Punaoa Fou mo Aoaoga a Faiaoga O se Soa e Faaleleia Atili Faiaoga i le Tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Lolomi ma faasalalauina e O Le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai Aai o Sate Leki, Iuta
O manatu ma faasaoga e talisapaiaina. Faamolemole auina mai, e aofia ai mea sese, i le: Seminaries and Institutes of Religion Curriculum Services 50 E. North Temple St., Floor 8 Salt Lake City, Utah 84150-0008 USA Email: ces-manuals@ldschurch.org Faamolemole tusi mai lou suafa atoa, tuatusi, uarota, ma le siteki. Ia mautinoa o ta u mai ai le ulutala o le tusi lesona pe a aumai sou finagalo faaalia. 2016 Puletaofia e le Intellectual Reserve, Inc. Ua taofia aia tatau uma. Lolomiina i le Iunaite Setete o Amerika Lomiga 1, 3/16 Faamaonia le faa-peretania: 12/15 Faamaonia le faaliliuga: 12/15 Faaliliuga o le New-Teacher Training Resource: A Teacher-Improvement Companion to the Gospel Teaching and Learning Handbook Samoan PD60001128 890
Anotusi Aafiaga e Aoao ai i le Aiga................................. 1 1 Ola ma Aoao atu i le Ala a le Faaola....................... 3 2 O Le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu. 6 3 Aoao Atu ma Aoao Mai e ala i le Agaga.................... 8 4 Atiina Ae se Siosiomaga e Aoao ai le Alofa, Faaaloalo, ma le Faamoemoega.................................. 12 5 Aafiaga i le Mamanu e Aoao ai........................ 18 6 Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi.................... 24 7 Faailoaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae.............. 28 8 Malamalama, Lagonaina, ma le Faaaogaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae................................. 36 9 Saunia se Lesona: Filifili Po O A Mea e Aoao Atu.............. 42 10 Filifili Po o a Mea e Aoao Atu: E Faaaoga ai Tusitusiga Paia ma le Tusi Lesona a le Faiaoga............................... 49 11 Filifili Pe Faapefea ona Aoao Atu: Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Faataunuu la Latou Matafaioi................................. 53 12 Filifili Pe Faapefea ona Aoao Atu: Fai Fesili Anoa.............. 58 13 Filifili Pe Faapefea ona Aoao Atu: Faaaoga le Faatuatua.......... 69 Lesona mo Aoaoga Faafaiaoga............................. 73 Folasaga i Lesona mo Aoaoga Faafaiaoga..................... 75 1 O Lo Tatou Faamoemoega........................... 78 2 O Se Mamanu Autu e Aoao ai......................... 83 3 Saunia se Lesona: Filifili Po o A Mea e Aoao Atu.............. 89 4 Saunia se Lesona: Filifili Pe Faapefea ona Aoao Atu............ 96 Pepa e tufa atu...................................... 101
Aafiaga e Aoao ai
AAFIAGA E AOAO AI 1 Ola ma Aoao Atu i le Ala a le Faaola Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai manatu nei: Aoao atu, o lou tiutetauave sili Iesu Keriso, le Aoao Sili Ola ma aoao atu e pei ona faia e le Faaola Manatu Autu Afio mai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (S&I). I polokalama a le seminare ma inisitituti i le lalolagi atoa, e faitau afe faiaoga ma taitai ua fesoasoani i talavou ma talavou matutua o le Ekalesia e aoao ma faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei a Iesu Keriso. Matou te faafetai atu mo lou naunau e auauna atu i le Alii i lenei tofiga taua. O le Tiutetauave Sili o le Aoaoina o Fanau a le Atua Na aoao mai e Elder Jeffrey R. Holland o le Korama a Aposetolo e Toasefululua le vaega lenei e faatatau i le tiutetauave o le aoaoina o fanau a le Atua: 3
A A FI AG A E AOAO A I 1 Matou te faafetai tele mo i latou uma o e faiaoga. Matou te alolofa ia te outou ma talisapaia outou e sili atu mai mea e mafai ona matou fai atu ai. Matou te faatuatuaina tele outou. Ina ia lelei le aoao atu ma maua le lagona o loo sologa manuia o se galuega mamafa moni lava. Peitai e aoga. E leai se isi valaauga maoae e mafai ona tatou mauaaoao Atu E Leai Se Isi Valaauga E Sili Ai (anomea o punaoa mo le faaleleia o faiaoga, 1978)]. Mo i tatou taitoatasi o le o mai ia Keriso [MF&F 20:59], o le tausia o ana poloaiga ma mulimuli i lana faataitaiga e foi atu ai i le Tama, e moni o se faamoemoega aupito maualuga lea ma paia ua ola ai le tagata. O le fesoasoani i isi ia faia foi lena mea e aoao atu, faatauanau, ma taitaia i latou ma le agaga tatalo e savalia lena ala o le laveaiina foi e mautinoa lava o le galuega lona lua lea e sili le taua i o tatou olaga. Atonu o le mafuaaga lena na saunoa ai David O. McKay i se tasi taimi, E leai se isi tiutetauave e mafai ona pau i luga o se alii [po o se tamaitai] nai lo le avea ma e e faiaoga o fanau a le Atua [David O. McKay, i le Conference Report, Oke. 1916, 57] ( O se Aoao mai le Atua, Liahona, Iulai 1998, 25). O Iesu Keriso, le Faiaoga Sili O le a e maua le fesoasoani paia e fesoasoani ia te oe ao e saili e tuputupu ae ma atiina ae o se faiaoga o fanau a le Atua ma tauivi e mamanu lou olaga ma le aoao atu e pei o le Faaola. Faaalu se taimi e maimoa ai le vitio The Master Teacher (3:51), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faamatalaina e Peresitene Boyd K. Packer (1924 2015) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua ni vaega faapitoa o le aoaoina atu o le talalelei. Ao e maimoa i le vitio, faalogo mo mafuaaga taua pe aisea e tatau ai ona e ola ma aoao atu e pei ona faia e le Faaola. Tusi ou manatu ma lagona i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga E tusa ai ma le Faaola o se faataitaiga sili mo faiaoga, na aoao mai Peresitene Boyd K. Packer o le Korama a Aposetolo e Toasefululua: O ai se isi faataitaiga sili atu e mafai ona tatou maua? O le a se suesuega sili nai lo le iloiloina o o tatou manatu ma sini ma auala ma faatusatusa ia Iesu Keriso? (Teach Ye Diligently, rev. ed. [1991], 22). O le gaoioiga lenei o le a fesoasoani e faaloloto lou malamalama i le ala na aoao ai le Faaola ma uunaia ai isi ma le ala na Ia fesoasoani ai ia i latou e aoao, tuputupu ae faaleagaga, ma liua i Lana talalelei. Suesue le uputomua i itulau v-vii i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (2012). Valivali pe vase upu galue na e faamatalaina auala eseese na aoao atu ai ma auauna atu ai le Faaola. 4
AAFIAGA E AOAO AI 1 A uma ona e suesue nei itulau i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, tusi au tali i fesili nei i autafa o lau tusitaulima. (E uunaia oe e tusi ni faamatalaga i autafa o lau tusitaulima i le faasologa atoa o nei lesona.) O le a se mea e te matauina e uiga i Ana ala faafaiaoga ma le taitaiga? Na faapefea ona Ia fesoasoani i isi e aoao, tuputupu ae faaleagaga, ma liua i Lana talalelei? Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua E leai se tiutetauave e sili atu e mafai ona pau i luga o soo se tagata nai lo le avea ma se faiaoga o fanau a le Atua. O Keriso o le Faiaoga Sili. E tatau ona tatou taumafai e ola ma aoao atu e pei ona Ia faia. Tatou te aoao atu le mea o i ai i tatou lava, o lona uiga o la tatou galuega faalesoo, o tatou uiga, a tatou molimau, ma a tatou tautinoga i le talalelei e mafai ona uunaia ai isi e pei lava o a tatou upu. O le meaalofa e aoao atu e tatau ona galue i ai, ma o le taimi lava e maua ai, e tatau ona fafagaina pe afai e tatau ona faatumauina (Boyd K. Packer, Teach Ye Diligently, 345). Ona, a lea? Ua iloaina Peresitene Boyd K. Packer o le Korama a Aposetolo e Toasefululua na fesili Ona, a lea? i le faaiuga o fonotaga ma le Korama a le Toasefululua ina ia musuia le talanoaga pe faapefea ona faaaoga le autu ua taulimaina ia suia ai olaga o tagata (tagai i le Jeffrey R. Holland, Ona, A Lea? [Konafesi o le OAE o le Feagaiga Fou, Aok. 8, 2000], si.lds.org). I le faaiuga o aafiaga taitasi e aoao ai, fesili ia te oe lava Ona, a lea? ma mafaufau pe faapefea ona e mafai ona faaaoga patino autu ma mataupu faavae ua talanoaina. Ina ia faaiuina lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo ni mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 5
AAFIAGA E AOAO AI 2 O Le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai le mulimuli i manatu: Malamalama i le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu Malamalama i lou faamoemoega o se faiaoga Fesoasoani i tamaiti aoga ia oo ina liua moni lava Manatu Autu Malamalama i Lou Faamoemoega Ina ia taulai atu a tatou taumafaiga ao tatou fesoasoani i le galuega a le Alii, ua tuuina atu i faiaoga i le S&I se faamoemoega manino lava. O lenei faamoemoega e taua o le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu. E taua lou atiina ae o se malamalama loloto o lenei faamoemoega ma pe faapefea ona ia mafai ona taitaia lau galuega o aso uma o se faiaoga. O Le A Lo Tatou Faamoemoega? O lo tatou faamoemoega o le fesoasoani lea i le autalavou ma talavou matutua ia malamalama ma faalagolago i aoaoga ma le Togiola a Iesu Keriso, ia agavaa mo faamanuiaga o le malumalu, ma ia saunia i latou lava, o a latou aiga, ma isi mo le ola e faavavau faatasi ma lo latou Tama i le Lagi ( Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O Se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012], x). Maimoa le vitio Our Purpose (1:32), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, e tauloto atu e faiaoga le faamoemoega o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu. A uma ona maimoa le vitio, tusi ou manatu ma lagona i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Faaloloto le Atiaeina o le Talalelei i Loto o Tamaiti Aoga I le taimi o le faasalalauga o le selau tausaga o le seminare i le 2012, na faasoa mai ai e Peresitene Henry B. Eyring o le Au Peresitene Sili ni lagona e uiga i le amataga ma faamoemoega o le seminare. Maimoa le vitio A Foundation of Faith: 100 Years of Seminary (7:36), o se vaega mai le lauga a Peresitene Eyring, e maua i le LDS.org. Ao e 6
AAFIAGA E AOAO AI 2 maimoa, vaavaai mo faamaoniga pe faapefea e le seminare ona fesoasoani i le talalelei ia oo ifo i totonu o loto o tamaiti aoga. A uma ona e maimoa i le vitio, tusi ou manatu ma lagona i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Tusitaulima o Gaoioiga Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Faitau le vaega 1.1 ( O Lo Tatou Faamoemoega ) i itulau 1 2 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Vase upu ma fuaitau na e fesoasoani ia te oe ia malamalama ai i lou faamoemoega o se faiaoga i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu. A uma ona e faitau, tusi ou manatu ma lagona i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua O se malamalama manino o le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu o le a taitaia i tatou ia tatou galuega i aso uma o ni faiaoga. O le aoao atu anoa e mafai ona fesoasoani i le talalelei ia goto ifo i totonu o loto o tamaiti aoga. O la tatou sini e tatau ona fesoasoani i a tatou tamaiti aoga e aafia moni i le liua i le talalelei. A o tatou aoaoina o tatou tagata talavou ia alolofa i le Faaola o Iesu Keriso, o le a avea i latou ma soo moni o le Matai. O lenei faagasologa o le a saunia i latou e avea ma taitai o ni aiga e faavavau. O le a avea malumalu o se vaega masani ma le taua o o latou soifuaga. (Dieter F. Uchtdorf, A Teacher of God s Children [o se afiafi faatasi ma Petesitene Dieter F. Uchtdorf, Ian. 28, 2011], 5, si.lds.org). Ona, a lea? Ina ia faaiu lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo ni mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 7
AAFIAGA E AOAO AI 3 Aoao Atu ma Aoao Mai e ala i le Agaga Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai manatu nei: Malamalama i le matafaioi a le Agaga Paia i le aoao atu ma le aoaoina mai Faataunuuina o manaoga e le vaaia ma na e vaaia o tamaiti aoga Valaaulia le uunaiga a le Agaga Paia Manatu Autu O Le Matafaioi a le Agaga Paia i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai E tupu le aoao atu ma le aoaoina mai e ala i le mana o le Agaga Paia. Ua na o le aoao atu ma le aoaoina mai e ala i le Agaga o le a malamalama ai tamaiti aoga ma faalagolago i aoaoga ma le Togiola a Iesu Keriso i se auala na latou mafai ai ona agavaa mo le ola e faavavau (Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012], 10). Aisea e Aoao Atu ai ma Aoao Mai e ala i le Agaga? Na aoao e Sister Christine Park i aso uma le Seminare i Redding, Kalefonia, mo le lima tausaga ma e faaauau pea ona saili ia faafetauia manaoga faapitoa ma tulaga o ana tamaiti aoga. Maimoa i le vitio Students Needs (1:35), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faasoa mai e Sister Park ona faamoemoega mo ana tamaiti aoga ma mea foi e mamafa i lona loto ma le mafaufau ao ia saili e fesoasoani i ana tamaiti aoga ia aafia i le liua e loloto atu i le talalelei a Iesu Keriso. E pei lava ona i ai i tamaiti aoga a Sister Park ni manaoga ma luitau eseese, o le a faapena foi oe. O ni faataitaiga nei e suitulaga i nisi o tulaga masani o tamaiti aoga. Mafaufau pe faapefea e tulaga o au tamaiti aoga ona aafia le ala e taitaia ai e le Agaga lau aoaoga. O nisi taimi e faapisi tele au e le aoga. E matuai tele lava mea e tatau ona ou faia i isi au vasega. Ou te faamoemoe e mafai ona ou taulai atu i le vasega i le aso. E le lelei tele sau faitau tusi, ma e faigata ona ou faalogo lelei. E siomia au e le tele o tagata, ae o loo ou lagona pea le tuuatoatasi. 8
AAFIAGA E AOAO AI 3 Ou te fiafia e i ai iinei i le seminare o se nofoaga ua iu ina ou lagona ai le taliaina. Ou te le iloa pe tatau ona ou i ai iinei i le aso. Sa ou faia ni mea ou te maasiasi ai. Ou te lagona e pei ua na o au le tagata i lou aiga e leai se molimau. Afai tatou te faalagolago tasi i o tatou lava gafatia, o le a le mafai ona taulimaina manaoga faapitoa uma lava a a tatou tamaiti aoga. Ae ui i lea, afai ua tatou saunia ma mulimuli i uunaiga a le Agag Paia, o le a mafai ona taitaia i tatou e aoao atu i se auala lena o le a faateleina le liua o a tatou tamaiti aoga ma fesoasoani e taulimaina o latou manaoga e vaaia ma na e le vaaia. Maimoa le vitio Teaching by the Spirit (1:39), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faasoa atu e Sister Park le taua o le mauaina o le Agaga e taitaia o ia ao ia aoao atu. Sosoo ai, maimoa le vitio The Lord Knows Every Need (0:45), e maua i lelds.org. I lenei vitio, ua faamatala ai e Elder Richard G. Scott (1928 2015) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua pe faapefea ona mafai ona taitaia oe e le Agaga Paia ia taulimaina manaoga o au tamaiti aoga. Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga E tupu le aoao atu ma le aoaoina mai e ala i le Agaga pe a faatinoina e le Agaga Paia Lana matafaioi po o faamoemoega i le faiaoga, i le tamaitiiti aoga, po o i laua uma. (Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, 13). O le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei e fesoasoani e faamaninoina atili ma faalolotoina lo tatou malamalama pe aisea e tatau ai i faiaoga ma tamaiti aoga ona aoao atu ma aoaoina mai e ala i le mana o le Agaga Paia. Suesue le vaega 2.1 ( Aoao Atu ma le Aoaoina Mai e Ala i le Agaga ) i le itulau 13 seia oo i le faaiuga o le lisi ua faailogaina i le faaiuga o le itulau 13. I lau tusitaulima, tusi mataupu faavae taua ma faatinoga na o le a fesoasoani ia te oe e fai ai mea nei: Ia iloa o le aoao atu ma le aoaoina mai faatoa tupu e ala i le mana o le Agaga Paia. Faaloloto lou malamalama i matafaioi ma galuega a le Agaga Paia i le aoaoina atu ma le aoaoina mai o le talalelei. I lau api talaaga patino, faamatala le ala o le a uunaia ai e le malamalama ma le talitonu i le matafaioi a le Agaga Paia le ala e te saunia ai au lesona ma aoao atu au tamaiti aoga. Valaaulia le Agaga e Faataunuu Lana Matafaioi Pe a tatou malamalama i le matafaioi a le Agaga Paia i le aoao atu ma le aoaoina mai o le talalelei, o le a tatou faia mea uma tatou te mafaia e valaaulia ai o Ia e faataunuu Lana matafaioi i olaga o a tatou tamaiti aoga (tagai i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, vaega 2.1 [ Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei ], itulau 13). E mafai e faiaoga ona fai mea nei e valaaulia ai le Agaga e faataunuu Lana matafaioi: Tauivi mo le agavaa patino. 9
AAFIAGA E AOAO AI 3 Fai se tatalo o le faatuatua (MF&F 42:14). Saili ina ia saunia atoatoa mo lesona taitasi. Saili e taulai atu i aafiaga e aoao ai a latou tamaiti aoga. Saili le filemu nai lo le lagonaina o le le fiafia ma le popole e uiga i isi mea. Ia maua se agaga o le talosaga lotomaualalo. Uunaia tamaiti aoga e valaaulia le Agaga Paia i a latou aafiaga e aoao ai. Maimoa i le vitio Inviting the Spirit: Teachers (2:47), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, e faasoa atu e faiaoga mea e mafai ona latou faia e valaaulia ai le Agaga i o latou loto ma i totonu o le potuaoga. Ao e maimoa i le vitio, tusi ni faamatalaga i lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei e uiga i faatinoga taua e te manao e manatua. E mafai e faiaoga ma tamaiti aoga ona fai mea nei e valaaulia ai le Agaga e faataunuu Lana matafaioi: Faitau ma aoao atu mai tusitusiga paia ma upu a perofeta. Taulai atu faataitaiga ma talanoaga i le Faaola ma faasoa atu le molimau ia te Ia. Faafaigofie ma manino le ta uaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei. Faaalu le taimi mo mafaufauga loloto i taimi o le filemu musuia. Fefaasoaai aafiaga patino talafeagai ma femolimaua i e uiga i aoaoga faavae ma mataupu faavae. Fefaaalia i le alofa ma le agaga faafetai mo le tasi ma le isi ma mo le Alii. Maimoa i le vitio Inviting the Spirit: Teachers and Students (2:23), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, o faiaoga ma tamaiti aoga e fefaasoaai mea e mafai ona latou faia e valaaulia ai le Agaga i o latou loto ma i totonu o le potuaoga. Ao e maimoa i lenei vitio, tusi ni faamatalaga i lau tusitaulimaaoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei e uiga i faatinoga taua na e te manao e manatua. I lau api talaaga patino, tusi ni nai uunaiga po o aitema e faatino na e oo mai i lou mafaufau ao e mafaufau loloto pe faapefea e oe ma au tamaiti aoga ona mafai ona valaaulia le Agaga Paia e faataunuu Lana matafaioi i le aoaoina atu ma le aoaoina mai o le talalelei. Tagai i le faaopoopoga o lenei tusi lesona mo pepa e tufa atu ua faaautu Valaaulia le Agaga Paia e Faataunuu Lana Matafaioi i le Aoaoina Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, lea e lisiina ai auala e mafai ai e faiaoga ona valaaulia le Agaga e faataunuu Lana matafaioi. Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua E tupu le aoao atu ma le aoaoina mai e ala i le Agaga pe a faatinoina e le Agaga Paia Lana matafaioi po o faamoemoega i le faiaoga, i le tamaitiiti aoga, po o i laua uma (Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, 13). 10
AAFIAGA E AOAO AI 3 Ona ua e faalogo lelei i uunaiga filemu a le Agaga, e mafai ona taitaia oe e fesoasoani e taulimaina manaoga e vaaia ma na e le vaaia a tamaiti aoga. O le taimi lava tou te malamalama ai ma au tamaiti aoga i le taua o le matafaioi a le Agaga Paia e faia i le aoaoina faaleagaga, o le a e faia mea uma e te mafaia e valaaulia ai le Agaga e faataunuu nei galuega. E leai se aoaoga faavavau e mafai ona tupu e aunoa ma lena faaolaolaina o le Agaga mai le lagi. Mo lenei mafuaaga, e tatau ona e aoao atu le talalelei i le Agaga, e oo lava i le Faamafanafana lea na auina mai e aoao atu le upumoni [MF&F 50:14] (Dieter F. Uchtdorf, A Teacher of God s Children [o se afiafi faatasi ma Peresitene Dieter F. Uchtdorf, Ian. 28, 2011], 7, si.lds.org). Ona, a lea? Ina ia faaiuina lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo ni mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 11
AAFIAGA E AOAO AI 4 Atiina Ae se Siosiomaga e Aoao ai le Alofa, Faaaloalo, ma le Faamoemoega Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai manatu nei: Malamalama i le uunaiga o le alofa faakeriso Atiina ae se siosiomaga o le alofa ma le faaaloalo Fausia se lagona o le faamoemoega i le potuaoga Manatu Autu Pe a alolofa ma faaaloalo ia faiaoga ma tamaiti aoga i le Alii, le tasi i le isi, ma le afioga a le Atua, o le a faaleleia le aoaoina. O lagona tutusa o le faamoemoega e taulai ai taumafaiga ma faamoemoega ma tuuina atu le taitaiga i aafiaga i le potuaoga ( Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012], 16). Alofa FaaKeriso: O se Uunaiga mo le Lelei O o tatou olaga ua sili atu le faaoaina ma sili atu le tumu i le uunaiga faakeriso a tagata. Ao tatou mafaufau i o tatou olaga, e mafai e i tatou taitoatasi ona faailoaina ituaiga o faatinoga alofa o le tausia o tagata na uunaia i tatou mo le lelei. 12
AAFIAGA E AOAO AI 4 Mafaufau i se faiaoga, taitai, po o se isi tagata na faaalia le alofa faakeriso ma faia se eseesega i lou olaga. Na faapefea ona ia fesoasoani ia te oe ia lagona, ma aisea? Tusi ou manatu ma lagona i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. E faapei o le tagata na e mafaufau i ai na e maua ai se uunaiga lelei, i le avea ai ma ni faiaoga seminare ma le inisitituti, e mafai ona tatou faia se eseesega i olaga o a tatou tamaiti aoga. Tatou te faia lenei mea i le atiina ae o le siosiomaga o le alofa faakeriso ma le faaaloalo i le potuaoga. Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga O le gaoioiga lenei o le a faateleina lou malamalama i le manaomia ona atiina ae se siosiomaga e aoao ai le alofa ma le faaaloalo ma le ala e fatuina ai lena siosiomaga. Suesue le vaega 2.2.1 ( Alofa ma le Faaaloalo ) i itulau 13 14 i lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Vase upu po o fuaitau na e fesoasoani e faalolotoina lou malamalama (1) aisea e taua ai le i ai o se siosiomaga o le potuaoga e i ai le alofa ma le faaaloalo ma (2) le ala e atiina ae ai lena siosiomaga. 13
AAFIAGA E AOAO AI 4 Atiina Ae se Siosiomaga e Aoao ai le Alofa ma le Faaaloalo: Aisea ma e Faapefea O vitio nei ua faaalia ai le tele o mataupu faavae ma faataitaiga ua faailoaina i le vaega 2.2.1 ( Alofa ma le Faaaloalo ) o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Maimoa i nei vitio ma mafaufau loloto i au tali i fesili na e mulimuli i faamatalaga o le vitio i lalo. Maimoa le vitio Teach with Charity (1:44), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua folafola mai e Elder Neil L. Andersen o le Korama a Aposetolo e Toasefululua faapea e taua i faiaoga le faatumuina i le alofa mama o Keriso. Ao e maimoa, vaavaai pe faapefea e le Alii ona faaalia le alofa mo i latou na Ia aoaoina. A uma ona e maimoa i le vitio, tusi i lau api o talaaga e suesue ai ni tali pupuu i fesili nei: Faapefea e le Faaola ona faaali Lona alofa mo e na Ia aoaoina? Faapefea ona ou faaalia le alofa ma le migao i e ou te aoaoina? Maimoa le vitio Sister Egan s Class (2:17), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, o Sister Egan, na valaaulia o se faiaoga seminare, ua faaalia pe faapefea ona atiina ae lelei se siosiomaga o le alofa, faaaloalo, ma le faamoemoe. Maimoa pe na faapefea ona tausia e ia ma ana tamaiti aoga le tasi ma le isi ma fatuina se siosiomaga faapena. A uma ona maimoaina le vitio, tusi i lau api o talaaga e suesue ai tali pupuu i fesili nei: O a mea na fai e Sister Egan ma tamaiti e atiina ae ai se siosiomaga alofa ma le faaaloalo? O a mea ou te faia e atiina ae ai se siosiomaga e aoao ai le alofa ma le faaaloalo i lou potuaoga? Aapa atu i Tamaiti Aoga Uma Na aoao mai Elder Jeffrey R. Holland o le Korama a Aposetolo e Toasefululua: Afai e le tali mai [tamaiti aoga], masalo e le mafai ona e aoaoina nei i latou, ae e mafai ona e alofa ia i latou. Ma afai e te alofa ia i latou nei, atonu e mafai ona e aoaoina i latou taeao ( Aoao Atu ma le Aoaoina Mai i le Ekalesia, Liahona, Iuni 2007, 56). Atonu e tauivi tamaiti aoga ma le tele o luitau: faavauvau i le aiga, mai, le atoatoa i le aoaoina, le atoatoa faaletino, ma isi. Ia manatu i o latou tulaga taitoatasi ma manaoga. E le o tamaiti aoga uma o le a tali vave mai i au taumafaiga e atiina ae se siosiomaga o le alofa ma le faaaloalo. O le vitio lenei ua faaalia ai pe faapefea e faiaoga ona aapa atu e uunaia tamaiti aoga o e atonu o nisi taimi e foliga mai e le tali mai i le vasega. 14
AAFIAGA E AOAO AI 4 Maimoa le vitio Reaching the Individual (1:28), e maua i le LDS.org. Ao e maimoa i lenei vitio, vaavaai mo le ala na valaaulia ai e le faiaoga le alofa faakeriso ma le agalelei i totonu o le loto o se tamaitiiti aoga. Atiina ae se Lagona o le Faamoemoega O se lagona o le faamoemoega e fefaasoaai e le faiaoga ma le tamaitiiti aoga e mafai ona faateleina ai le faatuatua ma tuuina mai le taitaiga ma le uiga i le aafiaga o le potuaoga. E tatau i tamaiti aoga ona malamalama o loo latou auai i le vasega ina ia oo ina latou iloa le Tama Faalelagi ma Lona Alo, o Iesu Keriso, ma ia agai ai i le ola e faavavau e ala i le suesue i tusitusiga paia ma upu a perofeta ( Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei 15). I le potuaoga, e tutusa lava le taua mo faiaoga ia atiina ae se lagona o le faamoemoega e pei ona latou atiina ae se siosiomaga o le alofa ma le faaaloalo. Tusitaulima o Gaoioiga Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei O le gaoioiga lenei o le tusitaulima o le a fesoasoani ia te oe e malamalama ai i le taua tele o le atiina ae o se lagona o le faamoemoega i lou potuaoga. Faitau le vaega 2.2.2 ( O se Lagona o le Faamoemoega ) i le itulau 15 i lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. I lau tusitaulima, vase upu ma fuaitau na e faalolotoina lou malamalama o: O le uiga mo oe ma au tamaiti aoga ia faasoa atu se lagona o le faamoemoega. Pe mafai faapefea e oe ma au tamaiti aoga ona atiina ae lenei siosiomaga i le potuaoga. O Faataitaiga e Fesoasoani e Atiina Ae se Lagona o le Faamoemoega Maimoa le vitio O se Lagona o le Faamoemoega (8:32), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, o ni nai faiaoga ma tamaiti aoga e faasoa mai faataitaiga na e fesoasoani e atiina ae se lagona o le faamoemoega i o latou potuaoga. Ao e maimoa i lenei vitio, vaavaai mo auala e atiina ae ai se lagona o le faamoemoega i lou potuaoga. Fesili e Fesoasoani i Faiaoga e Atiina Ae se Siosiomaga e Aoao ai le Alofa, Faaaloalo, ma le Faamoemoega Mai lea taimi i lea taimi, o le mafaufau i fesili nei ao e aoao atu au tamaiti aoga o le a fesoasoani e atiina ae ai se siosiomaga o le alofa, faaaloalo, ma le faamoemoega: Pe ua iloa e au tamaiti aoga ou te alofa ia i latou? Pe a ou iloa ua faigata ona popole alofa, pe ou te tatalo ina ia faatumuina i le alofa mama, le alofa le pona o Keriso (tagai i le Moronae 7:47-48)? O a auala ua uunaia ai e aoaoga ma faataitaiga a le Faaola le ala ou te fesootai ai ma au tamaiti aoga ma le ala latou te fesootai ai i le tasi ma le isi? 15
AAFIAGA E AOAO AI 4 O a faatinoga faigofie ou te faia ia auauna atu ai e le aunoa, faamanuia, ma tatalo mo au tamaiti aoga? Pe ua malamalama au tamaiti aoga faapea o le faamoemoega a la tatou vasega o le faataunuuina o le Faamoemoega o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu ina ia fesoasoani ia i latou ia malamalama ma faalagolago i aoaoga ma le Togiola a Iesu Keriso? Pe o gaoioiga e aoao ai ua ou filifilia e fesoasoani e faataunuu ai lo tatou faamoemoega ae le tosina ese ai i tatou mai le ausiaina o le Faamoemoega o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu? Pe ua ou faaaluina le taimi e suesue ai ma malamalama i le poloka mau ma vaai pe aisea e totonugalemu ai le Faaola i le lesona? Pe ua ou saunia e tuuina atu le taulai tatau ai i au tamaiti aoga mai le taimi latou te taunuu ai i le taimi latou te tuua ai le potuaoga? O a auala ou te aoaoina soo ai ma valaaulia au tamaiti aoga ia faataunuu a latou matafaioi i le aoaoina faaleagaga? Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua Pe a outou alolofa ma faaaloalo ma au tamaiti aoga i le Alii, i le tasi i le isi, ma le afioga a le Atua, ua faaleleia le aoaoina. E mafai ona e atiina ae le alofa faamaoni mo au tamaiti aoga e ala i le sailia o le meaalofa o le alofa mama i le tatalo, e pei ona faatonuina mai e le perofeta o Mamona (tagai i le Moronae 7:47-48). 16
AAFIAGA E AOAO AI 4 O se lagona o le faamoemoega e te faasoaina atu ma au tamaiti aoga e mafai ona faateleina le faatuatua ma tuuina atu ai le taitaiga ma le uiga i le aafiaga o le potuaoga. O se lagona o le faamoemoega e mafai ona atiina ae pe a e malamalama ma au tamaiti aoga faapea o lo latou auai i le vasega e oo ai ina latou iloa le Tama Faalelagi ma Lona Alo, o Iesu Keriso, ma agai atu ai i le ola e faavavau e ala i le suesue i tusitusiga paia ma upu a perofeta. Mafaufau i le alofa e aupito mama, ma aupito malosi e mafai ona e mafaufau i ai. Tago laia e faatele le alofa i se aofaiga e le mafaitaulia ma o le fuataga lena o le alofa o le Atua mo oe (Dieter F. Uchtdorf, O Le Alofa o le Atua, Ensign po o le Liahona, Nov. 2009, 22). Ona, a lea? Ina ia faaiuina lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 17
AAFIAGA E AOAO AI 5 Aafiaga i le Mamanu e Aoao ai Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai vaega nei: Faailoaina o se mamanu e aoao ai Tuuina atu o le talalelei i loto o tamaiti aoga Malamalama i le mamanu e aoao ai Faaaogaina o le mamanu e aoao ai i le suesuega o le talalelei Manatu Autu O perofeta ma aposetolo o aso e gata ai ua tofia faiaoga i Seminare ma Inisitituti o Aoaoga Faalelotu i le aoaoina o tamaiti aoga e siitia ai, malamalama, ma faaaoga le talalelei ua maua i tusitusiga paia ma upu a perofeta. E tusa ai ma lenei valaauga, na aoao mai Peresitene J. Reuben Clark Jr. (1871 1961) o le Au Peresitene Sili: Ia outou aoao atu lenei talalelei, i le faaaogaina o a outou punaoa ma pule tatau i tusitusiga faavae a le Ekalesia ma upu a i latou na valaauina e le Atua e taitai Ona tagata i nei aso mulimuli (The Charted Course of the Church in Education, rev. ed. [1994], 10). 18
AAFIAGA E AOAO AI 5 Faailoaina atu o se Mamanu e Aoao ai Ao aoao e tamaiti aoga le talalelei a Iesu Keriso e pei ona maua i tusitusiga paia ma upu a perofeta, e taua le goto ifo loloto i o latou loto aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei. Ina ia fesoasoani i lenei faagasologa ia tupu, e faamamafaina e Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu se mamanu autu e aoao ai lea e faatagaina faiaoga ma tamaiti aoga e maua, malamalama, ma faaaoga upumoni o le talalelei i o latou olaga. O lenei mamanu e aofia ai faavae nei: Malamalama i le talaaga ma le anotusi. Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae. Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae. Lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae. Faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae. O le tele ona e malamalama ma faaaoga nei faavae i lau lava suesuega o le talalelei, o le sili atu lea ona e mafai ona fesoasoani i tamaiti e faaaogaina i latou. O le faamoemoega o lenei aafiaga e aoao ai o le tuuina atu o se vaaiga aoao o faavae e lima o le mamanu e aoao ai. O faavae taitasi o le a taua auiliili atu i aafiaga e aoao ai 6-8. Maimoa le vitio The Parable of the Gems (6:47), e maua i le LDS.org. Ao e maimoa i le vitio, fesili ia te oe lava, E mafai faapefea e le suesueina ma le mauaina o maa taua i le oneone ona faatusatusa i le suesueina ma le aoao mai tusitusiga paia? A uma ona e maimoa i le vitio, tusi ou manatu ma lagona i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Faaaoga le Faataoto i le Mamanu e Aoao ai O le faataoto i maa taua e fesoasoani ia i tatou e malamalama ai i faavae o le mamanu e aoao ai. Faitau faamatalaga i lalo e aoao atili ai e uiga i faavae taitasi. 19
AAFIAGA E AOAO AI 5 Malamalama i le talaaga ma le anotusi: O le tamaitai talavou o loo saili mo maa taua i le oneone e faatusa i se tagata aoao o loo saili mo upumoni e faavavau i tusitusiga paia ma i aoaoga a perofeta. O le oneone e suitulaga i faamatalaga o tusitusiga paia po o aoaoga o le laina o le tala, tagata, nofoaga, aso, ma isi. O le tamaitai talavou o loo faamamaina le oneone mo maa taua e pei o le tagata aoao o loo faamamaina faamatalaga o tusitusiga paia i le sailiga o aoaoga faavae, mataupu faavae, ma isi upumoni autu. O lenei faagasologa e faatatau i le malamalama i le talaaga ma le anotusi. Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae: O le tamaitai talavou na mauaina maa taua i le oneone e faatusa i le faagasologa o le faailoaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae i tusitusiga paia ma i upu a perofeta. E pei lava o nisi maa taua e taatitia latalata i luga ma o isi e maua i le oneone e loloto atu, o nisi o upumoni e faavavau i tusitusiga paia e faigofie ona faailoaina, ao isi e manaomia ai se taumafaiga sili atu e maua ai. Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae: E iloiloina ma le faaeteete e le tamaitai talavou maa taua taitasi e suitulaga i se tagata aoao o loo suesueina ma le filiga ina ia sili atu ona loloto le malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae. 20
AAFIAGA E AOAO AI 5 Lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae: O le tamaitai talavou o loo lagonaina le faafetai mo le tulaga ese ma le taua o maa taua taitasi e mafai ona faatusatusa i se tagata aoao ua lagonaina le upumoni i tusitusiga paia ma upu e perofeta. Faaaoga aoaoga faaavae ma mataupu faavae: E pei o mafaufauga o le tamaitai talavou na liliu atu i ni auala faapitoa e mafai ona ia faaaogaina ai maa taua taitasi, o tagata aoao e tatau ona mafaufau foi pe faapefea ona faapatino ma faaaoga aoaoga ma mataupu faavae e pei ona tuuina atu e le Agaga taitaiga patino i o latou mafaufau ma loto. 21
AAFIAGA E AOAO AI 5 Faaaoga le Mamanu e Aoao ai i le Suesuega o le Talalelei O fuaitau nei o ni faataitaiga pe faapefea ona fesoasoani lenei mamanu e aoao ai i tamaiti aoga moni e faaaoga tusitusiga paia ia maua, malamalama, ma faaaoga upumoni o le talalelei i o latou olaga: Ua sili atu lou malamalama i tusitusiga paia. Ua ou iloa pe faapefea ona fai atu fesili ma maua tali. O lenei ua ou faitau ia maua le upumoni ma mo se malamalama sili atu pe faapefea ona ou amio ai. Ou te lei nofo lava au i lalo ma faitau tusitusiga paia, ao lenei ua ou maua le masani o le faia i po uma. O se lagona matuai maoae lava le mauaina ma malamalama i upumoni na e pai atu ia te oe ma alu sao lava i lou loto. Sa masani ona ou le faitauina soo tusitusiga paia ona sa ou le malamalama i ai. Ae o lenei ua ou iloa e tumu i mataupu faavae na e mafai ona ou suesue i ai mo tali. O lenei tausaga ua ou faia ai e sili atu nai lo se isi lava taimi i lou olaga atoa. O le mea e tasi ua fesoasoani mai ai le seminare ia te au toetoe a sili atu nai lo se isi lava mea o le faateleina lea o le fiafia ma le malamalama i tusitusiga paia. Ua matuai tele lava au tatalo ua taliina mai. Ua faamalosia foi lau sootaga ma lou Faaola, ma ou te faafetai tele mo lena mea. E faapefea ona ou manao atu mo nisi mea? Ua ou matuai aoao lava pe faapefea ona sili atu le suesue i tusitusiga paia, ma o lenei ua le toe foliga mataga mai ia te au. Ua ou manao moni lava e suesueina ma mafaufau loloto pe faapefea ona ou ola e toe foi atu ai i lou Tama oi le Lagi. O nisi taimi i le faitauina e foliga mai e le gata ou te lagonaina le lofituina i le alofa ma le mafanafana ae o itulau ma le faavaa ua toeitiiti lava a mumu pei se afi i le malamalama. Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua I le avea ai ma faiaoga i seminare ma inisitituti, ua tofia oe e aoao tamaiti aoga i aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei e pei ona maua i tusitusiga paia ma upu a perofeta. O faiaoga ma tamaiti aoga e tatau ona aoao pe faapefea na maua le talalelei mai itulau o tusitusiga paia ma upu a perofeta ua goto ifo loloto i o latou loto. O Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu o se mamanu e aoao ai autu lena e valaaulia faiaoga ma tamaiti aoga ia maua, malamalama, ma faaaoga upumoni o le talalelei i o latou olaga. O le tele lava ona e malamalama ma faaaoga faavae o le mamanu e aoao ai i lau lava suesuega o le talalelei, o le sili atu foi lea ona e mafai ona fesoasoani i tamaiti aoga e faaaoga foi i latou. 22
AAFIAGA E AOAO AI 5 Pe a faatusatusa i faapotopotoga a le lalolagi, ia o loo aoaoina ai i tatou ia iloa se mea, o le talalelei a Iesu Keriso o loo luitauina i tatou ia avea i tatou faapei o se tasi (Dallin H. Oaks, O le Luitau ia Avea ma se Tasi, Liahona, Ian. 2001, 40). Ona, a lea? Ina ia faaiu lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae ua e aoaoina i le aso. 23
AAFIAGA E AOAO AI 6 Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai vaega nei: Malamalama i le uiga o le talaaga ma le anotusi Malamalama i le taua o le talaaga ma le anotusi Iloaina o le talaaga ma le anotusi o mau Vaega Autu I nai aafiaga e aoao ai e sosoo ai, o le a tatou vaavaai latalata atili i vaega taitasi o le mamanu e aoao ai faa-tasi i le taimi. O le mamanu e aoao ai ua saunia se ata faataatia o faavae na e fesoasoani e faatumauina le talalelei i o tatou mafaufau ma loto. I lenei aafiaga e aoao ai, o le a tatou aoao ai e uiga i le malamalama i le talaaga ma le anotusi. O le faamoemoega o lenei aafiaga e aoao ai o le saunia o se folasaga puupuu i vaega o le mamanu e aoao ai. Ao e auauna atu o se faiaoga seminare po o le inisitituti, o le a e maua le sili atu ona tele o avanoa e aoao ai e uiga ma faataitai nei tomai. Aoao mai Mau: Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi I le faataoto i maa taua, ua miti le tamaitai talavou e uiga i le vaavaai mo ni maa taua i le oneone. O lana sailiga e faatusa i se tagata aoao o loo saili mo upumoni e faavavau i tusitusiga paia. O le oneone e suitulaga i le talaaga ma le anotusi o tusitusiga paia o tagata, nofoaga, mea e tutupu, laina o tala, aoaoga, ma isi lava lea e mafai ona maua ai upumoni o le talalelei. Ao tatou saili mo upumoni e faavavau i mau, e tatau ona tatou amata i le taumafai ia malamalama i tulaga ma faamatalaga autu o savali ua tatou faitauina. O le sailia ia malamalama i le talaaga ma le anotusi o mau o le a faatagaina i tatou ia sili atu le iloaina o upumoni taua o le talalelei. 24
AAFIAGA E AOAO AI 6 Tusitaulima o Gaoioiga Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Faitau vaega 2.4.1 ( Talaaga ) ma le 2.4.2 ( Anotusi ) i itulau 24 25 i lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Valivali upu ma fuaitau i nei vaega na e fesoasoani ia te oe e malamalama ai i le uiga o le talaaga ma le anotusi o mau ma pe aisea e taua ai i la tatou suesuega. Tusi ou manatu ma uunaiga e uiga i le taua o le malamalama i le talaaga ma le anotusi i le suesuega o le talalelei i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. O Le Uiga ma le Taua o le Talaaga ma le Anotusi Iloilo le kata lenei ia malamalama atili ai i le talaaga ma le anotusi: Talaaga O le a le talaaga? O le talaaga e aofia ai tulaga o loo siomia ai po o le tuuina mai o ni faamatalaga i se fuaitau faapitoa o mau, mea na tutupu, po o se tala. O le talaaga e aofia ai le talafaasolopito, aganuu, ma le faatulagaga faafaafanua; ma isi. Aisea e taua ai le talaaga? O le talaaga e faamanino ai ma faalolotoina ai le malamalama i tala, aoaoga, aoaoga faavae, ma mataupu faavae i tusiga o tusitusiga paia. Anotusi O le a le anotusi? O le anotusi e aofia ai le laina o le tala, tagata, ma mea na tutupu, lauga, ma faamalamalamaga musuia ia e maua ai le tusiga o le mau. O le iloaina o le anotusi e aofia ai le aoaoina o le uiga o upu ma fuaitau faigata e faapea foi faauigaga o faataoto, faatusa, ma isi. Aisea e taua ai le anotusi? O le anotusi e tuuina mai le ola ma le taua i aoaoga faavae ma mataupu faavae o loo maua i le poloka mau. Fai Fesili Ina ia malamalama i le talaaga ma le anotusi o tusitusiga paia, saili muamua ia faamasani i faamatalaga autu o le savali ona suesue lea o faamatalaga mo le malamalama atili. E mafai ona e faia lenei mea i le aoao e fai fesili e uiga i tagata, nofoaga, mea na tutupu, ma isi i le fuaitau o mau o loo e faitauina ona saili lea o tali i nei fesili e faaaoga ai punaoa aoga ma faatuatuaina. O fesili e pei o fesili nei e mafai ona fesoasoani ia te oe ia malamalama atili ai i le talaaga ma le anotusi o le fuaitau o le mau o loo e suesueina: O le a le tala o le mafuaaga o le fuaitau? 25
AAFIAGA E AOAO AI 6 O le a le faatulagaga faaletalafaasolopito, aganuu, ma le faafanua? O ai le tusitala? O ai tagata o loo i le fuaitau? O a mea o loo latou faia po o fai mai ai, ma aisea? O le a le mea o loo tupu? O le a le laina o le tala? O a uiga o upu e le masani ai, fuaitau, po o lagona? O le a le taua o tu ma aga masani ua faamatalaina? Sailiga mo Tali O nisi nei o punaoa e sili ma maoae le faatuatuaina e mafai ona e faaaogaina e fesoasoani ia te oe e maua ai tali i au fesili: O fesoasoaniga i le suesueina o mau e pei o le mataupu ma autu o vaega, vaefaamatalaga, le Bible Dictionary, le Topical Guide, le Taiala i Tusitusiga Paia, le faasinoupu i le fusitolu, faafanua, ma isi Fuaitau o mau e fesootai O upu a perofeta ma aposetolo soifua (ae maise na e maua i lauga o konafesi aoao) O le lisi o mea e aoao i le kosi faaletusi paia o le seminare ma le inisitituti (e aofia ai tusi lesona a le faiaoga ma le tamaitiiti aoga) Lomifefiloi A e malamalama i le talaaga ma le anotusi o mau, o le a e sili atu ona mafai ona laa atoatoa atu i le lalolagi o tagata, nofoaga, mea e tutupu, ma aoaoga o loo e faitau i ai ma vaai i mea e pei ona vaai i ai le tusitala. O lenei mea o le a fesoasoani e tatala ai le faitotoa i le iloaina o upumoni taua o le talalelei. Mauaina o le Fesoasoani Mamana i le Aoaoina Atu o le Talalelei Maimoa i le vitio Understanding Context and Content (7:39), o loo maua i le LDS.org. I lenei vitio, o loo talanoaina e faiaoga e toatolu a latou taumafaiga ia malamalama i le talaaga ma le anotusi. Tusi ni manatu se lua pe tolu na e aoaoina mai le vitio i se api o talaaga e suesue ai po o se nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Gaoioiga o Mau O le taimi lenei e faataitai ai le mauaina o le talaaga ma le anotusi i tusitusiga paia. 26
AAFIAGA E AOAO AI 6 Faitau le Luka 5:12-26, ma faaauau i le mea na gata ai faiaoga i le vitio Understanding Context and Content. Fai se lisi o fesili e uiga i tagata, nofoaga, mea na tutupu, ma isi faamatalaga na e mafai ona fesoasoani ia te oe ia sili atu ai le malamalama i le talaaga ma le anotusi i nei fuaiupu. Ona faaalu lea o ni nai minute i le sailiga o tali i au fesili. A uma ona e faia le gaoioiga, tusi se aotelega o lou aafiaga i se api o talaaga e suesue ai po o se nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Ia aofia ai (1) nisi o mea na e aoaoina e uiga i le taua o le malamalama i le talaaga ma le anotusi i le suesuega o le talalelei ma (2) nisi o vaaiga fou na e maua e uiga i tagata, nofoaga, ma mea na tutupu i le Luka 5:12-26. Aotelega ma le Faaaogaina Mataupu Faavae ia Manatua O le talaaga e faamaninoina ma faalolotoina lo tatou malamalama i tala, aoaoga, aoaoga faavae, ma mataupu faavae i le tusiga o mau. O le anotusi e tuuina mai le ola ma le taua i le aoaoga faavae ma le mataupu faavae i mau. O le malamalama i le talaaga ma le anotusi o mau o le a fesoasoani e tatalaina le tele o upumoni taua o le talalelei. Ina ia oo ina malamalama i le talaaga ma le anotusi o mau, e tatau ona tatou fai fesili ma suesue i punaoa faatuatuaina mo tali i nei fesili. Ia faamasani i lesona e aoao mai i tusitusiga paia. Aoao ia iloa le talaaga ma le siosiomaga o faataoto a le Matai ma apoapoaiga a perofeta. Suesue i ai e faapei o latou saunoa mai ia te oe, aua o upu moni na (Thomas S. Monson, Ia Avea ma Tagata Sili e Mafai ona Avea ai Oe, Ensign po o le Liahona, Me 2009, 68). Ona, a lea? Ina ia faaiuina lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 27
AAFIAGA E AOAO AI 7 Faailoaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai vaega nei: Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae ua taua Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae ua faaataata mai Tusia o fuaitau o mataupu faavae Manatu Autu O le mamanu e aoao ai ua folasia i le aafiaga e aoao ai 5 ua saunia faavae na e fesoasoani e faatumauina le talalelei i o tatou mafaufau ma loto. I lenei aafiaga e aoao ai, o le a tatou vaai i le faailoaina o aoaoga ma mataupu faavae. O le faamoemoega o lenei aafiaga e aoao ai o le saunia o se folasaga puupuu i vaega o le mamanu e aoao ai. Ao e auauna atu o se faiaoga seminare po o le inisitituti, o le a tele atu ou avanoa e aoao ai e uiga i [tomai] ma faataitai nei tomai. Faailoaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae I le faataoto i maa taua, ua miti se tamaitai talavou e uiga i le mauaina o maa taua e taugata tele. E faapena foi, pe a tatou suesueina tusitusiga paia e mafai ona tatou mauaina ni maa taua faaletusipaia na e mafai ona faamanuiaina o tatou olaga. Na aoao mai Elder Neal A. Maxwell (1926-2004) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua: Uso e ma Tuafafine, e tele mataupu faataimane ua tuuina mai ia i tatou e tusitusiga paia. A oo le malamalama o le Agaga i o latou vaega eseese, e tumu i uiga faaselesitila ma e faapupula ai le ala tatou te savavali ai.( E Tusa ai ma o [Matou] Manao, Liahona, Ian. 1997, 23). O maa taua i le oneone o le faatusa o aoaoga ma mataupu faavae taua o upumoni e maua i tusitusiga paia ma upu a perofeta. 28
AAFIAGA E AOAO AI 7 Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le TalaleleiTusitaulima o Gaoioiga Suesue parakalafa muamua e fa o le vaega 1.3.1 ( Aoao Atu ) i le itulau 5 ma o parakalafa muamua e fa o le vaega 2.5 ( Faailoa, Malamalama, Lagona le Upumoni ma le Taua o, ma Faaaoga ia Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae o le Talalelei ) i itulau 29 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Vaavaai mo upu ma fasifuaitau e fesoasoani ia te oe e tali ai fesili nei: O le a le aoaoga faavae? O le a le mataupu faavae? Aisea e taua ai aoaoga faavae ma mataupu faavae? Tusi ou manatu ma lagona pe aisea e taua ai aoaoga faavae ma mataupu faavae i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e maua ai ma faasoa atu i ou taitai o le aoaoga po o le vaega. Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae: Ua Taua e faasaga i Ua Faaataata Mai I le faataoto i maa taua, ua saili e le tamaitai talavou ia maua maa taua taugata. Ao ia sailiili, ua ia maua nisi e latalata i luga ma isi e loloto atu i le oneone. E faapena foi, o le a e maua o nisi o aoaoga ma mataupu faavae e taua soo i tusitusiga paia ma e faigofie ona faailoa. O isi e le ta ua tuusa o mai i tusitusiga paia, ae nai lo o lena ua faaataata mai. O nei mea e manaomia ai le taumafaiga e sili atu ia mauaina. Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae ua Taua O aoaoga ma mataupu faavae ua taua manino ma faatele i tusitusiga paia. Aoaoga ma Mataupu Faavae ua Faaataata mai O aoaoga ma mataupu faavae e le o taua tuusao e tusitala i tusitusiga paia ae nai lo o lena ua faaataata mai i le tusiga. Pe a talanoa i le faailoaina o aoaoga faave ma mataupu faavae, na aoao mai Elder Richard G. Scott (1928 2015) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua: Ia saili atu mo mataupu faavae. Ia tuueseese ma le faaeteete mataupu faavae, ma faamatalaga ua faaaoga e faamalamalama ai ( Ausia o le Malamalama Faaleagaga, Liahona, Ian. 1994, 101). O le vaega o totoe o lenei aafiaga e aoao ai o le a fesoasoani i le atiina ae o lou malosiaga e faailoa mai aoaoga faavae ma mataupu faavae na taua ma ia na faaataata mai i au suesuega. (Tagai foi i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O Se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012], 27.) 29
AAFIAGA E AOAO AI 7 Faailoa Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae ua Taua O aoaoga faavae ma mataupu faavae ua Taua o i latou na ua manino ma taua soo i tusiga i tusitusiga paia. Faitau tusitusiga paia nei e iloa ai faataitaiga o le taua manino o aoaoga ma mataupu faavae (ua faamamafaina i mataitusi matatetele). Ioane 15:10 Afai tou te tausia au poloaiga, ona tumau lea o outou i lou alofa ; pei ona ou tausia poloaiga a lou Tama, ma ou tumau i lona alofa. Kenese 1:27 Ona faia lea e le Atua o le tagata i lona faatusa, o le faatusa o le Atua na ia faia ai o ia; na faia e ia o i laua o le tane ma le fafine. Mataupu Faavae ma Feagaiga 59:23 Ae ia iloa o ia o lē e faia galuega o le amiotonu o le a maua lona taui, o le filemu lea i le lalolagi lenei ma le ola e faavavau i le lalolagi a sau. Helamana 3:27 Ua faapea ona mafai ona tatou vaai ai e alofa mutimutivale le Alii ia te i latou uma o e e valaau atu i lona suafa paia, ma le faamaoni o o latou loto. Iopu 36:5 Faauta, ua silisili ese le Atua, ae le inoino o ia i se tasi, ua silisili ese le malosi o lona finagalo. Gaoioiga o le Mau: Faailoa Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae ua Taua Faitau fuaitau nei o mau ma maka pe tusi i au tusitusiga paia aoaoga faavae ma mataupu faavae taitasi ua taua. Amosa 3:7 2 Nifae 9:20 Mosaea 2:17 Tusi ou manatu ma uunaiga e uiga i aoaoga faavae ma mataupu faavae taitasi na e makaina i nei fuaiupu i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe tapa i ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po le vaega. Faailoa Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Ua Faaataata Mai I le faataoto i maa taua, e lei gata le fiafia o le tamaitai talavou i maa taua i lalo o oneone pito i luga. Na ia aoao faapea o le eliina ia loloto atu i le oneone ma le faamamaina ma le faaeteete, e mafai ai ona ia maua isi maa taua e taugata tele. E faapena foi, ao e suesue tusitusiga paia, e mafai ona e aoao e eli ma faamama ia talaaga ma le anotusi o mau ina ia maua ai aoaoga faavae ma mataupu faavae ua faaataata mai. E masani o nisi nei o mea e sili ona pele ma taua e mafai ona maua o le a e mauaina i lau suesuega o mau. O le mauaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae ua faaataata mai e manaomia ai le taimi ma le mafaufau ma le faaeteete. 30
AAFIAGA E AOAO AI 7 Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga Faitau le vaega 2.5.1 ( Faailoaina Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae ) i le itulau 30 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoaina Mai o le Talalelei, e amata i le palakalafa lona fitu, lea e amata E tele ia mataupu faavae e le o taua sao mai i le palakalafa lona lua i le itulau 30. Vase upu po o fuaitau na e fesoasoani e faalolotoina lou malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae ua faaataata mai ma pe faapefea ona faailoa i latou i lau suesuega. E faalagolago i mea ua e vaseina, tusi pe faapefea ona e faamatalaina i se uo po o se tagata o le aiga po o a upumoni ua faaataata mai ma pe faapefea ona faailoaina. Tusi manatu nei ma uunaiga i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Fautuaga mo le Faailoaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Ua Faaataata Mai O le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei ua tuuina mai fautuaga nei e fesoasoani i faiaoga ma tamaiti aoga e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae ua faaataata mai: 1. Vaavaai mo sootaga o mafuaaga-ma-aafiaga E ala i le iloiloina o faatinoga, uiga, ma amioga [mafuaaga] a tagata taitoatasi po o vaega i tala faatusitusiga paia, ma faailoaina ia faamanuiaga po o taunuuga ia e oo mai ona o se taui [aafiaga], o le a tele ai ina iloagofie ia mataupu faavae o le talalelei (Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, 30). Ao faitauina le Mataio 4:1 11, na amata ona ou taulai atu i faatinoga a le Faaola ma le ala na Ia anapogi ma tatalo ai i se taumafaiga ia faatasi ma le Atua. Ona ou vaai lea i le ala na Ia faaaoga ai mau e tuliese ai faaosoosoga na faasagatau atu ia te Ia e le fili. O Lana anapogi, tatalo, ma le faaaogaina o mau (mafuaaga) na saunia ai le malosi ia lava e manumalo ai i faaosoosoga (aafiaga). Ao ou iloaina lenei mea, na ou tusia lenei fuaitau faigofie o le mataupu faavae i lau api o talaaga:pe a tatou anapopogi, tatalo, ma malamalama i mau, e mafai ona tatou maua le malosi faaleagaga e sili atu e manumalo ai i faaosoosoga. Na ou mauaina se mataupu faavae maoae na faaataata mai i le 1 Nifae 18:3. Na alu Nifae i le mauga, ma sa ou tatalo soo atu i le Alii. O se taunuuga, na faaali atu e le Alii ia te ia mea maoae. Ao ou mafaufau i lenei savali, na ou tusia lenei mataupu faavae i le laina i autafa o lau mau: O le tele ona ou saili e fesootai atu i le Alii i le tatalo patino, o le tele foi lea ona Ia faaalia mai ia te au o mea maoae. 2. Fai ni fesili 31
AAFIAGA E AOAO AI 7 O mataupu faavae ua faaataata mai e mafai foi ona faailoaina e ala i le faia o fesili e pei o: O le a le uiga, po o le aano o le tala? Aisea na faaaofia ai e le tusitala nei mea na tutupu po o savali? O le a se mea na faamoemoe le tusitala ina ia tatou aoaoina? O a nisi o upumoni autu o loo aoaoina mai i lenei fuaitau? Ao faitauina le Mataupu Faavae ma Feagaiga 9, lea e maua ai le fautuaga a le Alii ia Oliva Kaotui, o le na le faamanuiaina i se taumafaiga e fesoasoani e faaliliu le Tusi a Mamona, na ou fesili, O le a le savali po o le lesona o lenei tala? O se mataupu faavae na faaataata mai na oo mai i lou mafaufau o le O le mauaina ma iloaina o faaaliga e manaomia ai le taumafaiga i la tatou vaega. I le Alema 17 18, na ou faitau ai e uiga ia Amona o auauna atu i le Tupu o Lamonae e aunoa ma se manatu i se taui ma le ofo o le Tupu o Lamonae i le faamaoni o Amona. Na ou mauaina au lava ua mafaufau, Aisea na faaaofia ai e le tusitala nei faamatalaga i nei mataupu? I le tali atu i lenei fesili, na ou tusia ai lenei mataupu faavae i lau mau: Ao tatou auauna atu i isi ma le faamaoni, e mafai ona tatou fesoasoani ia i latou e saunia e maua upumoni o le talalelei. 3. Tau manino ma faigofie aoaoga faavae ma mataupu faavae O le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei ua aoao mai faapea o le faailoaina o [aoaoga faavae ma] mataupu faavae na faaataata mai e aofia ai le iloaina o upumoni na faaalia i se tala faaletusi paia ma taua manino ma puupuu (Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, 27). O le tusia ma le manino ma le maea o fuaitau o aoaoga faavae ma mataupu faavae e fesoasoani ia i tatou e faaleoina ai o tatou manatu ma pueina se savali faaletusipaia e finagalo le Alii e tuuina mai ia i tatou. Na aoao mai Elder B. H. Roberts (1857 1933) o le Fitugafulu: Afai e ao ona iloa e tagata le upumoni, e ao ona faaupuina, ma o le sili atu o le manino ma le atoatoa o le faamatalaga, o le lelei atu foi lena o le avanoa o le Aaga Paia e molimau atu ai i agaga o tagata e moni le galuega (New Witnesses for God, 3 vol. [1909], 2:vii, upusii i le James E. Faust, O Mea ou te Manao ia Iloa e Lou Atalii, ao Lei Tuua mo Lana Misiona, Liahona, Iulai 1996, 47). Na faamamafa mai e Elder Richard G. Scott (1928 2015)o le Korama a Aposetolo e Toasefululua: 32
AAFIAGA E AOAO AI 7 E aoga lava se taumafaiga tele e faatulaga upumoni tatou te aoina mai i ni faamatalaga faigofie o mataupu faavae( Ausia o le Malamalama Faaleagaga, Liahona,Ian. 1994, 101). Ao e faia e pei ona fautuaina mai e Elder Scott faatulaga upumoni [tou te] aoina mai i ni faamatalaga faigofie o mataupu faavae o le a e iloaina o fuaitau e sili ona fesoasoani o aoaoga po o mataupu faavae e i ai nisi o uiga nei: O ni fuaitau atoatoa. E faigofie, manino, ma tuu sao. O upumoni latou te faaleoina e mautu, le ma suia, ma e fetaui i taimi uma. Latou te masani ona fautuaina mai faatinoga faapea foi ma taunuuga e talafeagai. E fetaui lelei faaletagata lava ia. O fea o nei uiga e mafai ona e vaaia i fuaitau taitasi o aoaoga faavae ma mataupu faavae? O le tele ona ou saili e fesootai atu i le Alii i tatalo patino, o le tele foi lea ona Ia faaalia mai ia te au mea maoae. Pe a ou anapogi, tatalo, ma malamalama i mau, e mafai ona ou maua le malosi faaleagaga sili atu e manumalo ai i faaosoosoga. Na puapuagatia Iesu Keriso mo a u agasala. O le mauaina ma le iloaina o faaaliga e manaomia ai le taumafaiga i lau vaega. Ao ou auauna atu ma le faamaoni i isi, e mafai ona ou fesoasoani ia i latou e saunia e maua upumoni o le talalelei. Maimoa i le vitio Identifying Doctrine and Principles (7:09), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, o loo talanoaina e faiaoga e toatolu a latou taumafaiga e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae i le Luka 5:1-11 e faaaoga ai fautuaga e tolu ua otootoina i luga. Tusi ni manatu se lua pe tolu na e tulagaese ia te oe mai le vitio i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Gaoioiga o le Mau e Taitaia: Faailoaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Na Faaataata Mai Sei tatou faataitaia le faailoaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae na faaataata mai. Suesue le Enosa 1:1-8, ma saili mo aoaoga faavae ma mataupu faavae o mataupu taua e faavavau. 1. Malamalama i le talaaga ma le anotusi 33
AAFIAGA E AOAO AI 7 Ao lei suesue mo aoaoga faavae ma mataupu faavae, muamua taumafai ia malamalama i le talaaga ma le anotusi o le savali. O fesili e pei o nei e mafai ona fesoasoani ia te oe i fai ai lenei mea: O le a le fagatuaga? (Tagai i le fuaiupu e 2.) O le a le mea na faapitoa lava le goto ifo loloto i le loto o Enosa? (Tagai fuaiupu 3.) O le a le mea na fai e Enosa, ma mo le a le umi? (Tagai i le fuaiupu e 4.) O le a le uiga o le upu tatalo malosi ma le faatauanau? (Tagai i le fuaiupu e 4.) O le a le talanoaga i le va o le Alii ma Enosa i nei fuaiupu? (Tagai i fuaiupu 5 8.) 2. Faailoaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae na faaataata mai Ao e saili e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae i le Enosa 1:1-8, mafaufau e fai atu se fesili se tasi po o le sili atu o fesili nei: O a faia o le mafuaaga-ma-aafiaga e maua i nei fuaiupu? O le a le uiga po o le aano o le tala? O le a se mea na faamoemoe le tusitala ina ia tatou aoaoina? O a nisi o upumoni autu o loo aoaoina mai i lenei savali? 3. O le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae manino ma faigofie Ao e faailoaina aoaoga faavae ma mataupu faavae i le Enosa 1:1-8, taumafai e tau manino ma faigofie i latou. Afai e te manaomia le fesoasoani i le faiga o lenei mea, taumafai e faaaoga se tasi o uunaiga nei: Afai (mafuaaga), ona (aafiaga). Ma ua faapea ona tatou vaai ai,. Tusi au fuaitau o aoaoga faavae po o mataupu faavae i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Gaoioiga o le Mau: Faailoa Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Ua Faaataata Mai Faataitai nei, ou lava tomai ua e aoaoina i lenei aafiaga e aoao ai. Faitau le Luka 5:12-26 ma fai le mea lenei: Iloilo le talaaga ma le anotusi o le savali. Faailoa soo se aoaoga faavae ma mataupu faavae na aoaoina i nei fuaiupu. Tusi fuaitau manino ma faigofie mo aoaoga faavae po o mataupu faavae taitasi ua e faailoa mai. Tusi au fuaitau o aoaoga faavae ma mataupu faavae i se api o talaaga e suesue ai po o se nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lau taitai o le aoaoga po o le vaega. O le Taua o le Faailoa o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Maimoa le vitio Identifying Doctrine and Principles: Students Testimonies (2:39), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, o ni nai tamaiti aoga seminare ma inisitituti e faasoa mai le taua o le aoaoina e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae i a latou suesuega o mau. Ao e maimoa, mafaufau i le taua o lenei tomai e mafai ona i ai i lau suesuega o le mau ma le aoao atu ma le aoaoina mai lena o le a tupu i lou potuaoga. 34
AAFIAGA E AOAO AI 7 Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua O se faamoemoega tutotonu o le mau o le aoao atu o aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei a Iesu Keriso. O le Aoaoga Faavae e aofia ai upumoni autu, ma le le masuia o le talalelei a Iesu Keriso. O se mataupu faavae o se upumoni tumau po o se tulafono e mafai ona tatou faaaogaina e taiala ai i tatou i le faia o faaiuga. O nisi o aoaoga faavae ma mataupu faavae ua taua manino ma tuusao i le talaaga o le mau, ao isi ua na ona faaataata mai. Faailoaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae na faaataata mai e aofia ai le taua manino ma tuusao o i latou. O le faailoaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae o loo i mau e manaomia ai ni taumafaiga magafagafa ma se faiga masani. E le mafai e se tasi ona suesue faamaoni tusitusiga paia e aunoa ma le aoaoina o mataupu faavae o le talalelei ona o tusitusiga paia na tusia e faasaoina mataupu faavae mo lo tatou lelei. (Marion G. Romney, The Message of the Old Testament [Church Educational System symposium on the Old Testament, Aok. 17, 1979], 3, si.lds.org). Ona, a lea? Ina ia aofia ai lenei aafiaga, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae ua e aoaoina i le aso. 35
AAFIAGA E AOAO AI 8 Malamalama, Lagonaina, ma le Faaaogaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai vaega nei: Mauaina o le talalelei i o tatou loto Malamalama i Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Lagonaina le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae Faaaogaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae Manatu Autu O le mamanu e aoao ai ua saunia faavae na e fesoasoani e faatumauina le talalelei i o tatou mafaufau ma loto. I lenei aafiaga e aoao ai, o le a tatou talanoaina le malamalama, lagonaina le moni ma le taua o, ma faaaogaina aoaoga faavae ma mataupu faavae. O le faamoemoega o lenei aafiaga e aoao ai o le saunia o se folasaga puupuu i vaega o le mamanu e aoao ai. Ao e auauna atu o se faiaoga o le seminare po o le inisitituti, o le a e maua le tele o avanoa e aoao ai e uiga i [tomai] ma faataitai tomai nei. Malamalama, Lagonaina le Moni ma le Taua o, ma Faaaoga Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae O le faataoto o le maa taua o se tala faatusa mo le suesueina o tusitusiga paia. O elemene nei e tolu e fesoasoani ia i tatou e malamalama ai i mea e mafai ona tatou faia i la tatou suesuega pe a uma ona tatou faailoaina upumoni taua o le talalelei. 1. Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae Na suesue e le tamaitai talavou maa taua taitasi na ia mauaina, ma iloilo ma le faaeteete lona siepi ma foliga. 36
AAFIAGA E AOAO AI 8 Ao tatou mauaina maa taua o le upumoni i le tulaga o aoaoga faavae ma mataupu faavae, tatou te suesueina ma le faaeteete i latou taitasi ina ia malamalama atili i lona uiga ma le taua. 2. Lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae Na lagona e le tamaitai talavou le loto faafetai mo maa taua taitasi ua tupu ae i lona loto. Ao tatou maua se malamalama sili atu o upumoni tatou te mauaina, tatou te lagonaina lo latou taua, talafeagai, ma le manaomia vave. 3. Faaaoga Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Na valaaulia e le tama o le tamaitai talavou o ia e mafaufau i mea e mafai ona ia faia i maa taua na ia mauaina. O le mauaina o se molimau o ma faafetaia se aoaoga faavae po o se mataupu faavae, e tatau ona tatou mafaufau i ni auala faapitoa e mafai ona tatou faaaoga ai i o tatou lava olaga. 37
AAFIAGA E AOAO AI 8 Ua faamamafaina mai e perofeta ma aposetolo o aso e gata ai le taua o le teuina loloto o le talalelei i o tatou loto. Malamalama i le talaaga ma le anotusi o tusitusiga paia ina ia faailoa ai le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei o se amataga lelei e maua ai le malamalama o upumoni o le talalelei. Ae ina ia fesoasoani i mea ua tatou iloa i o tatou mafaufau ina ia loloto le goto ifo i o tatou loto, e masani ona tele atu mea e tatau ona tatou faia. E tatau ona tatou saili ia: 1. Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae ua tatou faailoaina. 2. Lagona lo latou moni ma le taua. 3. Faaaoga loa i o tatou olaga. O nei elemene e tolu o le mamanu e aoao ai e galulue faatasi e valaaulia le Agaga Paia, lea e fesoasoani ia i tatou e faaloloto ai le talalelei i o tatou loto. Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga talalelei ua ou faailoaina? Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (2012) e maua ai faamatalaga taua e uiga i nei vaega taitasi o le mamanu e aoao ai. Suesue mea ua aoao mai e le tusitaulima i le faitauina o vaega ua faasino mai i le tusitaulima ma taliina fesili e fesootai i ai. 1. Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae 2. Lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae Suesue le vaega 2.5.2 ( Malamalama i Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae ) i itulau 32 33 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. A o e suesue, vaavaai mo tali i fesili nei: O le a le uiga o le malamalama i se aoaoga faavae po o se mataupu faavae o le talalelei? E faapefea ona ou faateleina lou malamalama o aoaoga faavae ma mataupu faavae o le Suesue le vaega 2.5.3 ( Lagonaina o le Upumoni ma le Taua o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae ) i itulau 32 33 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. A o e suesue, vaavaai mo tali i fesili nei: Aisea e taua ai mo au le lagonaina o le moni ma le taua o se aoaoga faavae po o se mataupu faavae ua ou faailoaina? O le a le mea e mafai ona ou faia o se tagata aoao e valaaulia ai le uunaiga a le Agaga e fesoasoani ia te au e lagonaina le moni ma le taua o se mataupu po o se aoaoga faavae ua ou faailoaina? O le a le matafaioi e faia e le Agaga Paia i lenei faagasologa? 3. Faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae Suesue le vaega 2.5.4 (} Faaaogaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae ) i itulau 34 35 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. A o e suesue, vaavaai mo tali i fesili nei: 38
AAFIAGA E AOAO AI 8 E faapefea ona ou iloa pe o ou faaaogaina se mataupu faavae o le talalelei ua ou aoaoina? O le a le mea o le a tupu i lou olaga ao ou saili e faaaoga le aoaoga faavae po o le mataupu faavae ua ou faailoaina? O a mea e mafai ona ou faia i lau suesuega patino e taulai atili ai i le faaaogaina o upumoni ua ou aoaoina? Mai mea uma na e suesueina i le tusitaulima Aoao Mai ma le Aoaoina Atu o le Talalelei, sei tatou taulai atu i fautuaga autu e tolu. I le lisi lenei, ua faapea elemene taitasi ma se tasi o faatinoga e mafai ona e faia ao e saili e malamalama, lagona le moni ma le taua o, ma faaaoga upumoni e te aoaoina i tusitusiga paia. 1. Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae Iloilo le uiga o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae i le faia o fesili ma sailia tali. 2. Lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae Mafaufau i le taua o le mataupu faavae i lou olaga po o olaga o isi. 3. Faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae Mafaufau po o lea le faatinoga e tatau ona e faia e faaaoga ai le aoaoga faavae po o le mataupu faavae i lou olaga. Faaaogaina o le Mamanu e Aoao ai Maimoa i le vitio Understand, Feel, and Apply Principles (7:12), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, e talanoaina e faiaoga e toatolu a latou taumafaiga ia malamalama, lagonaina le moni ma le taua o, ma faaaoga aoaoga faavae po o mataupu faavae i le Luka 5:1-11. Tusi ni manatu se lua pe tolu na taua ia te oe ao e maimoa i lenei talanoaga i se api o talaaga suesue po o se isi nofoaga e mafai ona e toe vaai i ai ma faasoa atu i lau taitai o aoaoga po o le vaega. Gaoioiga Faataitai e Taialaina I le Eteru 6:1 12, tatou te faitau ai faapea na faia e le Alii le matagi e taitaia vaa o sa Iareto i le nuu folafolaina. O se tasi o mataupu faavae e tatau ona tatou faailoaina i lenei savali: Pe a tatou faatuatuaina le Alii ma faia Lona finagalo, o le a Ia taitaiina le ala o o tatou olaga. Mulimuli i laasaga i lalo i se taumafaiga e malamalama, lagonaina le moni ma le taua o, ma faaaoga lenei mataupu faavae. Tusi au tali ma manatu i au tusitusiga paia po o lau api o talaaga patino. 1. Atiina ae lou malamalama o le mataupu faavae Iloilo le uiga o le mataupu faavae i le faia o fesili e pei o [fesili] nei ma saili mo ni tali: O le a le uiga o le faalagolago? O le a le uiga o le faalagolago i le Alii? Aisea e mafai ai e le Alii ona taitaia olaga o i latou e faalagolago ia te Ia? E faapefea e le Alii ona taitaia le ala o le olaga o se tagata? 2. Saili e lagona le moni ma le taua o le mataupu faavae Mafaufau i le taua o le mataupu faavae i lou olaga po o olaga o isi, e aofia ai tagata mai tusitusiga paia po o le talafaasolopito o le Ekalesia. O a auala ua faaalia ai e lou olaga ma le molimau le moni o lenei mataupu faavae? O a auala ua faaalia ai e olaga ma molimau a isi e te mafaufau i ai le moni o lenei mataupu faavae? 39
AAFIAGA E AOAO AI 8 3. Faaaoga le mataupu faavae Mafaufau i se faatinoga faapitoa e tatau ona e faia e faaaoga ai le aoaoga faavae po o le mataupu faavae i lou olaga. Gaoioiga e Faataitai e Oe Lava ia mataupu faavae i lou olaga. Filifili se mataupu faavae na e faailoaina i lau suesuega o le Luka 5:12 26 i le aafiaga e aoao ai 7 pe filifili se mataupu faavae i le vaega 3.2 ( Luka 5: O se Faataitaiga ) i le itulau 46 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Ona fai lea o le mea lenei: 1. Atiina ae lou malamalama i le mataupu faavae. Iloilo le uiga o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae i le faia o fesili ma saili mo ni tali. 2. Saili e lagona le moni ma le taua o le mataupu faavae. Mafaufau i le taua o le mataupu faavae i lou olaga po o olaga o isi. 3. Faaaoga le Aoaoga Faavae. Mafaufau i se faatinoga faapitoa e tatau ona e faia e faaaoga ai le aoaoga faavae po o le Tusi nisi o ou manatu ma lagona mai lenei gaoioiga i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai o le aoaoga po o le vaega. Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua O le faamoemoega o le aoaoina o le talalelei o le valaaulia lea o le Agaga Paia e fesoasoani ia i tatou ia aumaia aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei mai o tatou mafaufau i totonu o o tatou loto. O le malamalama i se aoaoga faavae po o se mataupu faavae e aofia ai le iloaina e le gata i lona uiga ae faapea foi le ala e aafia ai o tatou olaga. O se malamalama manino i se aoaoga faavae po o se mataupu faavae e saunia ai i tatou e lagona lona moni ma le taua. O le lagonaina o le moni ma le taua o se aoaoga faavae po o se mataupu faavae e faateleina ai lo tatou manao e faaaoga i o tatou olaga. O le faaaogaina e tupu pe a tatou tautatala, mafaufau, ma ola e tusa ai ma mea ua tatou aoaoina. O se faiaoga moni, afai loa ua na aoaoina atu mea moni [o le talalelei ], ua na aveina atu tamaiti aoga i se laasaga sili atu ia mauaina se molimau faaleagaga ma le malamalamaaga i o latou loto lea na te aumaia le galueaiina ma le faia (Robert D. Hales, Teaching by Faith [o se afiafi faatasi ma Elder Robert D. Hales, Fep. 1, 2002], 5, si.lds.org). 40
AAFIAGA E AOAO AI 8 Ona, a lea? Ina ia faaiuina lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 41
AAFIAGA E AOAO AI 9 Saunia se Lesona: Filifili Po O A Mea e Aoao Atu Vaaiga Aoao Faamatalaga: O isi aafiaga e aoao ai e lima ua fuafuaina e fesoasoani ia te oe e aoao ai pe faapefea ona saunia se lesona. O aafiaga e Aoao ai 9-10 ua taulai atu i le filifilia po o a mea e aoao atu, ae o aafiaga e aoao ai 11-13 ua taulai atu i le filifilia pe faapefea ona aoao atu. O lenei aafiaga e aoao ai ua aofia ai manatu nei: Aoao faasolosolo tusitusiga paia Faapaleni po o a mea ma pe faapefea ona aoao atu Filifili po o a mea e aoao atu Manatu Autu O faiaoga fou faatoa valaaulia e masani ona i ai ni fesili e pei o fesili nei: E faapefea ona ese le aoaoina o le seminare mai le aoaoina o isi vasega e pei o le Aoaoga Faavae o le Talalelei, Aualofa, korama a toeaina, ma isi? E faapefea ona ou saunia se lesona? O le a le tele o le taimi e tatau ona ou faaaluina e filifili ai po o a mea e aoao atu ma pe faapefea ona aoao atu? E faapefea ona ou filifili po o a mea e aoao atu? O lenei aoaoga e aoao ai o le a fesoasoani e taliina ai nisi o fesili nei. Suesueina ma le Aoaoina Atu o Tusitusiga Paia i le Faasologa I kosi o le seminare ma le inisitituti na e taulai atu i tusitusiga faavae, o tusi ma mataupu o tusitusiga paia ua aoaoina i le faagasologa ua tuuina mai i tusitusiga paia. O lesona ua faatulagaina i poloka mau nai lo o autu. O poloka mau taitasi e mafai ona i ai ni mataupu se tele, mataupu faavae, ma autu na e mafai ona e faamamafaina. O lenei auala e ese mai kosi o le inisitituti na e aoaoina i se auala o autu. Maimoa le vitio { Studying the Scriptures Sequentially (0:46), e maua i le LDS.org.6} I lenei vitio, ua faamatalaina e Elder David A. Bednar o le Korama a Aposetolo e Toasefululua faamanuiaga o le suesueina o mau i le faasologa. 42
AAFIAGA E AOAO AI 9 Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga Faitau le faatomuaga i le mataupu 3 i itulau 40 41 o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (2012) ina ia fesoasoani ia te oe ia malamalama ai pe aisea e taulai ai kosi a seminare ma inisitituti i tusitusiga faavae e aofia ai tusitusiga paia i le faasologa. Ao e faitau i lenei vaega, maka i lau tusitaulima auala o le a faamanuia ai oe ma au tamaiti aoga i le suesueina faasolosolo o tusitusiga paia. Pe a aoaoina atu se poloka mau faasolosolo, o le a e aoaoina atu le tele o mataupu faavae i se lesona e tasi. O mataupu faavae taitasi e mafai ona maua ai se tulaga ese o le faamamafa. Maimoa le vitio Teaching the Scriptures Sequentially (4:28), o loo maua i le LDS.org. O lenei vitio o lo o faaalia ai ni nai manatu taua e mafaufau ai ao fuafuaina e aoao atu se poloka mau faasolosolo. O Le A ma le Pe Faapefea: Faapaleni Lau Sauniuniga I le taimi o le sauniuniga o lesona, e taua le faapaleni o au taumafaiga i le filifilia po o a mea ma pe faapefea ona aoao atu. Sauniuniga Le Paleni 1. O Le A Pe afai e faaalu e se faiaoga le tele o le taimi ma taumafaiga e filifili ai po o a mea e aoao atu, o le a le lava lona taimi e mafaufau ai pe faapefea ona fesoasoani i tamaiti aoga e auai i le aoaoina. E masani ona taunuu lenei mea i lesona na e le fiafia i ai ma mafuli le faatotonugalemu i le faiaoga. 43
AAFIAGA E AOAO AI 9 2. Pe Paapefea? Pe afai e faaalu tele e se faiaoga le taimi ma le taumafaiga i le filifiliga o le pe faapefea ona aoao atu, e mafai ona leai se faamoemoe ma le mana o lesona. I lenei tulaga, e mafai e tamaiti aoga ona manatua le auala e aoao atu ai nai lo savali musuia mai tusitusiga paia. Sauniuniga Paleni Pe a sauniaina se lesona, e tatau ona filifili faiaoga uma pe: O le a le mea ou te aoao atu? ma le E faapefea ona ou aoao atu? (Aoaoina Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, 58). Faatoa e aoaoina po o le a le mea e tupu pe afai o le po o a mea ma le pe faapefea e leo paleni i lau sauniuniga. Faitau i le taimi nei vaega nei ma tusi uiga o le sauniuniga pe afai o le po o a meama le pe faapefea e paleni. 1. O Le A Sauniuni po o a mea e aoao atu e maua ai: Malamalama i le talaaga (siosiomaga, aganuu, ma le faatulagaga). Malamalama i le anotusi (tala o loo talanoaina, tagata, mea e tutupu, lauga, ma faamatalaga musuia). Faailoaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae taua. 2. E Faapefea Saunia pe faapefea ona aoao atu e maua ai le filifilia o metotia, auala, ma gaoioiga o le a e faaaogaina e fesoasoani ai i tamaiti aoga e aoao (talanoaga faalevasega, galuega tusitusi, galuega faalevaega laiti, ma isi). Mo nisi faamatalaga, tagai i le vaega 4.3.2 ( Filifili Pe O Le A le Mea e Aoao Atu ma Pe Faapefea ona Aoao Atu ) i le itulau 58 o le tusitaulimaaoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Popolega o se Faiaoga Fou Maimoa le vitio Obtain the Word (8:54), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, o Leah Murray o se tina e pisi faatoa valaaulia talu ai nei e avea ma se faiaoga seminare. E pei lava o le tele o faiaoga faatoa valaaulia, ua ia lagonaina le popole e uiga i le mauaina o le taimi e saunia ai lesona ma aoao atu i aso uma. Ua ia mafaufau po o fea lava o le a amata ai. Ao e maimoa i le vitio, vaavaai po o ai ua ia faafesootai pe a ia manaomia le fesoasoani i lona valaauga. Ma le isi, vaavaai po o 44
AAFIAGA E AOAO AI 9 le a le fautuaga ua ia maua e tusa ai ma le nofoaga e sili le taua e amata ai pe a saunia lesona. Filifili Po o a Mea e Aoao Atu: Laasaga e Fa Ao e saunia se lesona, mulimuli i nei laasaga e fa e fesoasoani ia te oe e filifili ai po o a mea e aoao atu. O nei laasaga ua faamatalaina i le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, vaega 4.3.3 ( Filifili Pe o a Mea e Aoao Atu ), i itulau 58 61. 1. Taulai atu lou mafaufau ma le malosi i tusitusiga paia ia malamalama ai i le talaaga ma le anotusi o le poloka mau. 2. Faailoa ma saili ia malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae o loo maua i le poloka. 3. Filifili pe o a aoaoga faavae ma mataupu faavae ma e aupito sili ona taua mo au tamaiti aoga e aoao ma faaaoga. 4. Filifili pe o le a le tulaga o le faamamafa e tuu atu i vaega taitasi o le poloka mau. O le gaoioiga lenei o le a taulai atu i laasaga e fa o le filifiliga po o a mea e aoao atu. Mo vaega taitasi o vaega e fa o le gaoioiga, maimoa le vitio o loo faaalia ai pe faapefea ona faauma laasaga taitasi. Ona faataitai lea o mea na e aoaoina e ala i le fatuina o faamatalaga o le lesona ao otootoina le Mosaea 27. Gaoioiga o le Sauniuniga o le Lesona Laasaga 1: Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi o le Poloka Mau O le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei ua tuuina mai ni fautuaga se fa e mafaufau i ai ao saili ia malamalama i le talaaga ma le anotusi o se poloka mau: Taulai atu lou mafaufau ma le malosi i le poloka mau seia manino mai ma masani i le anotusi. Matau malologa masani i le poloka mau o loo i ai se suiga i le autu po o faatinoga. Vaevae le poloka mau i ni fuaiupu po o vaega e laiti atu e faalagolago i malologa masani. (Faamatalaga: O le a e faaaogaina nei vaega e laiti atu e faatulaga ai le sologa lelei o le lesona ma tuuina atu ia manatu laiti i anotusi uma i totonu o se poloka mau.) Aotele mea na tutupu i totonu o vaega o fuaiupu taitasi. Maimoa le vitio Lesson Preparation: Verse Segments and Summary Statements (5:08), o loo maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faaalia ai e Sister Wilson nei laasaga. Ia fatu se pepa o faamatalaga avanoa e tutusa ma lena na e vaai i ai i le vitio, pe faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Filifili Po O A Mea e Aoao Atu lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Ona faailoa lea o le talaaga ma le anotusi o le poloka mau e ala i le faia o mea nei: 1. Suesue le poloka mau Mosaea 27 ma faamasani i le talaaga ma le anotusi. 2. Matau malologa masani lea e i ai se suiga i le autu po o le faatinoga. 3. Vaevae le poloka mau i ni vaega laiti atu o fuaiupu e faalagolago i nei malologa masani. 4. I lau pepa o faamatalaga, tusi ai le aotelega o fuaitau ua faamatalaina ai mea na tutupu i totonu o vaega o fuaiupu taitasi. 45
AAFIAGA E AOAO AI 9 Laasaga 2: Faailoa ma Malamalama i Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae A uma ona e aoteleina vaega o fuaiupu, o le a e faailoaina aoaoga faavae ma mataupu faavae i vaega taitasi. Ona e tusia lea faamanino, ni fuaitau faigofie na e aotele ai aoaoga faavae ma mataupu faavae na e faailoaina. Maimoa le vitio Lesson Preparation: Identify Doctrine and Principles (2:57), o loo maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faaalia ai e Sister Wilson pe faapefea ona ia faailoaina aoaoga faavae ma mataupu faavae, aoteleina i ni fuaitau faigofie, ma tusia i lana otootoga o le lesona. Toe foi i au faamatalaga o le lesona mo le Mosaea 27 ma fai mea nei: 1. Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae i vaega o fuaiupu taitasi. 2. I lau pepa o faamatalaga, tusi ai aoaoga faavae po o mataupu faavae taitasi e faaaoga ai fuaitau manino, ma faigofie. Uunaiga a le Agaga Paia O le faamoemoega o le tusitala musuia Aoaoga faavae ma mataupu faavae e liua ai O manaoga ma malosiaga o au tamaiti aoga Laasaga 3: Filifili pe O A Mataupu Faavae ma Aoaoga Faavae e Aupito Sili Ona Taua mo Au Tamaiti Aoga e Aoao ma Faaaoga O poloka mau e masani ona sili atu anomea e maua ai nai lo mea e mafai ona talanoaina i le vasega. Mafaufau i vaega nei pe a filifili po o a aoaoga faavae ma mataupu faavae e aupito taua mo au tamaiti aoga e aoao ma faaaoga: Maimoa le vitio Lesson Preparation: Decide Which Principles to Emphasize (5:07), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faaalia ai e Sister Wilson pe faapefea ona ia filifili po o a aoaoga faavae ma mataupu faavae e aupito taua mo ana tamaiti aoga e aoao ma faaaoga. Toe foi i au faamatalaga o le lesona mo le Mosaea 27 ma fai mea nei: 1. Filifili po o fea o aoaoga faavae ma mataupu faavae na e faailoaina e aupito taua mo tamaiti aoga e aoao ma faaaoga. Ao e faia, mafaufau i mea nei: Uunaiga mai le Agaga Paia O le faamoemoega o le tusitala musuia Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae e Liua ai O manaoga ma malosiaga o au tamaiti aoga 2. I lau pepa o faamatalaga, lio pe tuu se maka i aoaoga faavae ma mataupu faavae ua e filifili e aupito taua mo au tamaiti aoga e aoao ma faaaoga. Laasaga 4: Filifili pe o le a le Tulaga o le Faamamafa e Tuu Atu i Vaega Taitasi o le Poloka Mau A uma ona filifili aoaoga faavae ma mataupu faavae na e aupito taua mo tamaiti aoga e aoao ma faaaoga, o le isi laasaga o le filifili po o a vaega o fuaiupu o le poloka mau e tatau ona tuuina i ai le faamamafa sili i le taimi o le lesona. O vaega e maua ai upumoni na e faailoaina e aupito taua o le a masani lava ona maua ai le faamamafa sili. Ina ia fesoasoani ia te oe e filifili le tulaga o le faamamafa e tuuina atu i vaega o fuaiupu taitasi, atonu e te fai ia te oe lava ia nisi o fesili nei, ia e fesootai i le mamanu e aoao ai. I lenei vaega o le fuaiupu, pe o le a ou fuafuaina e fesoasoani i au tamaiti aoga: Malamalama i le talaaga ma le anotusi? Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae taua? 46
AAFIAGA E AOAO AI 9 Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae? Lagonaina o le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae? Faaaoga upumoni i o latou olaga? Maimoa le vitio Lesson Preparation: Determine the Emphasis Level of Each Verse Segment (6:57), o loo maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faaalia ai e Sister Wilson pe faapefea ona ia faaaoga le mamanu e aoao ai e filifili ai le tulaga o le faamamafa e tuuina atu i le vaega o le fuaiupu i le poloka mau. Toe foi i au faamatalaga o le lesona mo le Mosaea 27 ma faauma galuega nei: 1. Ao e vaavaai i vaega o fuaiupu i lau pepa o faamatalaga, mafaufau po o le a le tulaga o le faamamafa o le a tuuina atu i vaega taitasi e ala i le fai ifo ia te oe lava o fesili nei mai le mamanu e aoao ai. I lenei vaega o le fuaiupu, pe o le a ou fuafua e fesoasoani i au tamaiti aoga: Malamalama i le talaaga ma le anotusi? Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae taua? Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae? Lagonaina le moni ma le taua o na aoaoga faavae ma mataupu faavae? Faaaoga upumoni i o latou olaga? 2. Tusi le tulaga o le faamamafa ua e filifilia mo vaega taitasi i au faamatalaga o le lesona. Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua I kosi o le seminare ma le inisitituti na e taulai atu i tusitusiga faavae, o aoaoga faavae ma mataupu faavae e tatau ona aoaoina atu i le faasologa o loo i ai i tusitusiga paia. Pe a saunia se lesona, faapaleni le po o a mea e aoao atu ma le pe faapefea ona aoao atu ia faamautinoa ai. Pe a filifili po o a mea e aoao atu: 1. Taulai atoatoa atu i tusitusiga paia ia malamalama ai i le talaaga ma le anotusi o le poloka mau. 2. Faailoa ma saili ia malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae o loo maua i le poloka. 3. Filifili po o a mataupu faavae ma aoaoga faavae e aupito sili ona taua mo au tamaiti aoga e aoao ma faaaoga. 4. Filifili pe o le a le tulaga o le faamamafa e tuu atu i vaega taitasi o le poloka mau. Filifili, e tusa ai ma gafatia faaletagata ma manaoga o au tamaiti aoga, po o le a le mea e aupito sili le faamuamuaina. Afai o se mataupu faavae autu ua malamalama i ai, faaaogaina faaletagata, ma avea o se vaega o tusitaiala mo le olaga mo tamaiti aoga, ona ausia lea o le sini faamoemoeina e sili le taua (Richard G. Scott, To Understand and Live Truth [o se afiafi ma Elder Richard G. Scott, Feb. 4, 2005], 2 3, si.lds.org). 47
AAFIAGA E AOAO AI 9 Ona, a lea? Ina ia faaiuina lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 48
AAFIAGA E AOAO AI 10 Filifili Po o a Mea e Aoao Atu: E Faaaoga ai Tusitusiga Paia ma le Tusi Lesona a le Faiaoga Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai ua aofia ai manatu nei: Folasaga i le Tusi Lesona a le Faiaoga Taliaina ma le faafetauiina o le mataupu aoaoina Faaaogaina o le tusi lesona a le faiaoga ma tusitusiga paia e saunia ai se lesona Manatu Autu Na olioli lava Sister Murray i le aoaoina o se vasega o le Aoaoga Faavae o le Talalelei i ni taimi pe faalua i masina taitasi i lana uarota. Ao fiafia o ia i le avea ai ma se faiaoga faatoa valaau o le seminare, ua mafaufau o ia pe faapefea ona ia saunia se lesona anoa i aso uma: O le saunia ma le aoaoina atu o se lesona i aso uma e foliga mai o se tautinoga maoae. O a punaoa o loo maua e fesoasoani ia te au? Faatomuaga i le Tusi Lesona a le Faiaoga O le saunia o se lesona i aso taitasi uma o le vaiaso e mafai ona foliga mai e pei e taufaafefe ma ave uma ai le taimi. Maimoa le vitio Introduction to the Teacher Manual (4:01), o loo maua i le LDS.org. I lenei vitio, o le a e aoao ai pe faapefea ona faaaoga tusitusiga paia ma le tusi lesona a le faiaoga e saunia ai lesona ma le mataalia ma le atoatoa. Faamatalaga: Afai e te lei mauaina se tusi lesona, faafesootai lau supavaisa. E mafai foi ona e maua tusi lesona uma i le lds.org/manual/institute mo tusi lesona a le inisitituti ma lds.org/manual/seminary mo tusi lesona a le seminare. Gaoioiga o le Tusi Lesona a le Faiaoga Faamatalaga: O lesona taitasi i tusi lesona a seminare ma inisitituti ua faatulagaina e fesoasoani ia te oe ia saunia ai ma le mataalia. E le o tusi lesona uma a faiaoga ua faatulagaina pe faailogaina i le ala e tasi, ae o anomea e tai tutusa o loo maua i tusi lesona uma a faiaoga. O gaoioiga i lenei aafiaga e aoao ai e faalagolago i tusi lesona lata mai nei a le seminare. 49
AAFIAGA E AOAO AI 10 Tatala lau tusi lesona a le faiaoga i soo se lesona pe faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Lesona Faataitai 3 Nifae 11:1 17 lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Faitau atoa le lesona ma vaavaai mo elemene nei. Afai ua e faailoaina elemene taitasi, maka i le lisi lenei: Autu o le lesona Ua faaalia mai i le autu o le lesona mataupu o mau e aofia i le lesona. Faatomuaga o le poloka mau Ua tuuina mai e le faatomuaga o le poloka mau se vaaiga aoao o le talaaga ma le anotusi o le poloka mau. Faamatalaga o vaega o fuaiupu ma le aotelega o talaaga O vaega o fuaiupu ua tuuina mai ai se faasologa faapitoa o fuaiupu na e taulai atu i se autu po o se faatinoga faapitoa. O faamatalaga o le aotelega o le talaaga e aotele ai mea na tutupu po o aoaoga i totonu o le vaega o le fuaiupu. Tino o le Lesona O faamatalaga o le aoaoga faaavae po o le mataupu faavae O faamatalaga o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae o ni faamatalaga pupuu o upumoni o mau. O manatu ma faamatalaga o le siosiomaga ma manatu faaleaoaoga faaopoopo (atonu e le maua uma nei mea i lesona taitasi) O manatu ma faamatalaga o le siosiomaga ua saunia upusii ma ni faamatalaga faaopoopo o le talaaga faaletalafaasolopito po o fuaitau o mau. Ua tuuina mai e nei mea fautuaga mo le aoaoina o aoaoga faavae ma mataupu faavae ia atonu e le o faailoaina pe le faamamafaina i le atoaga o le lesona. E mafai foi ona tuuina atu ni fautuaga i le faaaogaina o ata, e pei o aoaoga i le DVD ma vitio i luga o le LDS.org. Faavae o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei i le Tusi Lesona a le Faiaoga O tusi lesona a faiaoga o le seminare ma le inisitituti ua fuafuaina e fesoasoani ia te oe e tuufaatasi Faavae o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei ao e saunia ma aoao atu lesona taitasi. Maimoa le vitio The Fundamentals in the Curriculum (2:15), e maua i le LDS.org. Ao e maimoa, vaavaai pe faapefea ona fesoasoani tusi lesona a le seminare ma le inisitituti i faiaoga e tuu faatasi Faavae o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei i lesona taitasi. Taliaina ma Fetuunai le Mataupu Aoaoina Na aoao mai e Elder Dallin H. Oaks o le Korama a Aposetolo e Toasefululua mea nei e faatatau i ala e tatau ona faaaoga ai e faiaoga o seminare ma inisitituti anomea o mataupu aoaoina. E muamua ona tatou talia, ona tatou fetuunaia ai lea. Afai ua tatou iloa lelei le lesona faatulagaina lea o le a tatou tuuina atu, ona mafai lea ona tatou mulimuli i le Agaga e fetuunaia ( O Se Talanoaga Faavaega ma Elder Dallin H. Oaks [Faasalalauga Satelite a Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu, Aok. 7, 2012]; LDS.org). 50
AAFIAGA E AOAO AI 10 I le avea ai ma faiaoga o seminare ma inisitituti, tatou te taliaina le mataupu aoaoina i le tusi lesona a le faiaoga ma fetuunai ia fetaui ma manaoga o a tatou tamaiti aoga. Taliaina Taliaina o le mataupu aoaoina o lona uiga o le faitauina ma faatofuina o oe lava i tusitusiga paia ma le lesona ua faamaonia i lau tusi lesona a le faiaoga. O le mataupu aoaoina e fesoasoani ia oe e malamalama ai i mau, le faamoemoega o tusitala faaletusitusiga paia musuia, mataupu faavae e liua ai, ma le aoaoga faavae autu. Faatuatuaina le anotusi ma faaaoga i lou potuaoga. Fetuunai Taliaina le mataupu aoaoina o lona uiga e te faafetauia le lesona e pei ona faatonuina e le Agaga ina ia fetaui ma manaoga o tamaiti aoga taitasi ma fesoasoani ia i latou ia faamanuiaina. Faaaogaina o Tusitusiga Paia ma le Tusi Lesona a le Faiaoga e Saunia ai se Lesona Ao e faaaogaina lau tusi lesona a le faiaoga ma le mataalia, e mafai ona e saunia ni lesona faagaeetia na e le manaomia ai ni itula se tele o sauniuniga. Maimoa le vitio Curriculum Overview (4:45), e maua i le LDS.org. O lenei vitio ua aoteleina le ala e faaaoga ai au tusitusiga paia ma le tusi lesona a le faiaoga faatasi e mafai ai ona fesoasoani ia te oe e saunia ni lesona anoa mo au tamaiti aoga. Using the Scriptures and the Teacher Manual (5:11), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faasoa mai e Sister Wilson fautuaga taua e uiga i le faaaogaina o tusitusiga paia ma mataupu aoaoina faatasi i le saunia o lesona. Ao e maimoa, vaavaai mo manatu taua e manatua ai ao e saunia au lesona. Gaoioiga o le Saunia o le Lesona O lou taimi lenei e faaaoga ai au tusitusiga paia ma lau tusi lesona a le faiaoga e faataitai ai le saunia o se lesona. Tatala lau tusi lesona a le faiaoga i soo se lesona pe faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Lesona Faataitai 3 Nifae 11:1 17 Ao e faaumaina nei laasaga, maka uma e faaalia ai ua e faaumaina le vaega o lau sauniuniga. Faitau le autu o le lesona ma sue i le poloka i au tusitusiga paia. Faitau le faatomuaga o le poloka mau. Faatofu oe lava i poloka mau e ala i le faitauina, suesueina, mafaufau loloto, ma le tatalo mo uunaiga. Suesue le tino o le lesona, vaai lelei i fuaitau o le aoaoga faavae ma le mataupu faavae. Mafaufau i manaoga o au tamaiti aoga ma filifili po o a mataupu faavae e sili ona latou manaomia. Filifili po o le a le tele o le faamamafa o le a e tuuina i nisi o mataupu faavae, e faalagolago i manaoga o au tamaiti aoga. Faitau soo se anomea faaopoopo ua saunia i le lesona ma mafaufau pe faapefea ona e faaaogaina lenei anomea i lau lesona. Ia saunia e talanoaina lenei aafiaga faatasi ma lou taitai mo le aoaoga faafaiaoga po o le vaega. 51
AAFIAGA E AOAO AI 10 Aotelega ma le Faaaogaina Mataupu Faavae ia Manatua O tusitusiga paia o au punaoa mo anomea e aoaoina, ma o le tusi lesona a le faiaoga o lau punaoa mo le saunia o lau lesona. Ua fuafuaina le mataupu aoaoina i se ala e fesoasoani ia te oe e saunia ai lesona mataalia ma atoatoa lelei. E mafai ona e taliaina ma fetuunai le mataupu aoaoina ia talafeagai ma manaoga o tamaiti aoga. Ao e fetuunaia le mataupu aoaoina, mafaufau ma le faaeteete i manaoga o au tamaiti aoga ma uunaiga a le Agaga Paia. E mafai ona e taulimaina manaoga o tamaiti aoga ao e saunia lesona e faaaoga ai le mataupu aoaoina ma le mataalia. O e ua valaauina e le perofeta ia mautinoa e sa o aoaoga faavae ua aoaoina i le Ekalesia e iloilo upu uma, ata uma, atatusi uma i lena mataupu aoaoina ua e mauaina. E mafai ona tatou tatalaina le mana o le mataupu aoaoina i le na o le faatinoina o lo tatou faatuatua lena ua musuiaina e le Atua. O le mulimulitaia o le anotusi o le mataupu aoaoina faapea ai foi ma lona faasologa sao, o le a tatalaina ia a tatou meaalofa tulaga ese o le aoao atu, ae le o le taofiofia o na meaalofa (Henry B. Eyring, The Lord Will Multiply the Harvest [o se afiafi faatasi ma Elder Henry B. Eyring, Fep. 6, 1998], 4, 5, si.lds.org). Ona, a lea? Ina ia faaiu lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 52
AAFIAGA E AOAO AI 11 Filifili Pe Faapefea ona Aoao Atu: Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Faataunuu la Latou Matafaioi Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai manatu nei: Filifili pe faapefea ona aoao atu Malamalama i le matafaioi a tamaiti aoga i le aoaoina Fesoasoani i tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi Manatu Autu Ao e saunia lesona, e taua le faapaleni o le filifili po o a mea e aoao atu ma pe faapefea ona aoao atu. I le aafiaga e aoao ai 10, na e aoao ai pe faapefea ona faaaoga le mataupu aoaoina pe a filifili po o a mea e aoao atu i le poloka mau. Ua e saunia nei e filifili pe faapefea ona aoao atu tamaiti aoga. O Le Matafaioi a le Tamaitiiti Aoga i le Faagasologa o le Aoaoina Afai e tatau ona aafia tamaiti aoga i le tuputupu ae faaleagaga, o le a e manaomia ia malamalama i la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina ma saunia gaoioiga e aoao ai na o le a fesoasoani ia i latou e faataunuu lelei la latou matafaioi. I lenei aafiaga e aoao ai atoa lava, tusi soo se uunaiga po o manatu e te maua mo le fesoasoani i au tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina. 53
AAFIAGA E AOAO AI 11 Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga Suesue le vaega 1.3.3 (itulau 7-8) ma palakalafa muamua e tolu o le vaega 4.3.4 (itulau 62) o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (2012). Ao faitau, vaavaai mo tali i fesili nei: O le a le matafaioi a le tamaitiiti aoga i le faagasologa o le aoaoina? O le a sou lagona i mea e aupito taua e mafai ona e faia e fesoasoani ai i au tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi? Tusi au tali i nei fesili i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Fautuaga Faavaloaga i le Matafaioi a le Tamaitiiti Aoga O le tele o Pulega Aoao ua faamamafaina le taua o le fesoasoani i tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina. Maimoa le vitio Prophetic Teaching about the Student s Role in Learning (4:14), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, o ni nai taitai o le Ekalesia ua molimau mai i le taua o le matafaioi a le tamaitiiti aoga i le faagasologa o le aoaoina. Mafaufauga Patino Mafaufau i se taimi na saunia ai e le faiaoga o se vasega na e auai ni gaoioiga na e aafia ai i le faagasologa o le aoaoina. Mafaufau nei i se taimi e lei faaaafia lelei ai e se faiaoga tagata o le vasega. Faatusatusa ma fuafua le eseesega o aafiaga e lua. O le a le eseesega na ia faia ina ua valaaulia oe ma isi e auai i le faagasologa o le aoaoina? O le a le mea na fai e le faiaoga e fesoasoani ai ia te oe e faataunuu lau matafaioi o se tagata aoao? Tusi au tali i nei fesili i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lau taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. 54
AAFIAGA E AOAO AI 11 Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Faataunuu la Latou Matafaioi E mafai e tamaiti aoga ona faataunuu la latou matafaioi i le aoaoina i le talalelei ao e valaaulia i latou e faamalamalama, faasoa, mamolimau i aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei. Faamalamalama atu, faasoa atu, ma molimau atu i aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei e faamanino ai le malamalama o tamaiti aoga, faaleleia lo latou mafaia e aoao atu le talalelei i isi, ma faamalosia la latou molimau o mea latou te faaleoina. (Tagai Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, vaega 2.6 [itulau 35 37].) E mafai e tamaiti aoga ona faamatala se fuaitau o se mau po o se mataupu faavae ia latou lava upu. E mafai ona e valaaulia tamaiti aoga e faamatala i paga, i vaega laiti, i le vasega atoa, e ala i le faatinoina o tala, po o le tusitusi. E mafai e tamaiti aoga ona faasoa mai ni manatu, aafiaga, po o lagona e fesootai i se mau po o se mataupu faavae. E mafai ona e valaaulia tamaiti aoga e faasoa mai ni lagona po o aafiaga patino talafeagai na latou oo i ai i le aoaoga faavae ma le mataupu faavae. E mafai foi ona latou faasoa mai ni aafiaga sa latou molimauina i olaga o isi. O lenei mea e mafai ona faia i upu po o le tusitusi. E mafai e tamaiti aoga ona molimau i aoaoga faavae ma mataupu faavae latou te iloa e moni. E mafai ona e valaaulia i latou e molimau i mea latou te lagonaina ma iloa e moni ma le eseesega na ia faia i o latou olaga. E manaomia e tamaiti aoga le aua le amataina i le Ou te fia tuuina atu lau molimau po o Ou te iloa. O le faia o soo se faamatalaga e faamaonia pe molimau patino i le upumoni e fausia ai le molimau. O Le Auai e Faaleleia ai le Aoaoina Maimoa le vitio Explain, Share and Testify: Students Testimonies (2:28), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua talanoa tamaiti aoga e uiga i le faataunuuina o la latou matafaioi ao latou faamatalaina, faasoa atu, ma molimau atu i le seminare. 55
AAFIAGA E AOAO AI 11 Faatotonugalemu le Potuaoga i Tamaiti Aoga: Maimoa le vitio A Student-Centered Classroom: An Example (6:51), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua fesoasoani Sister Weller i tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le aoao mai tusitusiga paia. Vaavaai pe faapefea ona ia faataunuuina lenei faamoemoega. Maimoa le vitio A Student-Centered Classroom: A Teacher s Reflections (3:01), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua talanoaina e Sister Weller le taua o le fesoasoani i tamaiti aoga e auai i le faagasologa o le aoaoina. Tusi Lesona o Gaoioiga a le Faiaoga O lesona taitasi i lau tusi lesona a le faiaoga e i ai fesili, gaoioiga, ma metotia na e mafai ona fesoasoani i au tamaiti aoga ia auai malosi ao aoao mai tusitusiga paia. Tatala lau tusi lesona a le faiaoga i soo se lesona pe faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Lesona Faataitai 3 Nifae 11:1 17 lena ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Vaavaai mo fesili, gaoioiga, ma metotia na e mafai ona e faaaoga e valaaulia ai tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina. Tusi ni nai fesili, gaoioiga, po o metotia na e maua i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o vaega. Aoaoina o Tamaiti i La Latou Matafaioi O tamaiti aoga o le a sili atu le auai atoatoa ao latou malamalama i la latou matafaioi i le aoaoina o le talalelei. O se tasi o lesona muamua i le tele o tusi lesona a le faiaoga seminare ua saunia ni faamatalaga i le aoaoina o tamaiti aoga i la latou matafaioi. Iloilo puupuu le lesona 1, O le Matafaioi a le Tagata Aoao, i le Tusi a Mamona Tusi Lesona a le Faiaoga Seminare ma mafaufau pe faapefea ona e faaaoga mataupu faavae mai le lesona ao e aoaoina au tamaiti aoga e uiga i la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina. Maimoa le vitio Teaching Students Their Role (6:27), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua aoao e Brother Howell ana tamaiti aoga e uiga i la latou matafaioi i le amataga o le tausaga aoga. Tusi ni manatu atonu e te manao e faaaoga ao e aoao atu au tamaiti aoga e uiga i la latou matafaioi i le amataga ma le tausaga aoga atoa. Tusi ou manatu i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o vaega. Aotelega ma le Faaaogaina Mataupu Faavae ia Manatua E mafai ona e fesoasoani ia i latou ia malamalama, talia, ma faataunuu la latou matafaioi i le aoaoina o le talalelei. E taua mo oe le aoao o au tamaiti aoga e uiga i la latou matafaioi i le aoaoina o le talalelei i le amataga ma le tausaga aoga atoa. E mafai ona e fesoasoani i tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina, e ala i le valaaulia o i latou e faamalamalama, faasoa, ma molimau i aoaoga faavae ma mataupu faavae. 56
AAFIAGA E AOAO AI 11 O le tusi lesona a le faiaoga e mafai ona fesoasoani ia te oe e saunia gaoioiga na o le a aafia ai au tamaiti aoga i le faagasologa o le aoaoina. O le faaiuga [a tamaiti aoga] e auai, o se faatinoga lea o le faitalia e faataga ai le Agaga Paia e fesootai mai se savali patino e fetaui ma o latou lava manaoga taitoatasi. O le fatuina o se siosiomaga o le auai e faaleleia ai le avanoa o le a aoao mai ai e le Agaga ni lesona e sili atu le taua nai lo mea e mafai ona e talanoa atu ai. O lena auai o le a aumaia i o outou olaga le taitaiga a le Agaga (Richard G. Scott, To Learn and to Teach More Effectively [Faigalotu a le Education Week, Aok. 21, 2007], 4 5, speeches.byu.edu). Ona, a lea? Ina ia faaiu lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo ni mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 57
AAFIAGA E AOAO AI 12 Filifili Pe Faapefea Ona Aoao Atu: Fai Fesili Anoa Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai manatu nei: Malamalama i le taua o fesili Atiina ae o fesili mo taunuuga faapitoa Fai fesili anoa Manatu Autu Malamalama i le Taua o Fesili E tele tomai faaleaoaoga anoa e mafai ona e faaaogaina i lou potuaoga, e aofia ai talanoaga faalevasega, lesona faafaiaoga, ma le tusitusi. O nei metotia uma e faaleleia le faagasologa o le aoaoina atu ma le aoaoina mai, ae e tasi le metotia e sili atu le taua nai lo toeitiiti lava o soo se isi lava. Sa aoao mai Peresitene Henry B. Eyring o le Au Peresitene Sili: O le fesili atu ma le taliina o fesili o le totonugalemu o le aoaoina mai uma ma le aoaoina atu uma ( The Lord Will Multiply the Harvest [o se afiafi faatasi ma Elder Henry B. Eyring, Fep. 6, 1998], 5 6, si.lds.org; faaopoopo le faamamafa). O le aoao e atiina ae ma le faaeteete ni fesili lelei e alu ai le taimi, taumafaiga, ma le faataitaiga. O lenei aafiaga e aoao ai o le a fesoasoani ia te oe e aoao ai e fai fesili na e mafai ona maua ai taunuuga aoga i au tamaiti aoga. Maimoa le vitio Asking Questions (2:42), e maua i le LDS.org. Ao maimoa le vitio, vaavaai mo manatu i le taua o le faia o fesili anoa. 58
AAFIAGA E AOAO AI 12 Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga Faitau parakalafa muamua e tolu o le vaega 5.1( Fesili ) i le itulau 67 o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (2012). Vase upu ma fuaitau na e fesoasoani ia te oe ia malamalama ai i le taua o le faia o fesili anoa. O a auala e avea ai le faia ma le taliina o fesili o le vaega taua o le aoaoina atu ma le aoaoina mai? Tusi ou manatu ma uunaiga i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Atiina ae o Fesili ma se Faamoemoe O fesili e te fai atu e tatau ona valaaulia ai tamaiti aoga e faaaoga elemene o le mamanu e aoao ai. Ona o elemene taitasi e taitai atu i se taunuuga ese, o ituaiga fesili e te fai atu o le a eseese e faalagolago i le taunuuga manaomia. Mo se faataitaiga, afai o le taunuuga e te sailia o le fesoasoani i tamaiti ia malamalama i le talaaga ma le anotusi o tusitusiga paia, fai fesili e faatatau i tagata, tala o loo talanoaina, ma tulaga faaleaganuu. Ae ui i lea, afai o le taunuuga e te sailia o le fesoasoani i tamaiti aoga e faaaoga se aoaoga po o se mataupu faavae, fai fesili na e uunaia ai tamaiti aoga e mafaufau i auala e mafai ona latou faaaoga ai se aoaoga faavae po o se mataupu faavae i o latou olaga. Faavae e Aoao ai ma Fesili Masani O faataitaiga nei o fesili e mafai ona e fai i tamaiti aoga na e fesootai i faavae e aoao ai taitasi. Matauina le ala e fausia ai e fesili i tulaga taitasi le tasi ma le isi, e amata i 59
AAFIAGA E AOAO AI 12 le malamalama i talaaga ma le anotusi ma see atu i lefaaaogaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae. Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi O ai tagata o lo o aafia i lenei tala? O le a le mea o loo tupu i lenei fuaitau? O fea o loo tutupu ai nei mea? Faailoa Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae O a aoaoga faavae ma mataupu faavae o e vaaia? O le a le uiga po o le aano o le tala? O le a sou manatu i le mea na faamoemoe le tusitala mo i tatou e aoao? Malamalama i Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae O le a se mea e te iloa e uiga i lenei mataupu faavae? Aisea e te manatu ai e taua lenei fautuaga mo i tatou i aso nei? E faapefea ona e faamatalaina lenei mataupu faavae i se isi tagata? O a amioga ma uiga o le a e vaaia i se tasi o loo ola i lenei mataupu faavae? Lagona le Moni ma le Taua o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae O anafea na e lagonaina ai le moni o lenei mataupu faavae? E faapefea ona e iloa o le mataupu faavae moni lenei? O anafea na faamanuiaina ai oe i le usiusitai i lenei mataupu faavae? Faaaoga Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae O le a se mea o le a e faia ona o mea na e lagonaina i le aso? O a suiga e mafai ona e faia e faaaoga ai lenei mataupu faavae i lou olaga? 60
AAFIAGA E AOAO AI 12 Faia o Fesili Na e Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Malamalama ai i le Talaaga ma le Anotusi Ina ia fesoasoani i tamaiti aoga e malamalama i le talaaga ma le anotusi o se poloka mau, fai fesili e uunaia tamaiti aoga e suesue ai faamatalaga e uiga i mea o loo latou faitauina ma na e fesoasoani ia i latou e faavasega mea latou te maua. O Fesili e Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Suesue ai mo Faamatalaga Pe a fesoasoani i lau vasega ia malamalama i le talaaga ma le anotusi o se poloka mau, fai fesili e uunaia i latou e suesue mo faamatalaga e faatatau i tagata, tala o loo talanoaina, siosiomaga faaleaganuu, ma isi faamatalaga. O tali i nei fesili e masani ona maua sao lava i tusiga o mau po o fesoasoani i suesuega faaletusitusiga paia e pei o vaefaamatalaga, le Bible Dictionary, le Taiala i Tusitusiga Paia, faafanua faaletusitusiga paia ma ata, ma isi. O nei punaoa e tatau ona fesoasoani i tamaiti aoga e malamalama ai i faamatalaga faapitoa o le poloka mau. Mo se faataitaiga, e mafai ona e fai atu fesili e pei o fesili nei: E tusa ai ma le 1 Nifae 3:1 4, o ai na poloaiina Nifae e alu ia Lapana ma toe aumai faamaumauga? Vaai i le 1 Nifae 16:10. Na faapei foliga o le Liahona? Vaai le upu Aposetolo i le Bible Dictionary po o le Taiala i Tusitusiga Paia. O le a le uiga o lenei upu? (E mafai ona e fai atu lenei fesili pe a uma ona faitau tamaiti aoga i le Luka 6:13.) Faitau vaega 5.1.1 i itulau 67 68 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Ao e faitau, valivali upu po o fuaitau na e fesoasoani ia te oe e malamalama ai pe faapefea e le faia o fesili na e uunaia ai tamaiti aoga e suesue mo 61
AAFIAGA E AOAO AI 12 faamatalaga ona mafai ona fesoasoani ia i latou e iloa ai le talaaga ma le anotusi o le poloka mau. Maimoa le vitio Asking Questions: Searching for Information (1:36), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua fatuina e se faiaoga seminare ni fesili na o le a fesoasoani i ana tamaiti aoga e suesue mo faamatalaga taua e faatatau i le talaaga ma le anotusi o le Mataupu Faavae ma Feagaiga 1:1 4. Gaoioiga Faataitai Suesue le Luka 5:1 11 ma tusi ni fesili se lua na e valaaulia ai tamaiti aoga e suesue mo faamatalaga e fesoasoani ia i latou e malamalama ai i le talaaga ma le anotusi o nei fuaiupu. O fesili masani mo le fesoasoani i tamaiti aoga e suesue mo faamatalaga e masani ona amata i upu nei: E tusa ai ma lenei fuaiupu, o ai? Pe a vaavaai i lenei fuaiupu, o le a? I lenei fuaiupu, o fea? Tusi au fesili e lua i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua mai ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Fesili e Fesoasoani i Tamaiti Aoaga e Faavasega le Talaaga ma le Anotusi A masani loa tamaiti aoga i faamatalaga autu o se fuaitau, fai fesili na e valaaulia i latou e faavasega ia faamatalaga o le tala o loo talanoaina, tagata ma o latou tulaga, ma isi. Mo se faataitaiga, pe a suesueina le Luka 5:1 11, o le a aoao tamaiti aoga faapea o Peteru na fagota i le po atoa ae lei faamanuiaina. Ina ia fesoasoani i tamaiti aoga ia sili atu le loloto o le faavasegaga o le fuaitau, atonu e te manao e fai atu fesili e pei o fesili nei: Aisea i lou manatu na tau musu ai Peteru e amata ona toe fagota? Aisea i lou manatu na faia ai e le Faaola lenei talosaga ia Peteru? Suesue parakalafa i lalo o le soaautu E fesoasoani ai i tamaiti aoga ia malamalama atili ai i le talaaga ma le anotusi o tusitusiga paia. i le vaega 5.1.2 i le itulau 68 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Valivali upu po o fuaitau e fesoasoani ia te oe e malamalama ai pe faapefea e le faia o fesili e fesoasoani ai i tamaiti aoga e faavasega le talaaga ma le anotusi o le a fesoasoani e faalautele ma faaleleia lo latou malamalama i tusitusiga paia. Maimoa le vitio Asking Questions: Analyzing Context and Content (1:45), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua fai e se faiaoga o le seminare fesili na e uunaia tamaiti aoga e faavasega le talaaga ma le anotusi o le Mataupu Faavae ma Feagaiga 1:1 4. Gaoioiga Faataitai Mai faamatalaga ua e maua mai le Luka 5:1 11, tusi ni fesili se lua e valaaulia tamaiti aoga e faavasega le uiga o le fuaitau o le mau. 62
AAFIAGA E AOAO AI 12 O fesili masani mo le fesoasoani i tamaiti aoga e faavasega le talaaga ma le anotusi e masani ona amata faapea: Aisea e te manatu ai? Aisea e faapea ai? E faapefea ona? Tusi au fesili e lua i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua mai ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Fai Fesili e Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Faailoa Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Pe a e faia fesili na e fesoasoani i tamaiti aoga e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae, ua e valaaulia i latou e iloa ma faamatala manino upumoni taua ua latou aoaoina. Mo se faataitaiga, a uma ona suesue i le tala ia Nifae ma le mauaina mai o papatusi apamemea, e mafai ona e fesili atu, O le a le mataupu faavae ua faaalia i le faamanuiaina o Nifae i le mauaina mai o papatusi apamemea e ui lava i faigata maoae? O lenei mea e uunaia ai tamaiti aoga e faailoa ma faamatala mai se aoaoga faavae po o se mataupu faavae i a latou lava upu, e pei E mafai ona ou faataunuuina ni mea maoae pe a ou faia le mea e finagalo le Alii ou te faia. Suesue parakalafa i lalo o le soaautu Fesoasoani i tamaiti aoga ia faailoa ia mataupu faavae ma aoaoga faavae o le talalelei i itulau 68 70 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Valivali upu po o fuaitau e fesoasoani e faamanino le taua o le fai o fesili na e uunaia tamaiti aoga e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae. 63
AAFIAGA E AOAO AI 12 Maimoa le vitio Asking Questions: Identifying Doctrine and Principles (0:42), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua talanoaina e se vasega le Esoto 17, lea e maua ai le tala ia Mose o loo sisii i luga ona lima ina ia manumalo le autau a Isaraelu i le taua. Ao e maimoa i le vitio, vaavaai pe faapefea ona fesili atu le faiaoga i le vasega e faailoa mai se mataupu faavae mai le tala. Gaoioiga Faataitai Suesue le Luka 5:1 11 ma tusi se fesili lena o le a valaaulia ai tamaiti aoga e faailoa se aoaoga faavae po o se mataupu faavae. O ni faataitaiga nei o ni fesili masani na e uunaia tamaiti aoga e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae: O le a le mataupu faavae ua faaalia i lenei fuaitau? O le a le uiga po o le aano o le tala? O le a sou manatu i le mea na faamoemoe le tusitala mo i tatou ia aoaoina? Tusi lau fesili i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Fai Fesili e Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Malamalama ai i Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae E faailoaina loa e tamaiti aoga se aoaoga faavae po o se mataupu faavae, fai fesili na e fesoasoani i le vasega e malamalama ai (1) i le uiga o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae ma (2) pe faapefea ona mafai ona talafeagai le aoaoga faavae po o le mataupu faavae i le aso. Mo se faataitaiga, a uma ona faailoa mai e le vasega le mataupu faavae E leai se mea e le mafaia e le Atua (Luka 1:37), e mafai ona e fai 64
AAFIAGA E AOAO AI 12 fesili e pei O le a sou manatu i le uiga o le upu e le mafaia? ma Aisea i lou manatu e tatau ai ona tatou malamalama i lenei mataupu faavae i le aso? Suesue parakalafa i lalo o le soaautu Fesoasoani i tamaiti aoga e atiae se malamalama loloto atu o mataupu faavae ma aoaoga faavae i le itulau 69 o lau tusitaulimaaoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Valivali upu po o fuaitau na e faamanino ai le taua o le faia o fesili na e uunaia tamaiti aoga e malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae. Maimoa le vitio Asking Questions: Understanding Doctrine and Principles (0:41), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faailoa atu e se faiaoga o le inisitituti se mataupu faavae i ana tamaiti aoga ma fai atu se fesili e fesoasoani ia i latou e faalautele lo latou malamalama i lena mataupu faavae. Gaoioiga Faataitai Suesue le Luka 5:1 11 ma tusi ni fesili se lua o le a fesoasoani i tamaiti aoga e faalautele lo latou malamalama i le mataupu faavae lenei: Afai tatou te faia le mea e finagalo ai le Alii e tusa lava pe tatou te le malamalama pe aisea, e mafai ona Ia saunia ni faamanuiaga e sili atu nai lo lo tatou malamalama. O fesili masani mo le fesoasoani i tamaiti aoga ia malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae e masani ona amata faapea: O le a sou manatu i le uiga o? Aisea e te manatu ai? E faapefea ona e faamatalaina? Tusi au fesili e lua i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e te toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Fai Fesili e Fesoasoani i Tamaiti Aoga ia Lagona le Moni ma le Taua o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae E mafai ona e fesoasoani i tamaiti aoga ia lagona patino le moni ma le taua o se mataupu faavae e ala i le faia o fesili e valaaulia ai i latou e faasoa mai aafiaga ma 65
AAFIAGA E AOAO AI 12 molimau. Ma le isi, e mafai e tamaiti aoga ona taliaina gofie se mataupu faavae pe a uma ona molimau atu isi tamaiti aoga i lona aoga i o latou olaga. Mo se faataitaiga, a uma ona faalautele le malamalama o lau vasega i le mataupu faavae E leai se mea e le mafaia e le Atua (Luka 1:37), e mafai ona e fai atu fesili nei: Mafaufau i se taimi na fesoasoani ai le Atua ia te oe po o se isi e te iloaina o fai se mea e foliga mai e le mafaia. Na faapefea e lena aafiaga ona faamalosia lau molimau i le mana o le Atua? Suesue le vaega 5.1.3 i itulau 69 70 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Valivali upu po o fuaitau na e faamanino ai le taua o le faia o fesili na e fesoasoani i tamaiti aoga e lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae. Maimoa le vitio Asking Questions: Inviting Feelings and Testimony (0:48), e maua i lelds.org. I lenei vitio, ua talanoaina e le vasega se mataupu faavae mai lealema 7. Matau pe faapefea ona fai atu e le faiaoga se fesili lena o le a fesoasoani i tamaiti aoga e lagona ai le moni ma le taua o le mataupu faavae. Gaoioiga Faataitai Suesue le Luka 5:1 11 ma tusi ni fesili se lua na o le a fesoasoani e taitai atu tamaiti aoga ia lagona le moni ma le taua o le mataupu faavae lenei: Afai tatou te faia le mea e finagalo ai le Alii e tusa lava pe tatou te le malamalama pe aisea, e mafai ona Ia saunia ni faamanuiaga e sili atu nai lo lo tatou malamalama. O fesili masani mo le fesoasoani i tamaiti aoga e lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae e masani ona amata faapea: O anafea na e vaai ai? O anafea na e lagona ai? E faapefea ona e iloa? Ua faapefea ona ese lou olaga ona o? Tusi au fesili e lua i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. 66
AAFIAGA E AOAO AI 12 Fai Fesili Na e Uunaia Tamaiti Aoga e Faaaoga Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae E tusa lava pe malamalama tamaiti aoga ma lagona le moni ma le taua o se mataupu faavae, e tatau ona latou filifili e faaaoga i o latou olaga. O lau matafaioi o se faiaoga o le fai o fesili e fesoasoani i tamaiti aoga pe faapefea ona faaaoga mataupu faavae o le talalelei i o latou tulaga i le taimi nei ma le lumanai. Mo se faataitaiga, a uma se talanoaga faalevasega i le mataupu faavae E leai se mea e le mafai e le Atua (Luka 1:37), e mafai ona e fesili atu, O le a faapefea ona e tuu atu lou faatuatuaga i le Atua pe a e feagai ma se tulaga e foliga mai e le mafai? Ona o nisi o tali a tamaiti aoga atonu e patino pe maaleale, atonu e te manao e tusi e tamaiti aoga a latou tali i lenei ituaiga o fesili ia latou api o talaaga e suesue ai nai lo le tuuina atu ia i latou e faasoa mai a latou tali i le vasega. Suesue le vaega 5.1.4 i le itulau 70 o lau tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Valivali upu po o fuaitau e faamanino ai le taua o le faia o fesili e uunaia ai tamaiti aoga e faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae i o latou olaga. Maimoa le vitio Asking Questions: Encouraging Application (0:50), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua talanoaina e se vasega se mataupu faavae mai le Luka 5:12 26. Matau pe faapefea ona fai e le faiaoga fesili e fesoasoani ai i tamaiti aoga e mafaufau pe faapefea ona latou faaaoga le mataupu faavae i o latou olaga. Gaoioiga Faataitai Suesue le Luka 5:1 11 ma tusi se fesili o le a fesoasoani i tamaiti aoga e mafaufau pe faapefea ona latou faaaoga le mataupu faavae lenei i o latou olaga: Afai tatou te faia le finagalo o le Alii e tusa lava pe tatou te le malamalama pe aisea, e mafai ona Ia saunia ni faamanuiaga sili atu nai lo lo tatou malamalama. O fesili masani e fesoasoani i tamaiti aoga ia malamalama ai i aoaoga faavae ma mataupu faavae e masani ona amata faapea: O a suiga e mafai ona e faia e faaleleia ai? 67
AAFIAGA E AOAO AI 12 O le a le mea o le a e faia ona o? E faapefea ona e? Tusi lau fesili i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Faaaoga Fesili mai Lau Tusi Lesona a le Faiaoga O se tasi o punaoa sili ua ia te oe mo faataitaiga o fesili anoa o lau tusi lesona a le faiaoga. O lesona taitasi e maua ai fesili fautuaina na e tatau ona e mafaufau e faaaoga i lau lesona. E tele fesili i lau tusi lesona a le faiaoga ua fuafuaina e fesoasoani i tamaiti aoga e faaaoga elemene o le mamanu e aoao ai. Ao e saili e faalelei lou tomai tau tusitusia o fesili, e mafai ona e iloaina e aoga le iloilo o fesili i lau tusi lesona a le faiaoga ia malamalama atili ai i uiga o fesili e fatuina-lelei. Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua O le fai atu ma le taliina o fesili o loo i le totonugalemu o le aoao atu ma le aoaoina mai uma. O le faia o fesili anoa o se tasi o tomai e sili le taua e mafai ona e atiina ae o se faiaoga. O le faaaogaina ma le faaeteete o fesili e mafai ona fesoasoani ia te oe ma au tamaiti aoga e ausia ni taunuuga faapitoa, ma manaomia. O le aoao e fatuina ma le faaeteete ni fesili lelei e alu ai le taimi, taumafaiga, ma le faataitaiga. Fai atu ni fesili e fatuina ma le toto a e faaosofia ai ni manatu. E tusa lava pe o tali e le atoatoa, o le a latou faateleina le avanoa e aoaoina ai na lesona taua (Richard G. Scott, To Understand and Live Truth [o se afiafi faatasi ma Elder Richard G. Scott, Fep. 4, 2005], 3, si.lds.org). Ona, a lea? Ina ia faaiu lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faaautu i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 68
AAFIAGA E AOAO AI 13 Filifili Pe Faapefea Ona Aoao Atu: Faaaoga le Faatuatua Vaaiga Aoao O lenei aafiaga e aoao ai e aofia ai manatu nei: Ia talitonu atoatoa i le mana o le upu a le Atua Faaaoga le faatuatua i le Alii ma i le Agaga Faatuatuaina au tamaiti aoga Manatu Autu Talitonuga Autu e Tolu O le palakalafa aoao atu o le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu ua taua: Tatou te aoao atu tamaiti aoga i aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei o loo maua i tusitusiga paia ma afioga a perofeta. O nei aoaoga faavae ma mataupu faavae e aoao atu i se ala e tau atu ai i le malamalama ma le faagaeetiaina. Tatou te fesoasoani i tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina ma saunia i latou e aoao atu le talalelei i isi. (Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012], x). O lenei palakalafa ua faaataata mai faapea o faatinoga a faiaoga mataalia e atagia mai ai ni talitonuga autu taua e tolu: 1. E mafai ona tatou talitonu atoatoa i le mana o le upu 2. E mafai ona tatou faaaoga le faatuatua i le Alii ma i le Agaga 3. E mafai ona tatou faatuatuaina ia tamaiti aoga I lenei aafiaga e aoao ai, o le a e suesueina manatu autu ua fuafuaina e faalautele ai lou malamalama ma le talitonuga i vaega taitasi o nei elemene e tolu. 69
AAFIAGA E AOAO AI 13 E pei o vae taitasi o se nofoa e tolu vae, o talitonuga autu taitasi o le tolu e taua. O faiaoga o le a sili atu le aafia i le faamanuiaina pe afai o a latou metotia e ogatasi ma nei talitonuga autu e tolu. Ae ui i lea, o nisi taimi o metotia a faiaoga e le ogatasi ma mea latou te talitonu i ai i o latou loto. E pei lava o se nofoa e tolu vae e le mafai ona paleni lelei ma se vae ua gau pe misi, o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina mai o le Talalelei ua fautua mai faapea afai e le faamanuiaina faiaoga, e masani lava ona o se tasi o elemene nei ua leai: 1. Ia talitonu atoatoa i le mana o le upu 2. Faatuatua i le Alii ma i le Agaga 3. Faatuatuaina ia tamaiti aoga Maimoa le vitio Three Core Beliefs (1:47), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua talanoa Chad Webb, le faatonu o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu, e uiga i se taimi na ia lagona ai o ana auala e aoao ai e lei ogatasi ma ona talitonuga autu. Matauina le mea na ia filifili e fai ona o lenei aafiaga. Talitonuga i le Mana o le Upu Faitau parakalafa e lua i lalo o le soaautu Talitonuga i le mana o le upu i le vaega 4.1.3 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei (itulau 54 55). Ona faitau lea o fuaitau o mau nei. 2 Timoteo 3:15 17 2 Nifae 25:23, 26 Alema 31:5 Helamana 3:29-30 Ao faitau mai le tusitaulima ma tusitusiga paia, fai mea nei: Vaavaai mo upu po o fuaitau na e faaalia ai faamanuiaga e mafai ona aumai e tusitusiga paia i lou olaga ma olaga o au tamaiti aoga. Mafaufau loloto i aafiaga na faamanuiaina ai lou olaga po o olaga o isi e tusitusiga paia Mafaufau e tusi ou manatu ma lagona. 70
AAFIAGA E AOAO AI 13 I potuaoga o loo i ai ni faiaoga ma tamaiti aoga e i ai le talitonuga i le mana o le upu, o tusitusiga paia e i ai le matafaioi autu i le aoaoina atu ma le aoaoina mai. Maimoa le vitio Scripture-Centered Teaching (3:20), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faamatalaina e Brother Webb foliga vaaia o lenei mea i se potuaoga ma aisea e taua ai. Ao e maimoa, manatua fesili nei: O a mea o le a e vaaia i se potuaoga e avea ai tusitusiga paia o le totonugalemu o le aoao atu ma le aoaoina mai? Aisea e taua ai mo faiaoga le avea o tusitusiga paia ma totonugalemu o aafiaga o tamaiti aoga i le potuaoga? Tusi au tali i nei fesili i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i ou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Faatuatua i le Alii ma i le Agaga Faitau parakalafa e lua i lalo o le soaautu Faatuatua i le Alii ma i le Agaga i le vaega 4.1.3 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei (itulau 54). Ao faitau, vaavaai pe faapefea e le faaaogaina o le faatuatua i le Alii ma i le Agaga ona mafai ona faia se eseesega i olaga o au tamaiti aoga. Maimoa le vitio The Lord Knows Every Need (0:45), e maua i le LDS.org. O lenei vitio o le a fesoasoani e faalauteleina lou malamalama i le ala e mafai ona faamanuiaina ai oe ma au tamaiti aoga i le faaaogaina o le faatuatua i le Alii ma i le Agaga. Ao e maimoa, manatua fesili nei: I le avea ai ma se faiaoga, o a nisi o auala e mafai ona e faaalia ai le faatuatua i le Alii ma i le Agaga? O le a faapefea e lou faatuatuaina o le Alii ma i le Agaga ona avea ma se faamanuiaga i au tamaiti aoga? Tusi au tali i nei fesili i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e mafai ona e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Faatuatuaina ia Tamaiti Aoga Faitau parakalafa muamua e fa i lalo o le soaautu Faatuatuaina ia Tamaiti Aoga i le vaega 4.1.3 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei (itulau 54). Ao faitau, vaavaai mo upu ma fuaitau na e faaalia ai pe aisea e mafai ai ona e faatuatuaina ia malosiaga o tamaiti aoga e aoao mai, aoao atu, ma faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei. Maimoa le vitio Expecting More from Your Students (2:21), e maua i le LDS.org. O lenei vitio ua faaalia ai pe na faapefea e faamoemoega ma le faatuatuaina e se tasi faiaoga o ana tamaiti aoga ona fesoasoani ia i latou e lagona le galue o le Agaga (Bonnie L. Oscarson, Greater Expectations [Faasalalauga i le satelite a Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu, Aok. 5, 2014], lds.org/ broadcasts) ma uunaia ai lo latou liua. Ao e maimoa, manatua le fesili lenei: 71
AAFIAGA E AOAO AI 13 E mafai faapefea e se vasega ma se faiaoga e faatuatuaina ia malosiaga o tamaiti aoga ona aoao mai, aoao atu, ma ola i le talalelei ona ese mai se vasega e i ai se faiaoga e leai se faamoemoega pe itiiti le talitonuina o tamaiti aoga? Tusi ou manatu e uiga i lenei fesili i se api o talaaga e suesue ai po o se isi nofoaga e toe maua ai ma faasoa atu i lou taitai mo aoaoga faafaiaoga po o le vaega. Aotelega ma le Faaaogaina O Mataupu Faavae ia Manatua Ina ia mafai ona aoao atu ma le mataalia, o au metotia e tatau ona faatumauina i talitonuga autu nei e tolu: 1. E i ai lo tatou talitonuga i le mana o le upu a le Atua. 2. E mafai ona tatou faaaoga le faatuatua i le Alii ma i le Agaga. 3. E mafai ona tatou faatuatuaina ia tamaiti aoga. Mai i lea taimi i lea taimi, e mafai ona fesoasoani le fesili ia te oe lava pe faapefea e au metotia ma faatinoga i le vasega ona atagia ai le faaaogaina o nei talitonuga autu. Ou te aioi atu ia te outou, mo outou lava ma tamaiti aoga, ia faatuatua o le a latou mananao e faitau [le Tusi a Mamona], e le faapea e tatau ona e uunaia i latou ia fai ae faapea o le a ia faalatalataina atu i latou ia te ia (Henry B Eyring, The Book of Mormon Will Change Your Life [CES symposium on the Book of Mormon, Aok. 17, 1990], 2, si.lds.org). Ona, a lea? Ina ia faaiu lenei aafiaga e aoao ai, tusi i lalo nisi o mea o le a e faia e faalagolago i mataupu faavae na e aoaoina i le aso. 72
Lesona mo Aoaoga Faafaiaoga
Folasaga i Lesona mo Aoaoga Faafaiaoga Ua atiina ae e Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu se faasologa o lesona e fa e tai 90-minute e mafai ona faaaoga e taitai o aoaoga faafaiaoga e aoao ai ni faiaoga faatoa valaaulia o seminare ma inisitituti. O nei lesona ua saunia mo taitai o aoaoga faafaiaoga ma se avanoa e faataitai ai ma faiaoga fou ia manatu ma mataupu faavae taua latou te aoaoina i aafiaga e aoao ai e 13 i le aiga. A mafai, e tatau i taitai o aoaoga faafaiaoga ona faauma nei lesona e fa o aoaoga faafaiaoga faatasi ma faiaoga faatoa valaaulia ae lei amataina le tausaga aoga. Ae lei faia se Lesona mo Aoaoga Faafaiaoga E tatau i faiaoga faatoa valaaulia ona faauma aafiaga e aoao ai e 13 i le aiga. O aafiaga e aoao i le aiga o le a fesoasoani e faalautele ai le malamalama o faiaoga i faamatalaga autu o loo maua i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (2012). E tatau i taitai mo aoaoga faafaiaoga ona faauma foi aafiaga e aoao ai i le aiga ina ia faamasani i latou lava i mea e faaaoga. O le aikona faasoa lena e faaaoga i aafiaga e aoao ai e 13 i le aiga ua faaalia ai taimi e fesiligia ai faiaoga e tusi manatu ma lagona ma ia saunia e faasoa mai i o latou taitai mo aoaoga faafaiaoga. O le taitai mo aoaoga faafaiaoga e mafai ona aoina nei manatu ma lagona tusitusia mai faiaoga ma faaaoga e faavasega ai le lelei ona aoaoina e faiaoga faamatalaga i aafiaga e aoao ai i le aiga. E tatau i le taitai mo le aoaoga faafaiaoga ona saunia ma le agaga tatalo lesona mo aoaoga faafaiaoga e taulimaina ai manaoga o faiaoga. O taitai mo aoaoga faafaiaoga e mafai ona faaaoga gaoioiga faataitai ua fautuaina atu i lesona nei mo aoaoga faafaiaoga pe atiina ae ni a latou lava gaoioiga. Faamatalaga: O vitio fesootai i nei lesona mo aoaoga faafaiaoga e le maua i gagana uma. Afai e le maua se vitio faapitoa i lau gagana, e mafai ona e filifili se isi punaoa o vitio lena e faaalia le mataupu faavae o loo e aoaoina pe mafai foi ona e atiina ae se isi gaoioiga lena e faataunuu ai le faamoemoega lava e tasi. 75
I le Taimi o se Lesona mo Aoaoga Faafaiaoga O le faamoemoega autu o nei lesona mo aoaoga faafaiaoga o le faatagaina o taitai mo aoaoga faafaiaoga e taitai gaoioiga na e fesoasoani i faiaoga e faataitai ma faamalosia tomai na latou aoaoina i aafiaga e aoao ai i le aiga. Afai e manaomia, o taitai mo aoaoga faafaiaoga e mafai ona iloiloina faamatalaga ua tuuina atu i aafiaga e aoao ai i le aiga e faamautinoa ai ua malamalama faiaoga i anomea. Ae ui i lea, o le tele o lesona mo aoaoga faafaiaoga e tatau ona faaalu i gaoioiga faataitai Mataupu Talanoaina Masani O se mataupu e talanoaina fautuaina lenei mo se lesona mo aoaoga faafaiaoga. Faafetaui pe a manaomia e tusa ai ma manaoga ma tulaga o lau vasega. Faafeiloaiga (10 minute) Amata i se faigalotu puupuu ma se tatalo. Fesoasoani i faiaoga ia masani lelei le tasi i le isi. Tulitatao i soo se tofiga mai le lesona talu ai mo aoaoga faafaiaoga. Faataitaiga (70 minute) Tufa atu kopi o vaega Mataupu Faavae e Manatua mai le aafiaga e aoao ai i le aiga ua iloiloina. Talanoaina nei mataupu faavae ma aafiaga ma manatu na tusia e faiaoga ao latou suesue i aafiaga e aoao ai. Tali fesili ma saunia ni faamalamalamaga. Afai e manaomia, toe aoao atu pe faamalosia anomea na e le o manino lelei i faiaoga. Taitai le talanoaga ma taitai gaoioiga faataitai e faamalosia ai tomai ma mataupu faavae ua tuuina atu i aafiaga e aoao ai i le aiga. E mafai ona e faaaoga gaoioiga faataitai ua fautuaina atu mo le lesona lenei pe atiina ae ni a oe lava gaoioiga. Faaiuga (10 minute) 76
Valaaulia faiaoga e mafaufau i auala e mafai ona latou faaaoga ai mea na latou aoaoaina ao latou saunia ma aoao atu vasega i le tausaga aoga atoa. Faamanino mea ua faamoemoeina mai ia i latou ma tofiga mo le isi fonotaga mo aoaoga faafaiaoga. Faamautinoa ua maua e faiaoga anomea uma ma lagonaina le fiafia i soo se tofiga. Faaiu i se tatalo. 77
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 1 O Lo Tatou Faamoemoega Gaoioiga Fautuaina mo le Aoaoga Faafaiaoga O lenei lesona e aofia ai se lisi o gaoioiga na o le a faatagaina faiaoga e faataitai mataupu faavae na latou aoaoina i aafiaga e aoao ai i le aiga 1 4. Afai e manaomia, e mafai ona e atiina ae au lava gaoioiga e faataitai ai e tusa ai ma manaoga o faiaoga i lau vasega. Aafiaga e Aoao ai 1: Ola ai ma Aoao atu i le Ala a le Faaola Gaoioiga Faataitai 1: Atiina ae o Uiga faakeriso Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faavasega lo latou atiina ae patino o uiga faakeriso ma uunaia i latou ina ia tauivi malosi ia sili atu le ola ai ma aoao atu e pei o le Faaola. Gaoioiga: Saunia mo faiaoga ni kopi o le Gaoioiga o Uiga i le itulau 135 o le Talai Lau Talalelei: O se Taiala mo le Galuega Faafaifeautalai (2004). Tuu atu ia i latou ni nai minute e faauma ai le gaoioiga. A uma ona latou faia, taitai se talanoaga puupuu e uiga i mea na latou aoaoina ma lagonaina. Molimau atu faapea o le tele lava ona tatou tauivi ia avea faapei o le Faaola i le ola ai ma aoao atu, o le tele foi lea o lo tatou faatosinaga i olaga o a tatou tamaiti aoga. Gaoioiga Faataitai 2: Mulimuli i le Faataitaiga a le Faaola Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e aoao ia vaai i se tulaga ma filifili le auala lelei e fai e faaautu i le faataitaiga a le Faaola. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e faasoa mai upu faatino po o fuaitau na latou faailoaina i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei Tusitaulima o Gaoioiga i le aafiaga e aoao i le aiga 1. Faatino se tasi o ata nei i le vasega pe fatu se tasi e oe lava ia, ma valaaulia faiaoga e faailoa mai pe na faapefea e le Faaola ona faia le faataitaiga o se fofo e mafai ona maua i ata taitasi i le tusitaulima. Valaaulia faiaoga e faataitai le faia o lenei tulaga i le avea o se vasega po o ni matua. E le aumaia e se tamaitiiti aoga ni tusitusiga paia i le vasega pe na te le tatalaina i latou i le taimi o le lesona. O se tamaitiiti aoga e auai i aso uma i le vasega ae e lei auai lava i gaoioiga i le potuaoga. O le afa o tamaiti aoga e le o ausia le sini o faitauga tusi i aso taitasi. Aafiaga e Aoao ai 2: O le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu Gaoioiga Faataitai 3: Aoao Atu ma Faasoa Atu le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faataitai le aoaoina o tamaiti aoga i le taua o Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu. 78
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 1 Gaoioiga: Iloilo le taua o le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu faatasi ma faiaoga i lau vasega mo aoaoga faafaiaoga (tagai vaega 1.1 i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012], 1 2). Talanoaina pe aisea e taua ai mo tamaiti aoga le malamalama i lenei sini faamoemoeina ma le ala e mafai ai e faiaoga ona fesoasoani ia i latou ia malamalama. Valaaulia faiaoga e faatino se talanoaga po o se tulaga e aoao atu ai lea e mafai ona latou aoaoina ai tamaiti aoga i le taua o le sini faamoemoeina. E mafai e faiaoga ona faatino foi le faia o ni talanoaga e uiga i le sini faamoemoeina faatasi ma matua ma taitai perisitua. Gaoioiga Faataitai 4: Valaaulia Tamaiti Aoga e le o Tusia Igoa e Auai i le Seminare ma le Inisitituti Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga ia malamalama i lo latou matafaioi i le sailia ma le tusia o igoa o tamaiti aoga fou i le seminare ma le inisitituti. Gaoioiga: Fai i faiaoga e aumai i le vasega mo aoaoga faafaiaoga se lisi o tamaiti aoga e tatau ona auai i la latou eria. Suesue ma talanoaina o se vasega, mataupu faavae ma faataitaiga i le Faatautaia palakalafa o le Sini Faamoemoeina o Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (tagai Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, x) ma vaega 1.4.3 o le Aoao Atu ma le Aoaoaina Mai o le Talalelei tusitaulima (itulau 9). Valaaulia faiaoga e iloilo a latou lisi o tamaiti aoga e tatau ona auai ma faailoa mai i latou e ono le mafai ona tusia igoa. Vaevae faiaoga i ni pea ma tuu atu ia i latou e faatino talanoaga nei: Talanoa i le epikopo e uiga i tamaiti aoga e tatau ona auai ma le ala e galulue faatasi ai e valaaulia tamaiti aoga e leo tusia igoa ia auai. Talanoa i se tamaitiiti aoga o loo i le lisi ma valaaulia o ia e auai i le vasega. Talanoa atu i se matua o se tamaitiiti aoga e uiga i manaoga o le tamaitiiti ma le ala e mafai ona oulua galulue faatasi ai e fesoasoani i le tamaitiiti ia manuia mai faamanuiaga o le seminare ma le inisitituti. Aafiaga e Aoao ai 3: Aoao Atu ma le Aoao Mai e ala i le Agaga Gaoioiga Faataitai 5: O le Taua o le Molimau Faamoemoega: Ina ia faaalia pe faapefea ona mafai e se molimau a se faiaoga ona valaaulia le Agaga i le potuaoga ma i loto o tamaiti aoga. Gaoioiga: Fai i faiaoga e suesue le vaega 2.6.3 ( Molimau Atu ) i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei tusitaulima (itulau 33). Ona faaali atu lea ia i latou le vitio A Man without Eloquence (6:06), o loo maua i luga o le LDS.org. Valaaulia faiaoga e vaavaai mo le eseesega lena e mafai ona faia e se molimau faamaoni i le loto o se tagata. (O lenei vitio e le o maua i gagana uma.) A uma ona faitau faiaoga i le vaega 2.6.3 ma maimoa i le vitio, valaaulia i latou e vaai faalemafaufau ia i latou lava o tuuina atu se molimau i se mataupu faavae o le talalelei i luma o la latou vasega. Tuu atu ia i latou e tusi i lalo mea e mafai ona latou tau mai. Ona valaaulia lea o i latou e talanoaina le taua o faiaoga faapea foi 79
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 1 ma tamaiti aoga ma faasoa mai ni molimau faigofie e valaaulia ai le Agaga i le potuaoga. Gaoioiga Faataitai 6: Aoao Atu i le Agaga: Mea e Fai ma Aua le Faia Faamoemoega: Ina ia saunia faiaoga ma ni fautuaga lelei e mafai ona fesoasoani ia i latou e aoao atu ai i le Agaga. Gaoioiga: Na otootoina mai e Elder Neal A. Maxwell (1926 2004) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua se lisi o mea e fai ma aua le faia e faatatau i le valaauliaina o le Agaga i le aoaoina atu ma le aoaoina mai o le talalelei. Tuu atu ni kopi i faiaoga o pepa e tufa atu ua faaautuina Aoao Atu e Ala i le Agaga: O Mea e Fai ma Aua le Faia, o loo saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona, ma tuu atu ia i latou ni nai minute e iloilo ai ma le faaeteete. Valaaulia faiaoga e maka pe tusi i lalo se tasi pe lua o fautuaga a Elder Maxwell latou te mananao e taulai i ai ia latou aoaoga. Valaaulia ni nai faiaoga e faasoa mai o latou manatu ma lagona i le vasega. Gaoioiga Faataitai 7: Faaaogaina o Faigalotu e Valaaulia ai le Agaga Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e malamalama i le taua o le aoaoina o tamaiti aoga pe faapefea ona tuuina atu ni faigalotu anoa ina ia valaaulia ai le Agaga i le vasega. Gaoioiga: Faamanatu i faiaoga faapea i le aafiaga e aoao ai i le aiga 3 na latou faailoaina ai ni mea e mafai e faiaoga ma tamaiti aoga ona fai e valaaulia ai le Agaga i le potuaoga. Valaaulia i latou e iloilo le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai le vaega ua faaautuina Valaaulia le Agaga e ala i faigalotu anoa (itulau 19 20). Fai i faiaoga e saunia se otootoga o se lesona e mafai ona latou tuuina atu e fesoasoani ia latou tamaiti aoga e malamalama ai i le faamoemoega o se faigalotu a le vasega ma le ala e saunia ai mo le tuuina atu o se faigalotu anoa. Talanoaina mafaufauga ma manatu o faiaoga, ma tuuina atu ni manatu faaalia e pei ona manaomia. Tuu atu i faiaoga e faataitai le tuuina atu o se vaega o a latou lesona i le vasega. Aafiaga e Aoao ai 4: Fausiaina o se Siosiomaga o le Alofa, Faaaloalo, ma le Faamoemoe Gaoioiga Faataitai 8: O a Mea ua e Iloa e uiga i Au Tamaiti Aoga? Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e malamalama i le taua o le fausiaina o se siosiomaga o le alofa ma le faaaloalo e ala i le iloaina o a latou tamaiti aoga. O lenei gaoioiga o le a tuuina atu i faiaoga se amataga i a latou taumafaiga e aoao e uiga ia latou tamaiti aoga, lea e aofia ai le iloaina o o latou igoa, mea e fiafia i ai, luitau, malosiaga, ma isi. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e aumai i le vasega mo aoaoga faafaiaoga se lisi o igoa o tamaiti aoga o le a latou aoaoina i le tausaga a sau. Fai ia i latou e iloilo igoa taitasi ma tusi i lalo mea latou te iloa e uiga i tamaiti taitasi, e aofia ai mea e fiafia ai, luitau, malosiaga, ma isi. Valaaulia faiaoga e fai ni vaega laiti ma talanoaina mea e mafai ona latou faia i le taimi ao lei amataina ma le maea ai ona amata le aoga ia iloa atili a latou tamaiti aoga taitasi. 80
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 1 Gaoioiga Faataitai 9: Ata ma Tala Faatino Faamoemoega: Ina ia faatagaina faiaoga e faataitai le atiina ae o se lagona o le faamoemoe i le potuaoga. Gaoioiga: Iloilo faapuupuu ma faiaoga le lisi o auala mo le atiina ae o se lagona o le faamoemoe i le potuaoga i vaega 2.2.2 o Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei (itulau 17). Valaaulia faiaoga e faataitai nisi o nei auala o le faatinoina o tala i ala nei: Faamoemoeina tamaiti aoga e faataunuu lo latou matafaioi o ni tagata aoao. Fai i tagata auai o le aoaoga faafaiaoga e faatino mai le avea ma se vasega o le seminare po o le inisitituti. O le lesona mo le aso o le Alema 32. E faatoa amata le lesona, o le tagata o loo faatinoina le faiaoga ua iloaina o ni nai tamaiti aoga e leai ni a latou tusitusiga paia ma ua amata ona faaalia le le fiafia mai. Valaaulia le faiaoga ua tofia e fai se mea na te mafai ona faia e uunai ai tamaiti aoga e faataunuu lo latou matafaioi o ni tagata aoao. A uma le faatinoga, talanoaina o se vaega le savali na tuuina atu e le faiaoga i le vasega e ala i le faamoemoeina o tamaiti aoga uma lava ia auai i le aoaoina. Talanoaina mea na lelei le faia ma mea sa tatau ona ese le faiga. E faalagolago i manatu faaalia, tuu atu i le faiaoga e toe faataitai le ata. Ia faamaoni, agalelei, ma mataala e uiga i tusitusiga paia ma le talalelei. Valaaulia ni faiaoga se toalua e faataitai ni taimi amata o se lesona seminare po o le inisitituti. Fai i se faiaoga se toatasi ia faia lea mea ma le fiafia, faatuatua, ma le faamoemoe ao le isi e faia e aunoa ma se fiafia i ai, agaalofa, po o le taulai atu i ai. Talanoaina ma tagata auai i le aoaoga faafaiaoga le ala e mafai ai ona aafia tamaiti aoga i le auala e aoao atu ai faiaoga taitasi. Aua le Faamaumauina le Taimi. E lua faiaoga o le a manaomia mo lenei ata:faiaoga A ma le faiaoga E. Faamatala atu o nei faiaoga e toalua e fai a la vasega i le fale Lotu lava e tasi i le taimi e tasi. O le faiaoga A e amata i taimi uma lava le vasega i le 10 minute e tuai ai ae faauma vave i le 10 minute. O le faiaoga E., i le lagonaina o le taua ma le aoga o minute taitasi o le taimi o le vasega, e tuuto atu i le amataina ma faaumaina i le taimi sao. I se tasi taeao i le uma ai o le vasega, na sau ai faiaoga A i le potu o faiaoga E. Na ia lagonaina sina le mautonu ma na ia tau atu faapea o ana tamaiti aoga e foliga mai e le lagonaina le taua o mea o loo latou aoaoina. Na ia mafaufau pe i ai ni fautuaga a faiaoga E. Valaaulia faiaoga E e talanoaina ma faiaoga A le taua o le amataina ma le faaumaina o le vasega i le taimi sao o se auala e siitia ai se lagona o le faamoemoe i mafaufau o tamaiti aoga. A uma le talanoaga, valaaulia tagata auai i le aoaoga faafaiaoga e faasoa mai ni manatu faaopoopo na latou maua o le a fesoasoani ai faiaoga A ia malamalama ai i le ala e faavaivaia ai e le faamaumauina o le taimi le lagona o le faamoemoe i se potuaoga. Faavae ni faiga masani i le vasega Iloilo faatasi ma tagata auai mo aoaoga faafaiaoga le lisi o faiga masani e tatau ona fai o loo aofia i le lisi ua faailogaina ua taua Faavaeina ni faiga masani a le vasega i le itulau 18 o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Fesoasoani i faiaoga ia malamalama i nisi o faiga masani na e maua e sili ona fesoasoani mo faiaoga ma tamaiti aoga. Faataitai pe 81
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 1 o le a faapefea ona e aoaoina se faiga masani a se vasega o le seminare po o le inisitituti mo le taimi muamua. Ona valaaulia lea o se faiaoga e sau i luma o le vasega ma fai le mea lava lea e tasi mo se isi faiga masani a le vasega. 82
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 2 O Se Mamanu Autu e Aoao ai Gaoioiga Fautuaina mo Aoaoga Faafaiaoga O lenei lesona e aofia ai se lisi o gaoioiga na o le a faatagaina faiaoga e faataitai mataupu faavae na latou aoaoina i aafiaga e aoao i le aiga 5 8. Afai e manaomia, e mafai ona e atiina ae ni au lava gaoioiga faataitai e tusa ai ma manaoga o faiaoga i lau vasega. Aafiaga e Aoao ai 6: Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi Pe a fesoasoani i faiaoga e faataitai ia malamalama i le talaaga ma le anotusi, manatua e taulai atu i le atiina ae o tomai nei: Faia o fesili na o le a faalolotoina lo latou lava malamalama i le talaaga ma le anotusi O le taliina o na fesili faatasi ma punaoa talafeagai Gaoioiga Faataitai 1: Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga ia iloa le taua o le malamalama i le talaaga ma le anotusi o tusitusiga paia ma ia saunia avanoa e faataitai ai le faiga o fesili ma le sueina o tali. Gaoioiga: Saunia mo faiaoga le tusiga atoa o le Mataupu Faavae ma Feagaiga 22. Aua le aofia ai numera o fuaiupu, le vaega o autu, po o nisi faamatalaga o le a tuuina atu ni faaiteite e uiga i le talaaga o le fuaitau. Valaaulia faiaoga e faitau le tusiga, ona fesili atu lea ia i latou po o a ni a latou fesili e faatatau i le talaaga ma le anotusi o mea na latou faitauina. Tusi a latou tali i luga o le laupapa. Atonu e fesoasoani le faamanatu i faiaoga o fesili ua lisiina i le vaega Faia o Fesili o le aafiaga e aoao ai i le aiga 6 (atonu e te manao e tusi i le laupapa): O le a le tulaga o le fuaitau? O le a le talafaasolopito, aganuu, ma le tulaga faafanua? O ai le tusitala? O ai tagata o loo i le fuaitau? O a a latou mea o loo fai po o fai atu, ma aisea? O lea le mea o loo tupu? O lea le tala o loo talanoaina? O lea le uiga o upu fou, fuaitau, po o faaupuga fou? O lea le taua o aga masani ma faatinoga o loo faamatalaina? Tau atu i faiaoga le mea e mafai ona maua ai le fuaitau i le Mataupu Faavae ma Feagaiga, ma valaaulia i latou e sue i ai. Fai i faiaoga e faaaoga punaoa talafeagai (o le autu o le vaega, vaefaamatalaga, tusi lesona a tamaiti aoga, ma isi) e sue ai tali ia latou fesili. 83
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 2 Tuu atu i faiaoga e talanoaina manatu na maua i lea gaoioiga e faatatau i le matafaioi o le malamalama i le talaaga ma le anotusi i le suesuega faaletusitusiga paia. Gaoioiga Faataitai 2: Faiga o Fesili e Faalautele ai le Malamalama o le Tagata Aoao i le Talaaga ma le Anotusi Faamoemoega: Ia fesoasoani i faiaoga e faataitai i le faiga o fesili e uiga i le talaaga ma le anotusi. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga ia suesue le tagata lava ia i se tasi o mau fuaitau nei: 1 Tupu 17:8 16 (o le fafine Sarafata ua oti lana tane ua fafagaina Elia) Galuega 3:1 8 (Ua faamalolo e Peteru ma Ioane se tamaloa i le malumalu) Iakopo 7:1 5 (Ua saili Serema ia lulueseina Iakopo mai le faatuatuaga) Fai i faiaoga e tusi i lalo fesili ia o le a fesoasoani i tamaiti aoga ia faalauteleina ai la latou malamalamaaga i le talaaga ma anotusi o fuaitau o mau. Ina ia faamanatu i faiaoga fesili atonu latou te faia, atonu e te manao e faasino ia i latou elemene eseese o loo maua mai ai le talaaga ua talanoaina vaega 2.4.1 (itulau 27) o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012]. Valaaulia faiaoga e faasoa mai a latou fesili faatasi ma se paga ma suesue faatasi mo tali i nisi o a laua fesili. Fai i faiaoga e faasoa mai manatu na latou mauaina mai lenei gaoioiga. Aafiaga e Aoao ai 7: Faailoaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Gaoioiga Faataitai 3: Faailoaina o Mataupu Faavae ua Taua Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faataitai le iloaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae ua taua. Gaoioiga: Lisi mau fesootai nei e ono faasolosolo i le laupapa: 2 Nifae 32:3; 3 Nifae 13:21; Mataupu Faavae ma Feagaiga 19:4; Esoto 19:5; Mataio 5:16; ma le 1 Nifae 1:20 (o mau fesootai muamua e fa o loo manino lava le taua o aoaoga faavae po o mataupu faavae, ae e le faapena mau mulimuli e lua). Valaaulia faiaoga e iloilo vaega 2.5.1, palakalafa fa, i le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei (itulau 29). Fai i faiaoga e galulue i ni paga ma filifili po o fea o mau fesootai e ono ua lisiina i le laupapa o loo maua ai aoaoga faavae ma mataupu faavae ua manino le taua. Valaaulia paga e faamatala mea na latou maua ma faasoa mai a latou faauigaga i le vasega. Gaoioiga Faataitai 4: Suega Mau e Fa-Minute Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faataitai le faailoaina o aoaoga faavae ma mataupu faavae ua taua. Gaoioiga: Fai i faiaoga e suesue a latou tusitusiga paia mo le lua minute ma sue ma maka le tele o aoaoga faavae ma mataupu faavae ua taua e mafai ona latou maua. Ona valaaulia lea o faiaoga e faasoa mai le tele o na aoaoga faavae ma mataupu 84
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 2 faavae ua taua e mafai ona latou maua i le vasega i le isi lua minute. Saunia mo faiaoga ni manatu faaalia pe a manaomia. Gaoioiga Faataitai 5: Vaavaai mo Sootaga o le Mafuaaga-ma-le-Taunuuga Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faailoa sootaga o le mafuaaga-ma-le-taunuuga i totonu o mau fuaitau ma faailoa mai mataupu faavae e le o iloaina. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e sue a latou tusitusiga paia i se tala faatusi paia lauiloa e iloagofie lava ia sootaga o le mafuaaga-ma-le-taunuuga. O faataitaiga e aofia ai Tavita ma Koliata(1 Samuelu 17:1 51), Tanielu i le lua o leona (Tanielu 6:1 28), ma Nifae ua toe aumaia papatusi (1 Nifae 3 4). Fai i faiaoga e vaai faatopetope i le tala ma vaavaai mo faatinoga, uiga faaalia, po o amioga a tagata po o vaega ona faailoa mai lea o faamanuiaga po o taunuuga na oo mai ona o mea na tutupu. Valaaulia faiaoga e faasoa mai i le vasega ia sootaga o le mafuaaga-ma-le-taunuuga na latou iloaina ma upumoni ua faaalia e nei sootaga. Faamatalaga: Ia mautinoa o le taulaiga o lenei gaoioiga o le faailoaina o sootaga o le mafuaaga-ma-le-taunuuga nai lo le faaalu o le taimi i le faia o fuaitau o aoaoga faavae po o mataupu faavae. O le a faataitai e faiaoga tomai o le faia o fuaitau o aoaoga faavae po o mataupu faavae i isi gaoioiga faataitai. Gaoioiga Faataitai 6: O le Faia o Fesili e Faailoa ai Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae e le o Faaalia Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e aoao e faaaoga fesili e faailoa ai aoaoga faavae ma mataupu faavae e le o faaalia. Gaoioiga: I le laupapa, tusi ai fesili nei o loo maua i vaega 2.5.1 o le tusitaulimaaoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei (itulau 30): O le a le uiga po o le aano o le tala? Aisea e te manatu ai na faaaofia e le tusitala nei mea na tutupu po o fuaitau? O le a se mea na faamoemoe le tusitala ina ia tatou aoaoina? O a nisi o upumoni autu o loo aoaoina mai i lenei fuaitau? Faitau faatasi o se vasega, ni vaega pupuu o fuaiupu se lua (mo se faataitaiga, Kenese 11:1 9 ma le Mareko 12:41 44). Fai i faiaoga e faaaoga fesili i le laupapa e faailoa ai aoaoga faavae ma mataupu faavae e le o faaalia i fuaiupu. Tusi i le laupapa aoaoga faavae ma mataupu faavae e maua e faiaoga. O le isi, valaaulia faiaoga e faitau le tasi po o le lua o isi vaega o fuaiupu ma ia faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae e i latou lava, ma ia mautinoa e vaai i fesili i le laupapa pe a manaomia. (O le a fesoasoani foi pe afai e te filifili vaega o fuaiupu mo i latou e suesue i ai mai le mataupu aoaoina o loo sosoo ai a le seminare ma inisitituti.) Ona fai lea i faiaoga e faasoa mai i le vasega upumoni na latou faailoaina. 85
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 2 Gaoioiga Faataitai 7: O Le Perofeta o Mamona mo se Aso Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e aoao e tusi manino ma faigofie fuaitau o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Gaoioiga: Filifili ni nai ata mai le Media Library i le LDS.org po o le Tusi Ata o le Talalelei (2009) na e suitulaga i tala lauiloa mai tusitusiga paia na e mafai ona faailoa gofie ai aoaoga faavae ma mataupu faavae o le talalelei (mo se faataitaiga, o fitafita talavou, o le Faaola ua fafagaina le lima afe o tagata, Kapeteni Moronae ma le tagavai o le saolotoga, po isi). Faamatala atu faapea ao otootoina e Mamona faamaumauga o le Tusi a Mamona, na masani ona ia faamamafaina lesona na ia manao ia tatou aoao ai e ala i le faaleoina o i latou i ni fuaitau faigofie o le mataupu faavae. O le tasi ala na ia faia ai lenei mea o le faatomuaina lea o le upumoni i upu Ma ua faapea ona tatou vaai (tagai Alema 30:60; Helamana 12:3). Tau i faiaoga faapea ua i ai ia i latou le avanoa e avea ai ma Mamona mo se aso e ala i le aoteleina o upumoni i tala faatusi paia i ni fuaitau o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Fai foi faapena i ata taitasi na e filifilia: Faaali atu ma toe faamatala faapuupuu mea na tutupu i le tala. Valaaulia faiaoga e faailoa mai se mataupu faavae po o se aoaoga faavae e le o faaalia i le tala ma faasoa mai faafaigofie ma manino e amata i le fuaitau Ma ua faapea ona tatou vaai. Mo se ata se tasi pe lua, mafaufau e fai i faiaoga e galulue faatasi i paga ona faasoa mai lea o a latou fuaitau i le vasega. Faamanatu i faiaoga le fuaitau a Elder B. H. Roberts o loo maua i le itulau 32 o le tusitaulima Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei. Gaoioiga Faataitai 8: Faataitaiga o Fuaitau Faigofie, ma Manino o Aoaoga Faavae po o Mataupu Faavae Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faataitai le faailoaina o fuaitau faigofie ma manino, o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Gaoioiga: I le isi itu o le laupapa, tusi ai uiga faaalia nei o fuaitau ua lelei na tusia o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae (mai le aafiaga e aoao ai i le aiga 7: O ni fuaitau atoatoa. E faigofie, manino, ma puupuu. O upumoni latou te faaleoina e mautu, le masuia, ma e fetaui i soo se vaitau. Latou te masani ona fautuaina ni faatinoga faapea foi ma taunuuga e fesootai i ai. Latou te talafeagai lava i le tagata patino. I le isi itu o le laupapa, tusi ai ni fuaitau e lima pe ono o aoaoga faavae po o mataupu faavae. Mo faamoemoega o lenei faatinoga, e tatau ona eseese fuaitau nei i le tulaga lelei. Mo se faataitaiga, e mafai ona e faaaogaina vaega nei: 86
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 2 Fuaitau e le atoatoa, e pei o le faatuatua ma le usiusitai. O fuaitau e uumi tele pe faigata (e lua i le tolu fuaiupu). O fuaitau e le gata le aoga pe talafeagai patino, e pei Na usiusitai Nifae, ma na faamanuiaina o ia e le Alii (nai lo le Afai ou te usiusitai, ou te valaauliaina faamanuiaga a le Alii i lou olaga ). O fuaitau ua lelei le tusiaina mai se tusi lesona a le faiaoga o le seminare po o le inisitituti. Fai i faiaoga e faavasega pe o fuaitau taitasi o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae ua lelei le tusiaina e faalagolago i uiga faaalia e lima ua lisiina i le laupapa. Filifili se fuaitau se tasi pe lua e tatau ona faaleleia, ma galulue faatasi o se vasega e toetusia. Gaoioiga Faataitai 9: Faasolo le Mataupu Faavae Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e aoao e tusia ni fuaitau faigofie, ma manino o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Gaoioiga: Saunia mo faiaoga taitasi se pepa e i ai se mau fesootai se tasi faatasi ma ni nai upu e fesootai i le upumoni ua aoaoina i le fuaitau (mo se faataitaiga, 1 Nifae 16:9 16, 28 29 faatuatua ma le filiga po o Mataupu Faavae ma Feagaiga 27:15 18 ofutau a le Atua ). Valaaulia faiaoga e nonofo i se lio. Ona faasolo atu lea o le pepa i faiaoga taitasi. Valaaulia faiaoga taitasi e iloilo le mau fesootai ma upu i luga o lana pepa e amata ai le fatuina o se fuaitau manino, ma faigofie o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae e ala i le faiga o se suiga pe na o le tasi pe lua i upu. A uma se taimi talafeagai, fai i faiaoga e faasolo atu a latou pepa i le tagata i le itu taumatau, lea o le a iloiloina mau fesootai ma faia se suiga se tasi pe lua ina ia faamalosia ai le fuaitau o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Toe fai le faagasologa mo ni nai minute. Valaaulia le vasega e talanoaina o latou manatu e uiga i le faagasologa o le tusiaina o fuaitau manino o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Aafiaga e Aoao ai 8: Malamalama, Lagonaina, ma le Faaaogaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Gaoioiga Faataitai 10: Faiga o Fesili e Malamalama ai i Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e saili uiga e loloto atu i mau e ala i le faiga o fesili e uiga i se aoaoga faavae po o se mataupu faavae ma sailia tali i na fesili. Gaoioiga: I le ogatotonu o le laupapa, tusi ai se fuaitau o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae mai se tusi lesona a le faiaoga o le seminare po o le inisitituti. Valaaulia le vasega e fai le tele o fesili latou te mafaia na o le a faamalosia ai lo latou malamalama i le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Tusi uma a latou fesili i le laupapa. 87
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 2 Valaaulia faiaoga e galulue i ni paga e suesue tusitusiga paia ma upu a perofeta o aso nei mo tali i le tele o fesili e mafai ona latou mafaia i totonu o le tolu i le lima minute. Ona fai lea i paga e faasoa mai o latou manatu i le vasega e uiga i le ala na fesoasoani ai lenei gaoioiga e faamalosia lo latou malamalama i le aoaoga faavae po o le mataupu faavae. Gaoioiga Faataitai 11: Pepagalue Patino Faamoemoega: Ina ia saunia mo faiaoga se fesoasoani faalesuesuega e mafai ona latou faaaogaina e i latou lava e fesoasoani ia i latou e aafia ai i le faagasologa o le malamalama, lagonaina, ma le faaaogaina o se aoaoga faavae po o se mataupu faavae. Gaoioiga: Tuu atu i faiaoga taitasi se kopi o pepa e tufa atu e faaautu Malamalama, Lagonaina, ma le Faaaogaina o Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae, lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Faamatala atu faapea o le pepa e tufa atu o se fesoasoani faalesuesuega e mafai e faiaoga ona faaaoga e fesoasoani ia i latou e malamalama ai, lagonaina, ma faaaoga se aoaoga faavae po o se mataupu faavae. Talanoaina vaega muamua e tolu o le pepa e tufa atu faatasi ma faiaoga, ma faamatala le faamoemoega ma le taunuuga manaomia o vaega taitasi, Uunaia faiaoga e faaauau le atiina ae o lo latou tomai ina ia malamalama, lagonaina, ma faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae i a latou suesuega patino. 88
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 3 Saunia se Lesona: Filifili Po o A Mea e Aoao Atu Gaoioiga Fautuaina mo Aoaoga Faafaiaoga O lenei lesona e aofia ai se lisi o gaoioiga na o le a faatagaina faiaoga e faataitai mataupu faavae na latou aoaoina i aafiaga e aoao ai i le aiga 9 10. Afai e manaomia, e mafai ona e atiina ae a oe lava gaoioiga faataitai e ausia ai manaoga a faiaoga i lau vasega. Aafiaga e Aoao Ai 9: Saunia se Lesona: Filifili Po o A Mea e Aoao Atu O gaoioiga nei ua fuafuaina e fesoasoani i faiaoga e atiina ae ai tomai o le filifiliga po o a mea e aoao atu e faaaoga faatasi ai tusitusiga paia ma le tusi lesona a le faiaoga. O lenei faagasologa e mafai ona vaevaeina i ni laasaga se fa ma e tali tutusa lava ma le Gaoioiga o le Saunia o Lesona i le aafiaga e aoao ai i le aiga 9. O gaoioiga e mafai ona faaaoga faasolosolo e taialaina ai faiaoga i le faagasologa atoa o le filifiliga po o le a le mea e aoao atu, pe mafai foi ona faaaogaina eseese gaoioiga taitasi e faamamafa ai se tomai faapitoa. Gaoioiga Faataitai 1: Malamalama i le Talaaga ma le Anotusi o le Poloka Mau Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faataitai le tomai o le otootoina o se poloka mau e ala i le matauina o motusaga masani po o suiga i le tala o loo talanoaina, mea e tutupu, po o le faatinoga. Gaoioiga: E ui lava e vaevaeina e tusi lesona a le seminare ma le inisitituti poloka mau i ni vaega o fuaiupu, e sili atu le malamalama o faiaoga i le talaaga ma le anotusi o se poloka mau pe a latou faataitaia le tomai o le otootoina o se poloka mau e i latou lava e ala i le matauina o motusaga masani i le tala o loo talanoaina po o suiga i mea e tutupu po o le faatinoga. O lenei gaoioiga e fesoasoani i faiaoga e faataitai ai lena tomai. Faaali i faiaoga le vitio Teaching the Scriptures Sequentially (4:28), e maua i le LDS.org. Talanoaina pe faapefea e le faagasologa o le filifiliga po o a mea e aoao atu ona mulimuli i se mamanu e tutusa lelei ma lena o loo faaalia i le vitio. Valaaulia faiaoga ia matuai suesue loloto i latou lava i se poloka mau mo le 10 15 minute. E mafai ona e filifilia se poloka mau i le fonotaga mo aoaoga faafaiaoga pe fai i faiaoga e suesue se poloka i le fale ae lei faia le fonotaga. Ao latou suesue, valaaulia faiaoga e otooto le poloka mau e ala i le vaevaeina o le anotusi i ni vaega o fuaiupu laiti atu e faalagolago i motusaga masani i le tala o loo talanoaina po o suiga i mea e tutupu po o faatinoga. E mafai ona latou otootoina le poloka mau e faaaoga ai le pepa e tufa atu e faaautu Filifiliga Po o A Mea e Aoao Atu, lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona, po o se isi ala e aoga mo i latou. 89
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 3 A maea se taimi talafeagai, valaaulia faiaoga e talanoaina la latou galuega ma le vaega po o paga. Valaaulia i latou e faatusatusa a latou vaega o fuaiupu ma na o loo i le tusi lesona a le seminare po o le inisitituti. Ona, i le faaaogaina lea o a latou faamatalaga ma le tusi lesona a le faiaoga, tuu atu i faiaoga e filifili po o fea vaega o fuaiupu o le a latou faaaoga i se lesona moni. Valaaulia faiaoga e toe talanoaina la latou galuega. Gaoioiga Faataitai 2: Faailoaina ma Malamalama i Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga ia faaauau ona faataitai ma atiina ae le tomai o le faailoaina ma le malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae i totonu o se poloka mau. Gaoioiga: E ui lava o le tusi lesona a le faiaoga e aofia ai fuaitau o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae mo le tele o vaega o fuaiupu, o faiaoga o le a faaleleia a latou lava suesuega faaletusitusiga paia ma sili atu ona fesoasoani i a latou tamaiti aoga e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae ao latou faataitai soo lenei tomai e i latou lava. Valaaulia faiaoga e faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae i totonu o vaega o fuaiupu na latou otootoina i le gaoioiga muamua. Ona tuu atu lea ia i latou e tusi aoaoga faavae po o mataupu faavae na latou mauaina i le pepa e tufa atu ua faaautu Filifiliga Po o A Mea e Aoao Atu po o se isi ala e aoga ai mo i latou. A maea se taimi talafeagai, valaaulia faiaoga e talanoaina la latou galuega o se vaega po o paga. Valaaulia faiaoga e faatusatusa aoaoga faavae ma mataupu faavae na latou faailoaina ma mataupu faavae po o aoaoga faavae ua faamatamata tetele mai le poloka mau e fesootai i le tusi lesona a le faiaoga. Fai ia i latou e fai soo se suiga o faaupuga latou te lagona o le a faamanino ai fuaitau na latou tusia ona faasoa mai lea o la latou galuega i le vaega po o paga. Gaoioiga Faataitai 3: Filifiliga Po o le Fea Aoaoga Faavae ma Mataupu Faavae e Sili le Taua mo Tamaiti Aoga e Aoao ai ma Faaaogaina Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faaauau le aitiina ae o le tomai o le faailoaina po o fea aoaoga faavae ma mataupu faavae e sili le taua mo a latou tamaiti aoga e aoao ai ma faaaogaina e ala i le mafaufau i mea nei: Uunaiga a le Agaga Paia O le faamoemoega o le tusitala musuia Aoaoga faavae ma mataupu faavae e liua ai O manaoga ma tomai o tamaiti aoga Gaoioiga: Ona o faiaoga e tatau ona filifili po o le fea o aoaoga faavae ma mataupu faavae e sili le taua mo a latou tamaiti aoga e aoao ai ma faaaogaina, o le a fesoasoani mo i latou le mafaufau faapitoa e uiga i a latou tamaiti aoga i le taimi o lenei gaoioiga. Valaaulia i latou e aumai la latou tauvalaauga i le vasega pe, afai e le o i ai sa latou tauvalaauga, valaaulia i latou e tusi i lalo igoa o ni nai tamaiti aoga o le a i ai i la latou vasega. 90
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 3 Ona fai lea i faiaoga e faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae i la latou otootoga mai le gaoioiga lona lua. Afai e lei faaumaina e lau vasega le gaoioiga lona lua, tusi i le laupapa ni fuaitau se tolu pe fa o le aoaoga faavae po o le mataupu faavae mai se poloka mau i le tusi lesona a le faiaoga. Valaaulia faiaoga e filifili po o fea o aoaoga faavae ma mataupu faavae e sili le taua mo a latou tamaiti aoga e aoao ai ma faaaogaina e ala i le fai atu ia i latou o fesili nei e mafaufau loloto ai. Uunaiga a le Agaga Paia Aisea ou te lagona ai o nei aoaoga faavae po o mataupu faavae faapitoa e sili le taua ia faamamafa i lau lesona? O le faamoemoega o le tusitala musuia O a mea ua tau mai e tusitusiga paia e uiga i le mafuaaga na faaaofia ai e le tusitala lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae i le faamaumauga? Pe o lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae e o gatasi ma le faamoemoega o le tusitala musuia? Pe o fesoasoani le tusi lesona a le faiaoga ia te au ia malamalama ai pe faapefea ona fesootai lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae i le faamoemoega o le tusitala musuia? Aoaoga faavae ma mataupu faavae e liua ai O le a faapefea e lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae ona fesoasoani i au tamaiti aoga e latalata atili atu ai i le Tama Faalelagi ma Iesu Keriso, ma o le a faapefea ona fesoasoani e taitai atu ai i latou i le faaolataga? O le a faapefea e se molimau o lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae ona fesoasoani ia i latou e usiusitai ai i le finagalo o le Atua? O a auala o le a fesoasoani ai lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae i tamaiti aoga ia malamalama ai ma faalagolago i aoaoga ma le Togiola a Iesu Keriso? Pe fesoasoani le tusi lesona a le faiaoga ia te au e malamalama ai pe faapefea e lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae ona faalolotoina le liua o tamaiti aoga? O manaoga ma tomai o tamaiti aoga O fea o manaoga o au tamaiti aoga e tatau ona ou mafaufauina ao ou filifili pe aoao lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae? E faapefea ona talafeagai lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae i olaga o au tamaiti aoga e faatusatusa atu i isi aoaoga faavae po o mataupu faavae e mafai ona ou aoaoina i le vasega? Pe o i ai i le tusi lesona a le faiaoga ni fautuaga lea o le a fesoasoani ia te au ia fesootai ai lenei aoaoga faavae po o le mataupu faavae ma manaoga o au tamaiti aoga? A uma ona maua e faiaoga se taimi talafeagai e mafaufau loloto ai i nei fesili, valaaulia i latou e faailoa mai po o fea aoaoga faavae po o mataupu faavae latou te lagona e sili le taua mo a latou tamaiti aoga e aoao ai ma faaaogaina. Afai o loo faaaoga e faiaoga a latou otootoga mai le gaoioiga lona lua, valaaulia i latou e tuu 91
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 3 se togi po o se fetu i a latou otootoga e sosoo ma mataupu faavae ma aoaoga faavae latou te faailoaina. Valaaulia i latou e faasoa mai aoaoga faavae ma mataupu faavae latou te filifilia o se vaega po o paga. Faamatalaga: O nei fesili ua siitia mai vaega 4.3.3 (itulau 59 62) o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu (2012). Fesoasoani i faiaoga ia manatua faapea i nei mafaufauga uma, e tatau ona [latou] saili le faamaoniga mai le Agaga. O le a fesoasoani le Agaga ia i latou ia malamalama atili i le faamoemoega o le tusitala faaletusipaia musuia, manaoga o tamaiti aoga, ma po o a upumoni o le talalelei o le a fesoasoani i tamaiti aoga ia latalata atili atu ai i lo latou Tama Faalelagi ma le Faaola (Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei, 54). Gaoioiga Faataitai 4: Filifili pe o le a le Maualuga o le Faamamafa e Tuu Atu i Vaega o Fuaiupu Taitasi o le Poloka Mau Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faaauau le atiina ae o le tomai o le filifilia po o le a le maualuga o le faamamafa e tuu atu i vaega o fuaiupu taitasi o le poloka mau. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e vaavaai i vaega o fuaiupu ia latou otootoga mai le gaoioiga muamua po o se poloka mau e te filifilia mai le tusi lesona a le faiaoga. Fai ia i latou e mafaufau po o le a le maualuga o le faamamafa e mafai ona latou tuuina atu i vaega taitasi e ala i le faia o fesili nei, na e faalagolago i le mamanu e aoao ai. Ao ou aoao atu lenei vaega o le fuaiupu, pe ou te manao i au tamaiti aoga ia: Malamalama i le talaaga ma le anotusi? Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae? Malamalama i aoaoga faavae ma mataupu faavae? Lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae? Faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae i o latou olaga? Fai i faiaoga e tusi le tulaga o le faamamafa ua latou filifilia mo vaega o fuaiupu taitasi i a latou faamatalaga o le lesona ma talanoaina a latou mafuaaga i le vaega po o paga. Aafiaga e Aoao ai 10: Filifili Po o a Mea e Aoao Atu: E Faaaoga ai Tusitusiga Paia ma le Tusi Lesona a le Faiaoga Gaoioiga Faataitai 5: Iloilo Mataupu Aoaoina Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga ia malamalama o mataupu aoaoina na tusia ma le faamoemoega maoae ma e i ai fesili, metotia, ma gaoioiga e fesoasoani e faateleina ai le liua o tamaiti aoga. Gaoioiga: Maimoa le vitio Curriculum Overview (4:45), e maua i le LDS.org. Ona valaaulia lea o faiaoga e sue i soo se lesona i se tusi lesona a le faiaoga pe faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Lesona Faataitai 3 Nifae 11:1 17, lea ua 92
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 3 saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Fai i faiaoga e suesue mo gaoioiga, fuaitau o aoaoga po o mataupu faavae, fesili, po o upusii na e faaalia ai le faamoemoega o mataupu aoaoina e fesoasoani i le talalelei ina ia goto ifo i loto o tamaiti aoga. Pe a faauma e faiaoga lenei gaoioiga, valaaulia i latou e liliu atu i se paga ma faasoa atu mea na latou iloaina. Gaoioiga Faataitai 6: Mea Faavae i le Mataupu Aoaoina Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga ia malamalama faapea o le tusi lesona a le faiaoga na tusia e fesoasoani ia i latou ma a latou tamaiti aoga e faaaoga Mea Faavae o le Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei ia latou lesona. Gaoioiga: Maimoa le vitio The Fundamentals in the Curriculum (2:15), e maua i le LDS.org. Ona vaevae lea o faiaoga i vaega e lima. Tofi i vaega taitasi se tasi o elemene mai le mamanu e aoao ai. Vaega 1: Malamalama i le talaaga ma le anotusi Vaega 2: Faailoa aoaoga faavae ma mataupu faavae Vaega 3: Malamalama i le uiga o aoaoga faavae ma mataupu faavae Vaega 4: Lagona le moni ma le taua o aoaoga faavae ma mataupu faavae Vaega 5: Faaaoga aoaoga faavae ma mataupu faavae Valaaulia faiaoga e suesue le mataupu aoaoina mo fesili, gaoioiga, po o auala na e mafai ona fesoasoani ia i latou ma a latou tamaiti aoga e tuufaatasia ai la latou faavae na tofiaina. Fai i se tagata mai vaega taitasi e sau i luma o le vasega ma tuuina atu se aotelega o mea na iloaina e lana vaega ma talanoaina. Gaoioiga Faataitai 7: Talia ma Faafetauia Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga ia malamalama i le taua o le taliaina o le mataupu aoaoina ma faafetaui i manaoga o tamaiti aoga e ala i le mulimuli i uunaiga a le Agaga Paia, i le aoaoina atu o le faamoemoega o le tusitala musuia, taulai atu i aoaoga faavae ma mataupu faavae na e liua ai, ma mafaufau i manaoga ma malosiaga o tamaiti aoga. Faamatalaga: O le a fesoasoani mo au faiaoga le mafaufau e uiga i a latou lava tamaiti aoga i le taimi o lenei gaoioiga. Valaaulia i latou e aumai a latou tauvalaauga o vasega ae, afai e le o i ai nei se tauvalaauga o vasega, ia tusi i lalo igoa o ni nai tamaiti aoga o le a i ai i la latou vasega. Gaoioiga: Maimoa le vitio 4.3.4 Teaching Students, Not Lessons (2:12), e maua i le LDS.org. I lenei vitio, ua faasoa mai ai e Elder Neil L. Andersen o le Korama a Aposetolo e Toasefululua se faataitaiga o se faiaoga na faafetauia le fuafuaga o lana lesona ina ia taulimaina ai manaoga o ana tamaiti aoga. (O lenei vitio e le maua i gagana uma lava.) A uma ona maimoaina le vitio, talanoaina fesili nei: 93
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 3 O le a le ki i le faiaoga e taulimaina ai manaoga o ana tamaiti aoga ma le fesoasoani atu ia faateleina lo latou liua i le potuaoga i lena aso? O le a le mea na fai e le faiaoga ina ua faasoa mai e se tamaitiiti aoga se tala lea na semanu e aveina atu ai le vasega i se faamoemoega e ese mai le mea na ia fuafuaina? O le a le mea na fai e le faiaoga ina ua faailoa mai ia te ia i le tala a lana tamaitiiti aoga lona popolega? O le a se aafiaga na faia e lenei faiaoga i ana tamaiti aoga ona sa ia taumafai e taulimaina o latou manaoga? A uma ona talanoaina nei fesili, tuu atu lenei ata ma tuu atu i faiaoga e talanoaina pe faapefea ona latou faafetauia le lesona e taulima ai manaoga ma tulaga o tamaiti aoga: O lau vasega o loo suesueina le Mosaea 18, lea ua tusia ai le aoaoga a Alema faapea o tagata na loto e faamafanafana atu ia te i latou o e e manaomia le faamafanafanaga, (Mosaea 18:9) ma lana valaaulia mo tagata ia ulu atu i se feagaiga ma le Alii e auauna atu ia te ia ma tausi ana poloaiga (Mosaea 18:10). A uma ona e fai atu i lau vasega e faasoa mai ni faataitaiga o se taimi na latou faamafanafanaina ai i latou na manaomia le faamafanafanaga, o se tamaitai talavou i lau vasega ua sii lona lima ma faasoa mai faaapea o se teineitiiti i se tasi o ana vasega i le aoga na masii mai i le eria ma o lona aiga o loo aafia i ni luitau. E manao o ia e tausia lana feagaiga o le papatisoga ae le iloa pe faapefea ona fesoasoani i lana uo i le vasega. Gaoioiga Faataitai 8: Faafetaui le Mataupu Aoaoina i Manaoga o Tamaiti Aoga Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e aoao ia faafetaui mataupu aoaoina i tulaga o le olaga ma manaoga o a latou tamaiti aoga. Gaoioiga: Vaevae le vasega i ni vaega ma tofia i vaega taitasi se tasi o ata nei. Saunia ni kopi o lesona ua faailoaina atu i vaega. Tuu atu i vaega taitasi e faitau le latou ata ma saunia e faasoa mai i le vasega pe faapefea ona faafetaui le lesona e taulima ai manaoga o tamaiti aoga. O loo suesue e lau vasega le Mataupu Faavae ma Feagaiga 4, lea e talanoaina ai mea e manaomia ma uiga autu mo i latou e auauna atu i le Alii. O nisi o au tamaiti aoga ua saunia e auina atu a latou pepa o le misiona. Ae peitai, o ni nai tamaiti aoga e ono le mafai ona auauna atu i se misiona masani ona o tulaga tau le soifua maloloina po o nisi tulaga. Iloilo vave le lesona 13 (itulau 45 47) i le Mataupu Faavae ma Feagaiga ma le Talafaasolopito o le Ekalesia Tusi Lesona a le Faiaoga Seminare (2013) ma mafaufau pe o le a faapefea ona e faafetauia lau faatonuga i manaoga o au tamaiti aoga ao e aoao atu aoaoga faavae ma mataupu faavae na ua talanoaina i lenei lesona. O loo suesue lau vasega i le Mataupu Faavae ma Feagaiga 132:3 33, lea e talanoaina ai tulaga o le feagaiga fou ma le faavavau o le faaipoipoga ma folafolaga ua tuuina atu ia i latou e faamamaluina. O nisi o tamaiti aoga i lau vasega e i ai matua o e e le o ni tagata o le Ekalesia. O isi matua o tamaiti aoga o tagata o le Ekalesia o e e lei faamauina i le malumalu. O matua o se tasi o 94
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 3 tamaiti aoga o loo feagai nei ma le tatalaina o se faaipoipoga. Iloilo vave le lesona 139 (itulau 474 76) i le Mataupu Faavae ma Feagaiga ma le Talafaasolopito o le Ekalesia Tusi Lesona a le Faiaoga Seminare ma mafaufau pe faapefea ona e faafetauia lau aoaoga i manaoga o au tamaiti aoga ao e aoao atu aoaoga faavae ma mataupu faavae na o loo talanoaina i lenei lesona. A uma ona talanoaina ata o i luga, valaaulia faiaoga e mafaufau i tulaga o olaga o a latou lava tamaiti aoga e ala i le faia o fesili nei: O a nisi o tulaga o olaga o au tamaiti aoga? O le a faapefea e lenei faamatalaga ona fesoasoani ia te au e taulima ai manaoga o au tamaiti aoga taitasi ao ou aoao atu? E faalagolago i tulaga o au tamaiti aoga, e faapefea ona ou saunia mo lesona ma faafetauia faatonuga e taulima ai o latou manaoga ao ou aoao atu? Valaaulia faiaoga e talanoaina manatu ma lagona na oo mai i o latou mafaufau e uiga i le ala e mafai ona latou taliaina ai ma faafetauia le mataupu aoaoina e taulimaina ai manaoga a o latou tamaiti aoga. 95
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 4 Saunia se Lesona: Filifili Pe Faapefea Ona Aoao Atu Gaoioiga Fautuaina mo Aoaoga Faafaiaoga O lenei lesona e aofia ai se lisi o gaoioiga ia o le a faatagaina faiaoga e faataitai mataupu faavae na latou aoaoina i aafiaga e aoao ai i le aiga 11-13. Afai e manaomia, e mafai ona e atiina ae ni au oe lava gaoioiga faataitai e talafeagai ma manaoga o faiaoga i lau vasega. Aafiaga e Aoao ai 11: Filifili Pe Faapefea Ona Aoao Atu: Fesoasoani i Tamaiti Aoga e Faataunuu lo Latou Matafaioi Gaoioiga Faataitai 1: E Faapefea Ona Fesoasoani le Tusi Lesona a le Faiaoga i Tamaiti Aoga e Faataunuu la Latou Matafaioi Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e vaai pe faapefea e fesili, auala, ma gaoioiga e aoao ai i le tusi lesona a le faiaoga ona fesoasoani ia i latou i le valaauliaina o tamaiti aoga e faataunuu lo latou matafaioi i le aoaoina o le talalelei. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e susue se tusi lesona a le faiaoga o le seminare po o le inisitituti i soo se lesona pe faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Lesona Faataitai 3 Nifae 11:1 17, lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Fai ia i latou e suesue mo fesili, gaoioiga, po o auala e aoao ai ia o le a fesoasoani i tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina. A uma se taimi talafeagai, valaaulia i latou e talanoaina mea na latou maua i le vaega mo le aoaoga faafaiaoga. Gaoioiga Faataitai 2: Aoao Tamaiti Aoga e Faataunuu lo Latou Matafaioi i le Faagasologa o le Aoaoina Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e saunia e aoao atu tamaiti aoga i la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina i le amataga ma le tausaga faaleaoga atoa lava. Gaoioiga: O tusi lesona a le faiaoga seminare taitasi e aofia ai se lesona e taua O le Matafaioi a le Tagata Aoao lena ua fuafuaina e fesoasoani i tamaiti aoga ia malamalama, talia, ma faataunuu lo latou matafaioi i le aoaoina atu ma le aoaoina mai o le talalelei (mo se faataitaiga, tagai Tusi Lesona a le Faiaoga Seminare o le Tusi a Mamona [2012], lesona 1). Valaaulia faiaoga e iloilo se tasi o nei lesona, ma vaavaai mo mataupu faavae, gaoioiga, ma auala e aoao atu ai na e mafai ona latou faaaogaina e aoao ai a latou tamaiti aoga e faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina. Valaaulia faiaoga e saunia taitoatasi se lesona puupuu i se mataupu faavae mai le lesona O le Matafaioi a le Tagata Aoao. A maea se taimi talafeagai, vaevae faiaoga i ni vaega ma valaaulia i latou e faataitai le aoaoina atu o lesona na latou saunia ia latou vaega. (O vaega e tatau ona lava le laiti e lava ai le taimi mo faiaoga 96
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 4 taitasi e faasoa ai mea na ia saunia.) A uma ona tuuina atu e faiaoga a latou lesona, talanoaina o se vasega pe faapefea ona latou mafai ona faaauau ona aoao atu tamaiti e faataunuu la latou matafaioi i le aoaoina o le talalelei i le tausaga atoa. Aafiaga e Aoao ai 12: Filifili Pe Faapefea Ona Aoao Atu: Fai Fesili Anoa Gaoioiga Faataitai 3: Faailoaina o Ituaiga Fesili Anoa Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faailoa ma malamalama i ituaiga o fesili na e mafai ona taitai ai tamaiti aoga i taunuuga manaomia e fesootai i le mamanu e aoao ai. Gaoioiga: Tufa atu ni kopi o pepa e tufa atu ua faaautu Faailoaina o Ituaiga Fesili Anoa, ia ua saunia i le faaopoopoga i lenei tusi lesona. Valaaulia faiaoga e faailoa ituaiga eseese o fesili i le pepa e tufa atu. Ona talanoaina lea o se vasega mea na latou mauaina. Gaoioiga Faataitai 4: Faaaogaina o le Tusi Lesona a le Faiaoga Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faailoa fesili i le tusi lesona a le faiaoga ma malamalama pe faapefea e nei fesili ona mafai ona taitai atu tamaiti aoga e maua taunuuga e manaomia o le mamanu e aoao ai. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e filifili soo se lesona i le tusi lesona a le faiaoga pe faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Lesona Faataitai 3 Nifae 11:1 17, lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Fai ia i latou e valivali fesili uma i le lesona. Ona valaaulia lea o i latou e mafaufau po o fea elemene o le mamanu e aoao ai e fesootai i fesili taitasi. Talanoaina o se vasega mea na latou maua. Gaoioiga Faataitai 5: Toetusi le Fesili Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faataitai le fatuina o fesili anoa na e fesootai i le mamanu e aoao ai. Gaoioiga: Tufa atu kopi o le pepa e tufa atu ua faaautu Toetusi le Fesili, lea ua saunia i le faaopoopoga i lenei tusi lesona. Valaaulia faiaoga e toetusi fesili i le pepa e tufa atu i se ala lena o le a sili atu ona oo ina ausia ai e tamaiti aoga taunuuga e aoao ai e manaomia. A uma ona latou faia, valaaulia ni nai faiaoga e faasoa mai a latou fesili ua toetusia i le vaega. Gaoioiga Faataitai 6: Avea ma Faataitaiga ma Tusitusi Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faataitai le tusiaina o se faasologa o fesili na e mafai ona taitai ai tamaiti aoga i le gasologa o le mamanu e aoao ai atoa mo se vaega o fuaiupu, mai le malamalama i le talaaga ma le anotusi i le faaaogaina o se mataupu faavae o le talalelei i o latou olaga. Gaoioiga: Tufa atu ni kopi o pepa e tufa atu ua faaautu Avea ma Faataitaiga ma Faataitai, lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Fai i faiaoga e suesue le faasologa o fesili i le pepa galuega, ia ua fuafuaina e fesoasoani i faiaoga e taitai atu ai tamaiti aoga i le gasologa o le mamanu e aoao ai mo se vaega o fuaiupu. Ona valaaulia lea o faiaoga e faataitai le mulimuli i lena lava 97
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 4 mamanu i le tusia lea o se faasologa o fesili faapena mo se tasi pe lua o vaega o mau o la latou filifiliga. Gaoioiga Faataitai 7: Saunia e Aoao Atu Faamoemoega: Ina ia saunia se aafiaga mo faiaoga e faaaoga mau ma le tusi lesona a le faiaoga e saunia ai se lesona puupuu ona faataitai lea ona aoao atu e le tasi i le isi. Faamatalaga: I le vaega lenei o le aoaoga, ua tatau i faiaoga ona saunia e faataitai le saunia ma le aoaoina atu o se lesona. Nai lo le valaauliaina o faiaoga e faataitai le saunia ma tuuina atu o se lesona atoa mai le tusi lesona a le faiaoga, valaaulia i latou e saunia e aoao atu na o le tasi le vaega o le fuaiupu. O lenei gaoioiga e foliga mai o le a avea uma le taimi o le aoaoga faafaiaoga. Gaoioiga: Iloilo puupuu ma faiaoga elemene autu na latou aoaoina e uiga i le filifilia po o le a le mea e aoao atu ma le e faapefea ona aoao atu. Ona valaaulia lea o i latou e filifili se vaega o se fuaiupu se tasi mai le tusi lesona a le faiaoga lena o le a latou faaaogaina ao latou saunia se lesona puupuu. Atonu e fesoasoani le fuafua o le vasega ina ia galulue uma faiaoga i le tulaga lava lea e tasi o le saunia o le lesona i le taimi lea ina ia leai se faiaoga e le ogatasi ma le gaoioiga. Ina ia fesoasoani ia i latou i la latou sauniuniga, tufa atu kopi o pepa e tufa atu ua faaautu Fesili o le Fuafuaina o Lesona, lea ua saunia i le faaopoopoga i lenei tusi lesona. A uma ona saunia e faiaoga a latou lesona, valaaulia se tasi pe lua e aoao atu la latou lesona i le vaega. A talafeagai, uunaia faiaoga e faasoa mai manatu ma tuuina mai ni manatu faaalia aoga i le faaiuga o lesona taitasi. (Afai e manaomia, e mafai e faiaoga ona faaaoga le pepa e tufa atu ua faaautu Lesona Faataitai 3 Nifae 11:1 17, lea ua saunia i le faaopoopoga i lenei tusi lesona.) Aafiaga e Aoao ai 13: Filifili Pe Faapefea Ona Aoao Atu: Faaaoga le Faatuatua Gaoioiga Faataitai 8: O Tatou Talitonuga Autu e Tolu Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faalautele lo latou malamalama pe faapei foliga o se aafiaga i le potuaoga pe a maua e faiaoga le lagona lelei i le mana o le upu, faatuatua i le Alii ma i le Agaga, ma talitonu i a latou tamaiti aoga. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e tusi elemene autu nei e tolu i se fasi pepa (tagai Aoao Atu ma le Aoaoina Mai o le Talalelei: O se Tusitaulima mo Faiaoga ma Taitai i Seminare ma Inisitituti o Mataupu Faalelotu [2012], 53 54): Talitonuga i le mana o le upu Faatuatua i le Alii ma i le Agaga Faatuatuaina ia tamaiti aoga Faaali i faiaoga se vitio lena e faaalia ai le aafiaga o se potuaoga. E mafai ona e faaaoga se tasi o vitio nei (e maua i le LDS.org), pe mafai foi ona e filifili se isi vitio. (O nei vitio e le o maua i gagana uma.) 2.7 Analyzing a Passage (8:12) 98
AOAOGA FAAFAIAOGA LESONA 4 2.7 A Student-Centered Discussion (10:47) Ao maimoa faiaoga i le vitio, valaaulia i latou e vaavaai mo faataitaiga i se taimi na faaalia ai e le faiaoga le mautinoa i le mana o le upu, faatuatua i le Alii ma i le Agaga, po o le faatuatuaina ia tamaiti aoga. Ona valaaulia lea o i latou e faasoa mai o latou manatu ma malamalamaaga. Gaoioiga Faataitai 9: Faatuatuaina ia Tamaiti Aoga Faamoemoega: Ina ia fesoasoani i faiaoga e faalautele lo latou malamalama po o ai o a latou tamaiti aoga ma pe aisea e mafai ai ona latou faatuatuaina le mafaia e a latou tamaiti aoga ona faataunuu la latou matafaioi i le aoaoina o le talalelei ma aafia ai i le liua e sili atu le loloto. Gaoioiga: Valaaulia faiaoga e suesue pepa e tufa atu ua faaautu Faatuatuaina ia Tamaiti Aoga, lea ua saunia i le faaopoopoga o lenei tusi lesona. Ao latou faitau, valaaulia i latou e vase upumoni autu na e fesoasoani ia i latou e talitonu faapea e mafai e a latou tamaiti aoga ona faataunuu la latou matafaioi i le faagasologa o le aoaoina faatasi ai ma le fesoasoani ma le uunaiga a lo latou faiaoga. Talanoaina puupuu nisi o o latou lagona. Faaali i faiaoga se vitio lea e faaalia ai se aafiaga i se potuaoga. E mafai ona e faaaoga se tasi o vitio nei (e maua i lelds.org), pe mafai foi ona e filifili se isi vitio. (O nei vitio e le o maua i gagana uma.) 2.7 Analyzing a Passage (8:12) 2.7 A Student-Centered Discussion (10:47) Valaaulia faiaoga e vaavaai mo faamaoniga o le upumoni o mea na latou vaseina i a latou pepa e tufa atu ona talanoaina lea i ni paga o latou manatu ma lagona. 99
Pepa e tufa atu
Punaoa Fou mo Aoaoga a Faiaoga Aafiaga e Aoao Ai 10 3 nifae 11:1 17 Valaaulia se tamaitiiti e faitau le faamatalaga lenei mai ia Peresitene Boyd K. Packer o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, e uiga i mea e manaomia ona tatou faia ina ia faalogo ma malamalama ai i le siufofoga o le Alii, e ala i le Agaga Paia: E le fafagua e le Agaga i tatou e ala i le e ē. E le luluina i tatou i se lima mamafa. O le Agaga e musumusu mai. E pa i mai ma le malū, ioe, afai o pisi i tatou, o le a lē mafai lava ona tatou lagonaina. E i ai foi taimi, o le a uunai malosi le Agaga tau lava ina ia taulai atu ai o tatou mafaufau; ae mai lo u aafiaga, o le tele o taimi, afai tatou te lē faalogo atu i le lagona malū, afai tatou te lē faalogo faatasi ma na lagona, o le a aluese le Agaga ma faatali seia tatou saili atu ma faalogo, i la tatou amio ma faatinoga ( How Does the Spirit Speak to Us? New Era Fep. 2010, 3). O le a le mataupu faavae e mafai ona tatou aoaoina mai le 3 Nifae 11:1 7 ma mai ia Peresitene Packer? (Atonu e tuuina mai e tamaiti ni tali eseese, ae ia mautinoa ua latou faailoa mai le upumoni lenei: A o tatou aoao e faalogo atu i le siufofoga o le Alii, e ala i le Agaga Paia, o le a mafai ona tatou malamalama i le fesootaiga Na te tuuina mai ia i tatou.) O a mea e fesoasoani e saunia lou mafaufau ma lou loto, ina ia faalogo ma malamalama i musumusuga a le Agaga Paia? 3 Nifae 11:8 17 Ua faaali mai Iesu Keriso i tagata sa Nifaē ma valaaulia i latou taitoatasi ina ia tagotago i faailoga o manu a i Ona lima, vae, ma le itu Valaaulia se tamaitiiti aoga e faitau leotele le 3 Nifae 11:8 10. Fai atu i le vasega e mulimuli i le faitauga, ma mafaufau pe faapei pe ana latou faatasi ai ma le au sa Nifaē, i lea taimi. Faapiipii i luga le ata o Iesu o loo aoao atu i le Itulagi i Sisifo (62380; Tusi Ata o le Talalelei [2009], nu. 82), ma fesili atu: O a manatu ma lagona atonu o le a i ai ia te oe, pe ana faapea na e faatasi ai ma le au sa Nifaē ina ua asiasi atu le Faaola ia i latou? Faamanatu atu i tamaiti aoga le pouliuli ma le faatafunaga na o o i sa Nifaē, a o le i afio mai le Faaola. Ona valaaulia lea o se tamaitiiti aoga e faitau leotele le faamatalaga lenei mai ia Elder Jeffrey R. Holland o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, e uiga i le taua o le afio atu o le Faaola i tagata sa Nifaē: O lena faaaliga ma le tautinoga na fatuina ai le manatu autu, le taimi silisili, i le talafaasolopito atoa o le Tusi a Mamona. O le faailoaga ma le folafolaga na ta u atu ai ma musuia ia perofeta uma o sa Nifaē mo le ono selau tausaga na muamua atu, ina ia lē tautala lava i se isi mea e uiga i o latou augatama Isaraelu ma sa Iareto mo le faitau afe o tausaga a o le i tupu lena mea. Sa talanoa tagata uma e uiga ia te ia, pepese e uiga ia te ia, fai miti e uiga ia te ia, ma tatalo mo lona afio mai ae, o lea ua i ai moni lava o ia. O le aso o aso! O le Atua, o le na te faaliliu po pogisa i taeao malamalama, ua taunuu mai (Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 250 51). Faamalamalama atu i le vasega faapea, o le isi vaega o le lesona ua mamanuina e faataga ai i latou e mafaufau loloto ai i latou lava i le asiasiga a le Faaola. A o le i amataina le vasega, sauni faatonuga ma fesili nei i luga o se pepa e tufa atu mo tamaiti aoga taitasi (pe tusi i luga o le laupapa po o se pepa lautele). Ia lava le taimi e tuu i tamaiti aoga e faitau ai le 3 Nifae 11:11 17 ma mulimuli i faatonuga o loo i luga o le pepa ua tufa atu. Fautuaina i latou e mafaufau loloto ma le faaeteete i le uiga o nei fuaiupu, a o latou suesueina. 1. Faitau lē leoa le 3 Nifae 11:11 12. Vaavaai mo mea na finagalo Iesu Keriso i tagata ia latou iloa e uiga ia te Ia, ma mea na Ia faia i le taimi o Lana auaunaga faaletino. Mafaufau loloto i fesili nei: O le fea o fetalaiga a le Faaola i totonu o le 3 Nifae 11:11 e aupito sili ona taua ia te oe? Aisea? O le a le uiga o le fetalaiga a le Faaola ina ua Ia faapea mai, Ua ou inu i lena ipu oona lea na tuuina mai e le Tama ia te a u? Aisea e taua ai le iloa faapea o Iesu Keriso sa gaua i gofie atu i le finagalo o le Tama Faalelagi i taimi uma? 489
Punaoa Fou mo Aoaoga a Faiaoga Aafiaga e Aoao Ai 10 3 nifae 11:1 17 Tala ma Faamatalaga o Talaaga 3 Nifae 11:3. O se leo itiiti Na faamalamalama mai e Peresitene Boyd K. Packer o le Korama a Aposetolo e Toasefululua le auala e galue ai le leo o le Agaga Paia i o tatou mafaufau ma loto: O le siufofoga o le Agaga e o o mai o se lagona nai lo o se leo. O le a e iloaina, e pei ona ou iloaina, ia faalogo atu i lena siufofoga lea e lagonaina nai lo le faalogoina.... O le meaalofa o le Agaga Paia, afai e te faatagaina, o le a taialaina ma puipuia oe, ma e oo lava i le faasa oina o au amioga. O se leo o le faaleagaga e o o mai i le mafaufau, e avea o se manatu po o se faalogoga e tuuina i totonu o lou loto.... E le o faamoemoe faapea e te ola i lenei olaga e aunoa ma le faia o ni mea sese, ae o le a e le faia lava se mea sese matuia e aunoa ma le lapataia muamua o oe e uunaiga a le Agaga Paia ( Fautuaga i le Autalavou, Ensign po o le Liahona, Nov. 2011, 17 18). 491
7. Sa aoao mai e Peresitene Ezra Taft Benson (1899 1994) e faapea: Mo le toeitiiti ono afe tausaga, na faapolopoloina ai oe e le Atua e te oo mai i aso amuli a o lumanai le Afio Mai Faalua o le Alii.... Na faapolopolo e le Alii mo le vaitaimi mulimuli nisi o ana fanau aupito malolosi, o e o le a tauaveina ma le manumalo le Malo. Ma o le mea lena na tou o mai ai iinei, aua o outou o le tupulaga e tatau ona saunia e faafetaiai lo outou Atua.... Ia aua lava nei outou sese ai o outou o se tupulaga ua faailogaina.... Pe o le a [e] faamaoni i [lau] misiona o aso mulimuli, na muaifaauuina? ( In His Steps [Faigalotu o le Brigham Young University, Mat. 4, 1979], 1, speeches.byu.edu). 8. Na saunoa mai Peresitene Henry B. Eyring o le Au Peresitene Sili: [O a tatou tamaiti aoga] o le a galala mo mea o le Agaga. O le a latou iloaina pe a faamaonia le upumoni ia i latou e le Agaga. O le a latou naunau e faamalosia a latou molimau i le lagonaina o le afi o a latou molimau i upumoni autu o le talalelei toefuataiina a Iesu Keriso ( The Lord Will Multiply the Harvest [Lauga i faiaoga o mataupu faalelotu o le Ofisa o Aoga a le Ekalesia, Fep. 6, 1998], 2, si.lds.org). 2016 PULETAOFIA E LE INTELLECTUAL RESERVE, INC. UA TAOFIA AIA TATAU UMA.