NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 12

Transcription

1 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 12 VISUELE KUNSTE V1 FEBRUARIE/MAART 2009 MEMORANDUM LEERUITKOMS 4: Visuele kultuurstudies AS: 1, 2, 3, 4, 5 PUNTE: 100 Hierdie memorandum bestaan uit 28 bladsye.

2 Visuele Kunste/V1 2 DoE/Febr. Maart 2009 INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die volgende instruksies noukeurig voordat daar begin nagesien word Hierdie vraestel bestaan uit 'n totaal van TIEN vrae. Leerders moet enige VYF vrae beantwoord vir 'n totaal van 100 punte. Dit is BAIE BELANGRIK dat voorsiening gemaak word vir die leerder in baie gevalle. Leerders moet krediet ontvang vir die gee van hul eie menings en idees in antwoorde. Krediet moet ook aan laterale denke gegee word. MAAR dit is ook belangrik dat argumente en stellings goed beredeneerd is en gemotiveer word deur verwysings na spesifieke faktore. Vrae en onderafdelings moet duidelik en korrek genommer wees. Inligting en kunswerke bespreek in een vraag, mag NIE weer krediet kry as dit herhaal word in 'n ander vraag NIE, maar kruisverwysings tussen kunswerke is geldig. Leerders moet waar van toepassing die name van kunstenaars en titels van elke kunswerk genoem, gee. Leerders mag beide twee- en driedimensionele kunswerke in enige vraag bespreek waar van toepassing. Onthou dat baie leerders hierdie voorbeelde sal bespreek,sonder dat hulle dit al ooit gesien het. Ons kan daarom nie feitelike, akademiese inligting verwag nie. Hulle moet neem uit hul eie ervarings, kulture en interpretasie van kunswerke, binne die konteks van die vraag. Daarom moet merkers buigbaar wees en 'n oop gemoed hê in die merkproses. ALGEMENE INLIGTING VIR MERKERS Hierdie merkmemorandum moet dien beide as 'n riglyn vir merkers en 'n onderrigmiddel. Daarom is die memorandum vir sekere vrae in groter diepte sodat die inligting as 'n onderrigmiddel gebruik kan word. Ander dele is slegs 'n voorgestelde gids. Merkers word aangemoedig om leerders te beloon vir dit wat hulle weet, eerder as om hulle te straf vir dit wat hulle nie weet nie. Alhoewel die inligting vir die vrae puntsgewys gegee word, moet leerders in opstel-/paragraafformaat skryf en hul inligting op 'n holistiese wyse bespreek. Leerders moet alle vrae in VOLSINNE of PARAGRAWE beantwoord, waar van toepassing. Puntsgewyse antwoorde kan nie volpunte behaal nie. Merkers moet verwys na die Visuele Kuns VAG-dokument se matriks vir 'n gids om die vlakke van prestasie te bepaal.

3 Visuele Kunste/V1 3 DoE/Febr. Maart 2009 ASSESSMENT of learners' ability to analyse and respond to examples of visual culture ACHIEVEMENT RATING CODE 7 Outstanding % LEARNING OUTCOME 4: VISUAL CULTURE STUDIES Demonstrates exceptional ability to respond to and analyse art works in relation to their cultural, social, political and historical contexts. Shows outstanding ability in the use of appropriate visual arts terminology. Demonstrates extremely well-developed writing and research skills in the study of art. Shows exceptional insight and understanding and uses divergent approaches. 6 Meritorious 70-79% 5 Substantial 60-69% 4 Moderate 50-59% 3 Adequate 40-49% 2 Elementary 30-39% 1 Not achieved 0-29% Demonstrates a well-developed ability to respond to and analyse art works in relation to their cultural, social, political and historical contexts. Shows excellent ability in the use of appropriate visual arts terminology. Demonstrates highly developed writing and research skills in the study of art. Shows excellent insight and understanding. Demonstrates substantial ability to respond to and analyse art works in relation to their cultural, social, political and historical contexts. Shows substantial competence in the use of appropriate visual arts terminology. Demonstrates well-developed writing and research skills in the study of art. Shows a good level of insight and understanding. Demonstrates moderate ability to respond to and analyse art works in relation to their cultural, social, political and historical contexts. Shows moderate competence in the use of appropriate visual arts terminology. Demonstrates competent writing and research skills in the study of art Shows a fair level of insight and understanding. Demonstrates adequate ability to respond to and analyse art works in relation to their cultural, social, political and historical contexts. Shows adequate competence in the use of appropriate visual arts terminology. Demonstrates adequate writing and research skills in the study of art. Demonstrates only basic ability to respond to and analyse art works in relation to their cultural, social, political and historical contexts. Shows little ability in the use of appropriate visual arts terminology. Demonstrates basic writing and research skills in the study of art. Demonstrates little or no ability to respond to and analyse art works in relation to their cultural, social, political and historical contexts. Shows extremely limited ability in the use of appropriate visual arts terminology. Demonstrates limited writing and research skills in the study of art. Shows little or no understanding or insight.

4 Visuele Kunste/V1 4 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 1: DIE OPKOMENDE STEM VAN SWART KUNS IN DIE 1950's EN 1960's 1.1 Leerders moet die visuele bronne in Fig. 1a, 1b bestudeer om te analiseer hoe hierdie twee kunstenaars beelde uit die alledaagse lewe in hulle werke gebruik het. Die volgende moet ingesluit word: Beide George Pemba en Peter Clarke was deel van die opkomende stem van swart kunstenaars in die 1950's. Ander Invloede: Kuns van Afrika, Post Impressionisme, Ekspressionisme en Skool van Parys, ens. ONDERWERP: In figuur 1a: Die kunstenaar het 'n vroulike figuur geskilder wat besig is om te dans tydens ʼn sosiale samekoms in 'n geslote plek. Daar is dames in die lokaal/huis/kamer wat besig is om hande te klap. ʼn Manlike figuur word gewys op die linkerkant van die skildery met sy rug na ons. Op die regterkant van die skildery kyk twee klein seuntjies deur die venster. Pemba het uit sy omgewing geskilder, veral portrette van plaaslike inwoners. Hierdie portrette openbaar 'n uitsonderlike begrip vir sy model. Dit bied 'n insig in tradisionele leefwyses en deur hul realisme dien dit ook as 'n rekord van die tyd. In sy portrette reflekteer Pemba ook psigologiese insig en 'n begrip van persoonlikheid. Figuur 1b: Daar is ʼn meer uitgebeelde fokus op die doel van die lewe. Al vyf kinders is uitgebeeld terwyl hulle boeke en tasse op hulle kop of rug skool toe dra. Die moeilike pad/weg tot onderwys is uitgebeeld as 'n kruisiging en pynlik, daarom is daar doringbosse op die pad. Altwee kunswerke is figuurlik, maar een wys pyn en die ander plesier in die vorm van die beelde van gebeure. FORMELE KUNSELEMENTE: In Fig.1a is KLEUR met 'n gevoel van vreugde en opgewondenheid gebruik. Pemba het arbitrêre kleure eerder as lokale kleur gebruik (soos geel en pers, oranje, ens.]. Verf was losweg aangewend wat 'gestural' en ekspressiewe merke geskep het, daar is ʼn pers muur in die agtergrond. Die dansende sentrale figuur is uitgebeeld as dominant met 'n helder gloed om haar. Beweging is uitgebeeld deur die swaaiende krale in die lug. In figuur 1b is die houtsneemerke gestileerd en simplisties. Clarke maak gebruik van presiese, skoon lyne. Sy kleur is neutraal. STYLE EN TEGNIEKE: In Figuur 1a Pemba maak van olieverf gebruik. In figuur 1b maak Clarke gebuik van houtsnee. In figuur 1a maak die kunstenaar gebruik van verfaanwending wat ekspressionisties is en daar is ʼn los aanwending van verf. In Figuur 1b: die houtsnee se lyne is simplisties en gestileerd.

5 Visuele Kunste/V1 5 DoE/Febr. Maart 2009 KONSEPTE/IDEES VAN DIE KUNSTENAAR/S: In figuur 1a beeld die kunstenaar 'n vrolike ontspanne atmosfeer uit. Dit was eintlik 'n luukse ervaring vir daardie tyd omdat apartheid toe nog geheers het. Die mense lyk of hulle geen bekommernis het nie. In figuur 1b loop vyf kinders deur 'n digte doringbos. Die kunstenaar probeer om te sê dat onderwys in die verlede nie ʼn luukse ervaring was nie, en kinders het baie fisiese en emosionele probleme ervaar om opvoeding te kry. (10) 1.2 Leerders moet in 'n opstel (EEN bladsy) enige ander TWEE werke deur enige ander kunstenaar/kunstenaars wat hulle bestudeer het, bespreek wie se werk deur die alledaagse lewe geïnspireer is. Hulle moet die volgende inligting insluit: Naam van kunstenaar en titels van kunswerke Inspirasies en invloede op die werke Gebruik van formele kunselemente in die werke Temas en boodskappe Leerders kan die volgende Afrika-kunstenaars noem: Gerard Bhengu, Peter Clarke, Ernest Mancoba, Gladys Mgudlandlu, George Pemba, Gerard Sekoto, Michael Zondi, ens. Europese verbande: Kuns van Afrika, Post Impressionisme, Ekspressionisme, Skool van Parys, ens. (10) [20]

6 Visuele Kunste/V1 6 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 2: SOEKE NA 'N AFRIKA-IDENTITEIT IN SUID-AFRIKAANSE KUNS SEDERT Leerders moet 'n paragraaf skryf wat die volgende insluit: Verskille en/of ooreenkomste in die komposisies: In figuur 2a en 2b beeld kunstenaars Stern en Nolde figure uit wat besig is om te kommunikeer. Fig 2a: Twee klein dogterjies is geskilder in die middelgrond, daar is ʼn indikasie van ʼn agtergrond in die vorm van die gordyne. Fig 2a: Diepte is uitgebeeld in die gebruik van die lemoene/stillewe in die voorgrond. Fig 2b: Figure domineer die voorgrond en middelgrond en daar is geen verskille tussen die figure en die agtergrond nie. Daar is ʼn gedeeltelike oorvleueling van die figure en dit skep die idee van volheid. Hantering van ruimte, kleur en komposisie van vorm Figure 1a en 1b word gebruik gemaak van simplistiese tekstuur, tonale nuanses en impasto-merke. Die kleurgebruik is dubbelsinnig. Warm toonwaardes is te sien in die helder rooie, oranje en vleestinte van die figure. Koeler kleure kan gesien word in die bloue van die drapering in Fig. 2a en die wynglas in Fig. 2b. Dit is moontlik dat daar 'n geestelike simbolisering is. Die leerder kan krediet kry as hy/sy noem dat Fauvisme 'n groot invloed op Stern se werk was die gebruik van ekspressiewe kleur. Daar is ʼn energie in die gebruik van kleur, vorm, lyn, toonwaarde en tekstuur. Die invloede van Kubisme is duidelik in die plat, vlak en gefragmenteerde spasie. In figuur 2b is ʼn verstrengeling van vorm en dit skep die gevoel dat geen verskil tussen die voorgrond en die agtergrond is nie. Om ʼn dubbelsinnige plat spasie te skep is die figure geïntegreerd met die agtergrond. In altwee oileverfskilderye is die figure simplisties en verwronge. In figuur 2b is die gelaatstrekke vereenvoudig. Die idee van ʼn persoon is geskep in plaas van ʼn realistiese uitbeelding van ʼn figuur. Herhaling van soortgelyke vorms kan gesien word in al twee skilderye. In figuur 2a is sterk gebruik van omlyning. Gekurfde lyn kan gesien word in altwee figure.

7 Visuele Kunste/V1 7 DoE/Febr. Maart 2009 Styl/Tegniek Stern and Nolde maak gebruik van olieverf op doek. Gekontroleerde skildermerke kan gesien word in figuur 2a. In Figuur 2b is die kwashale meer ekspressief en los. 2.2 Onderwerp en betekenis van die kunswerke In figuur 2a en 2b is die portrette uitgebeeld as hartseer en swaarmoedig. Figuur 2a and 2b is uitgebeeld as onrealisties, anatomies inkorrek met min realisme. Hulle koppe is gesak met toe oë. Die boodskap in figuur 2a is een van onskuld en die boodskap in Figuur 2b is meer spiritueel en daarom ook die titel, 'Die Laaste Avondmaal'. Leerders moet 'n kort opstel (ten minste EEN bladsy) skryf waarin hulle die werke van enige TWEE plaaslike of Internasionale kunstenaars wat hulle bestudeer het, moet bespreek. Hulle moet die volgende inligting insluit. Naam van die kunstenaar Titel/s van enige kunswerk(e) wat bespreek is Relevansie van die kunswerke o Inspirasie en invloede op die werk o Gebruik van formele kunselemente o Onderwerpe/Temas en boodskappe wat oorgedra word om sodoende die idee van 'n eie identiteit te skep. o Plaaslike kunstenaars: Irma Stern, Walter Battiss, Cecil Skotnes, Sydney Kumalo, Alexis Preller, Helen Sebidi, Mary Stainbank, Edoardo Villa o Internasionale/Afrika-kunstenaars: San Rock, Afrika-kuns, Ndebele argitektuur en muurversiering, Duitse Ekspressionisme en Kubisme. (10) (10) [20]

8 Visuele Kunste/V1 8 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 3: KUNS EN POLITIEK WEERSTANDSKUNS ('RESISTANCE ART') 3.1 Leerders moet aandui of hulle met die stelling saamstem of nie. Hulle moet 'n opstel skryf met verwysing na die afbeeldings in Fig 3a - 3c. Dit moet ten minste EEN bladsy lank wees. Leerders moet hul standpunt staaf deur die volgende te bespreek: Beeldgebruik: Die beelde getuig van 'n weerstand teen mag en oorlog. In Fig 3a is die dominante figuur 'n kat-agtige figuur wat krag/mag en dominansie voorstel. In Fig. 3b word 'n politieke figuur uitgebeeld. Die tipografie versterk die idee van die stryd in Angola. Die twee portrette wat gebruik is, nl. Woodfox en Wilkerson, kan moontlik vryheidsvegters voorstel of selfs leiers van onderdrukkende mag. Helder kleure is gebruik in 3a en 3b, en dit word gewoonlik geassosieer met geluk maar in hierie geval simboliseer dit aggressie en oorlog. Die oorlog verwoes alles. In Fig 3c lyk dit asof 'n soldaat homself oorgee aan 'n onskuldige kind. 'n Geweer wat geverf is, rus teen die muur. Styl en tegniek: Kunstenaars gebruik beelde bo-oor mekaar en hulle beelde word as 'n publieke kunsvorm gesien. Dit word op mure en ander soortgelyke oppervlakke soos sink gedoen. Die tegniek is gewoonlik plat, simplisties en soms ontwerpagtig/gestileer. Sommige van die beelde herinner ons aan Pop-kuns-beelde wat in Europese kuns gebruik word. Beelde en tipografie word gekrap, geskribbel, geskilder of op enige ander manier op die oppervlakke aangebring. Die beelde word meestal met donker swart lyne omlyn. Verskillende tegnieke soos kruisarsering en kolletjies of blokkies word gebruik. Medium: Die meeste van die kunswerke het akrielmuurverf, merkers en/of emaljegebaseerde spuitverf gebruik. Gebruik van die plek/ligging en die waarde/belangrikheid van die plek: Kunstenaars verkies om hul kunswerke op mure en soortgelyke oppervlakke te maak, sodat dit sigbaar is vir die meerderheid van die publiek, omdat hulle 'n stelling wil maak. Kunstenaar se intensie/boodskap: Die ruimte word die kunstenaar se eiendom en lei soms tot 'n geveg om mag onder kunstenaars. Dit word as 'n uitdrukkingswyse deur politieke aktiviste gebruik. Die kunstenaar wil 'n stelling maak. Moderne graffiti word vandag gesien as ineengestrengel met die hip-hop kultuur.

9 Visuele Kunste/V1 9 DoE/Febr. Maart 2009 Visuele impak op die kyker: Graffiti word dikwels deur ander mense gesien as lelike skending of ongevraagde vandalisme. Die Graffiti sub-kultuur suggereer dat die stad 'n niemandsland of enige iemand se gebied is. Leerders kry krediet as hulle na voorbeelde uit die geskiedenis verwys, bv. San-, Grieks, ens. (10) 3.2 o o o o Die leerder moet verwys na ten minste TWEE spesifieke kunswerke wat hulle bestudeer het [Afrika/Westers] in die vorm van 'n opstel van ten minste EEN bladsy. Hulle moet die kunstenaar se gevoel van mag en outoriteit in hulle kunswerke bespreek en mag na die volgende kunstenaars verwys: Plaaslike kunstenaars: Willie Bester, Norman Catherine, Sifiso Ka Mkane, Kentridge, Sebidi, Stopforth, Sue Williamson, Gavin Younge, Manfred Zylla, muurskilderye, plakkate, ens. Westerse kunstenaars: Voorbeelde van politieke uitsprake deur Goya, Delacroix, Duitse Ekpressionisme, grafiese kuns van Käthe Kollwitz, Russiese Revolusionêre kuns, Meksikaanse muurskilders, bv. Rivera, Siqueiros, Orozco, Picasso se Guernica en ander. (10) [20]

10 Visuele Kunste/V1 10 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 4: KUNSVLYT ('CRAFT') EN TOEGEPASTE KUNS 4.1 Leerders moet 'n paragraaf skryf waarin hulle bespreek of debateer of tradisionele kunsvlyt en toegepaste kuns steeds bewaar word. Hulle moet na die visuele hulpbronne verwys. Fig. 4a Alline Ndebele Maak gebruik van meer tradisionele tegnieke in haar kunswerke, leerders kan hierdie aspekte oorweeg: o Tegniese vaardighede o Bemeestering van haar vlyt o Vloeiende vorme o Kwaliteit van die afronding en afwerking van die geweefde artikel (tapisserie) o Gebruik van mitologiese karakters soos Ngokomatshe wat deel is van die mites en verhale. o Inspirasie vir die tapisserie: Alline se ouma het aan haar mites en stories vertel as kind en wat later 'n bron van inspirasie vir haar geword het as temas vir haar kunswerk. Sy het die vrye weeftegniek in Swede geleer en dit het dit vir haar moontlik gemaak om gekurfde lyne te weef. Die tegniek is ook gebaseer op die spontane gebruik van lyn en kleur. Figuur 4b 'n tradisionele Kuba-doek o Gemaak deur mans in die Demokratiese Republiek van die Kongo o Tradisioneel deur mans geweef o Ontwerpe is geometries en kleure is aards o Doeke word gebruik vir seremonies en soos die meeste geweefde doeke het dit te make met oorsprong van die stam of huishouding FIGUUR 4c Hylton Nel o Het as keramiekkunstenaar gestudeer o Werk op tradisionele manier met wiel en worsrolmetode o Temas varieer en beweeg meer na die dekoratiewe in die uitbeelding van die manlike figuur. In figuur 4d Ardmore keramiekware o Alhoewel tradisionele metodes van vuur by die Ardmore-ateljee gebruik is, is die vase dekoratief en nie slegs funksioneel nie. Begin deur Fae Halsted-Berning in die Natalse Middelande. o 70 mans en vroue werk op die plaas en skep fantasie-figure, bakke, vase, kersblakers en teepotte. o Bonnie Ntshalintshali was een van die suksesvolste kunstenaars wat by die sentrum opgelei is en het baie volgelinge onder medewerkers in die ateljee geskep. o Tradisionele erdeware is gebruik tegnieke soos die worsrolmetode/'coil pots' is gebruik. o Figure soos vlieënde akkedisse en ape met vlerke is by die basiese ontwerpe gevoeg. o Die hoofkenmerk van die ateljee is die fyn kolletjies in verskillende kleure, amper altyd in swart, groen, oranje en geel. Dit word gedoen voordat die finale deurskynende glans aangewend word.

11 Visuele Kunste/V1 11 DoE/Febr. Maart 2009 o o o Ander kunstenaars sluit in Petros Zwakele Gumbi en Wonderboy Nxumalo Die kunsvlyt van die Kuba (stam in die Demokratiese Republiek van die Kongo) soos 'n houtkoppie met vier pote en 'n handvatsel wat 'n menslike vorm verteenwoordig, kon die kunstenaars by die sentrum beïnvloed het. Voorwerpe dikwels bo-op mekaar geplaas, soos die klein dierebeeldjies. Dit kan met die Afrika-hooftooisel/Wes-Afrika kerfwerk vergelyk word. 4.2 FIGUUR 4e Nesta Nala o Zulu tradisionele bierpotte o Gebruik klei van die omgewing o Gebruik tradisionele merktegnieke soos wat vroue in die verlede gedoen het wanneer hulle hul potte gemerk het voordat hulle dit in 'n gemeenskaplike vuur gesit het. o Elke vrou het haar eie stuk houtgereedskap gehad waarmee sy haar handtekening gemaak het. o Aalwyn en gras is gebruik om die potte te vuur, so kry dit 'n kenmerkende kleur. o Sy gebruik visse, skilde en huise as dekoratiewe elemente. Hierdie beelde is nie tradisioneel nie, maar daar word gesê dat dit van tradisionele Afrika-potskerwe wat in haar omgewing ontdek is, geïnspireer is. Sy woon in die Thukela-vallei en die potskerwe is aan haar gewys deur 'n argeoloog in die omgewing waar sy woon. Leerders moet ten minste TWEE kunstenaars wat Kunsvlyt of toegepaste kuns doen, bespreek. Hulle kan op enige manier werk, bv. Kontemporêr of tradisioneel of albei. Opsies sluit die volgende in: Ardmore Studio Nesta Nala Rebecca Matibe Hylton Nel Clementina van der Walt Reuben Ndwandwe Beauty Nxgondo Elliot Mkize Kaross Weavers Esther Mahlangu (5) Clementina van der Walt Verwerf diploma in Keramiekwerk Wits Tech. Onderrig daar Begin eie studio in 1989 Verskaf werk aan assistente wat tafelware versier Inspirasie: Wes-Afrika tekstielontwerp, Afrika-landskap, menslike figuur en forse dier- of reptielvorms. Maak enkel objekte en sluit ook goud- en silwerglasuur in. (Meer kontemporêr) Gedekoreerde stukke is helder en word op 'n skilderkunstige manier gedoen. Tans maak sy bekers en teëls met gesigte op Het bekend geword vir haar ontwerpe wat op die Freshpak Rooibosteeadvertensies gebruik is.

12 Visuele Kunste/V1 12 DoE/Febr. Maart 2009 Reuben Ndwandwe Gebore 1943 Leer weef- en kerfwerk by Empumalanga School Een van die min mans wat nog die mandjieweeftradisie volg Tradisioneel was dit 'n vlyt wat deur mans gedoen is, maar omdat mans vandag moet werk en baiemaal ver van hul huise is, het dit verander. Hy het TB opgedoen en dit was terwyl hy gesond geword het dat hy die kuns bemeester het. Hy maak die Izimbenge (plat oop borde) en Izinkhamba (ronde mandjies met deksels) Ontwerpe verskil, maar is gebaseer op die diamantvorm (Zulu skild) Gebruik 'n hol kegelvorm om mee te begin aan die onderkant van die ukhamba (enkelvoud vir izinkhamba) Kleurgebruik is lila of pienk Soms gebruik hy die oorstik- ('overstitching') -tegniek. Kenmerkend is die afwerking van die deksels se rand, waar hy 'n strook illala omwerk/draai Ontwikkel van eenvoudige geometriese ontwerpe en later gebruik hy enige letterwerk, tot waar hy vandag sy naam en van in die ontwerpe inkorporeer. Enigste wewer wat al die los drade binne sy mandjies wegweef. Bestuur 'n klein winkeltjie op die plaas waar hy woon (Natal) Verkoop sy eie mandjies en ook die van ander mense uit sy nabye omgewing wat hy opgelei het. Het mense van die gemeenskap en sommige van sy 14 kinders geleer. Werk steeds op tradisionele manier. (15) [20]

13 Visuele Kunste/V1 13 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 5: KUNS EN MAG GEDENKGEBOUE, GEDENKTEKENS EN KUNSWERKE Leerders moet 'n opstel (TWEE bladsye) skryf wat na die stelling verwys. Verwys na figure 5a en 5b om die betekenis van hierdie twee voorbeelde in verhouding met die stelling 'argitektuur het sy eie taal van mag'. Voorbeelde wat gekies word kan religieus, spiritueel, gedenkend, polities of korporatief, ens. wees. Leerders moet aandui op watter wyse die voorbeelde as gedenkgeboue, gedenktekens en kunswerke gesien kan word. Hulle moet geldige inligting oor die volgende gee: - Die gebruik van materiaal, tegnieke en dekoratiewe kenmerke - Leerders moet ook eie respons op die betekenis/betekenisvolheid van die voorbeelde gee met genoeg regverdiging/motivering. Hulle kan die volgende riglyne gebruik: Naam van die gebou/ontwerp/titel van kunswerk Naam van die argitek/firma/kunstenaar Plek Datum van konstruksie Doel van die gedenkwaardigheid Gebruik van argitektoniese en ontwerpbeginsels om idees en ideologie oor te dra. Voortrekkermonument Gerhard Moerdijk het die ontwerp van die sirkel wat laer van die ossewaens simboliseer, gebruik, tesame met EC Pienaar en AC Bouman 1936 goedgekeur, amptelik geopen in 1949 en 'n monument verklaar Pretoria Moes die karakter van die Voortrekker uitbeeld Gaan oor die Bybelse verhaal van Abraham wat as inspirasie gedien het Die senotaaf in die middel van die gebou herinner ons aan die altare van Abraham aan God Herinner ons ook aan die: Völkerschlagdenkmal in Leipzig Dom des Invalides (Paris) Mausoleum van Halikarnassus Historiese fries by die saal van helde 92 x 2,3 m Illustreer stories van die Groot Trek, met die fokus op drie hoofgebeure, nl. Vegkop, moord van Piet Retief en Slag van Bloedrivier. 4 beeldhouers is aangestel Het klein kleimodelle gemaak en in gips gegiet Het tot die korrekte grootte vergroot en dit in gips gegiet Na Italië verskeep Marmerkopieë is daar gemaak

14 Visuele Kunste/V1 14 DoE/Febr. Maart 2009 Betekenisvolle ooreenkoms met die model van die Berlyn Koepel Skaal oorweldigend Speer het geweet dat Hitler se opdrag vir die argitektoniese ontwerpe was om 'n gevoel van ontsag oor te dra. Sy Berlyn Koepel moes mense laat klein voel Bedoel om partylede binne te laat vir uitsprake, toesprake en feeste. Die absolute outoriteit wat Hitler oor sy onderdane gehad het, moes duidelik blyk. Reëlmatige intervalle tussen die kolomme stel ook dissipline voor (totale diktatorskap) Die kolomme is soos klein loodsoldaatjies wat op dieselfde mars marsjeer. Die reusagtige koepel is gebaseer op die Koepel van Michelangelo se St Peters katedraal en gee ook 'n gevoel van ontsag net soos die Pantheon wat ook lig deurlaat (In die Voortrekkermonument val die lig op die senotaaf. (Fig.5b). Die Voortrekkermonument is ook in kontras met die Berlyn Koepel Omdat dit gevoel van swaarkry, ellende en smart wat die Boere tydens die Groot Trek ervaar het, ontlok. Dit plaas God in die middel, terwyl die Berlyn Koepel en die uitkykpos by Zeppelin geskep is om die oë van die volk na Hitler te laat opkyk. as 'n outoriteit. met die weermagstewels wat onderdanig marsjeer. Die historiese friese beeld die groot oomblikke van die Groot Trek uit, soos klassieke argitektuur bv. Kolom van Trajanus en die Triomfboog van Septimus Severus. Neem kennis dat die VIERKANT van die Voortrekkermonument binne die sirkel van die laer is. Argitektuur het dus sy eie taal van mag. Die simboliese betekenis van die koepel en die vierkant moet nie misgekyk word nie Die koepel stel 'n halwe driedimensionele sirkel voor. Gesien vanuit die lug, sien ons 'n SIRKEL BINNE 'n VIERKANT Hierdie is die kernelemente van Jung se argetipiese psigo-analise Die vierkant verwys na die AARDE/aardse kwaliteite/vier hoeke van die aarde ens. Sirkel word 'n simbool vir alle spirituele dinge/die simbool van die siel. Selfs vroeë cromlechs soos Stonehenge (waarskynlik geskep deur die Druïdes van Engeland (Salisbury) gebruik die sirkelontwerp. Hitler het in astrologie en die Theosofiese geskrifte van Madame Blavatsky, bv. 'Isis Unveiled' belanggestel Sirkel en vierkant is deel van die alchemistiese geskrifte en die kombinasie van die sirkel binne die vierkant is die alchemistiese teken vir 'n sekere element (salpeter).

15 Visuele Kunste/V1 15 DoE/Febr. Maart 2009 Die simboliese taal van mag is ook sigbaar in die geboue van die Konstitusionele hof se gebouekompleks in Braamfontein Die plek waar die tronkkompleks van apartheid gestaan het en waar menseregte geskend is Ongeveer swart mense is daagliks hier geprosesseer. Vegters teen apartheid, soos Mahatma Gandhi, Albert Luthuli en Nelson Mandela is almal hier aangehou. Vandag is die ou tronk as 'n museum verklaar, bv. nommer 4 en die Ou Fort Nommer 4 'No one truly knows a nation until one has seen the inside of its jails.' op die plafon van een van die gange. (Uit Mandela se boek, Long walk to freedom) In die selle kan mens 'n blik kry op die verhale van slagoffers In die responskamer kan 'n mens jou eie ervaring opneem en dit kan deur toekomstige besoekers bekyk word. Konstitusie Vierkant Oorblyfsels van die trappe wat gevangenes wat daar gehou is terwyl hulle verhoorafwagtend was, is bewaar. Aan die bokant van die trappe is daar 'n uitstalling van vroue wat tot gevangenisstraf gevonnis is. Die Ou Fort Gebou voor die Anglo-Boere-oorlog. Mandela is ook hier gevange gehou. Ook hier te vinde: 'We the people' muur Groot Afrika-trappe, gebou uit stene wat gered is uit die rommel van die afgebreekte gebou wat eens 'n gebou was vir die mense wat verhoorafwagtend was. Aaneensluitend met die Konstitusionele hof - Janina Masojada (argitek) Steenmure vorm 'n kontras met die deurskynende glasmure van die hofgebou. Simbolies vir deursigtigheid, gelykheid en menswaardigheid. Binnemure is deurskynend om te wys dat alle gebeure binne die hof deursigtig is. Interieur van die gebou Mengsel van Afrika-tradisie en moderne argitektuur. Ingangsportaal het die mooiste mosaïek op die diagonale pilare Ingang: Hoogte van die deur is 8 m. Gemaak uit gekerfde hout. 27 temas van die konstitusie is in gebaretaal uitgekerf In die nat sement bokant die deur het elkeen van die regters die woorde 'gelykheid, waardigheid, vryheid' uitgeskryf In hul eie handskrif en taal

16 Visuele Kunste/V1 16 DoE/Febr. Maart 2009 Natuurlike elemente is gebruik, soos die draadblomme wat van die plafon af hang Riet is ook gebruik. Oop gallerye verenig die kamers Daar is selfs 11 skoorstene wat deur mense vanuit verskillende provinsies gedekoreer is. Kompetisies is gehou om 'n kunsversameling daar te stel, sowel as vir die ontwerp van die gebou. Die onsuksesvolle inskrywings is bewaar en is in die interieurontwerp ingesluit. Die gebou huisves ten minste 200 kunswerke, met temas wat met weerstandskuns te make het. Die gebou herinner ons ook aan 'n tempel, soos die Egiptiese tempel by Edfu. [20]

17 Visuele Kunste/V1 17 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 6: DIE ROL VAN DIE FORMELE EN INFORMELE KUNSSENTRUMS IN DIE OPLEIDING VAN KUNSTENAARS IN SUID-AFRIKA GEDURENDE DIE APARTHEIDSJARE/JARE NA APARTHEID 6.1 Leerders moet 'n kort opstel skryf (ten minste EEN bladsy) waarin hulle vergelyk en bespreek hoe die twee kunstenaars dié twee historiese gebeure geïnterpreteer het, volgens Fig 6a en 6b. Hulle moet die volgende in ag neem: 6.2 Beeldgebruik : Fig. 6a: Zulu-soldate word gewys wat assegaaie en spiese dra. Daar is 'n doosagtige beeld aan die regterkant van die afbeelding waar wit mans met wapens/gewere uitgebeeld word. In Fig 6b word soldate met gewere en bajonette uitgebeeld. Hulle is besig om die mense aan die linkerkant van die afbeelding te vermoor. Gebruik van simboliek: Fig. 6a: Simbolisme en spirituele betekenis wat verband hou met die Suid-Afrikaanse sosio-politieke konteks. Die doosagtige struktuur met die wit soldate kan 'n doodskis voorstel en uiteindelike dood. In Fig. 6b. is die hooffiguur aan die linkerkant verhelder deur die skynsel van die lantern en is simbolies van die opoffering wat hy maak en gee 'n sterk gevoel van die interpretasie van die kruisiging van Christus omdat hy so met sy hande in die lug staan. Formele kunselemente: Fig. 6a: Vereenvoudigde, verwronge vorms is omlyn en die gesigte is nouliks sigbaar. Die balans is eenvoudig en gebalanseerd. Effense tekstuur is sigbaar vanweë die snytegniek van die linoblokdruk. Die figure is anatomies nie korrek nie. Daar is sterk horisontale en vertikale lyne. Daar is geen kleur nie, slegs swart en wit, maar die klem word gelê op die doosagtige vorm. Fig. 6b: Gemodelleerde vorms en 'n realistiese uitbeelding van die figure wat voorkom asof hulle 3d is. Die figure en gesigte is herkenbaar en daar is 'n gebalanseerde komposisie met die klem op die verligte figuur met sy hande in die lug. Neutrale/Donker kleure is gebruik. Kwashale is sigbaar, maar geen growwe tekstuur nie. Styl/Tegniek: Fig 6a: Simplistiese swart en wit linodruk (reliëftegniek) Fig. 6b: Gemodelleerde olieverf op doek. Boodskap/Betekenis: Fig. 6a/b: Geveg tussen twee partye (sosiopolities). Slegs een party sal suksesvol wees. Leerders moet aandui wat hul respons ten opsigte van die werk is en watter werk die grootste respons by hulle ontlok. Hulle moet 'n uitgebreide rede gee. Leerders moet óf Rorke's Drift Kunssentrum óf enige ander kunssentrum wat hulle bestudeer het, bespreek wat Suid-Afrikaanse kuns beïnvloed het en die artistieke erfenis van ons land gekoester het en dit met nuwe invloede uitgebrei het. Informasie gebaseer op die volgende behoort ingesluit te word: (10)

18 Visuele Kunste/V1 18 DoE/Febr. Maart 2009 Vir die eerste 50 jaar van die 20ste eeu was daar geen kunsskole of opleidingsentrums wat swart kunstenaars kon bywoon nie. Kunstenaars wat wel 'n lewe uit hul kuns gemaak het, was hoofsaaklik deur hulself opgelei en het geen formele opleiding gehad nie. Die eerste belangrike kunssentrum wat vir swartmense opgerig is, was die Polly Street Sentrum, later ook genoem die Jubilee Kunssentrum. Rorke's Drift/Polly Street/Nyanga kunssentrum: Hul doelstellings was om die unieke artistieke erfenis van Afrika te koester en om die erfenis wyer te laat uitkring met nuwe invloede sodat dit sy regmatige plek in die samelewing kan inneem in 'n samelewing wat besig was om te verander. Die sentrum het homself ook ten doel gestel om met die veranderende samelewing te ontwikkel, om hul onderrig 'n groter invloed te laat hê en om steeds meer winsgewende plekke te vind waar die kunstenaars se werk verkoop kon word, sodat die lewenstandaarde van die plaaslike swartmense verbeter kon word, om werk en 'n inkomste te verskaf. Leerders moet die volgende bespreek: Hoe die kunssentrum ontstaan het Die invloed wat die sentrum op sy studente gehad het Bespreek spesifieke kunswerke deur ten minste EEN student van hierdie sentrum geskep Hul eie opinie oor die bydrae van die sentrum te gee Hulle kan ook ekstra punte verdien as hulle verwys na huidige rigtings in die visuele kunste in FET kolleges, akademiese universiteite wat hulself oopstel tot die verbetering van werksgeleenthede in die kunste en ontwerp. (10) [20]

19 Visuele Kunste/V1 19 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 7: MULTIMEDIA ALTERNATIEWE KONTEMPORÊRE EN POPULÊRE KUNSVORMS IN SUID-AFRIKA 7.1 Deur na beide die teks en visuele afbeeldings in FIGUUR 7a en 7b te verwys, moet leerders die gebruik van multimedia in 'n kort opstel (EEN bladsy) bespreek. Hulle moet na die volgende verwys: Redes waarom kunstenaars hierdie nuwe media soos installasies en animasiefilms verkies. Hulle moet hul antwoorde motiveer. Hulle kan byvoorbeeld sê dat Hassan met sy installasie 'n omgewing skep waarin die toeskouer kan inbeweeg en ervaar, eerder as om net na 'n skildery of beeld te kyk. Hulle kan sê dat dit bv. moeilik sou wees om die idee van beweging te skep as daar slegs een beeld was. Kentridge maak weer gebruik van animasie en beelde wat verander en so gee die opeenvolging van die beelde 'n egte gevoel van beweging of 'n prosessie soos wat die beelde oor die skerm beweeg. Dis ook 'n meer kontemporêre manier van kommunikasie, dit wat die kyker sien, hoor en ervaar as 'n vertoning. Die kunstenaar wil ook kontemporêr wees in sy/haar gebruik van media, en tyd waarin hy/sy leef, weerspieël. Moontlike invloede, op hierdie kunstenaars, beide plaaslik en internasionaal, sal leerders die geleentheid gee om hul kennis oor kontemporêre kunsbewegings/kunstenaars te gebruik, bv: o Installasiekuns hou verband met konseptuele kuns en omgewingskuns, omdat 'n mens ook deur dit en om dit en daarbinne kan loop. Dit lewer ook dikwels kommentaar op die toestand van sake in die wereld. o Konseptuele kuns fokus op die kunsidee eerder as die kunsproduk.dit het die definisie van kuns verbreed en sodoende word nuwe media ingesluit, soos video ens. o Gee leerders krediet as hulle na relevante invloede bv. Rober Rauschenberg verwys in vergelyking met die werk van Kay Hassan wat ook gevonde objekte soos fietse gebruik. o Leerders het moontlik die kunstenaars bestudeer en kan meer spesifiek wees ten opsigte van invloede. Invloede op Kentridge, wat beïnvloed is deur kunstenaars soos Daumier, Goya, Beckman en Otto Dix. In Suid-Afrika is dit die groot houtskooltekeninge en klein inktekeninge van Dumile saam met wie hy by die Johannesburg Art Foundation gestudeer het, wat hom beïnvloed het. Moontlike betekenisse en interpretasies van hierdie werke behoort van die stellings en die afbeeldings self gemaak te word en moet gemotiveer word. Albei kunswerke neem beweging/mense wat beweeg, as tema in vlug of in 'n prosessie. Beide kunswerke lewer kommentaar op die Suid- Afrikaanse geskiedenis soos die geforseerde uitsmyting van mense uit Sophiatown en Distrik Ses, ens. Dit hou verband met armoede of mense wat trek vanweë armoede of natuurrampe.

20 Visuele Kunste/V1 20 DoE/Febr. Maart 2009 Omdat dit nie plekgebonde is nie, vind dit universele aanklank en mense wat geforseer word om te trek, kan daarmee assosieer. Die insluiting van die fiets in Hassan se werk hou verband met die arm man se manier van vervoer, veral as dit oorlaai word met al sy besittings. Die skadumarionetidee wat Kentridge in sy werk gebruik, veroorsaak ook dat die figure nie tot enige spesifieke groep of land behoort nie. Dit beteken ook dat hierdie arme mense soos skadu's beweeg en dat niemand eintlik omgee oor hul lot nie. (8) 7.2 Leerders moet ten minste TWEE spesifieke kunswerke bespreek waar gebruik gemaak is van multimedia op 'n kontemporêre manier. Dit kan die werk van plaaslike en/of internasionale kunstenaars insluit. Dit kan konseptuele kuns/ performance/opvoeringskuns / installasies/omgewingskuns/landkuns/multimedia, ens. insluit. Hulle moet die volgende informasie insluit: (1½ bladsye) Naam van die kunstenaar/titel van die kunswerk. Analise van kunswerke. Materiale en tegnieke gebruik. Onderwerp/Boodskap/Betekenis van die werk. (12) [20]

21 Visuele Kunste/V1 21 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 8: KUNS EN DIE GEESTELIKE GEBIED KWESSIES RAKENDE GELOOFSISTEME EN DIE GEWYDE ('SACRED') IN KUNS 8.1 Hierdie bespreking moet in kort opstelformaat wees (EEN bladsy). Leerders moet selekteer, vergelyk en ten minste TWEE van die vier afbeeldings verskaf in Figure 8a d, bespreek in terme van die manier waarop die kunstenaars hul spirituele oortuigings gekommunikeer het deur middel van hul werk. Die volgende moet in alle besprekings in aanmerking geneem word: Tegniek en medium wat gebruik is Beeldgebruik/Simbolisme Gebruik van formele kunselemente Enige ander inligting met betrekking tot kunswerke Fig 8a. Magsfiguur vanuit die Demokratiese Republiek van die Kongo. Ook bekend as Nkisi Nkondi Houtsneewerk en ander gemengde materiale soos ysterspeke/spykers,weefsel/tekstiel en glas Magsfigure was iets algemeen in Sentraal-Afrika sedert Sommige kenners meen dat die figure deur Christelike beelde van martelare en die Kruisiging beïnvloed is. 'Nkisi' word gewoonlik met genesing in verband gebring. 'Nkondi' verwys na die magsbeelde wat spykers in hulle ingekap het. Die figuur is gemaak deur 'n professionele houtkerwer in opdrag van 'n tradisionele geneser (Iganga) Die Nganga sou dan die figuur inseën deur materiale en bestanddele by te voeg, wat die krag/mag verbeter. Die figure het aan die Nganga behoort en het die sosiale ekwilibrium bewaar. Onder die vele funksies van die beelde was onder meer die bevestiging van 'n kontrak of ooreenkoms, soms as gevolg van 'n openbare verhoor. Die partye betrokke in 'n dispuut sou dan 'n spyker lek en dit word deur die Nganga in die figuur ingehamer. Dit was dus soos die Westerse gebruik om onder eed te sweer. Elke spyker in 'n figuur stel 'n sekere transaksie voor en daarom is 'n figuur vol spykers eintlik die verpersoonliking van 'n hele klomp transaksies of ooreenskomste wat deur mense van 'n gemeenskap gemaak is. En die Nganga was verantwoordelik vir die administrasie van hierdie ooreenkomste. Hierdie figure het 'n kragtige teenwoordigheid Die postuur van die hande op die heupe word ook geassosieer met die van 'n stoeier, gereed om te beskerm en/of aan te val. Dit versterk die ambivalente rol van Nkisi Nkondi as 'n bevestiger van sosiale kontrakte.

22 Visuele Kunste/V1 22 DoE/Febr. Maart 2009 Fig 8b. Bonnie Ntshalintshali. Die opstanding Keramiekbeeld Sy kombineer visuele bronne uit tydskrifte met tradisies uit Zoeloeverhale, mites en legendes en met Christelike verhale uit die Ou en Nuwe Testament. Haar styl word gekenmerk deur 'n ritmiese ontwerp met beeldhoukunstige bykomstighede wat sterk en helder gekleur is en met baie fyn noukeurige patrone wat ver bokant die botaniese of dierversierings/dekorasie van ander Ardmore-werkers is. Fig 8c Paul Gauguin 'Die geel Christus' Gebruik groot oppervlakke van beskilderde kleur, met dik omlyning ('cloisonnism'). Gebruik 'n plat dekoratiewe patroon in harmonieuse kleurvlakke. Hy 'spot met' plaaslike kleur en gebruik 'onnatuurlike kleure'. Perspektief is onnatuurlik. Beeld ruimte uit deur middel van kleur Gebruik stilering in die figure in die voorgrond Christus aan die kruis is 'n dominante figuur vanwee die sentrale plasing van die beeld en die sterk gebruik van die geel kleur. Fig 8d. Hindu-tempelbeeld Beeldhoukunstige beeldgebruik Gebruik van baie helder, onnatuurlike kleur (10) 8.2 Leerders moet 'n opstel skryf waarin hulle enige TWEE kunswerke wat hulle bestudeer het, bespreek en waar die kunstenaar sy/haar gekose kunsvorm gebruik het om aan die kyker kwessies oor geloof en/of spirituele kwessies te kommunikeer. Die opstel behoort ten minste EEN bladsy lank te wees en moet in opstelvorm geskryf word. Dit behoort die volgende in te sluit: Naam van die kunstenaar Titel van die kunswerke Bespreking van hoe die kunstenaar die kunselemente gebruik het om sy/haar boodskap oor te dra Bespreking oor hoe die kunstenaar deur sy/haar/hul gekose medium gebruik het om die boodskap oor te dra. Punte behoort toegeken te word as daar 'n begrip getoon word vir die idee dat geloofsisteme en die gewyde 'n belangrike en integrale deel van kuns in alle kulture vorm, sowel as die analise van die kunstenaar se boodskap, onderwerp en simbolisme in die werk. (10) [20]

23 Visuele Kunste/V1 23 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 9: GESLAGSKWESSIES 9.1 Leerders moet die beelde in figuur 9a 9d verskaf, as verwysing gebruik en dan 'n opstel van TWEE bladsye skryf waarin hulle bespreek hoe elk van die kunstenaars (of die van hul eie keuse) in die debat oor geslagskwessies beland het in terme van hul kuns. Merkers moet toegewings maak vir 'n wye reeks interpretasies van die visuele bronne solank as wat leerders hul argumente kan staaf. Sommige algemene waarnemings oor die vier visuele bronne: Daar is twee vroulike vorms en twee manlike vorms. Leerders behoort die verskille en/of ooreenkomste tussen die bronne uit te wys. Hulle behoort die ooreenkomste en verskille tussen die bronne te kan uitwys in postuur/houdings/voorstelling van die figuur ens. Hierdie werke vertoon almal 'n belangstelling in die menslike figuur, maar konfronteer die kyker in terme van die wyse waarop die menslike figuur weergegee word. Die fokus is op die figuur/gebruik van die figuur as die tema van die werk of selfs die 'doek' waarop gewerk word. Die bronne is almal evokatief op verskillende wyses. Die manlike figure word op twee verskillende maniere uitgebeeld: Die Phokela-skildery wys 'n man wat baie aggressief is, wat uit die doek bars met 'n AK47. Wys aggressiewe manlike liggaamstaal aggressie, outoriteit, vreesaanjaend. Die figuur is intimiderend in terme van die feit dat dit 'n mens se grootste vrees omtrent persoonlike veiligheid bevestig/aanspreek. Die vroulike beelde word ook op verskillende maniere uitgebeeld: Krams bied aan die kyker 'n verleidelike vrou Haar kleredrag is uitlokkend, maar op preutse manier Sy is nie 'n natuurlike sekssimbool nie, maar doen haarself as een voor Sy sit soos wat sy sit, want sy is baie bewus van die feit dat daar na haar gestaar word. Sy is nie die tipiese maer sekskatjie nie, maar het die vol liggaam van 'n alledaagse vrou. Die Kiki Smith-figuur is meer behoudend, stil en kalm. Haar figuur is androgeen en kan met dié van 'n man verwar word. Die wit versterk die idee van kalmte, maar dit is ironies genoeg nog steeds ontstellend Smith se figuur is ontstellend, maar steeds op 'n 'mooi manier', lint word as dekorasie gebruik en word gesien asof dit iets te make het met plesier en versiering. Phokela en Smith gebruik beelde wat met 'skeur' van iets te make het. Phokela wys die soldaat wat uit die doek skeur en Smith wys die torso wat oopgeruk word.

24 Visuele Kunste/V1 24 DoE/Febr. Maart 2009 Informasie oor elke afsonderlike beeld: FIG 9a Isolde Krams 'Die Monument' 1994 Hierdie driedimensionele beeld is geskep uit sementfondue en 'resin' (kunshars) Sy sit op 'n voetstuk, wat kan verwys na iemand wat op 'n voetstuk geplaas word, m.a.w. daar word opgekyk na haar. Met haar bene oorkruis en haar hand op haar heup, stel sy die persona van 'n vrou vol selfvertroue voor. Ons is egter bewus daarvan dat sy nie 'n natuurlike sekskatjie is nie. Sy is bewus van die toeskouer se blik en sit daarom juis so. Is sy wat elke man wil hê? FIG 9b. Langa Magwa 'Nuwe identiteit.' Langa Magwa maak gebruik van diervelle met littekens en brandmerke op om die probleme van swart identiteit in die moderne SA samelewing aan te spreek. Hy lewer kommentaar oor en gebruik die motief van littekens en die aanbring van littekens of merke wat gesien kan word as 'n ritueel van littekens/verwonding/selfverwonding en nie liggaamlike verminking nie. Dit word vandag gesien as 'n soort modegier. Hy het in die Kaap grootgeword en is baie gespot omdat hy letsels en littekens op sy gesig gehad het. Toe hy gereeld siek word, is sy ouers deur 'n dokter vertel dat hulle hom moes terugneem na Durban waar hy grootgeword het. Daar is hy herhaaldelik op sy gewrigte (arms en bene) verwond, waarna al sy mediese probleme uiteindelik tot 'n einde gekom het. Hy glo daarom dat 'hierdie tradisies nie moet uitsterf nie. Soos wat ons almal verwesters, sterf hierdie tradisies uit, maar dit is 'n integrale deel van hoe ons onsself sien en dat ons tot 'n groep behoort. Sonder hierdie tradisies is ons gesiglose mense in 'n massa'. Hy werk met bokvelle wat hy brand en waarop hy op 'n tradisionele manier merke maak met skerpgemaakte riete en dorings. Die rou geweld van sy tegniek en kuns is 'n sterk aanmaning aan alle stamme en etniese groepe in die wêreld om hul identiteit te bewaar met die oog op 'n allesverterende verbruikersanonimiteit. Een van die mees eksplisiete stellings wat hy hieroor maak, is die een met beesvel waarop brutaal 'n rekenaarskanderingskode ingebrand is. In die soeke na sy identiteit, gedenk hy ook sterwende Afrika-tradisies (die ritueel van littekens aanbring). Die huid is die grootste orgaan in die liggaam en naas die brein, die mees gekompliseerde. Vanweë die oorsprong en kompleksiteit van die kunstenaar se werk is dit gepas dat hy vel/leer gebruik as medium.

25 Visuele Kunste/V1 25 DoE/Febr. Maart 2009 Fig 9c. Johannes Phokela, Red Fontana Ruimtelike Konsep 1, 11, 111 (detail) 2005 Hierdie skildery is slegs 'n gedeelte van die volledige werk wat op drie aparte panele gedoen is. In die werk wys Phokela 'n aggressiewe manlike figuur wat uit die doekoppervlak bars met 'n AK47. Die sterk manlike lyftaal lê klem op aggressie en 'n gevoel van outoriteit wat lewensgevaarlik word. Die figuur is intimiderend en skep by die kyker 'n gevoel van angs oor persoonlike veiligheid. Fig 9d Kiki Smith Ongetiteld, 1993 Toe Kiki Smith se suster in 1992 aan Vigs gesterf het, het haar beelde kragtiger simbole van haar persoonlike pyn en kwesbaarheid geword. Sy kry inspirasie uit werke soos Grunewald se Issenheim-altaar, van Bybelse en mitologiese verhale soos Lility, Lot se vrou of Maria Magdalena, maar ook uit sprokies en haar eie drome. Haar werke verenig verlede en toekoms met die siening om mense in die hede meer bewus te maak van hul eie persoonlike verantwoordelikheid in die rol wat hy in sy eie lewe vertolk. Sy skep 'n nuwe gevoel vir die natuur en die menslike liggaam, versterk die waarde van die liggaam in 'n tegnologiese en wetenskaplik georiënteerde wêreld en ontlok nadenke met skokkende, maar poëtiese, beelde. [20]

26 Visuele Kunste/V1 26 DoE/Febr. Maart 2009 VRAAG 10: KONTEMPORÊRE ARGITEKTUUR IN SUID-AFRIKA Leerders moet 'n opstel skryf waarin hulle die GROEN KWESSIE moet aanspreek, m.a.w. kwessies wat ekologiese en omgewingsvraagstukke wat kontemporêre ontwerp plaaslik en internasionaal aanspreek. Hulle kan na Kofi Annan se stelling omtrent volhoubare ontwikkeling verwys. Leerders moet hul kennis en begrip van argitektuur wys deur die regte terminologie te gebruik in hul begrip van sake wat met argitektuur te make het. Hulle behoort die volgende in gedagte te hou. Omgewingskwessies ons planeet is in die verknorsing en as ontwerpers behoort ons baie bewus te wees van enige iets wat die aarde sal red - gebruik van sonpanele/herwinbare of alternatiewe boumateriale/bewaringskwessies. Kontekstuele kwessies regenerasie of afbreek van ou geboue en plekke en die bewaring van die natuurlike hulpbronne, soos bome, rotsformasies, ens. Sluit die volgende in: o Naam van argitekte o Name van voorbeelde wat gebruik is o Gebruik van geboue o Gebruik nuwe en tradisionele boumateriaal o Gebruik van omgewings-/ekologiese ontwerpkwessies o Terrein en betekenis van terrein o Invloede, plaaslik en internasionaal waar relevant o Dekoratiewe/Stilistiese kenmerke Interessante voorbeelde: John Barret Earth Temple Architects Whaler's Way Cottage,Churchhaven Homestead Sy benadering tot ontwerpkwessies (kontekstueel en omgewings-) Kontekstueel Die terrein is beskerm, val binne 'n natuurbewaringsgebied, omring deur water en fynbos Ondersteuningsbalke is van Kaapstad hawe se drywende piere herwin Vensterrame is van 'n ou Seepunt-hotel herwin Natuurlike hulpbronne word beskerm Die vloere is gemaak uit hout van 'n boom wat deur weerlig getref is. Reënwater word deur groot tenks op die dak bewaar Alle dreineringswater en afvalwater word hersirkuleer en in die tuin gebruik. Omgewingskwessies: Eienaars en argitek het 'n holistiese uitkyk op die lewe Die argitek se ontwerpfilosofie is om iets te maak wat lewenslank sal bestaan, maar wanneer die tyd verby is, moet dit weer tot die aarde terugkeer en in die niet verdwyn.

27 Visuele Kunste/V1 27 DoE/Febr. Maart 2009 Kothuis is geleë langs visserhuisies en pas perfek in. Die omgewing is bewaar en veral die lagune voor die huis, waar voëls van die noorde van Rusland af kom om die somer hier deur te bring Die plafon is natuurlik geïsoleer met populierbalke en tradisionele spaansriet. Natuurlike ligval is gemaksimaliseer deur die gebruik van groot deure wat oopmaak op die stoep. Die deure konsertina weg en 'n aansluiting word gemaak tussen die interieur en die stoep. Die slaapkamerdeure maak na buite oop en bring baie natuurlike lig na binne. Sonpanele op die dak verskaf herwinbare energie, genoeg om verskeie pompe en elektriese ligte te voorsien van krag. Die groot kaggel word gedurende die winter gebruik. Kalksteen uit die omgewing en klippies van die strand word gebruik. Invloede: Ontwerp deur eienaars se lewensuitkyk beïnvloed. Plaaslike vissershuisies Ou Kaaps-Hollandse huise in die T- of H-vorm. Dekoratiewe of stilistiese kenmerke: Kleure is deur omgewing beïnvloed Dit komplementeer die interieur en eksterieur Mure is 'sag' en 'organies' deur die gebruik van sement. In sommige plekke is die vloer met inlegwerk van spoelklippe versier, en beklemtoon die verbintenis tussen omgewing en interieur. Dekorasie is nie oordoen nie. Die gebruik van sagte pastelle en ou linne, gekombineer met 'n toevallige kenmerk soos die kandelaar in die woonkamer en die skulpkrans bokant die bedkopstuk in die pienk slaapkamer. Interieurontwerper Salome Gunter se herkenbare eiesoortige styl is te sien en komplementeer die stilistiese kwaliteite van die huis. Nog 'n fokuspunt is die reuse vuurherd Internasionale neigings in argitektuur beweeg na die behoud van die natuurlike hulpbronne van die planeet, deur die meeste te put uit die gebruik van sonpanele, water te herwin en energiebesparende ontwerp. Spier Estate Leuse: Hergebruik, verminder, hersirkuleer Profyt, mense, planeet. Pro konservasie Hulle het 180 hektaar eenkant gesit vir bewaring Hulle help die gemeenskap deur plaaslike mense in diens te neem, klein verskaffers in die omgewing te gebruik en om verskaffers te vra om aan streng veiligheidsmaatreëls en bewaringsprogramme te voldoen Dit het 'n invloed op die omgewing, want brandstofverbruik word verminder en aflewerings word nie deur groot vragmotors gedoen nie. Daar is 'n wassery op die terrein en steenmakery op die terrein verskaf ook werk. Die stene word songedroog dit is omgewingsvriendelik en besoedel nie die omgewing nie