid te verseker. * n Volledige bespreking van die reëls en beginsels van grondwetuitleg is n aparte studieveld. Die volgende raamwerk is n algemene oorsig van sommige van die algemene beginsels wat in Suider-Afrikaanse regspraak geformuleer is: n Oppermagtige Grondwet moet ruim en onbekrompe (generous), en doeldienend uitgelê word (Shabalala v Attorney-General, Transvaal 1994 (6) BCLR 85 (T) 100H). In Nyamakazi v President of Bophuthatswana (hierbo) 567H is beslis dat die Grondwet n doeldienende uitleg vereis, want dit sal die hof in staat stel om meer as net regsreëls in ag te neem: Hierdie is die doelwitte van die regte wat in die Grondwet vervat is, die omstandighede wat geheers het op daardie tydstip toe die uitleg bepaal moes word, die toekomstige bedoeling van die uitleg, die impak van die vermelde uitleg op toekomstige generasies, die inagneming van veranderinge in die gemeenskap. Generous en doeldienende uitleg beteken nie noodwendig dieselfde nie. Die regspraak verwys ook na n sogenaamde liberal interpretation, wat nie enige politieke bybetekenisse het nie. Dit verwys bloot na soepelheid en aanpasbaarheid. Die Grondwet moet dus soepel (buigsaam) uitgelê word: die bepalings en gees van die Grondwet, die bedoeling van die opstellers, asook die doelstellings met en redes vir die betrokke bepalings moet ondersoek word. In die proses

11 11 moet die gewone reëls van wetsuitleg met n soepele en aanpasbare uitlegmetode vervang word. Tydens grondwetuitleg moet die gees en strekking van die Grondwet in ag geneem word (S v Acheson). Die beteken dat die waardes en norme onderliggend aan die Grondwet die hele tyd in die uitlegproses in gedagte gehou moet word. n Bepaling in die Grondwet kan nie in isolasie uitgelê word nie, maar binne die konteks as geheel. Ingesluit by die konteks is die geskiedenis rondom die aanname van die Grondwet, ander bepalings in die Grondwet self, en die fundamentele regte in die besonder (S v Makwanyane). Die taal wat in die Grondwet gebruik is, moet eerbiedig word. Alhoewel die teks gebalanseer word deur die onderskeie kontekstuele faktore, is die konteks nog altyd aan n spesifieke teks geanker. Met ander woorde, historiese konteks en vergelykende uitleg kan nie n doel en oogmerk weerspieël wat nie deur die grondwetlike teks, as juridiese instrument, ondersteun word nie. Dit beteken nietemin nie n meganiese toepassing van n tekstuele legalisme nie (Thabalala v Attorney-General, Transvaal.) In Nyamakazi v President of Bophuthatswana het die hof na grondwetuitleg verwys as: n onbeslote proses van uitleg (toeligting) en verklaring wat ontdek, inlees, ontleen en betekenis aan elke woord, artikel of klousule in verhouding tot die hele konteks toevoeg. In S v A Juvenile 1990 (4) SA 151 (ZSC) 176B het appèlregter Korsah gesê dat die Grondwet, as die hoogste reg in die land, n onskendbare verpligting op die hof plaas om die fudamentele regte te beskerm.

12 12 Die Grondwet is opgestel met die oog op die toekoms. Dit skep n voortdurende raamwerk vir die legitieme uitoefening van owerheidsgesag en die beskerming van individuele regte en vryhede (Khala v The Minister of Safety and Security. - Die Grondwet moet uitgelê word met betrekking tot die konteks en tydsgewrig van die saak wat aangehoor word, en nie in die lig van die omstandighede wat geheers het toe dit aangeneem is nie. So nie word die ontwikkeling en groei van die gemeenskap nie in ag geneem nie. - Die Grondwet moet só uigelê word dat dit uiting gee aan die waardes wat dit vir die toekoms koester (Qozeleni v Minister of Law and Order. Sommige hardnekkige ondersteuners van die ortodokse letterlike benadering wat nie n stelsel van grondwetlike oppergesag verstaan nie, verwys na grondwetuitleg as n free floating exercise (beginsellose geploeter). Hierdie aantyging is gewoon nie waar nie. - Uiteindelik behels grondwetuitleg n regsvraag: indien die betrokke wetgewing met die Grondwet geharmonieer kan word, is dit geldig en van krag. Indien dit met die Grondwet bots, sal die hof wat die grondwetlike toetsing ingevolge die Grondwet uitoefen, bevind dat die wetgewing teen die Grondwet indruis, en dit nietig verklaar. - Grondwetuitleg behels die balansering van verskillende gemeenskapswaardes en belange. Hierdie metodes van grondwetuitleg is nie n geslote stel onveranderbare en onbuigsame reëls nie. Grondwetuitleg is wesenlik n buigsame proses. Dit behels nie n dogmatiese en meganiese toepassing van voorafbepaalde benaderings en reëls nie. Voorsiening moet gemaak word

13 13 vir veranderende omstandighede (Nortje v Attorney- General, Cape. Die beginsels van die internasionale menseregte en buitelandse reg moet met inagname van die Suid- Afrikaanse konteks gebruik word (S v Zuma 1995). Kortom, grondwetuitleg in Suid-Afrika begin en eindig met die Suid- Afrikaanse Grondwet (S v Makwanyane, Du Plessis v De Klerk. Alle regters en regsprekende amptenare is verplig om wetgewing aanhoudend só uit te lê dat die fundamentele waardes en regte in die Grondwet bevorder word. Hierdie is nie die meganiese en klakkelose herkonstatering van n mitiese wetgewersbedoeling nie, maar is n voordurende waardebaseerde gestoei met kompeterende waardes en regte. Hierdie gestoei met die grondwetteks, konteks, die reg en n gemeenskap in transformasie is baie goed beskryf (met verwysing na die beperking van regte) deur regter Sachs in Prince v Cape Law Society: Ontledings van beperkende bepalings in ons Grondwet is nie gebaseer op formele of absolute (uitdruklike) redenasie nie, maar op prosesse van balansering en eweredigheid soos vereis deur artikel 36. Gevolglik het hierdie hof die siening van die meerderheid in die Amerikaanse Hooggeregshof verwerp dat dit n onvermydelike gevolg in n demokrasie is dat in n vele-geloof gemeenskap minderheids-gelowe hulleself mag bevind sonder n remedie teen laste wat op hulle gelê word deur voormalige neutrale wette. Net so, aan die anderkant, sal dit nie as n onvermydelike uitkoms van grondwetlikheid wees as elke statutêre bepaling om geloofsredes ongeldig verklaar sal word nie. Inteendeel, n beperkende ontleding kragtens artikel 36 is n

14 14 teenkanting teen teenstellende standpunte in n demokrasie en die beskerming van fundamentele regte en nie haalbaar nie. Wat benodig word, is die harmonisering van talle standpunte op n beginselvaste, maar tog aanpasbare saak-tot-saak benadering. Dit moet ook op die Suid-Afrikaanse realiteit let met inagneming van internasionale ervaring sonder om die waardes van ons Grondwet te misken. Om dit te bereik sal hierdie hof dikwels gekonfronteer word met ingewikkelde probleme waar die Grondwet diskresionêre magte verleen aan die wetgewer en ook aangeleenthede wat tuishoort by die regsprekende gesag n Omvattende en inklusiewe metode van grondwetuitleg Maar hoe konkretiseer ons die uitlegriglyne wat in artikel 39(1) van die Grondwet uitgespel word? Hoe maak ons dit prakties in die regte wêreld van politiek, armoede, misdaad, verwagtings, ensomeer? Soos vroeër verduidelik, bespreek Du Plessis & Corder vyf tradisionele tegnieke van grondwetuitleg. Hierdie tegnieke vul mekaar aan en is in n volgehoue interaksie met mekaar. (i) Grammatikale uitleg Hierdie aspek erken die belangrikheid van die rol van taal in die grondwetlike teks. Dit fokus op die linguistiese en grammatikale betekenis van die woorde, frases en al die ander strukturele komponente van die teks, asook die beginsels van sinsbou (sintaks). Dit beteken egter nie n terugkeer na letterlike uitleg en die plain meaning-benadering nie. Dit erken bloot die

15 15 gesaghebbende grondwetlike teks as n belangrike stuk in die ingewikkelde legkaart van grondwetuitleg. Aldus Du Plessis: Die voltooide [grondwetlike] teks stel, met groot bevoegdheid, n beginpunt vir wetsuitleg voorop, en uiteindelik aanwending, maar dit versoek, met gelyke bevoegdheid, improvisasie, sodat sy eie inklusiwiteit erken word. (ii) Sistematiese/kontekstuele uitleg Hierdie metode konsentreer op die betekenis van n bepaalde grondwetlike bepaling in samehang met die Grondwet as geheel. Dit is ook bekend as n holistiese benadering. Dit is nie net die eenheid van die Grondwetteks wat beklemtoon word nie, maar ook ekstratekstuele faktore (soos bv. die sosiale en politieke omgewing waarbinne die Grondwet funksioneer) word in ag geneem. In Fereira v Levin het die Konstitusionele Hof die struktuur van die Oorgangsgrondwet, asook die formulering van ander fundamentele regte, gebruik om die reg op vryheid van die persoon te interpreteer. (iii) Teleologiese uitleg Dit behels n waardegerigte uitleg: die doel en oogmerk van die bepaling moet teen die agtergrond van die fundamentele grondwetlike waardes vasgestel word. Hierdie fundamentele grondwetlike waardes vorm die normatiewe basis van grondwetpraktyk waartydens wetgewing en optrede daarteen geëvalueer (deur die waardes gefiltreer) word. In Coetzee v Government of the Republic of South Africa; Matiso v Commanding Officer, Port Elizabeth Prison 1995 het regter Sachs die teleologiese dimense van grondwetuitleg só verduidelik:

16 16 Die waardes wat die hele proses moet oordek (oorkoepel), word afgelei van die begrip van n oop en demokratiese gemeenskap gebaseer op vryheid en gelykheid, waarna telkemale in die Grondwet verwys word. Die begrip van n oop en demokratiese gemeenskap is nie bloot net n begeerte of dekoratief van aard nie, dit is normatief, en verskaf die bindmiddel (matrix) van ideale waarin ons optree, waarvan ons die beginsels en reëls wat ons toepas verkry, en die finale maatstaf wat ons gebruik om die legimiteit (regmatigheid) van aanvegbare norme en gedrag te kan toets... [Ons] moet ook nie bloot formele en tegniese reëls toepas nie, maar eerder aandag skenk aan die werklike waardes onderliggend tot die waarborge van fundamentele regte in bepaalde omstandighede. (iv) Historiese uitleg Hierdie metode verwys na die historiese konteks van die Grondwet. Dit sluit faktore in soos die omstandighede wat aanleiding gegee het tot die aanname van die Grondwet, voorafgaande onderhandelings en beraadslagings (die sg. travaux préparatoires), asook die oorspronklike bedoeling van die opstellers (die sg. original intent) van die grondwetlike teks. Die voorafgaande beraadslagings en die original intent kan egter nie die finale betekenis van die Grondwet bepaal nie. Indien sogenaamde original intent deurslaggewend sou wees, sou só n interpretasie die toekomsraamwerk (continuing timeframe) waarbinne die Grondwet as n living tree funksioneer, heeltemal ignoreer. Daardeur sou toekomstige geslagte onherroepbaar gebind word deur n enkele geval van grondwetskepping, sonder die moontlikheid van groei, dialoog, veranderings en buigsaamheid. (v) Vergelykende uitleg Dit verwys na die proses (soos deur a 39(1) van die Grondwet voorgeskryf) waartydens die hof internasionale reg en

17 17 grondwetlike beslissings van buitelandse howe ondersoek. Dit moet egter gedoen word met inagname van die unieke plaaslike konteks van die Grondwet wat uigelê word, soos Chaskalson P dit in Makwanyane te para 39 verduidelik het: Wanneer ons besig is met vergelykende reg moet ons in gedagte hou dat van ons verwag word om die Suid-Afrikaanse Grondwet uit te lê en nie n internasionale wet of die Grondwet van n vreemde land nie en dat dit gedoen moet word met die nodige inagneming van ons regstelsel, ons geskiedenis en ons omstandighede, en die struktuur en taal van ons eie Grondwet. Ons mag internasionale regspraak raadpleeg en buitelandse beslissings, maar ons is op geen manier gebonde om dit na te volg nie. Hierdie vyf aspekte (of uitleginvalshoeke) is egter nie net teoretiese mymerings nie. Al vyf tegnieke kan geïdentifiseer word in uitsprake van die Konstitutionele Hof, soos dié van regter Mahomed in S v Makwanyane: Om n dispuut op te los, moet die toepaslike bepalings van die Grondwet bestudeer word, die teks en die konteks; asook die wisselwerking tussen die onderskeie bepalings; regspresedente relevant tot die oplossing van die probleme beide in Suid-Afrika en oorsee; die plaaslike (eie) gemenereg en publieke internasionale reg wat moontlik n invloed op die oplossing kan hê; feitelike en historiese oorwegings wat op die probleme betrekking het; die belangrikheid en betekenis van die taal wat in die relevante bepalings gebruik is; die inhoud en etos soos vervat in die struktuur van die Grondwet; die balans wat gevind moet word tussen verskillende en soms teenstrydige oorwegings gereflekteer in die teks; en n deurdagte uitleg en beoordeling van al hierdie faktore kan bepaal wat die Grondwet toelaat en wat dit verbied.

18 Wie se Grondwet is die nou eintlik? * Na tien jaar van reënboogdemokrasie en konstitusionalisme is die vrae oor grondwetuitleg en toepassing sekerlik klaar beantwoord, of hoe? Die Grondwet en die Handves van Regte vereis n doeldienende uitleg, met inagneming van die waardes en aspirasies wat in die grondwetteks geartikuleer word, of hoe? Die filosofiese vraagstukke is opgelos en nou kan ons seker op regte vraagstukke konsentreer, nie waar nie? * So eenvoudig en finaal is dit egter nie! Grondwetuitleg is n dinamiese proses wat nooit voltooi kan wees nie, want omstandighede en persepsies en waardes sal verander. Daar kan nooit een finale interpretasie wees wat in beton gegiet is nie. * Geen uitleg van die Grondwet is evangelie nie, en daar is steeds n klomp onbeantwoorde vrae en onopgeloste probleme wat aangespreek moet word. * Die Grondwet is per slot van sake n lewende dokument, en tensy ons die onbepaalbaarheid en veranderende aard van grondwetuitleg en praktyk aanvaar en verstaan, bestaan die gevaar dat ons maar net weer in nog n versmorende ortodoksie sal verval: nie parlementêre soewereiniteit nie ( die parlement het gespreek ), maar eerder die uitsprake van die Konstitusionele Hof in Braamfontein (of veel erger, n halstarige regering in Pretoria). In S v Mblungu het regter Sachs hierdie altyd-veranderende proses van grondwetuitleg as volg verduidelik: Ek beskou die vraag oor uitleg as een waar daar nooit n absolute en definitiewe antwoord kan wees nie en dat, in besonder... hoe om kompeterende bepalings uit te balanseer, sal altyd die vorm aanneem van n beginselvaste dialoog, in die eerste plek tussen lede van hierdie hof, en dan tussen ons Hof en ander Howe, die regsprofessie, regsfakulteite, die parlement, en indirek met die breë publiek.

19 Die legitimiteit van grondwetlike toetsing en die countermajoritarian difficulty * Daar is steeds n voortslepende spanning tussen die beginsel van grondwetlike toetsingsreg en die demokratiese wil van die bevolking: is dit aanvaarbaar dat n onverkose hof die demokratiese wense van die meerderheid van die bevolking (soos dit in die wetgewende maatreëls van die verkose regering na vore kom), kan dwarsboom? Enersyds is die Grondwet die produk van n onderhandelde kompromie, wat die bevolking ingesluit het. * Hierdie Grondwet (wat n handves van fundamentele regte insluit) is, onder andere, n skild wat die mense se fundamentele regte moet beskerm en die grondwetlike waardes moet bevorder. Volgens Michelman het die regbank n situational advantage over the people at large in listening to the voices from the margins. * Aan die ander kant is die beginsels van skeiding van magte en die demokrasie ook fundamentele waardes wat n regstaat stut. Enige hof wat grondwetlike toetsing toepas, is per definisie by hierdie grondwetlike koorddans betrek. Skielik is beleidsvraagstukke ook beregbaar, soos Du Plessis & De Ville dit verduidelik: n Handves van Regte judisialiseer die politiek omdat dit van die regterlike mag verwag om as n onafhanklike skeidsregter op te tree wat party politieke optreders moet hou aan die basiese reëls van die politieke spel soos bewaar in die Handves van Regte. Op sy beurt verg dit politieke vaardighede van die skeidsregter homself in ander woorde n politisasie van die regbank. * Maar waar lê die grense van grondwetlike toetsing? Die howe het n plig om die grondwetlike regte te beskerm, maar is die Grondwet dit wat die regters sê dit is? Wat dan van die

20 20 insette van civil society en die ander deelnemers aan die demokratiese proses? Die howe is die beskermers van die grondwetlike regte en waardes, maar hulle is nie n superwetgewer nie. Presies waar om die grense tydens uitleg en toepassing te trek is een van die probleemvrae wat die regbank in n regstaat konfronteer Grondwetlike waardes * Met die totstandkoming van die nuwe grondwetlike orde op 27 April 1994 het daar n fundamentele klemverskuiwing in Suid-Afrika plaasgevind. Suid-Afrika het n keuse ten gunste van n regstaat uitgeoefen, wat deur uitdruklike fundamentele waardes gestut word (waaronder waardes soos menswaardigheid, vryheid en gelykheid). * Die Grondwet plaas n verpligting op die regbank om hierdie grondwetlike waardes in ag te neem, na te kom, te eerbiedig, te bevorder en te verwesenlik (veral a 2, 7(2) en 39(2)). Kortom, die fundamentele waardes is daar en móét gebruik word. * Die vraag is: wat word daarmee gedoen? Is die grondwetlike waardes maar net mooiklinkende en hoogdrawende verwysings na menswaardigheid, geregtigheid, ensovoorts wat van tyd tot tyd as morele borduursels vir hofuitsprake kan dien? * Onthou, die Critical Legal Studies-beweging (sien hoofstuk 5 hierbo) kritiseer juis sulke hol beloftes en mooi praatjies oor regte. - As ondersteuners van die grondwetlike staat nie skuldig wil wees aan CLS se beskuldigings dat daar net lippediens aan fundamentele regte bewys word nie, sal die regbank meer aktivisties met fundamentele grondwetlike waardes by grondwetuitleg moet omgaan.

21 21 * Maar wat is aktivistiese grondwetuitleg? Dit gaan primêr oor n aktiewe en positiewe bevordering en uitbouing van die fundamentele grondwetlike waardes. Die materiële (waardebelaaide) komponent van die regstaat móét deur die regbank geaktiveer en gekonkretiseer word. * Dit is egter nie net die waardes en regte van die individu wat beklemtoon word nie, maar ook dié van die gemeenskap, en veral die agtergeblewendes en uitgeworpenes. * Die Grondwet is n waardebelaaide dokument, en hierdie waardes (oftewel, die gees van die Handves van Regte) moet bevorder en gekoester en toegepas word. Maar van wie se waardes praat ons? Vanuit wie se oogpunt word hierdie waardes vasgestel en uitgelê? Wat dan van sogenaamde kulturele relativisme? * Verskillende kulture en etniese groepe het uiteenlopende idees oor byvoorbeeld nie-seksisme en die plek van vrouens in die samelewing. Anders gestel, daar is n uiteenlopende gemeenskap van grondwetuitleggers in Suid-Afrika betrokke by die grondwetlike aspek. * In aansluiting hierby is die rol van dominante kulture en groepe in die interpretasieproses. Hoe begrippe soos oop en demokratiese samelewing of nie-seksisme in die praktyk gekonkretiseer word, sal in n mate afhang van wie die interpreteerders is: indien die interpreteerders in n gegewe situasie slegs mans is, sal die gekonkretiseerde betekenis van die begrip nie-seksisme noodwendig deur kultuur, voorveronderstellings en voorkennis beïnvloed word. * Die vraag tydens uitleg is nie net Wie is die ander? nie, maar ook Wie praat namens die ander? Met ander woorde, sal gemarginaliseerde groepe ook die geleentheid gebied word om aan die interpretasiediskoers (gesprek) deel te neem, en sal hulle gehoor word? In n diverse gemeenskap soos Suid-Afrika

22 22 met n geskiedenis van onderdrukking en diskriminasie kan hierdie vraagstuk nie geïgnoreer word nie Implementering van n menseregtekultuur Die implementering van n kultuur van regte in Suid-Afrika is nog n belangrike grondwetlike taak van die regbank. Dit is goed en wel om na Suid-Afrika as n regstaat te verwys en ewe hoogdrawend grondwetlike waardes te beklemtoon. Daar moet egter onthou word dat ons nog n baie jong demokrasie is, en die gesprek oor begrippe soos openheid en deursigtigheid en menswaardigheid en substantiewe geregtigheid moet ook nog ontwikkel. Watter rol moet die regbank en die Grondwet tydens die transformasieproses in Suid-Afrika speel? Een van hierdie funksies is dalk om die Grondwet te vestig as n gerespekteerde simbool van nasieskap wat oor die grense van ras, kultuur, taal, geslag en etnisiteit kan sny, en wat n respek vir n kultuur van regte en konstitusionalisme kan vestig Uitleg en maatskaplike geregtigheid * Die uitdagings wat sosio-ekonomiese regte vir die interpretasie van fundamentele regte inhou, moet kortliks bespreek word. Moet sosio-ekonomiese regte anders as die ander menseregte uigelê word? - Ja, dit bly n poging om n balans te tref tussen regterlike aktivisme en terughoudendheid (self-restraint): tydens moeilike sosio-ekonomiese regsvrae voor n geregshof sal n persoon uit n gegoede woonbuurt uiteraard ten gunste van regterlike terughoudendheid wees, maar daarenteen

23 23 sal n baie arm inwoner van n plakkerskamp ongetwyfeld n meer aktivistiese en vrygewige (generous) interpretasie van die regbank verwelkom. - Toegegee, daar is n baie fyn lyn tussen toetsing van die reg en die beïnvloeding van beleid, maar uiteindelik is dit nie net n toepassingsprobleem nie, maar wel een van uitleg en interpretasie. * Kan en mag n hof die wetgewer se besluite oor beleidsaspekte bevraagteken? Tradisioneel is n hof nie toegerus om sulke aspekte te bereg nie. - Die regbank mag nooit n superwetgewer word nie. Terselfdertyd mag die regbank ook nooit die wetgewer se handperdjie en rubberstempel wees nie. Indien die parlement toegelaat sou word om na willekeur op grondwetlike regte inbreuk te maak, of in die geval van sosio-ekonomiese regte, te min te doen om daardie regte te verwesenlik, sou ons Handves van Regte n papiertier sonder tande wees. * Die moderne demokratiese staat het gedurende hierdie eeu heelwat verander: vanaf die liberaal-demokratiese staat (die nie-inmengende of nagwagstaat ), na die administratiewe (regulerende) staat, na die welsynstaat (welfare state), na die weldoenerstaat (benefactor state) en uiteindelik na die postindustriële bemagtigende staat (the state as agent of empowerment). - Die opkoms van die welvaartstaat en die bemagtigende staat het meegebring dat die regstaat nie net by die handhawing en beskerming van die tradisionele individuele regte en waardes betrokke is nie, maar ook gemeenskapswaardes en regte moet vestig en bevestig. - Die moderne regstaat kan nie net neem nie, maar moet ook gee die staat as beskermer van die individu

24 24 en voorsiener aan die gemeenskap. Die beteken dat die regbank nie net die tradisionele liberale regte van die individu teen inbreukmaking deur die owerheid moet beskerm nie, maar ook moet verseker dat die owerheid se positiewe rol ten opsigte van die sosiale opheffing van die gemeenskap nagekom word. - Die bemagtigende staat moet dus as agent of empowerment optree, sodat mense bemagtig kan word om nie altyd hulpeloos te wees nie. In die moderne staat is die owerheid se weerhouding van voordele soms n groter skending van fundamentele regte as blote magsoorskrydings. * n Handves van regte is nie net n skild teen owerheidsinmenging nie, maar n positiewe rigtingwyser na geleenthede, dienste, hulpbronne en bemagtiging. - Ingevolge die voorrede is die Grondwet van 1996 die dryfveer om n samelewing gegrond op demokratiese waardes, maatskaplike geregtigheid en basiese menseregte te skep, asook die lewensgehalte van alle burgers te verhoog en die potensiaal om elke mens te ontsluit. - Met ander woorde, die Grondwet is ook n instrument vir heropbou en transformasie. Vir die armes en ongeletterdes in die gemeenskap is die legitimiteit van die nuwe grondwetlike orde aan sosio-ekonomiese regte gekoppel, nie aan ingewikkelde interpretasie en hoogdrawende teoretiese uiteensettings nie. - Juis híérin lê die nuwe uitdaging vir grondwetuitleg... om die grondwetlike waardes te aktiveer, en in die proses te help om aan veral maatksplike geregtigheid (social justice) beslag te gee.

25 25 n Fundamentele regtebedeling gaan nie net oor die verskansing van sekere regte nie, maar behels ook die handhawing en versterking van die noodsaaklike voorvereistes vir die behoorlike (en menswaardige) uitoefenig van daardie regte. Anders gestel, ook dié mense wat na die kantlyne van die gemeenskap uitgedruk is (die armes, die uitgeworpenes en die disempowered), moet darem ook in staat wees om die vrugte van die Handves van Regte te kan geniet!

Grondwetlike waardes en sosio-ekonomiese regte met verwysing na die reg op sosiale sekerheid *

Grondwetlike waardes en sosio-ekonomiese regte met verwysing na die reg op sosiale sekerheid * Grondwetlike waardes en sosio-ekonomiese regte met verwysing na die reg op sosiale sekerheid * Linda Jansen van Rensburg Opsomming Artikel 27 van die Grondwet bepaal dat elkeen die reg het op toegang tot

More information

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus rd Rondte lb Langbeen alsalleen Agterste lus

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus rd Rondte lb Langbeen alsalleen Agterste lus Mandala Madness Kopiereg: Helen Shrimpton, 2015. Alle regte voorbehou. Deur: Helen at www.crystalsanlbrokset.com US terme word deurgaans gebruik. Deel 6 Afkortings st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen

More information

Vonnisbespreking: Sosiale regte en private pligte huisvesting op plase Daniels v Scribante BCLR 949 (KH)

Vonnisbespreking: Sosiale regte en private pligte huisvesting op plase Daniels v Scribante BCLR 949 (KH) Vonnisbespreking: Sosiale regte en private pligte huisvesting op plase Daniels v Scribante 2017 8 BCLR 949 (KH) I.M. Rautenbach I.M. Rautenbach, Fakulteit Regsgeleerdheid, Universiteit van Johannesburg

More information

IN DIE ARBEIDSHOF VAN SUID AFRIKA (GEHOU TE KAAPSTAD)

IN DIE ARBEIDSHOF VAN SUID AFRIKA (GEHOU TE KAAPSTAD) SAAKNOMMER: C 185/99 IN DIE ARBEIDSHOF VAN SUID AFRIKA (GEHOU TE KAAPSTAD) In die saak tussen: IMATU APPLIKANT EN KOMMISSIE VIR VERSOENING, BEMIDDELING EN ARBITRASIE RESPONDENTE U I T S P R A A K BASSON,

More information

DIE BETEKENIS VAN DIE BEPALINGS VAN DIE 1996 GRONDWET DIE AANHEF EN HOOFSTUK 1 ISSN VOLUME 1 No 1

DIE BETEKENIS VAN DIE BEPALINGS VAN DIE 1996 GRONDWET DIE AANHEF EN HOOFSTUK 1 ISSN VOLUME 1 No 1 DIE BETEKENIS VAN DIE BEPALINGS VAN DIE 1996 GRONDWET DIE AANHEF EN HOOFSTUK 1 ISSN 1727-3781 1998 VOLUME 1 No 1 DIE BETEKENIS VAN DIE BEPALINGS VAN DIE 1996 GRONDWET DIE AANHEF EN HOOFSTUK 1 Francois

More information

Prosesse wat gevolg word om sake op te volg op distriksvlak. Processes used to follow up on cases at district level

Prosesse wat gevolg word om sake op te volg op distriksvlak. Processes used to follow up on cases at district level Prosesse wat gevolg word om sake op te volg op distriksvlak Processes used to follow up on cases at district level Januarie 2018 / January 2018 Lizette Smith HULP MET DIENSVOORWAARDES Die SAOU staan lede

More information

Provincial Gazette Provinsiale Koerant

Provincial Gazette Provinsiale Koerant The Province of Gauteng UNITY IN DIVERSITY Die Provinsie Van Gauteng Provincial Gazette Provinsiale Koerant EXTRAORDINARY BUITENGEWOON Selling price Verkoopprys: R2.50 Other countries Buitelands: R3.25

More information

Die netto waarde van die onderneming en die rekeningkundige vergelyking *

Die netto waarde van die onderneming en die rekeningkundige vergelyking * OpenStax-CNX module: m25006 1 Die netto waarde van die onderneming en die rekeningkundige vergelyking * Siyavula Uploaders This work is produced by OpenStax-CNX and licensed under the Creative Commons

More information

Nienakoming van die voorgeskrewe prosedures na indiening van n direksiebesluit om met ondernemingsredding te begin: Is

Nienakoming van die voorgeskrewe prosedures na indiening van n direksiebesluit om met ondernemingsredding te begin: Is Nienakoming van die voorgeskrewe prosedures na indiening van n direksiebesluit om met ondernemingsredding te begin: Is Panamo Properties (Pty) Ltd v Nel die (regte) antwoord? Anneli Loubser Anneli Loubser,

More information

REËLS VIR DIE BENOEMING, VERKIESING, AANWYSING EN AANSTELLING VAN RAADSLEDE

REËLS VIR DIE BENOEMING, VERKIESING, AANWYSING EN AANSTELLING VAN RAADSLEDE REËLS VIR DIE BENOEMING, VERKIESING, AANWYSING EN AANSTELLING VAN RAADSLEDE Verwysingsnommer Verantwoordelike uitvoerende bestuurder Eienaar van beleid Verantwoordelike afdeling Status Goedgekeur deur

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week DB Tracker USA (DBXUS) 17 Januarie 2014

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week DB Tracker USA (DBXUS) 17 Januarie 2014 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week DB Tracker USA (DBXUS) 17 Januarie 2014

More information

Grondwetlike waardes, openbare administrasie en die reg op toegang tot omgewingsinligting

Grondwetlike waardes, openbare administrasie en die reg op toegang tot omgewingsinligting Grondwetlike waardes, openbare administrasie en die reg op toegang tot omgewingsinligting Anél Ferreira-Snyman Departement Jurisprudensie Fakulteit Regte Unisa PRETORIA E-pos: ferremp@unisa.ac.za Willemien

More information

KANTOOR VAN DIE MUNISIPALE BESTUURDER BERGRIVIER MUNISIPALITEIT POSBUS 60 PIKETBERG 7320

KANTOOR VAN DIE MUNISIPALE BESTUURDER BERGRIVIER MUNISIPALITEIT POSBUS 60 PIKETBERG 7320 KANTOOR VAN DIE MUNISIPALE BESTUURDER BERGRIVIER MUNISIPALITEIT POSBUS 60 7320 20 OKTOBER 2015 OM 11:00 IN DIE RAADSAAL, MUNISIPALE KANTORE, KERKSTRAAT, TEENWOORDIG RAADSLEDE Rdh J Raats [DA] Speaker Rdl

More information

EXTRAORDINARY BUITENGEWOON PROVINCIAL GAZETTE PROVINSIALE KOERANT

EXTRAORDINARY BUITENGEWOON PROVINCIAL GAZETTE PROVINSIALE KOERANT North West Noordwes EXTRAORDINARY BUITENGEWOON PROVINCIAL GAZETTE PROVINSIALE KOERANT Vol. 258 MAHIKENG, 21 AUGUST 2015 AUGUSTUS No. 7522 We oil Irawm he power to pment kiidc Prevention is the cure AIDS

More information

In Groenewald v Van der Merwe (1) (1917 AD ), Innes CJ described delivery with the long hand as follows:

In Groenewald v Van der Merwe (1) (1917 AD ), Innes CJ described delivery with the long hand as follows: ANSWERS ANTWOORDE: STUDY UNIT / STUDIE EENHEID 5 Question 4 pg 136 / Vraag 4 bl 137 S can only succeed with the rei vindicatio if he can prove that X and Y in fact transferred ownership to him by means

More information

DIE BEOEFENING VAN n BEDRYF MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE TOESTAAN VAN LENINGS DEUR HOUERMAATSKAPPYE AAN FILIALE OF GEASSOSIEERDES

DIE BEOEFENING VAN n BEDRYF MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE TOESTAAN VAN LENINGS DEUR HOUERMAATSKAPPYE AAN FILIALE OF GEASSOSIEERDES DIE BEOEFENING VAN n BEDRYF MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE TOESTAAN VAN LENINGS DEUR HOUERMAATSKAPPYE AAN FILIALE OF GEASSOSIEERDES deur Suzanne Marais Tesis ingelewer ter gedeeltelike voldoening aan

More information

MODULE 2 ALLE RISIKO S. Toepaslike Eenheidstandaarde

MODULE 2 ALLE RISIKO S. Toepaslike Eenheidstandaarde MODULE ALLE RISIKO S Toepaslike Eenheidstandaarde 10011 Apply knowledge of personal all risk insurance 10118 Underwrite a standard risk in short term personal insurance 1011 Apply technical knowledge and

More information

BenguFarm Bestelvorm

BenguFarm Bestelvorm BenguFarm Bestelvorm Advanced Livestock Management Software Voorletters & Van of Besigheidsnaam: Posadres: Poskode: BTW no: Taalkeuse: BenguFarm Kliënt Nommer (indien bestaande BenguFarm kliënt): BPU Stamboek

More information

PROVINCIAL GAZETTE EXTRAORDINARY, 23 APRIL LOCAL AUTHORITY NOTICE PLAASLIKE BESTUURSKENNISGEWING LOCAL AUTHORITY NOTICE 106 GREATER TZANEE

PROVINCIAL GAZETTE EXTRAORDINARY, 23 APRIL LOCAL AUTHORITY NOTICE PLAASLIKE BESTUURSKENNISGEWING LOCAL AUTHORITY NOTICE 106 GREATER TZANEE 2 1354 PROVINCIAL GAZETTE EXTRAORDINARY, 23 APRIL 2007 CONTENTS INHOUD Page Gazette LOCAL AUTHORITY NonCE PLAASLIKE BESTUURSKENNISGEWING 106 Town-planning and Townships Ordinance (15/1986): Greater Tzaneen

More information

HOOFSTUK 7 NAVORSING: HOE DIE WETGEWINGSOOGMERK VASGESTEL WORD

HOOFSTUK 7 NAVORSING: HOE DIE WETGEWINGSOOGMERK VASGESTEL WORD HOOFSTUK 7 NAVORSING: HOE DIE WETGEWINGSOOGMERK VASGESTEL WORD 7.1 Algemene inleiding * Belangrikste beginsel: toepassing van die wetgewingsoogmerk in die lig van die ¹gees, ²strekking en ³oogmerke van

More information

Provincial Gazette Provinsiale Koerant

Provincial Gazette Provinsiale Koerant The Province of Gauteng UNITY IN DIVERSITY Die Provinsie Van Gauteng Provincial Gazette Provinsiale Koerant EXTRAORDINARY BUITENGEWOON Selling price Verkoopprys: R2.50 Other countries Buitelands: R3.25

More information

SIZA takes the sting out of auditing

SIZA takes the sting out of auditing SIZA takes the sting out of auditing INTRO: The fruit industry s ethical trade programme, the Sustainability Initiative of South Africa (SIZA), not only allows fruit growers to remedy weaknesses in their

More information

SHAREMAX GESINDIKEERDE MAATSKAPPYE OPGEDATEERDE KOMMUNIKASIE

SHAREMAX GESINDIKEERDE MAATSKAPPYE OPGEDATEERDE KOMMUNIKASIE SHAREMAX GESINDIKEERDE MAATSKAPPYE OPGEDATEERDE KOMMUNIKASIE 21 Julie 2011 Bykomend tot vorige kommunikasie, is die direksies van die Sharemax gesindikeerde maatskappye ( Maatskappye ) onder direktiewe

More information

n FUNKSIONELE EN STRUKTURELE ONTLEDING VAN DIE EN 1996-GRONDWET MET SPESIALE VERWYSING NA DIE TRIAS POLITICA-LEERSTUK deur

n FUNKSIONELE EN STRUKTURELE ONTLEDING VAN DIE EN 1996-GRONDWET MET SPESIALE VERWYSING NA DIE TRIAS POLITICA-LEERSTUK deur n FUNKSIONELE EN STRUKTURELE ONTLEDING VAN DIE 1993- EN 1996-GRONDWET MET SPESIALE VERWYSING NA DIE TRIAS POLITICA-LEERSTUK deur PIETER ANDRIES HENDRIK LABUSCHAGNE voorgelê ter vervulling van die vereistes

More information

waai? Dr Japie Coetzee 'n Praktiserende Prokureur, Notaris en Aktevervaardiger Coetzees Ingelyf Parys

waai? Dr Japie Coetzee 'n Praktiserende Prokureur, Notaris en Aktevervaardiger Coetzees Ingelyf Parys Die regte van trustbegunstigdes: waai? 'n Nuwe wind wat Dr Japie Coetzee 'n Praktiserende Prokureur, Notaris en Aktevervaardiger Coetzees Ingelyf Parys Inleiding Dit blyk steeds die algemene opvatting

More information

Menseregte, die omgewing en omgewingskonstitusionalisme*

Menseregte, die omgewing en omgewingskonstitusionalisme* Menseregte, die omgewing en omgewingskonstitusionalisme* Louis Kotzé Louis Kotzé, Fakulteit Regte, Noordwes-Universiteit (Potchefstroom) Opsomming As een van die primêre versinnebeeldings van konstitusionalisme

More information

DIE REG OP REGSVERTEENWOORDIGING TYDENS ADMINISTRATIEWE VERRIGTINGE

DIE REG OP REGSVERTEENWOORDIGING TYDENS ADMINISTRATIEWE VERRIGTINGE DIE REG OP REGSVERTEENWOORDIGING TYDENS ADMINISTRATIEWE VERRIGTINGE MC Roos 1 Noordwes-Universiteit (Potchefstroom Kampus) 1 Inleiding Die vraag of 'n betrokkene mag aandring op regsverteenwoordiging tydens

More information

PROPERTY VALUATION ACT WET OP EIENDOMSWAARDASIE

PROPERTY VALUATION ACT WET OP EIENDOMSWAARDASIE REPUBLIC OF SOUTH AFRICA PROPERTY VALUATION ACT REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA WET OP EIENDOMSWAARDASIE No 17, 14 ACT To provide for the establishment, functions and powers of the Office of the Valuer-General;

More information

Die impak van bedingingsraadooreenkomste op kleinsakeondernemings binne die ingenieursbedryf

Die impak van bedingingsraadooreenkomste op kleinsakeondernemings binne die ingenieursbedryf Die impak van bedingingsraadooreenkomste op kleinsakeondernemings binne die ingenieursbedryf deur P C Payne BA, LLB Studentenommer: 20727755 Skripsie ingedien ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes

More information

1. FUNKSIES EN STRUKTUUR VAN DIE KANTOOR VAN DIE PENSIOENFONDSBEREGTER

1. FUNKSIES EN STRUKTUUR VAN DIE KANTOOR VAN DIE PENSIOENFONDSBEREGTER 1. FUNKSIES EN STRUKTUUR VAN DIE KANTOOR VAN DIE PENSIOENFONDSBEREGTER Die Kantoor van die Beregter vir Pensioenfondse is gestig met ingang vanaf 1 Januarie 1998 om ondersoek in te stel na en besluite

More information

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus alleenlik

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus alleenlik Kopiereg: Helen Shrimpton, 2015. Alle regte voorbehou. Deur: Helen at www.crystalsandcrochet.com US terme word deurgaans gebruik. Deel 11 Afkortings st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste

More information

DIE REGTE VAN KINDERS UIT HOOFDE VAN ARTIKELS 26 EN 28 VAN DIE GRONDWET

DIE REGTE VAN KINDERS UIT HOOFDE VAN ARTIKELS 26 EN 28 VAN DIE GRONDWET DIE REGTE VAN KINDERS UIT HOOFDE VAN ARTIKELS 26 EN 28 VAN DIE GRONDWET Skripsie ter gedeeltelike voldoening am die vereistes van die graad LLB aan die PU vir CHO N Oberholzer HRR 43 1 Studieleier: Dr

More information

LIDMAATSKAP AANSOEK MEMBERSHIP APPLICATION

LIDMAATSKAP AANSOEK MEMBERSHIP APPLICATION Member Number Reg. 2103/02 LIDMAATSKAP AANSOEK MEMBERSHIP APPLICATION 1. Ons is 'n geregistreerde Brandbeskermingsvereniging (BBV) vir die Groter Overberg-streek (Overberg Distriksmunisipaliteit area).

More information

Kolossense. die nuwe ou volkome onvolmaakte jy. leiersgids vir. inspirasie. Edi Bajema

Kolossense. die nuwe ou volkome onvolmaakte jy. leiersgids vir. inspirasie. Edi Bajema inspirasie leiersgids vir Kolossense die nuwe ou volkome onvolmaakte jy Edi Bajema Oorspronklik uitgegee deur Faith Alive Christian Resources. Kopiereg 2010 Faith Alive Christian Resources. Kalamazolaan

More information

POST-KONSTITUSIONELE REGSPRAAK OOR DIE

POST-KONSTITUSIONELE REGSPRAAK OOR DIE POST-KONSTITUSIONELE REGSPRAAK OOR DIE WYSIGING VAN DISKRIMINERENDE BEPALINGS IN TESTAMENTÊRE TRUSTS MET N LIEFDADIGHEIDSOOGMERK Henda Steyn* University of the Free State SteynH@ufs.ac.za Received: June

More information

Hierdie is n aansoek om die volgende regshulp:

Hierdie is n aansoek om die volgende regshulp: IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA (ORANJE VRYSTAATSE PROVINSIALE AFDELING) In die saak tussen: Saak Nr. 3714/2003 LAMBERT HENDRIK ROUX ERWEE N.O. CATHARINA MARIA SUSANNA ERWEE Eerste Applikant Tweede

More information

GEMEENREGTELIKE DETERMINANTE WAT 'N ROJ, SPEEL H\' DIE SAMESTELLING VAN 'N MODEL VIR ONDERWYSERPROFESSIONALITEIT

GEMEENREGTELIKE DETERMINANTE WAT 'N ROJ, SPEEL H\' DIE SAMESTELLING VAN 'N MODEL VIR ONDERWYSERPROFESSIONALITEIT IIOOFSTUK 4 GEMEENREGTELIKE DETERMINANTE WAT 'N ROJ, SPEEL H\' DIE SAMESTELLING VAN 'N MODEL VIR ONDERWYSERPROFESSIONALITEIT 4.1 INLEIDING In hoofstuk 3 is aandag geskenk aan die statutere determinante

More information

Dekolonialisering van die Suid-Afrikaanse familiereg in die lig van transformasiegerigte konstitusionalisme: n praktiese benadering vir generasie Z

Dekolonialisering van die Suid-Afrikaanse familiereg in die lig van transformasiegerigte konstitusionalisme: n praktiese benadering vir generasie Z Dekolonialisering van die Suid-Afrikaanse familiereg in die lig van transformasiegerigte konstitusionalisme: n praktiese benadering vir generasie Z Marita Carnelley en Philip Bothma Marita Carnelley, Departement

More information

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA. (Noord Kaapse Afdeling KOMMISSARIS: SUID AFRIKAANSE INKOMSTEDIENS U I T S P R A A K

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA. (Noord Kaapse Afdeling KOMMISSARIS: SUID AFRIKAANSE INKOMSTEDIENS U I T S P R A A K Verslagwaardig: Ja/Nee Sirkuleer aan Regters: Ja/Nee Sirkuleer aan Landdroste: Ja/Nee IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA (Noord Kaapse Afdeling DATUM GELEWER: 19 10 2001 KIMBERLEY SAAKNOMMER: CA&R 141/2000

More information

n Vergelyking van die oorgrens-insolvensiewetgewing van Suid-Afrika met die van die Verenigde State van Amerika

n Vergelyking van die oorgrens-insolvensiewetgewing van Suid-Afrika met die van die Verenigde State van Amerika n Vergelyking van die oorgrens-insolvensiewetgewing van Suid-Afrika met die van die Verenigde State van Amerika Mini-skripsie ter gedeeltelike voltooiing van die vereistes vir die graad Magister Legum

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Aspen Holdings. 9 Mei 2014

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Aspen Holdings. 9 Mei 2014 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week Aspen Holdings 9 Mei 2014 Disclaimer: The

More information

HOOFSTUK 5 GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS

HOOFSTUK 5 GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS HOOFSTUK 5 GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS 5.1 INLEIDING Met die navorsing is daar ondersoek ingestel na die effek van Gestaltspelterapie op die selfbeeld van die leergestremde leerder. In Hoofstuk 1 is

More information

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRAKSVAALSE PROVINSIALE AFDELING)

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRAKSVAALSE PROVINSIALE AFDELING) IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRAKSVAALSE PROVINSIALE AFDELING) SAAKNOMMER: CC ^S2/S5 DELMAS 1987-06-18 DIE STAAT teen: PATRICK MABUYA BALEKA EN T 21 AXDER VOOR: SY EDELE REGTER VAN DIJKHORST ASSESSOR

More information

Eerste pogings tot definiering van klimaat en kultuur vanuit die algemene organisasieteorie het nie 'n onderskeid getref tussen die begrippe

Eerste pogings tot definiering van klimaat en kultuur vanuit die algemene organisasieteorie het nie 'n onderskeid getref tussen die begrippe HOOFSTUK 1 1. ORieNTERING 1. 1. INLEIDING In hierdie hoofstuk word gekyk na die probleem wat aanleiding tot die navorsing gegee het. Daarna word die doel met die navorsing en die metodes wat gebruik is

More information

-1- HOOFSTUK 1 INLEIDENDE ORIËNTERING

-1- HOOFSTUK 1 INLEIDENDE ORIËNTERING -1- HOOFSTUK 1 INLEIDENDE ORIËNTERING To create a classroom where all learners will thrive is a challenging task, but there is an island of opportunity in the sea of every difficulty. (Kruger & Adams,

More information

TRADISIONELE LEIERS: ERKENNING EN DIE PAD VORENTOE ISSN VOLUME 1 No 1

TRADISIONELE LEIERS: ERKENNING EN DIE PAD VORENTOE ISSN VOLUME 1 No 1 TRADISIONELE LEIERS: ERKENNING EN DIE PAD VORENTOE ISSN 1727-3781 1998 VOLUME 1 No 1 TRADISIONELE LEIERS: ERKENNING EN DIE PAD VORENTOE TE Scheepers en W du Plessis 1 Inleiding Amptelike grondwetlike erkenning

More information

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA. (APPèLAFDELING)

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA. (APPèLAFDELING) IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (APPèLAFDELING) In die saak tussen BLUE GRASS ESTATES (PTY) LIMITED EN 26 ANDER Appellante en DIE MINISTER VAN LANDBOU 1ste Respondent DIE SUIWELRAAD 2de Respondent

More information

36/85 200/84. N v H GERT JEREMIAS DANIEL VOLSCHENK DIE PRESIDENT VAN DIE SUID-AFRIKAANSE GENEESKUNDIGE EN TANDHEELKUNDIGE RAAD, NO

36/85 200/84. N v H GERT JEREMIAS DANIEL VOLSCHENK DIE PRESIDENT VAN DIE SUID-AFRIKAANSE GENEESKUNDIGE EN TANDHEELKUNDIGE RAAD, NO 200/84 N v H 36/85 GERT JEREMIAS DANIEL VOLSCHENK en DIE PRESIDENT VAN DIE SUID-AFRIKAANSE GENEESKUNDIGE EN TANDHEELKUNDIGE RAAD, NO SMALBERGER, Wn AR :- 200/84 N v H IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA

More information

HOOFSTUK 5 DIE BELANG VAN GESKIEDENIS 5.1 PROBLEEMSTELLING Subprobleem 4

HOOFSTUK 5 DIE BELANG VAN GESKIEDENIS 5.1 PROBLEEMSTELLING Subprobleem 4 HOOFSTUK 5 DIE BELANG VAN GESKIEDENIS 5.1 PROBLEEMSTELLING 5.1.1 Subprobleem 4 Die vierde subprobleem is om die teone en metodiek van Geskiedenis te ondersoek wat aanleiding tot 'n kursusinhoud gee. 5.1.2

More information

Be gees terde werknemers as boublok vir n gesonde samelewing Spirited employees as building block for a healthy society

Be gees terde werknemers as boublok vir n gesonde samelewing Spirited employees as building block for a healthy society Navorsings- en oorsigartikels / Research and review articles (1): Voorwaardes vir n gesonde samelewing (gemeenskap) 525 Be gees terde werknemers as boublok vir n gesonde samelewing Spirited employees as

More information

MEMORANDUM BEROEPSPESIFIEKE BEDELING (BSB) VIR TERAPEUTE IN DIE ONDERWYS, BERADERS EN SIELKUNDIGES WAT IN DIE OPENBARE ONDERWYS IN DIENS IS

MEMORANDUM BEROEPSPESIFIEKE BEDELING (BSB) VIR TERAPEUTE IN DIE ONDERWYS, BERADERS EN SIELKUNDIGES WAT IN DIE OPENBARE ONDERWYS IN DIENS IS MEMORANDUM BEROEPSPESIFIEKE BEDELING (BSB) VIR TERAPEUTE IN DIE ONDERWYS, BERADERS EN SIELKUNDIGES WAT IN DIE OPENBARE ONDERWYS IN DIENS IS 1. DOEL VAN DIE MEMORANDUM Om (a) bepaalde aspekte van n konsep

More information

INHOUDSOPGAWE. Inleiding... 7 DEEL EEN: SEISOENE IN ONS LEWE

INHOUDSOPGAWE. Inleiding... 7 DEEL EEN: SEISOENE IN ONS LEWE INHOUDSOPGAWE Inleiding... 7 DEEL EEN: SEISOENE IN ONS LEWE Seisoene is belangrik vir groei... 15 Wat van die mens?... 17 Lente... 20 Somer... 23 Herfs... 28 Winter... 42 Gevolgtrekking... 68 DEEL TWEE:

More information

33 J.N. Visser. daar was onderbrekings gewees, wat hy tee gedrink het, en

33 J.N. Visser. daar was onderbrekings gewees, wat hy tee gedrink het, en 2010 33 J.N. Visser. daar was onderbrekings gewees, wat hy tee gedrink het, en waar hy geset het en koeldrank gedrink het, en gerook het. Ek sien. GEEN VERDERE VRAE DEUR PROF SMITH ADV HAASBRCEK ROEP:

More information

'N HISTORIES-OPVOEDKUNDIGE ANALISE VAN IDEOLOGIEË, WAARDES EN NORME SEDERT DIE RENAISSANCE-HUMANISME

'N HISTORIES-OPVOEDKUNDIGE ANALISE VAN IDEOLOGIEË, WAARDES EN NORME SEDERT DIE RENAISSANCE-HUMANISME vi 'N HISTORIES-OPVOEDKUNDIGE ANALISE VAN IDEOLOGIEË, WAARDES EN NORME SEDERT DIE RENAISSANCE-HUMANISME INHOUDSOPGAWE HOOFSTUK 1: ORIëNTERING 1.1 AANLEIDENDE GEDAGTES TOT DIE ONDERHAWIGE STUDIE 1 1.2 MOTIVERING

More information

DIE ONTWIKKELING VAN ALTERN A TIEWE KONSTRUIKSIES IN 'N TERAPEUTIESE GESPREK: 'N GEVALLESTUDIE. deur ALETTA MARIA VOGES

DIE ONTWIKKELING VAN ALTERN A TIEWE KONSTRUIKSIES IN 'N TERAPEUTIESE GESPREK: 'N GEVALLESTUDIE. deur ALETTA MARIA VOGES DIE ONTWIKKELING VAN ALTERN A TIEWE KONSTRUIKSIES IN 'N TERAPEUTIESE GESPREK: 'N GEVALLESTUDIE deur ALETTA MARIA VOGES voorgele ter gedeeltelike vervuuing van die vereistes vir die graad MAGISTER ARTIDM

More information

'N MODEL VIR ONDERWYSERPROFESSIONALITEIT

'N MODEL VIR ONDERWYSERPROFESSIONALITEIT HOOFSTUK 6 'N MODEL VIR ONDERWYSERPROFESSIONALITEIT 6.1 INLEIDING In hoofstuk 2 is daar hoofsaaklik op die aard en omvang van onderwyserprofessionaliteit gekonsentreer. Die st.atut~re en gemcenregtelike

More information

Handtekening as vereiste vir die geldigheid van n kontrak

Handtekening as vereiste vir die geldigheid van n kontrak Aantekeninge/Notes Handtekening as vereiste vir die geldigheid van n kontrak 1 Inleiding Die aanbring van n handtekening op n skriftelike stuk het n belangrike ritueel in die moderne handelsomgang geword.

More information

Die diskresie van 'n trustee van 'n inter vivos trust: wysiging en beperking S TACK

Die diskresie van 'n trustee van 'n inter vivos trust: wysiging en beperking S TACK Die diskresie van 'n trustee van 'n inter vivos trust: wysiging en beperking S TACK 21569134 Mini-skripsie voorgelê ter gedeeltelike nakoming vir die graad Magister Legum in Boedelreg aan die Potchefstroomkampus

More information

Huweliks Seremonies Vir Uitverkorenes

Huweliks Seremonies Vir Uitverkorenes Huweliks Seremonies Vir Uitverkorenes Die krag van tradisie is gevind in die emosies wat mense bind aan verskillende dade, simbole of praktyke. Tradisie wat oorgedra word van generasie tot generasie bring

More information

IN DIE Hoë HOF VAN SUID-AFRIKA (NOORD-KAAPSE AFDELING, KIMBERLEY)

IN DIE Hoë HOF VAN SUID-AFRIKA (NOORD-KAAPSE AFDELING, KIMBERLEY) Sekere persoonlike/private besonderhede van partye of getuies in die dokument is geredigeer in ooreenstemming met die wet en SAFLII se beleid. IN DIE Hoë HOF VAN SUID-AFRIKA (NOORD-KAAPSE AFDELING, KIMBERLEY)

More information

LML406T/102/3/2010 DEPARTMENT HANDELSREG MAATSKAPPYEREG LML406T. Studiebrief 102/3/2010. Geagte Student

LML406T/102/3/2010 DEPARTMENT HANDELSREG MAATSKAPPYEREG LML406T. Studiebrief 102/3/2010. Geagte Student LML406T/102/3/2010 DEPARTMENT HANDELSREG MAATSKAPPYEREG LML406T Studiebrief 102/3/2010 Geagte Student Teen hierdie tyd behoort u reeds Studiebrief 101/2010, wat uiters belangrike inligting oor hierdie

More information

Die bydrae van n haalbare gasvryheids- en ontmoetingsetiek in die etiese versorging van gesondheidsorgwerkers

Die bydrae van n haalbare gasvryheids- en ontmoetingsetiek in die etiese versorging van gesondheidsorgwerkers Stellenbosch Theological Journal 2015, Vol 1, No 1, 217 233 DOI: http://dx.doi.org/10.17570/stj.2015.v1n1.a11 Online ISSN 2413-9467 Print ISSN 2413-9459 2015 Pieter de Waal Neethling Trust Die bydrae van

More information

Rut: n Liefdes Verhaal

Rut: n Liefdes Verhaal Bybel vir Kinders bied aan Rut: n Liefdes Verhaal Geskryf deur: Edward Hughes Ge-illustreer: Janie Forest Aangepas deur: Lyn Doerksen Vertaal deur: Yvonne Kriel Vervaardig deur: Bible for Children www.m1914.org

More information

DlSSlPLlNBRE VERHORE: 'N REG OP REGSVERTEENWOORDIGING VIR WERKNEMERS. Leanne Appelgryn

DlSSlPLlNBRE VERHORE: 'N REG OP REGSVERTEENWOORDIGING VIR WERKNEMERS. Leanne Appelgryn DlSSlPLlNBRE VERHORE: 'N REG OP REGSVERTEENWOORDIGING VIR WERKNEMERS Skripsie ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die Magister Legum graad in Arbeidsreg aan die NoordWes-Universiteit (Potchefstroom

More information

deur ANDRÉ VAN SCHALKWYK voorgelê ter gedeeltelike vervulling van die vereistes vir die graad MAGISTER IN PUBLIEKE ADMINISTRASIE aan die

deur ANDRÉ VAN SCHALKWYK voorgelê ter gedeeltelike vervulling van die vereistes vir die graad MAGISTER IN PUBLIEKE ADMINISTRASIE aan die DIE TOTSTANDKOMING, ONTWIKKELING EN FUNKSIONERING VAN METROPOLITAANSE MUNISIPALITEITE IN SUID-AFRIKA, MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE STAD TSHWANE METROPOLITAANSE MUNISIPALITEIT deur ANDRÉ VAN SCHALKWYK

More information

HOOFSTUK 4 NAVORSINGSONTWERP EN NAVORSINGSVERLOOP 4.1 INLEIDING

HOOFSTUK 4 NAVORSINGSONTWERP EN NAVORSINGSVERLOOP 4.1 INLEIDING HOOFSTUK 4 NAVORSINGSONTWERP EN NAVORSINGSVERLOOP 4.1 INLEIDING In hierdie hoofstuk sal die navorsingsontwerp en navorsingsverloop in meer besonderhede bespreek word. Elke individu het n paradigma, n sekere

More information

'N ETIES-HISTORIESE BESKOUING VAN DIE ROL VAN GENL C.R. DE WET IN DIE ANGLO- BOEREOORLOG

'N ETIES-HISTORIESE BESKOUING VAN DIE ROL VAN GENL C.R. DE WET IN DIE ANGLO- BOEREOORLOG University of Pretoria etd Rossouw, S H (2003) 1 'N ETIES-HISTORIESE BESKOUING VAN DIE ROL VAN GENL C.R. DE WET IN DIE ANGLO- BOEREOORLOG 1899-1902 deur SERVAAS HOFMEYR ROSSOUW Voorgelê ter gedeeltelike

More information

3024. hulle praat van n persoon wat so onlangs heengegaan het, meer klem te le op die goeie nie? -- Dit is inderdaad so

3024. hulle praat van n persoon wat so onlangs heengegaan het, meer klem te le op die goeie nie? -- Dit is inderdaad so 3024. --- Ek sou aanvaar dat dit n invloed het Edelagbare. Is daar nie *11 menslike geneigdheid by mense om wanneer hulle praat van n persoon wat so onlangs heengegaan het, meer klem te le op die goeie

More information

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRANSVAAL PROVINSIALE AFDELlNG) Saakno.: 21769/02 Datum gelewer: 13/6/05 UITSPRAAK

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRANSVAAL PROVINSIALE AFDELlNG) Saakno.: 21769/02 Datum gelewer: 13/6/05 UITSPRAAK IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRANSVAAL PROVINSIALE AFDELlNG) ONRAPORTEERBAAR In die saak van: CHRISTIAAN DIEDERICKS NO Saakno.: 21769/02 Datum gelewer: 13/6/05 EISER TEEN PADONGELUKKEFONDS VERWEERDER

More information

Provincial Gazette Provinsiale Koerant

Provincial Gazette Provinsiale Koerant The Province of Gauteng UNITY IN DIVERSITY Die Provinsie Van Gauteng Provincial Gazette Provinsiale Koerant EXTRAORDINARY BUITENGEWOON Selling price Verkoopprys: R2.50 Other countries Buitelands: R3.25

More information

(TRASSVAALSE PRQVINSIALE ATDELIS'G)

(TRASSVAALSE PRQVINSIALE ATDELIS'G) '"'?"/"" : " IK DIE HOOGGEREGSBOF VAX SUID-AFRIKA (TRASSVAALSE PRQVINSIALE ATDELIS'G) SAAKSOMMER: CC DELMAS 1987-04-29 DIE STAAT teen: PATRICK MABITA BALEKA EN 21 ANDER VOOR: SY EDELE REGTER VAN DIJKHORST

More information

IN DIE NOORD GAUTENG HOë HOF, PRETORIA (REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA) REINETTE DEE SOUSA JARDIM...Eerste Applikant

IN DIE NOORD GAUTENG HOë HOF, PRETORIA (REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA) REINETTE DEE SOUSA JARDIM...Eerste Applikant SAFLII Note: Certain personal/private details of parties or witnesses have been redacted from this document in compliance with the law and SAFLII Policy IN DIE NOORD GAUTENG HOë HOF, PRETORIA (REPUBLIEK

More information

DIE FUNKSIONELE BEMAGTIGING VAN DIE OPVOEDER VAN VOLWASSENES IN DIE WES-KAAP

DIE FUNKSIONELE BEMAGTIGING VAN DIE OPVOEDER VAN VOLWASSENES IN DIE WES-KAAP DIE FUNKSIONELE BEMAGTIGING VAN DIE OPVOEDER VAN VOLWASSENES IN DIE WES-KAAP deur EDWARD HENRY JANSEN B.A. B.ED. Tesis ingelewer ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die graad van MAGISTER

More information

HOOFSTUK 2. 'n Struktuuranalise van die skool word getnaak aan die hand van die

HOOFSTUK 2. 'n Struktuuranalise van die skool word getnaak aan die hand van die HOOFSTUK 2 2. FUNDERING VAN DIE SKOOL AS ORGANISASIE 2. 1. IN LEIDING In hierdie hoofstuk word aangetoon dat die skool 'n organisasie is. Alhoewel die invalshoek dus die organisasiewees van die skool is,

More information

Anna Hugo. LitNet Akademies, Jaargang 12, Nommer 3, Desember 2015 ISSN

Anna Hugo. LitNet Akademies, Jaargang 12, Nommer 3, Desember 2015 ISSN Wanneer jou kantoorgebou herbou word terwyl jy werk: n Studie oor die invloed van epistemologiese, politieke en nasionale veranderinge op onderwysersopleiding in afstandsonderrig Anna Hugo Anna Hugo, Departement

More information

Laerskool Olifansvallei LSO Kwartaal 1 - ASSESSERINGSPROGRAM

Laerskool Olifansvallei LSO Kwartaal 1 - ASSESSERINGSPROGRAM Laerskool Olifansvallei LSO Kwartaal 1 - ASSESSERINGSPROGRAM Privaatsak X2, Citrusdal, 7340 E-pos: citrushs@mweb.co.za Tel: (022) 921 2100 Faks: (022) 921 3931 Liewe Ouer of Voog Sien asseblief onderaan

More information

SAAMWOONVERHOUDINGS TUSSEN PERSONE VAN DIESELFDE. Skripsie voorgel6 ter gedeeltelike nakoming van die vereistes van die graad

SAAMWOONVERHOUDINGS TUSSEN PERSONE VAN DIESELFDE. Skripsie voorgel6 ter gedeeltelike nakoming van die vereistes van die graad DIE GEVOLGE VAN DIE KONSEP HUWELlKSWYSlGlNGSWET, 2006 VIR SAAMWOONVERHOUDINGS TUSSEN PERSONE VAN DIESELFDE GESLAG IN SUID-AFRIKA Skripsie voorgel6 ter gedeeltelike nakoming van die vereistes van die graad

More information

[ISSN ] TSAR

[ISSN ] TSAR WAT DIE OOG NIE SIEN NIE DIE VERSWEË BEDINGE VAN N KONTRAK Stalwo (Pty) Ltd v Wary Holdings (Pty) Ltd 2008 1 SA 654 (HHA) Tolgaz Southern Africa v Solgas (Pty) Ltd; Easigas (Pty) Ltd v Solgas (Pty) Ltd

More information

n Ondersoek na die rol van erkenning van deugde van leerders in die vestiging van n demokratiese, multikulturele

n Ondersoek na die rol van erkenning van deugde van leerders in die vestiging van n demokratiese, multikulturele n Ondersoek na die rol van erkenning van deugde van leerders in die vestiging van n demokratiese, multikulturele samelewing Mariana van Zyl Tesis ingelewer ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes

More information

Uit Moerdijk se pen Man en Media

Uit Moerdijk se pen Man en Media MOERDIJK DIE MENS Agtergrond en familie geskiedenis Tweede Anglo Boere-oorlog Studiejare VROë LOOPBAAN Robertsons Deep Myn Johannesburg jare Kerkgeboue vir Suidafrika (1919) KERKGEBOUE VIR SUIDAFRIKA dit

More information

Mandala Madness Deel 2

Mandala Madness Deel 2 Mandala Madness Deel 2 Hierdie week gaan julle almal verander word in mooi sterretjies, so laat jou kreatiwiteit glinster en blink. Moenie vergeet om jou werk met ons te deel nie, sommer op facebook waar

More information

Die verkryging van getuienis deur middel van gedwonge chirurgie

Die verkryging van getuienis deur middel van gedwonge chirurgie 2008 Tydskrif vir Regswetenskap 33(2): 20-31 PG du Toit & WG Pretorius Die verkryging van getuienis deur middel van gedwonge chirurgie Opsomming Hierdie bydrae ondersoek die vraag of die verkryging van

More information

HOëRSKOOL PORTERVILLE

HOëRSKOOL PORTERVILLE P o s b u s 2 2, P O R T E R V I L L E, 6 8 1 0 T E L : 0 2 2 9 3 1 2 1 7 4 F A K S : 0 2 2 9 3 1 3 3 2 1 E P O S : s e k r e t a r e s s e @ p o r t e r h s. c o. z a HOëRSKOOL PORTERVILLE TROTS RESPEK

More information

MENSLlKE HULPBRONBESTUUR BINNE DIE VERANDERDE SUID AFRIKAANSE PLAASLlKE OWERHEIDSBESTEL. deur. Hugo Brand

MENSLlKE HULPBRONBESTUUR BINNE DIE VERANDERDE SUID AFRIKAANSE PLAASLlKE OWERHEIDSBESTEL. deur. Hugo Brand MENSLlKE HULPBRONBESTUUR BINNE DIE VERANDERDE SUID AFRIKAANSE PLAASLlKE OWERHEIDSBESTEL deur Hugo Brand Voorgele ter vervulling van die vereistes vir die graad Doctor Technologiae in die dissipline Menslike

More information

IN DIE HOOGSTE HOF VAN

IN DIE HOOGSTE HOF VAN IN DIE HOOGSTE HOF VAN APPèL VAN SUID-AFRIKA In die saak tussen: PADONGELUKFONDS (VOORHEEN MULTILATERALE MOTORVOERTUIG- ONGELUKKEFONDS) APPELLANT en B P PRINSLOO RESPONDENT CORAM: SMALBERGER, MARAIS, OLIVIER

More information

ks Kettingsteek dlb Dubbelslaglangbeen vhk Voorste hekkie gs Glipsteek drieslb Drieslaglangbeen ah Agterste hekkie

ks Kettingsteek dlb Dubbelslaglangbeen vhk Voorste hekkie gs Glipsteek drieslb Drieslaglangbeen ah Agterste hekkie Kopiereg: Helen Shrimpton, 2015. Alle regte voorbehou. Deur: Helen at www.crystalsandcrochet.com US terme word deurgaans gebruik. Deel 16 Afkortings st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste

More information

VAN ZYL R. [1] Applikante het in hul verteenwoordigende hoedanigheid as. mede trustees van die Westraad Trust, met

VAN ZYL R. [1] Applikante het in hul verteenwoordigende hoedanigheid as. mede trustees van die Westraad Trust, met (ORANJE VRYSTAATSE PROVINSIALE AFDELING) Saak Nr. : 5226/06 In die saak tussen: JACOBUS JOHANNES WESTRAAD N.O. ELIZABETH WILHELMINA WESTRAAD N.O. 1ste Applikant 2de Applikant en MAGRIETA JACOBA BURGER

More information

MODULE 4 Outeursreg EENHEID 1

MODULE 4 Outeursreg EENHEID 1 Leeruitkomste MODULE 4 Outeursreg EENHEID 1 Nadat u hierdie eenheid bestudeer het, behoort u in staat te wees om: die filosofie agter outeursreg te verstaan; die beskerming verleen deur internasionale

More information

IN DIE HOOGSTE HOF VAN APPèL VAN SUID-AFRIKA

IN DIE HOOGSTE HOF VAN APPèL VAN SUID-AFRIKA UITSPRAAK RAPPORTEERBAAR Saaknommer: 565/98 IN DIE HOOGSTE HOF VAN APPèL VAN SUID-AFRIKA In die saak tussen: A W F MIDDELBERG APPELLANT en DIE PROKUREURSORDE VAN TRANSVAAL RESPONDENT CORAM: SMALBERGER

More information

Week in oorsig Aandeel van die week Zeder Investments ltd. 19 April 2013

Week in oorsig Aandeel van die week Zeder Investments ltd. 19 April 2013 Week in oorsig Aandeel van die week Zeder Investments ltd. 19 April 2013 Disclaimer: The opinions expressed in this document are the opinions of the writer and not necessarily those of PSG and do not constitute

More information

Provincial Gazette Provinsiale Koerant

Provincial Gazette Provinsiale Koerant The Province of Gauteng UNITY IN DIVERSITY Die Provinsie Van Gauteng Provincial Gazette Provinsiale Koerant EXTRAORDINARY BUITENGEWOON Selling price Verkoopprys: R2.50 Other countries Buitelands: R3.25

More information

HOOFSTUK 1. ALGEMENE ORleNTERING

HOOFSTUK 1. ALGEMENE ORleNTERING 1 HOOFSTUK 1 ALGEMENE ORleNTERING 1.1 In1eiding Onderwys in Suid-Afrika is besig om drasties te verander. Nie net word die kurrikula en skoolstrukture onderwerp aan verandering nie, maar die betrokkenes,

More information

1. BEGRIPSOMSKRYWINGS EN ORIENTASIE

1. BEGRIPSOMSKRYWINGS EN ORIENTASIE 1. BEGRIPSOMSKRYWINGS EN ORIENTASIE Vroue het tot ongeveer 3000 v.c. aan die hoof van die huishouding gestaan. Hierdie matriargale sisteem is gekenmerk deur 'n egalit ~re sosiale stand waarbinne mans en

More information

"FASCINATION WOOD" Welcome to the 8 th WOOD CONFERENCE PROGRAM. holzbau. Thursday, 15 th February 2018 at CTICC, Cape Town

FASCINATION WOOD Welcome to the 8 th WOOD CONFERENCE PROGRAM. holzbau. Thursday, 15 th February 2018 at CTICC, Cape Town www.woodconference.co.za holzbau Thursday, 15 th February 2018 at CTICC, Cape Town Welcome to the 8 th WOOD CONFERENCE WOOD Conference the knowledge platform for architects, engineers, quantity surveyors

More information

BROODBOOMVERENIGING VAN SUID-AFRIKA CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA 1. NAAM 1. NAME

BROODBOOMVERENIGING VAN SUID-AFRIKA   CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA   1. NAAM 1. NAME CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA www.cycadsociety.org BROODBOOMVERENIGING VAN SUID-AFRIKA www.cycadsociety.org 1. NAME The Society shall be known as the CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA, hereafter referred to

More information

REDES VIR BEVEL IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA. Coram : MAJIEDT R. Saaknommer: 86/08 Datum Verhoor: Datum Gelewer:

REDES VIR BEVEL IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA. Coram : MAJIEDT R. Saaknommer: 86/08 Datum Verhoor: Datum Gelewer: Verslagwaardig: Ja / Nee Sirkuleer aan Regters: Ja / Nee Sirkuleer aan Landdroste: Ja / IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA ( Noord- Kaapse Afdeling) Nee Saaknommer: 86/08 Datum Verhoor: 2008-05-09 Datum

More information

DIE HOOGSTE HOF VAN APPÈL VAN SUID-AFRIKA

DIE HOOGSTE HOF VAN APPÈL VAN SUID-AFRIKA RAPPORTEERBAAR DIE HOOGSTE HOF VAN APPÈL VAN SUID-AFRIKA SAAK NR: 336/2001 In die saak tussen: RIAAN BOTHA BENJAMIN KORFF Eerste Appellant Tweede Appellant - en - DIE STAAT Respondent Coram: VIVIER WND

More information

GRAAD 11 NOVEMBER 2013 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1

GRAAD 11 NOVEMBER 2013 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11 NOVEMBER 2013 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1 PUNTE: 150 TYD: 3 uur Hierdie vraestel bestaan uit 9 bladsye. 2 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1 (NOVEMBER 2013) INSTRUKSIES EN INLIGTING

More information

Kritieke elemente in die opleiding van onderwysers in Opvoeding vir Vrede binne die konteks van uitkomsgebaseerde onderwys

Kritieke elemente in die opleiding van onderwysers in Opvoeding vir Vrede binne die konteks van uitkomsgebaseerde onderwys South African Journal of Education Copyright 2002 EASA Vol 22(3) 162 169 Kritieke elemente in die opleiding van onderwysers in Opvoeding vir Vrede binne die konteks van uitkomsgebaseerde onderwys A.E.

More information