AFRIKAANS KURRIKULUMADVIESDIENS LENTESKOOL

Transcription

1 DIREKTORAAT KURRIKULUM: VOO AFRIKAANS KURRIKULUMADVIESDIENS LENTESKOOL AFRIKAANS HUISTAAL GRAAD

2 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 2 Liewe Matrikulant Ek wil n TIENPUNTPLAN met jou deel. As jy daarby hou, kan jy seker wees jy gaan nie die eindeksamen onder druk en vol stres begin nie: 1. Sorteer elke vak uit haal agterstallige werk in kry jou boeke op datum. 2. Lees die Roman en Drama. 3. Leer die gedigte. 4. Probeer elke Septembervraestel weer beantwoord dit mag meer as 3 uur neem, maar wat is 3 uurtjies nou? 5. Die feit dat jy die Lenteskool bywoon, is nie n waarborg vir sukses in die eindeksamen nie. Jy moet wérk met dit wat jy hier ontvang! 6. Het jy die jaar se take/projekte ingegee? Indien nie, sorg dat dit nou gedoen word. 7. Gesels met jou vriende oor studiewenke en kyk of julle n studiegroep kan vorm. 8. Die voorbeeldvrae wat in hierdie boekie verskyn, is slegs dit: voorbeelde. Werk gerus daardeur, maar onthou dat daar ander vrae in die eksamen gestel kan word.. 9. Dink aan die matriekafskeid as n lekker ding wat was (of dalk nog moet kom). Dis al. Dit is van verbygaande aard. 10. Onthou: Oktober en November 2011 is nie die laaste twee maande van jou lewe nie; liewer die begin van die res van jou lewe. Maak dit n goeie begin! Sterkte! C. Banda (Senior Kurrikulumbeplanner: Afrikaans) 19 September 2011

3 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 3 VRAESTEL 1 AFDELING A: LEESBEGRIP Transaksionele teks: Jy moet die volgende ken: Voorspellings Onderskei tussen feite en menings met motivering Feit: Iets wat werklik plaasgevind het. Onomstootlik. Wat vasstaan. n Stelling wat bewys kan word (bv. dit wat ooggetuies sê; gebaseer op aanhalings, statistieke, ens.) Mening:Opinie/ Iemand se sienswyse (subjektief) Oordeel of oortuiging sonder dat dit noodwendig kennis van die saak veronderstel. Iets wat nie bewys kan word nie of nog nie bewys is nie, maar beweer word. Dit bevat gewoonlik die woorde moontlik, miskien, dalk, vermoedelik, glo,waarskynlik, ens. of dit is die siening van een persoon. Geïmpliseerde betekenis Stereotipering Teikenleser, doel, struktuur en taalgebruik in tekste Die betekenis van woorde en beelde binne konteks Die vind van toepaslike inligting en besonderhede in tekste Hoe seleksie van inligting betekenis beïnvloed persoonlike response op tekste die impak wat lettertipe en -grootte, hoofopskrifte en onderskrifte op die betekenis van n teks het Wenke: Pas die volgende leesstrategieë toe: Snellees die teks om te verstaan waaroor dit gaan. Lees die teks weer deur. Lees al die vrae. (Leerders mag dink dat hulle tyd mors, maar as jy begin antwoord voordat jy die leesstuk en vrae regtig verstaan, mors jy eintlik tyd.) Skryf 3-4 kernwoorde in die kantlyn by elke paragraaf neer om die inhoud van die paragraaf saam te vat. Soeklees die teks vir spesifieke inligting soos verlang. Lees om die doel van die teks te verstaan. Moenie dat onbekende woorde jou ontstel nie. Probeer raai wat die woorde in konteks beteken, kyk of die woord nie met Engels ooreenkom nie, verdeel die woord in lettergrepe en kyk of jy nie gedeeltes daarvan verstaan nie. Skryf die gevraagde inligting neer.

4 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 4 Beantwoording van die vrae: Onthou: jy kan volpunte kry, want die antwoorde is voor jou! Lees die vraag. Onderstreep die instruksie. Beantwoord die vraag in jou gedagtes en lees weer die vraag. Antwoord jy volgens die instruksie? Skryf jou antwoord neer. Skryf die vraagnommers soos op die vraestel. Beantwoord die vrae direk. Moenie lang omslagtige antwoorde skryf nie. Skryf netjies. Herformuleer die woorde van die teks as jy gevra word om dit in jou eie woorde te skryf. As 2-3 feite genoem word, moenie ʼn reeks skryf nie. As een-woord-antwoorde gevra word, moenie ʼn sin skryf nie. Vir waar/onwaar/feite/meningsvrae, gee ook die rede/motivering/aanhaling soos gevra. Moenie een deel van die antwoord weglaat nie. Onthou: Opeenvolgende/agtereenvolgende woorde = woorde wat horisontaal onmiddellik na mekaar volg Oefening: WKOD Voorbeeldvraestel September 2011 Lees die tekste hieronder aandagtig deur en beantwoord die vrae wat daarna volg. FILMRESENSIE Menslike fliek wat jou raak The King s Speech Met: Colin Firth, Helena Bonham Carter, Geoffrey Rush, Timothy Spall en ander. Regie: Tom Hooper. Ouderdomsperk: 13TV. Soortgelyke fliek: Shine 1. Dit is die verhaal van die gewone man wat n groot koning bygestaan het. n Koning wat eers nie gedink het hy is van die stoffasie om een te wees nie, want as hy sy mond oopmaak, kom daar die onsinnige brabbeltaal van n stommerik uit. 2. Koning George VI (Colin Firth) moes die troon bestyg nadat sy broer Edward geabdikeer het. Hy sou die koning word met wie sy onderdane kon identifiseer omdat hy deur sy spraakprobleem sy menslikheid geopenbaar het, maar tog altyd waardig sy man gestaan het. 3. Die prent fokus op sy lesse by die eksentrieke, selfgeleerde spraakterapeut Lionel Logue (Geoffrey Rush). Logue sou by die sielkundige wortel van die kwaad uitkom. Hoekom hakkel George (oftewel Bertie)? Wie of wat het veroorsaak dat hy nie sy sê kan sê nie? 4. Hier ontwikkel n spesiale verhaal van n besondere vriendskap tussen twee volwasse mans. Al mog Bertie blou bloed hê en al mog dit vereis dat mense wat in sy nabyheid kom nie te eie moet raak nie, omseil Logue dit. 5. Sy medemenslikheid en reguit blik lok Bertie uit; vir die eerste keer vertrou hy n nie-adellike. Hulle word lewenslange vriende. 6. Die samespel tussen die twee mans is perfek ingestem. 7. Rush kan hierdie soort ondersteunende rol uit sy baadjiemou skud. Sy Logue is heerlik uitlokkend en eksentriek. 8. Firth speel sonder goedkoop emosie. Hy werk oudergewoonte kliphard, maar laat dit soos tweede natuur lyk. Sy Bertie is dadelik in jou hart; hy is die spilpunt van daardie kil

5 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 5 koninklike gesin. 9. The King s Speech is n menslike fliek wat jou ráák, wat jy lank met jou saamdra, al voel jy n veer vir die Britte en hul beheptheid met koninklikes. [Verwerk uit: Beeld, 11 Februarie 2011] 1.1 Waarom kon Koning George VI se onderdane hulself volgens die teks met hom vereenselwig? Skryf EEN sin neer. (2) 1.2 Watter twee faktore kon volgens die teks in die pad van die twee mans se verhouding staan? Skryf EEN sin neer. (2) 1.3 Watter eienskappe van Logue het veroorsaak dat Bertie hom vertrou het? Skryf EEN sin neer. (2) 1.4 Herlees paragrawe 7 en 8. Watter aspek van die film word in hierdie paragrawe beoordeel? n Volsin is nie nodig nie. (1) 1.5 Verduidelik in jou eie woorde wat bedoel word met Rush kan hierdie soort ondersteunende rol uit sy baadjiemou skud. (paragraaf 7). (1) 1.6 Wat bedoel die resensent met Sy Bertie is dadelik in jou hart (paragraaf 8)? (1) 1.7 Wat word in die slotparagraaf bedoel met al voel jy n veer vir die Britte en hul beheptheid met koninklikes.? (1) EN BOEKRESENSIE Die storie agter die storie The King s Speech: How One Man Saved the British Monarchy deur Mark Logue en Peter Conradi. Quercus. R Jy het die Oscar-bekroonde fliek gesien, nou vir die boek. 2. Waar dit vir baie van ons heilige grond is om n fliek van n goeie boek te maak, het die skrywers van dié een eers daaraan begin skryf toe die proses met die fliek reeds aan die gang was. 3. Mark Logue is die kleinseun van Lionel Logue, die spraakterapeut wat koning George VI van Brittanje met sy hakkelprobleem gehelp het. Conradi, sy medeskrywer, is n joernalis. 4. Dié boek vertel die lewensgeskiedenis van sowel Logue sr. as die prins wat koning geword het nadat sy ouer broer geabdikeer het om met die geskeide Wallis Simpson te trou, asook hoe die paaie van die Australiër sonder enige kwalifikasies met dié van die prins begin saamloop het. 5. Met biografieë is n mens altyd lugtig, want alle lewenstories is nie ewe interessant nie, selfs al is grepe daaruit aangrypend.

6 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 6 6. In sowel Logue as George (Bertie) se gevalle word die storie in net die regte tempo vertel sodat dit nie in onbenullighede vasval nie. Dit getuig van vaardige vertelwerk dat die Tweede Wêreldoorlog ook so netjies opgesom word. 7. Die vernaamste verskil tussen die fliek en die boek is waarskynlik die sielkundige impak wat Logue volgens die fliek in George se lewe sou gehad het, maar wat in die boek ontken word. 8. Die boek is onder meer op talle briewe en dagboekinskrywings van Logue en sy vrou, Myrtle, gegrond. Dit kom voor of daar weinig aannames is wat nie gestaaf kan word nie. 9. n Mens moet aanvaar dat emosie nooit veel aandag kry as die geskiedenis opgeteken word nie en as die Logues die stywe Britse bolip-gewoontes aangeleer het, sou die briewe en dagboeke nou nie juis van emosie oorgeloop het nie. 10. Kyk én lees en besluit self of jy met albei kan saamlewe. [Verwerk uit: Beeld, 5 Februarie 2011] 1.8 Noem een bewys dat hierdie teks n boekresensie is. n Volsin is nie nodig nie. (1) 1.9 Waarom meen die resensent dat n mens versigtig moet wees wanneer jy biografieë lees? Skryf EEN sin neer. (1) 1.10 Noem twee sterkpunte van die boek wat die skrywer in paragraaf 6 aanraak. Skryf EEN volsin. (2) 1.11 Dui aan of die stelling in paragraaf 7 n feit of n mening is. Motiveer jou antwoord. (1) 1.12 Wat kan die leser uit die woorde onder meer in paragraaf 8 aflei? Skryf EEN volsin neer. (1) 1.13 Wat impliseer die resensent in paragraaf 9 omtrent die Britte? Skryf EEN volsin neer. (1) 1.14 Waarna verwys die woord albei in paragraaf 10? n Volsin is nie nodig nie. (1) 1.15 Haal drie woorde uit paragraaf 4 van die boekresensie aan wat verklaar waarom die woord spraakterapeut in paragraaf 3 van die filmresensie tussen aanhalingstekens geskryf word. (1)

7 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 7 Spotprente: Watter voorwerpe/ mense /diere/ kom in die spotprent voor? Waar is die voorwerpe / mense / diere geplaas? Voorgrond? Agtergrond? Wat kan jy uit die gesigsuitdrukkings / kleredrag en liggaamshouding aflei? Wat is die funksie van die voorwerpe /mense/diere in die spotprent? Watter woorde kom in die spotprent voor? Wat beteken hierdie woorde normaalweg en wat beteken dit in die spotprent? Waarmee/ met wie word daar spot gedryf? Wat is die spotprenttekenaar se houding teenoor die saak? Watter simbole kom voor? Beteken hierdie simbole en tekens dieselfde vir alle mense? Hoe vul beeld en woord mekaar aan? Vergelyk die gesigsuitdrukkings van die verskillende karakters. Verduidelik wat elke karakter in die prent doen. Wat gaan met X aan? Hoekom tree hy so op? Wat is die rol van die agtergrond in die prent? Advertensies: Wat sien jy in die advertensie? Wat is die uitleg van die advertensie (hoe is die basiese komponente gerangskik?) Watter tekens en simbole kom voor en hoe beïnvloed dit die impak van die advertensie? Indien karakters voorkom: Hoe lyk hulle? Wat kan jy uit die agtergrond aflei? Verskaf die taalgebruik / beelde bloot inligting, of help dit om emosionele respons te ontlok? Watter handeling vind in die advertensie plaas en waarom is dit belangrik? Watter produk / diens word geadverteer? Wie is die teikengroep? Watter sosiologiese, politiese, ekonomiese of kulturele houding word deur die advertensie gereflekteer? Grafiese elemente: prente en/of foto s; opskrifte; lettersoorte en lettergroottes; spasiëring en ontwerp (ook die gebruik van oop wit spasie); en slagspreuke/trefsinne ( Logos ) Taalaspekte: Die gebruik van leestekens; slagspreuke; emotiewe taalgebruik; retoriese tegnieke; herhaling; die gebruik van figuurlike taal Wat word in die foto op die voorgrond geplaas? Gee EEN woord uit die advertensie wat die leser wil manipuleer om die webtuiste te besoek. Op watter manier, dink jy, word die produk grafies beklemtoon?

8 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 8 Oefening: WKOD Voorbeeldvraestel September 2011 [Aangepas uit: Weg, Mei 2011] 1.16 Watter produk word geadverteer? n Volsin is nie nodig nie. (1) 1.17 Verduidelik waarom die sin Bespreek 5 kampeeraande vir R400 in die advertensie dubbelsinnig is. (2) 1.18 Watter twee bewyse is daar in die advertensie dat die volwassenes ontspanne en gelukkig is? n Volsin is nie nodig nie. (2) 1.19 Wat is die doel van die verskillende lettertipes in die advertensie? Skryf EEN volsin neer. (1) 1.20 Geniet n veilige sakpas-wegbreek. Hoe word die idee van veiligheid visueel in die advertensie uitgebeeld? n Volsin is nie nodig nie. (1) 1.21 Wat word deur die praatborrel (nie die woorde daarin nie) geïmpliseer? Skryf EEN volsin neer. (1) 1.22 Wat word bedoel met sakpas-wegbreek? (1)

9 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 9 AFDELING B: OPSOMMING WENKE Maak seker dat jy die instruksies deeglik begryp. Maak seker van die vereiste formaat van jou antwoord: puntsgewys of paragraafvorm Lees die teks noukeurig deur sodat jy verstaan wat die inhoud beteken. Let op spesifieke opdrag (wenke/ voordele/ nadele/ eienskappe/ vereistes, ens.) Maak seker watter deel/dele van die teks opgesom moet word. Onderstreep die vernaamste feite (kerngedeeltes) en som op. o Moenie die bedoeling van die oorspronklike teks verdraai nie. Som dus net op sonder om jou weergawe (vertolking) van die teks te gee. o Skryf gedeeltes wat in die direkte rede is oor in die indirekte rede. o Verkort verder deur oorbodige beskrywende woorde weg te laat; o Herskryf ontkennnende vorm in die positiewe vorm; verkieslik teenwoordige tyd; o Verminder voegwoorde deur gepaste leestekens soos die kommapunt en aandagstreep. o Laat bykomende inligting (tussen hakies) weg o Skryf eerste poging neer o Tel die getal woorde o Redigeer en herskryf indien nodig Vermy telegramstyl (Dit is ontoelaatbaar); Skryf altyd in volsinne. Hou by die vereiste lengte en dui die korrekte getal woorde aan die einde van die opsomming aan. Rofwerk/beplanning moet duidelik aangedui word. Indien dit nie die geval is nie, word die eerste opsomming nagesien. Haal beplanning deur. Indien jy dit nie doen nie, word die eerste opsomming nagesien. Skryf so ver moontlik in jou eie woorde Vermy direkte aanhalings

10 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 10 OEFENING 1: Metropool-Noord, Junie 2009 VRAAG 2 Lees die onderstaande teks en maak n opsomming van die basiese reëls van hoe jy stres suksesvol kan beveg. Skryf EEN paragraaf met SEWE volsinne. Jy mag nie meer as 90 woorde gebruik nie. Skryf die getal woorde wat jy gebruik het onderaan neer. Wapens teen stres Gee jou stres n uitklophou met oefening of so hoor n mens altyd. Maar is dit waar? Elke beweging wat jy maak, plaas immers ekstra druk op die liggaam. Sport beïnvloed dieselfde liggaamstelsels as verstandelike stres. Dit plaas die senuweestelsel onder druk en veroorsaak dat die byniere streshormone afskei, verduidelik Andrew Steptoe, n navorser oor die uitwerking van stres op die gesondheid aan die London University College. Tog beskerm beweging ons teen stres en sy negatiewe gevolge, sê hy. Dalk is dit omdat die liggaam deur sport leer hoe om druk beter te hanteer. Chroniese stres veroorsaak onder meer slaaploosheid en depressie. Dit verhoog die bloeddruk en die risiko van hartaanvalle en beroerte. Sport kan die sensitiwiteit van die senuweeselle vir streshormone soos adrenalien laat afneem, sê Steptoe. Om stres suksesvol te beveg, moet jy n paar basiese reëls volg. Wees gereeld aktief deur enige sportsoort te beoefen. Sweedse navorsers het bevind mense wat in hul vrye tyd aan sport deelneem en minstens twee keer per week aktief is, ervaar minder stres as diegene wat net een keer per week of minder oefen. Skep vasgestelde tye sodat jy sport kan beoefen of enige oefeninge kan doen. As jy glad nie aan sport deelneem nie, verminder stres deur trappe te klim en fiets te ry pleks van jou motor te gebruik. Maak seker dat jou sport inpas by jou aktiwiteite waarmee jy jou elke dag besig hou: As jy die hele dag werk, moet jy nie nodig hê om saans ver te ry na jou sport toe nie. Kies sportsoorte wat nie nadelig op jou liggaam gaan inwerk nie, veral as jy n beginner is of lanklaas geoefen het. Anders sal jy dalk vinnig weer moet ophou. As jy ouer as 35 is en graag aan sport wil begin deelneem, moet jy jou eers n dokter raadpleeg en jou fiks laat verklaar. Kies liewer n sportsoort waarvan jy hou: Daar is nie een spesifieke sportsoort wat stres verminder nie kies n sport wat afwisseling in jou lewe gaan bring. As jy n vervelige werk het, kies eerder n avontuursport as om te gaan draf. En as jy heeldag op kantoor sit, sal jy dit waarskynlik verpes om ook nog saans in n gimnasium te oefen. Gaan stap of draf eerder in die natuur. [Verwerk uit: Huisgenoot,24 Januarie 2008]

11 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 11 Oefening 2: Gauteng, September 2009 Lees die onderstaande artikel oor dr. Gerhard Verdoorn, die aasvoëlman, wat in die tydskrif Weg verskyn het sorgvuldig deur. Gee die antwoorde op die onderstaande vrae in EEN PARAGRAAF weer. Jy mag nie meer as 80 woorde altesaam in jou antwoord gebruik nie. Dui die getal woorde aan wat jy gebruik het. 1. Waarom word dr. Gerhard Verdoorn die aasvoëlman genoem? 2. Wat is sy akademiese agtergrond? 3. Watter standpunte huldig hy oor die gebruik van plaag- en insekdoders? 4. Wat is sy sienswyse oor die onwettige doodmaak van wilde diere? Daar kom die aasvoëlman Wanneer jy ʼn e-posboodskap van dr. Gerhard Verdoorn kry, val sy signature jou dadelik op: Bo sy naam is Hebreeuse letters en onderaan staan: May you soar on the wings of a Cape Griffon. Al twee het te maak met dié gifkenner se liefde vir aasvoëls. Ek het sewe jaar lank elke naweek in die Magaliesberg deurgebring om hulle te bestudeer, vertel hy. Aan die begin het almal gedink aasvoëls is vuil, lelik en hulle stink... Maar daai voëls is magic! Die Hebreeuse skrif beteken aasvoël, seun van die woestyn. Gerhard is só lief vir die aasvoëls dat hy in sy testament bepaal het dat sy oorskot vir hulle gevoer moet word wanneer hy eendag sterf. Gerhard is nie bang vir sterk menings of omstredenheid nie. Hy was tot vroeër vanjaar die direkteur van Birdlife SA, ná jare by die Trust vir Bedreigde Natuurlewe, maar jag ook iets wat groenes laat skrik. Hy glo gif kan positief aangewend word. Sy akademiese wortels lê in organiese chemie. Hy het ʼn doktorsgraad aan die destydse RAU verwerf en daarna in Israel verder gestudeer. Deesdae bedryf hy sy eie gifinligtingslyn wat dag en nag beskikbaar is en hy kry sowat oproepe per jaar. Ek hanteer gevalle wat weens die gebruik van plaagdoders ontstaan. Dit word meestal gebruik, omdat mense geen kundigheid het nie, arrogant is en nie die etiket lees nie. Die uitwerking op die omgewing is enorm. Mense gaan verkeerd te werk; koop die goedkoopste gif vir die kakkerlak in jou huis en spuit hom. Of gooi gif op die skaapkarkasse vir die jakkalse wat aas, en môre vrek alles op die plaas. Ons stelsel is nog nie by ʼn punt waar ons aanvaar dat om ʼn wilde dier onwettig dood te maak dieselfde strafbare misdryf is as om ʼn mens te vermoor nie. Mense het hulleself tot goddelike wesens verhef. Die mens is net ʼn ongedierte. Wat my grief, is as jy 160 km/h op die snelweg ry, word jy gestop en in hegtenis geneem. Maar as jy ʼn klomp aasvoëls uitwis of ʼn luiperd vergiftig, kom jy skotvry daarvan af. Die mens se vooruitgang beteken vir my die natuur se agteruitgang. [Verwerk uit Weg, Januarie 2009]

12 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 12 AFDELING C: TAAL IN KONTEKS Jy hoef nie in hierdie afdeling te sukkel nie. Daar is heelwat aspekte wat jy kan leer sodat jy dit in die eksamen kan toepas. Hier volg n lys aspekte wat jy moet leer: Die betekenis van pre- en postmorfeme Hoe om n woord se stam uit te ken Wat n homoniem, homofoon en paroniem is Wat n verhelderende sin is Hoe die beklemtoonde lettergreep in die HAT aangedui word Hoe om die verkleining te vorm van woorde wat op -ng eindig Intensiewe vorme Hoe om die woordeboekuittreksel (HAT) te lees Waar die komma in n sin geplaas moet word Hoe om woordsoorte uit te ken, te vorm en korrek te gebruik Die wyse van n sin en hoe om n sin in n ander wyse te skryf Hoe om sinne in die Lydende en Bedrywende vorm te skryf Hoe om sinne in die ontkennende vorm te skryf Hoe om sinne in die indirekte rede te skryf Hoe om die onderwerp, voorwerp en gesegde van n sin te identifiseer Wat n byvoeglike bepaling is en hoe om sinne daarmee uit te brei Wat n bywoordelike bepaling is en hoe om sinne daarmee uit te brei Wat n bywoordelike bysin is en hoe om sinne daarmee uit te brei Wat n byvoeglike bysin is en hoe om sinne daarmee uit te brei Hoe om n samegestelde sin in n veelvoudige sin te verander en omgekeerd Hoe om tussen nuutskepping, kontaminasie, pleonasme en analogie te onderskei Wat die denotasie en konnotasie van n woord is Hoe om geïmpliseerde betekenis aan te dui. Hoe om stereotipering aan te dui. Hoe om gevoelstaal ( n emotiewe woord) met n neutrale woord te vervang

13 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 13 LEERWERK Trappe van vergelyking Oortreffend (die) hoogste (die) fluksste (dubbel -s) (die) bekendste mees bekende mees afgeleë Vergrotend hoër (verbuiging) flukser (een -s) bekender meer bekende meer afgeleë Stellend hoog fluks bekend bekende afgeleë Onthou: In die meeste gevalle: Vergrotend = woord + er Oortreffend = woord + ste Woorde op e-uitgang kry meer en mees Gee net die antwoord; die eerste een word nagesien Jy moet die antwoorde korrek spel bv. woesste Dubbele trappe van vergelyking (mees interessantste, meer bekender) is verkeerd. Intensiewe vorme Waneer ons n woord in sy ergste graad skryf, word dit die intensiewe vorm genoem. Dink aan die Intensiewe Sorgeenheid (Engels: ICU) in n hospitaal. Onthou: Ons skryf hierdie vorm altyd vas, behalwe in die geval van wawyd oop en nugter wakker. Skryf jou antwoord só neer dat die nasiener nie moet twyfel of dit los of vas is nie. Voorbeelde: doodhonger; doodbang; wondermooi; hemelhoog; plankdun; rietskraal; windskeef Oppas vir verboë vorm, bv. n hemelhoë boom

14 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 14 Bywoorde Die bywoord beskryf die werkwoord / handeling. Let op hoe die onderstaande sinne elke keer met n bywoord uitgebrei word: Die seun hardloop. Die seun hardloop vinnig. Hoe? - Manier Die seun hardloop vinnig huis toe/in die straat. Waarheen/Waar? Plek Die seun hardloop vanmiddag vinnig huis toe. Wanneer? - Tyd Betekenis van morfeme Skryf slegs die betekenis van die morfeem neer Leer lys Woordeboekuittreksel Antwoorde in uittreksel Klem: lettergreep onmiddellik voor klemstrepie ( ), bv. mi gra sie Watter betekenis van toepassing: lees sin/paragraaf en woordeboekuittreksel Taal van oorsprong: L (Latyns); Fr (Frans); G (Grieks), ens. Deelwoorde Twee soorte: voltooide (verlede) en onvoltooide (teenwoordige) Onvoltooide: -end/-ende (bv. brandend/ brandende) Voltooide: -te/-de (bv. gekapte hout; verbrande hout) Sterk voltooid: verander klinker, bv. giet: gegote yster; buig: geboë hoofde Ontkenning Dubbele ontkenning n vraag bly n vraag (bv. Het jy al ooit? Het jy nog nooit nie?) Leer lys woorde wat verander Lydende vorm Voorwerp en onderwerp ruil posisies Sin se betekenis bly dieselfde In die verlede tyd: Onthou Is jou vis Byvoeglike bepaling Een woord of groep woorde sonder n werkwoord Meer inligting oor onderwerp of voorwerp (naamwoord) Wenk: begin met die woord met of skryf byvoeglike naamwoord voor die selfstandige naamwoord Bv. Die seun met die groen hemp eet appels. OF Die stout seun eet appels. Byvoeglike bysin Groep woorde met n werkwoord/ werkwoordelike deel Meer inligting oor onderwerp of voorwerp (naamwoord) Wenk: begin met die woord wat Bv. Die seun wat die groen hemp dra, eet appels.

15 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 15 Bywoordelike bepaling Een woord of groep woorde sonder n werkwoord Meer inligting oor gesegde/ werkwoordelike deel: hoe?, wanneer?, waar?, waarom? Onthou: bywoordelike bepaling moet een van bg. vrae bewantwoord Bv. Die seun eet appels gulsig. (hoe) Die seun eet elke dag appels. (wanneer) Die seun eet appels by die huis/buite. (waar) Die seun eet appels vir die lekkerte. (waarom) Bywoordelike bysin Een woord of groep woorde met n werkwoord/ werkwoordelike deel Meer inligting oor gesegde/ werkwoordelike deel: wanneer?, waar?, waarom? Onthou: bywoordelike bysin moet een van bg. vrae bewantwoord Bv. Die seun eet appels terwyl die son skyn. (wanneer) Die seun eet appels waar niemand hom sien nie. (waar) Die seun eet appels omdat hy daarvan hou. (waarom) Verkleining van woorde wat op ng eindig Eenlettergrepige woorde soos ring, ding, kring: kry etjie (ringetjie, dingetjie, kringetjie) Meerlettergrepige woorde soos koning, piesang, vergadering: Onthou sin: Koning trap gogga dood. (Die K is magtiger as die g) Trek g deur; skryf k in plek daarvan neer Voeg ie agteraan Dus: koning; konink; koninkie piesang;piesank; piesankie vergadering; vergaderink; vergaderinkie Om van direkte na indirekte rede te herskryf Behou die tydsvorm. Sit die voegwoord dat by.(opsioneel) Laat die dubbelpunt weg. Laat die aanhalingsteken weg. Verander die woorde wat moet verander (Leer die lys hieronder.) Omskryf woorde wat gevoel aandui (Lei die gevoel uit die sin af.), bv. Sy vra die seun: Sal jy asseblief sit? word Sy vra die seun hoflik om te sit. Voeg woorde in wat nodig is sodat die sin reg kan lees. Sorg dat die woordorde reg is. LEERLYS: WOORDE WAT VERANDER gister die vorige dag môre die volgende dag vandag daardie dag verlede week die vorige week môreoggend die volgende oggend hierdie daardie ons s'n, julle s'n hulle s'n volgende jaar die jaar daarna oormore twee dae later eergister twee dae gelede/tevore nou toe hier daar vanaand daardie aand

16 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 16 Gesegdesin As die hoofsin se gesegde ' n koppelwerkwoord is, is die bysin 'n gesegdesin, bv. Dit lyk of hy die skelm is. Onderwerpsin Dit is 'n bysin wat in sy geheel as onderwerp van die hoofsin optree, bv. Wat jy doen, is nie altyd reg nie. As DIT die onderwerp van die hoofsin is en die bysin kan in die plek van DIT gelees word, is die bysin ook 'n onderwerpsin, bv. Dit is onmoontlik om alleen soontoe te ry. Voorwerpsin Die bysin tree as voorwerp van die sin op, bv. Hy dink hy sal slaag. Wanneer 'n vraagsin met WAT van die hoofsin gevorm word (Hy vra WAT?) en die bysin is 'n antwoord op die vraag, is die bysin 'n voorwerpsin, bv. Hy dink WAT? Wyse Onbepaalde wyse (Infinitief) Dit is die vorm van die selfstandige werkwoord wat nie altyd spesifiek aandui dat die handeling deur iets of iemand verrig word nie. Die infinitief word gewoonlik na te of om te gebruik, bv. Dis lekker om te swem. Jy hoef nie te kom nie. (Om te) Slaap is noodsaaklik vir goeie gesondheid. Aantonende / aanwysende wyse Dit stel 'n handeling as werklikheid voor in die hede, verlede en toekoms, bv. Ek eet 'n peer. OF, n Peer word geëet. Ek het 'n peer geëet. OF 'n Peer is geëet. Ek sal 'n peer eet. OF 'n Peer sal geëet word. Aanvoegende / toevoegende wyse Die handeling is nie soos by die aantonende wyse 'n werklikheid nie, maar n moontlikheid, waarskynlikheid of wenslikheid, bv. Hy mag dalk die werkstuk voltooi. Hy sal seker nog die werkstuk voltooi. Mag jou poging suksesvol wees! As ek'n miljoen rand wen... Was ek maar n miljoener... Gebiedende wyse Die handeling word voorgestel as 'n bevel, verlange, bede of versoek, bv. Was die hond! Laat my asseblief gaan! Vraende wyse Dit word aangedui deur n vraagsin, bv. Waarom lag jy? Sal julle die werk doen?

17 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 17 VOORBEELDVRAE: WOORDE 1. Wat beteken die premorfeem in- in informele? 2. Wat is die betekenisfunksie van die premorfeem/voorvoegsel van die woord herwin? 3. Wat is die betekenis van die woorddeel loos in liefdeloos? 4. Gee die betekenis van die premorfeem ont- in ontwater. 5. Wat is die betekenis van die premorfeem oer- in oerkennis? 6. Dui die betekenis van die onderstreepte morfeem aan in onaanvaarbaar 7. Wat is die betekenis van die premorfeem tele- in televisie? 8. Dui aan op watter manier die woord Veiligheidsbeamptes gevorm is. Kies uit: Afleiding, Samestelling en Samestellende afleiding. 9. Gebruik die homoniem van as ( As is verbrande hout. ) in n verhelderende sin. 10. Wat is die basis (stam) van verbrokkelde? 11. Uit watter twee basisse (stamme) bestaan skuldgevoelens? 12. Maak 'n sin met die homofoon van 'vonds' (paragraaf 4). 13. Gebruik die homoniem van haas (Die hond het n haas gevang) in n verklarende sin. 14. Skryf die verkleiningsvorm van nedersetting neer. 15. Skryf die intensiewe vorm neer van: 15.1 maklik 15.2 flou 15.3 vreemde 15.4 regop 16. Vorm n werkwoord van die woord kwotasie en gebruik dit in n sin. 17. Lei n persoonsnaam af van produkte. 18. Gebruik die woord roer as n byvoeglike naamwoord in ʼn sin. 19. Gee die meervoud van werklikheid. 20. Al die klein (veranderinge) in ons land het ʼn geweldige indruk op die buitewêreld gemaak. Skryf die sin korrek oor. 21. Willie van der Merwe het die woorde vir die wenliedjie geskryf. Verskaf n sinoniem vir die onderstreepte woord. 22. Die advertensie beloof drie lesers elk n geskenkpak. 23. Gebruik die onderstreepte telwoord as n selfstandige naamwoord in n sin sodat die betekenis daarvan duidelik sal blyk. 24. n ScanDisk-musiekspeler is verstommend kompak. Skryf die stam van die onderstreepte woord neer. 25. Plakkate is ontwerp om die Bokke se oorwinning te vier. Gebruik die onderstreepte woord se homofoon in n sin sodat die betekenis duidelik sal blyk 26. Die Springbokke is n span wat nie maklik skrik nie. Vorm n sterk verlede deelwoord van die onderstreepte bysin en gebruik dit in n volsin as n byvoeglike naamwoord. 27. Skryf die korrekte vorm van die woord tussen hakies neer. Ford se supermodelle is van die (ambisie) meisies in die wêreld. 28. Verskaf die meervoudsvorm vir die onderstreepte woord. Die MX-5 is beslis nie n ryding wat in die garage geparkeer moet staan nie. 29. Verklaar die betekenis van die premorfeem (voorvoegsel) in die onderstreepte woord. Die MX-5 se kompakte bou moet jou onder geen wanindruk laat verkeer nie. 30. Watter woordsoort is die woord mooi in die sin : Loop mooi? 31. Gebuik die woord loop as n selfstandige naamwoord in n sin.

18 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 18 Woordeboekgebruik 32. Lees die volgende uittreksel uit die HAT (2000) en beantwoord die vrae: Be stem ming s.nw. (-e, -s) 1 Lot, beskikking: Die bestemming van n mens. 2 Doel van n reis: Jou bestemming bereik Skryf neer die lettergreep wat by die uitspraak van die woord beklemtoon moet word As watter woordsoort word bestemming iin die leesstuk gebruik? Vaste uitdrukkings 33. Skryf die uitdrukking neer wat die teenoorgestelde beteken as gekant teen in raam 1. Die antwoord begin met: ten... SINNE 1. Skryf in die LYDENDE VORM: 1.1 Dis hierdie soort mense wat ons inspireer om Afrikaans te ondersteun. 1.3 Een van hulle het die agterste ruit gebreek. 1.4 Die wenspan het laat in die tweede helfte twee doele in die Gunners se doelhok gebêre. 1.5 Amptenare het oral in die ruskamp karkasse opgetel. 1.6 Ons sal vyfhonderd Chicky Meals aan die Nelson Mandela Kinderfonds skenk. 1.7 Kurt Darren het dié liedjie met oorgawe gesing. 2. Skryf in die ONTKENNENDE VORM: 2.1 Dit lyk of vreemde goed altyd met volstruise gebeur. 2.2 Ons was reeds flou. 2.3 Het jy al ooit so n vrot verskoning gehoor? 2.4 Hy slaap nog. [Onthou: dubbele ontkenning; vraag bly n vraag; leer woorde wat verander] 3. Skryf in die INDIREKTE REDE: 3.1 "Ek dink ook my span is talentvol, " sê Ross. 3.2 Anne sê: Ek gaan vandag hard leer. 3.3 Juffrou vra vir die Graad 12-klas: Het julle gister se vraestel geniet? 3.4 Melissa het gevra: Dink julle regtig die onderwysers sal vandag hersiening doen en dan nie die goed in die eksamen vra nie? 3.5 Flo sê: Ek dink my man het gister iets gesien waarvan ek sal hou.

19 LENTESKOOL 2011/ AFRHT SINSUITBREIDING: 4.1 Brei die onderstaande sinne uit deur n bywoordelike bepaling by elk te voeg: Ek het n nuwe wasmasjien nodig Dit lyk nie na 'n bekende virus wat die vlermuise aangeval het nie Die Pous moet gips dra. 4.2 Brei die onderstaande sinne uit tot samegestelde sinne deur by elk n bywoordelike bysin te voeg: Prins William en Kate Middleton se verhouding is verbreek Hy moes n noodlanding uitvoer Menseredders het twee vakansiegangers uit die see gered 4.3 Brei die onderstaande sinne uit deur n byvoeglike bepaling by elke onderwerp te voeg: Die boek moet nie gepubliseer word nie Honderde huise word vir dwelmhandel gebruik. 4.4 Brei die onderstaande sinne uit tot samegestelde sinne deur by elk n byvoeglike bysin te voeg: Ons was 17 onervare ryers Cleopatra is slim In Zimbabwe verdien plaasarbeiders meer geld as onderwysers. 5. Identifiseer die onderwerp en die voorwerp van die onderstaande sin: Hy en sy vriende braai vleis en wors. 6. Skryf die sin Maar dis nie waar u drome geëindig het nie oor in die vraende wyse. 7. Identifiseer die onderstreepte bysin: Wat om die draai op ons wag, klink na n hoofstuk uit n sprokie. [Antwoord = Onderwerpsin; Die sinsdeel beantwoord die vraag WAT klink na n hoofstuk uit n sprokie? In hierdie vraag is die woord WAT die onderwerp. Die woorde wat om die draai op ons wag pas perfek in die plek van die woord WAT in die vraag, daarom word dit n onderwerpsin genoem.] KRITIESE TAALBEWUSTHEID 1. Verduidelik die stereotipering in bostaande grappie.

20 LENTESKOOL 2011/ AFRHT Ma: Jy het nie eers aan jou kos geraak nie, Dennis. Dennis: Ek wil juis nie daaraan raak nie! 2.1 Wat is die denotasie van raak aan? 2.2 Watter konnotasie heg die ma aan aan jou kos geraak? 2.3 Verwys Dennis se antwoord na die konnotasie of die denotasie van die woorde daaraan raak? MINIMUMVEREISTES VIR DIE VOORBEREIDING VAN VRAESTEL EEN Ek het JA NEE die konsepte by Leesbegrip geleer en daarna een leesbegripoefening uitgewerk en nagesien. die aspekte by die spotprent en advertensie geleer en daarna een vraag oor elk uitgewerk en nagesien. een opsomming uitgewerk en nagesien. die teorie by Taal in konteks geleer. een volledige Vraag 3 uitgewerk en nagesien

21 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 21 ANTWOORDE: VRAESTEL 1 Begripstoets: AFDELINGS A EN B Antwoord Deur sy spraakprobleem het hy sy menslikheid geopenbaar, (maar tog altyd waardig sy man gestaan.) Bertie het blou bloed gehad (was van adellike afkoms) en dit het vereis dat mense wat in sy nabyheid kom nie te eie moet raak nie. 1.3 Logue se medemenslikheid en reguit blik (kyk) Die toneelspel/ karakteruitbeelding Rush vertolk hierdie soort rol baie maklik/ sonder inspanning/ moeite. 1 Firth se vertolking van die karakter Bertie raak die kyker aan/ is 1.6 treffend/ is aangrypend (Nie n idioom in die plek van is dadelik in jou hart nie.) 1.7 al hou jy nie van /gee jy nie om vir/ steur jy jou nie aan/ die Britte en hul beheptheid met koninklikes nie. (Enigeen) 1.8 Die naam van die uitgewer /die prys (Enigeen). Punt 1.9 Alle lewenstories is nie ewe interessant nie Die stories word in die regte tempo vertel en die vertelwerk is goed Mening. Die skrywer gebruik die woord waarskynlik Behalwe die briewe en dagboekinskrywings is ander bronne ook gebruik om die boek te skryf. OF Die boek is nie net op briewe en dagboekinskrywings gegrond nie. (Enigeen) Die Britte wys nie graag emosie nie/ is feitlik emosieloos. (in dié trant) die boek en die film (Moet beide skryf vir een punt) sonder enige kwalifikasies

22 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 22 Advertensie 1.16 (ATKV) Vakansieoorde/vakansies/ATKV oorde Dit kan beteken R400 vir al vyf aande tesaam of R400 vir elk van die vyf aande (dus R2000) kleredrag en liggaamshouding Dit versterk die informele, ontspanne atmosfeer van die advertensie Die wit hekkie/ afskorting/muurtjie (in die voorgrond) 1 Dit impliseer dat dit die man en vrou/ die gesin se woorde is OF 1.21 Dit dra die woorde oor asof dit deur die ouers/ man en vrou/ een van die gesinslede gesê is Bekostigbare/goedkoop 1 Opsomming: Metropool-Noord 1. Wees gereeld aktief. 2. Skep vasgestelde tye vir sport of oefen. 3. As jy nie aan sport deelneem nie, klim trappe of ry fiets. 4. Sport moet by jou alledaagse aktiwiteite inpas. 5. Kies sportsoorte wat nie nadelig vir jou gaan wees nie. 6. Indien jy ouer as 35 is moet jy jou eers deur n dokter fiks laat verklaar. 7. Kies n sportsoort waarvan jy hou en afwisseling in jou lewe gaan bring. [68 woorde] Sorg dat jy gereeld aktief is. Jy moet vasgestelde tye vir sport of oefen skep. Klim trappe of ry fiets as jy nie aan sport deelneem nie. Jou gekose sportsoort moet by jou alledaagse aktiwiteite inpas. Jy moet n sportsoort kies wat nie nadelig vir jou gaan wees nie. Indien jy ouer as 35 is, moet jy jou eers deur jou dokter fiks laat verklaar. Kies n sportsoort waarvan jy hou en wat afwisseling in jou lewe gaan bring. [78 woorde] Opsomming: Gauteng Dr. Gerhard Verdoorn het ʼn groot liefde vir aasvoëls. Hy ken die aasvoëls goed en het hulle 7 jaar elke naweek bestudeer. Hy het ʼn doktorsgraad in organiese chemie aan die RAU verwerf en het ook in Israel gestudeer. Hy glo dat plaagdoders misbruik word en dat dit ʼn geweldige uitwerking op die natuur het. Hy beskou die onwettige doodmaak van wilde diere as moord en dus ʼn strafbare misdryf. Dit is onregverdig dat diegene wat diere doodmaak, skotvry loskom. Feite 1. Dr. Gerhard Verdoorn het ʼn groot liefde vir aasvoëls 2. Hy ken die aasvoëls goed en het hulle 7 jaar elke naweek bestudeer. 3. Hy het ʼn doktorsgraad in organiese chemie. 4. Hy het ook in Israel verder gaan studeer. 5. Hy glo dat plaagdoders misbruik word en dat mense onkundig is. 6. Die misbruik van plaagdoders het ʼn geweldige uitwerking op die natuur. 7. Hy beskou die onwettige doodmaak van wilde diere as moord en die skuldiges behoort gestraf te word.

23 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 23 VRAESTEL 2 Kom ons kyk hoeveel vrae jy moet beantwoord VRAAG- NOMMER GETAL VRAE WAT BEANTWOORD MOET WORD. AFDELING A: Gedigte (Voorgeskrewe Gedigte) A: Gedigte (Ongesiene Gedig) B: Roman (Opstel- of konteksvraag) C: Drama (Opstel- of konteksvraag) MERK LET WEL: Beantwoord EEN OPSTELVRAAG en EEN KONTEKSTUELE VRAAG uit Afdeling B en C OOR DIE WERKE WAT JY IN DIE KLAS BEHANDEL HET. *LET WEL: Beantwoord EEN OPSTELVRAAG en EEN KONTEKSTUELE VRAAG uit Afdeling B en C OOR DIE WERKE WAT JY IN DIE KLAS BEHANDEL HET. AFDELING A: GEDIGTE Maak seker dat jy die ontledings, klasaantekeninge, vrae en antwoorde van al die gedigte deeglik verstaan. Jy moet by elke gedig weet: WAT die digter wil sê, d.w.s. wat die inhoud van die gedig beteken en ook WAARMEE die digter die boodskap oordra, d.w.s watter verstegniese middele in die gedig gebruik word. Verstegniese middele verwys na die tegniese aspekte van die gedig. Dit sluit in: o leestekens (kommas, kommapunte, beletseltekens/ ellips (...), uitroeptekens, ens.) o beeldspraak (vergelyking, metafoor, personifikasie) o stylfigure (herhaling, polisindeton, sinekdogee) o Tipografie (hoe die gedigteks op die blad gedruk is) o Rym {eindrym, binnerym (alliterasie & assonansie) Jy moet nie net die verstegniese middel kan identifiseer nie, maar ook die funksie daarvan kan aantoon, bv. die funksie van alliterasie, inversie, ens. Beeldspraak en stylfigure Herhaling: Geld verloor, iets verloor; Goeie naam verloor, baie verloor; Karakter verloor, alles verloor. Polisindeton: Ons het gesing en gedans en gelag en gespeel. Sinekdogee: Gee ons vandag ons daaglikse brood. Binnerym: Alliterasie (herhaling van medeklinkers) Bv. Langsamerhand, geruisloos skuif die vlek van skadu en verklein die sekelboog/van son...

24 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 24 Assonansie (herhaling van klinkers), bv. laat alles val wat pronk en sieraad was Voorbeeldvrae oor verstegniese middele: Hoe noem ons n strofe wat uit 2/ 3/ 4 reëls bestaan? (= koeplet/ tersine/ kwatryn. Jy moet hierdie woorde korrek spel!) Wat is die funksie van die dubbelpunt in reël x? (= Dit dui aan dat n verduideliking van y volg) Benoem die rymskema (= Kruisrym/paarrym/ omarmende rym/ gebroke rym. benoem beteken jy moet die naam van die rymskema verskaf, nie aa/bb ens. nie) Wenke vir hersiening Neem afskrifte van die gedigte wat gedurende die jaar in vraestelle voorgekom het Nadat jy ALLES omtrent n gedig geleer het, maak jy dan op hierdie skoon weergawe kantaantekeninge van alles wat van belang is omtrent die gedig. Begin by die titel en werk tot by die laaste reël. Vergelyk wat jy geskryf het met dit wat in die klasaantekeninge, die bloemlesing en ander studiegidse staan. Jy kan ook die gedigte met n maat bespreek. Teken die volgende tabel op n dubbelfolio oor en voltooi die inligting vir al 15 gedigte: Agtergrond en titel (betekenis) Spreker(s) en aangesprokene Inhoud ( storie ) Bou (uiterlik en innerlik) Woordbetekenis Rym Beeldspraak en stylfigure Leestekens Tema/boodskap Gedig 1 Gedig 2

25 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 25 AFDELINGS B & C (ROMAN EN DRAMA) KEN JY DIE INHOUD VAN DIE ROMAN EN DRAMA WAT JULLE BESTUDEER HET? Gebruik die volgende metodes om jou kennis te bepaal: Kopkaarte van karakters/ verhoudings/ ruimtes/ gebeure/ temas/ motiewe /opstelvrae Visuele voorstellings: teken kernepisodes/-tonele Kettingvertelling Rolspeel tonele uit roman/ drama Aanhalings/ uitsprake: Wie? Met wie? Wanneer? Betekenis? Alfabet-speletjie: Die kwart-voor-sewe-lelie en Manaka: Skryf neer die name van die karakters wat met die letters A, B, C ens. begin. Langsaan skryf jy n sin of twee oor hul verwantskap/ verhouding met die hoofkarakter. Vatmaar: Skryf neer die name van die karakters wat met die letters A, B, C ens. begin. Langsaan skryf jy n sin of twee oor elkeen se rol in die nedersetting en hoe hulle met die belangrikste temas skakel. Assosiasie-speletjie: Aan watter inhoud van die roman of drama laat die volgende woorde jou dink? Lelie: hond; baba; gif; taxi; tandpyn; horlosie NY Billy Joe taxi? Kyk nou of jy dieselfde met die ander woorde kan doen. Vatmaar: diamant; verpleegster; Griekwa; oorlog Map: duikweg; stom; oefen; bende - tronk... Mis: vlieë; groen; wit; hond duikweg? mis - venster - kêrel... vlieë?

26 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 26 Literêre aspekte Om n vraag oor die roman/ drama te beantwoord, moet jy onder andere die volgende ken: die INHOUD van die boek. Lees dus die hele boek deur; nie net tot by bladsy 36 nie! die KARAKTERS, hul KARAKTEREIENSKAPPE en watter VERHOUDINGS hulle met mekaar het. Jy moet ook weet of die karakters ONTWIKKEL/groei en indien wel, hoe hulle ontwikkel/ groei. Ook moet jy die GEBEURE ken, veral wat die OORSAAK en die GEVOLG van gebeure is. die TEMA en BOODSKAP KONFLIK (innerlik/ uiterlik) gevalle van IRONIE, DRAMATIESE IRONIE die VERBAND wat gebeure of karakters se uitsprake MET DIE TEMA toon die soort VERTELLER en die VOORDELE van hierdie soort verteller (nie by die drama nie) die TYD en RUIMTE (milieu/agtegrond) van die gebeure Vir die drama, kom die volgende aspek by: die DRAMATIESE DOELSTELLING van uitsprake, neweteks of gebeure (Voorbeeldvraag oor Map: Wat is die dramatiese doelstelling van die verwysing na Antie Grootmeise se oë wat rek? = bv. Dit dui spanning aan/ verhoog die spanning.) Die FASES/ STADIA in die drama (eksposisie; motoriese moment; ontwikkeling/verwikkeling; krisis; klimaks; ontknoping/afwikkeling. Onthou dit as: e m o k k o) DIE KONTEKSTUELE VRAAG By die kontekstuele vraag word een of meer uittreksel(s) uit die roman of drama gegee. Vrae kan dan gestel word oor: gebeure wat vóór sowel as ná dié in die uittreksel plaasgevind het gebeure wat in die uittreksel plaasvind en gebeure wat ná dié in die uittreksel plaasvind die tema, titel, verteller en ironie die karaktereienskappe wat sommige karakters volgens die uittreksel openbaar die betekenis van woorde in die uittreksel Om die kontekstuele vraag te beantwoord, moet jy dus n deeglike begrip van die inhoud van die hele roman/ drama hê. Jy moet ook die verband tussen gebeure verstaan, byvoorbeeld wat is die oorsaak en wat is die gevolg van die optrede van n bepaalde karakter. ONTHOU: Dit is NIE n begripstoets nie; alle antwoorde is dus nie in die uittreksel nie. Let op die puntetoekenning by elke vraag om die lengte van die antwoord te bepaal.

27 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 27 Wenk om vir die Kontekstuele vraag voor te berei: (Die veronderstelling is dat jy die inhoud baie goed ken) Kies enige bladsy in die boek. Maak kantaantekeninge by elke sin op daardie bladsy (as die skool dit toelaat!) Byvoorbeeld: woordbetekenis; karaktereienskappe wat (uit dialoog en optrede) afgelei kan word; ironiese betekenis van woorde; oorsaak en gevolg; tema; titel; simboliese betekenis; kontraste; verteller; ruimte; terugflitse; vooruitwysings, ens. Vergelyk jou kantaantekeninge agterna met die inligting in die leesgids en ander studiemateriaal wat julle gedurende die jaar gebruik het. DIE OPSTELVRAAG 1. Die opstelvraag is n verklarende of argumenterende opstel. Die veronderstelling is dat jy oor al die feite/ inhoudskennis beskik. Daarom moet jy seker maak dat jy die inhoud van die roman of drama deeglik ken en verstaan. 2. Dit help soms om n lys te maak van alle inligting in die teks wat met n sekere tema verband hou. Jy kan byvoorbeeld n lys aanhalings/bladsyverwysings hê oor: Iris se verhoudings (met werklike mense) (Lelie) Die tema van kommunikasie (Lelie) Baas se verhoudings in Barotseland (Manaka) Die tema van Christenskap (Manaka) Die rolle van karakters soos Oom Chai en Tant Wonnie (Vatmaar) Die tema van onskuldige lyding (Vatmaar) LET WEL: HIERDIE IS MAAR ENKELE VOORBEELDE. DIE MOONTLIKHEDE IS LEGIO DAAROM MOET JY DIE INHOUD GOED KEN! 3. Soos enige ander opstel, vereis die opstelvraag ook deeglike beplanning. In die eksamen is daar genoeg tyd vir beplanning. 3.1 Lees die opdrag deeglik deur. Voorbeeld: Bespreek en evalueer die nedersetting Vatmaar as toevlug deur te verwys na: Sus Bet en Oom Flip Norman van der Westhuizen 3.2 Onderstreep die kernwoorde in die opdrag. Voorbeeld: bespreek; evalueer, toevlug; Sus Bet en Oom Flip; Norman van der Westhuizen 3.3 Teken n kopkaart ( mind map ) van die inligting wat jy oor elk van die kernwoorde het. (Jy hét immers die boek gelees!) 3.4 Onthou: n opstel moet n inleiding, n liggaam en n slot hê. n Gepaste, korrekte aanhaling werk baie goed as inleiding en/of as slot. 3.5 Rangskik jou inligting in logies-opeenvolgende paragrawe. 4. Skryf in goed-geformuleerde sinne. Moenie niksseggende sinne skryf nie. Sulke sinne toon dat jy nie oor genoeg feite-kennis beskik nie. 5. Waak teen die blote herskryf van n geblikte vraag n vraag wat jy gedurende die jaar uitgewerk het. Dit kan gebeur dat die eksaminator die vraag vanuit n ander hoek stel as hoe jy dit uitgewerk het. 6. Moenie subopskrifte in jou opstel gebruik nie, selfs al verskaf die vraestel riglyne by elke vraag. 7. Sorg dat jy die name van die karakters korrek spel. 8. Gepaste en korrekte aanhalings uit die Voorgeskrewe werk kan die waarde van jou opstel verhoog. 9. Onthou: die WAT (inhoud) sowel as die HOE (taal en styl) van jou opstelvraag is belangrik

28 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 28 Die kwart-voor-sewe-lelie Voorbeelde van kontekstuele vrae: (Sorg dat jy die betekenis van die vetgedrukte woorde ken) Verduidelik hoe Iris haar lewensfilosofie aan die blomnaam koppel. Watter kontrasterende siening het Peter en Iris aan die naam Iris geheg? Wanneer het Iris vir die eerste keer persoonlik met die Engel kennis gemaak? Die leser maak vir die eerste keer in die motto van die boek met die Engel kennis. Watter belangrike leesriglyn bied die motto vir die leser? Die Engel het Iris by ʼn ander geleentheid gehelp om tot insig te kom met betrekking tot haar lewensfilosofie en naam. Wat is hierdie insig waartoe Iris gekom het? Verduidelik watter uitwerking Iris se naam op die res van haar lewe gehad het. Voorbeelde van opstelvrae: Verduidelik kortliks hoe jy elk van die volgende vrae in die eksamen sou aanpak. 1. Skryf n opstel van woorde waarin jy die rol van die Engel in Iris se lewe en karakterontwikkeling bespreek. Konsentreer in jou aanbieding op die volgende punte: die Engel se belangrikste funksie in haar daaglikse omgang met hom konflikte tussen die Engel en Iris die Engel in sy raadgewende hoedanigheid Peter se mening oor die Engel Iris as ronde karakter. 2. In hierdie roman blyk dit dat Iris aanvanklik as ʼn buitestander beskou kan word. Bespreek hierdie stelling in ʼn goed gestruktureerde opstel van woorde en verwys na die volgende in jou antwoord: Gee ʼn omskrywing van wat ʼn buitestander is en hoe dit op Iris van toepassing is. Iris se geboorte en haar lewe in die gesin dra tot haar buitestanderskap by. Iris se buitestanderskap lei tot die skep van haar fantasie-wêreld. Iris ondergaan groei/ontwikkeling van onbetrokkene na betrokkene en hef so haar buitestanderskap op 3. Bespreek die veranderinge wat in Iris se karakter plaasvind. Toon aan watter eienskappe sy aan die begin van die roman opnebaar; verwys na haar andersheid Dui aan hoe sy t.o.v. hierdie eienskappe verander Verduidelik die groei t.o.v. o Die aanvaarding van haar naam o Fantasiewêreld o Belewing van die werklikheid o Verantwoordelikheid van die Engel o Verhouding met haar susters o Verhouding met Peter

29 LENTESKOOL 2011/ AFRHT 29 VATMAAR BELANGRIK VIR KONTEKSTUELE VRAE Vatmaar as episodiese roman Soort verteller(s) en voordele/ nadele Konteks van gebeure in uittreksel Temas: Liefde sonder grense; Onskuldige lyding; Vatmaar as toevlug; Diskriminasie en uitbuiting; vat/ steel/ besitreg Verband wat karakters se optrede en dialoog met tema(s) toon Karaktertrekke soos dit uit uittreksel afgelei kan word Verhoudings tussen karakters Titel Rolle van: Ta Vuurmaak, Oom Chai, Oupa Lewies; Sus Bet, Oom Flip, Tant Wonnie; Kenny en Kaaitjie; Die witmense (Swartz; Steenkamp; Bosman; De Bruin) Ontstaan van nedersetting Die traandruppel uit die oog wat lewendag is, maar nie kan sien nie Die geheim van die Pen-graf Oefenteks 1: bl. 157 vanaf Go to the post office... tot by... en ry weg. 1. Plaas die gebeure in konteks van die roman 2. Watter karaktertrek van Suzan kan uit die uiitreksel afgelei word? Motiveer jou antwoord. 3. Hoe kontrasteer Kenneth se agtergrond met dié van Suzan en Kaaitjie? 4. Hierdie fietsrit kan as n vooruitwysing na die slot van die roman beskou word. Verduidelik. Oefenteks 2: bl. 191 vanaf Hy het nog nie die storie van die hofsaak gehoor nie... tot by... van sy suster Sannah se trommel gedra. 1. Mevrou Moeler 1.1 Tant Wonnie was nie wettiglik Mevrou Müller nie. Verduidelik. 1.2 Verduidelik hoe die hof haar eer herstel het. 2. Watter ooreenkoms is daar tussen Tant Wonnie en Sannah Vosloo? 3. Hoe skakel reëls 9 10 in die uittreksel met die tema van onskuldige lyding? 4. Waarom het Tant Wonnie geen beloning van Piet de Bruin ontvang nie? Oefenteks 3: bl. 269 vanaf Sy is langs die Pen-graf begrawe. tot by Dit is net Kaaitjie wat gesterf het. 1. Hoe het Kaaitjie gesterf? 2. Wie is in die Pen-graf begrawe? 3. Wat was die geheim van die Pen-graf waarna deurlopend in die roman verwys word? 4. en dit was nie lank voor die Ster-van-Bethlehem oor altwee grafte geblom en dit een gemaak het nie. Verduidelik die simboliek in hierdie aanhaling.