Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Transcription

1 Пән бағдарламасының (SYLLABUS) титулдық парағы Нысан ПМУ ҰС Н /19 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Информатика және ақпараттық жүйелер кафедрасы Бағдарламалау технологиясы пәнінен 5B Ақпараттық жүйелер мамандығының студенттеріне арналған БАҒДАРЛАМАСЫ (SYLLABUS) Павлодар, 2013 ж. Кегль 14, буквы строчные, кроме первой

2 Пән бағдарламасын (SYLLABUS) бекіту парағы Нысан ПМУ ҰС Н /19 БЕКІТЕМІН ФМжАТ факультетінің деканы Н.Испулов 2013 ж. Құрастырушы: аға оқытушы С.А.Бельгибаева «Информатика және ақпараттық жүйелер» кафедрасы 5B Ақпараттық жүйелер мамандығының студенттеріне арналған «Бағдарламалау технологиясы» пәнінің БАҒДАРЛАМАСЫ Бағдарлама 2013 ж. бекітілген оқу жұмыс бағдарламасының негізінде әзірленді. Кафедра отырысында ұсынылды 2013 ж., хаттама Кафедра меңгерушісі Оспанова Н.Н. ФМжАТ факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды 2013 ж. хаттама ОӘК төрағасы Искакова А.Б ж.

3 1. Оқу пәнінің паспорты Пәннің атауы Бағдарламалау технологиясы Пән жалпы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты негізінде әзірленді Кредиттер саны және оқу мерзімі Барлығы 3 кредит Курс: 2 Семестр: 4 Барлық аудиториялық сабақ 45 сағат Дәріс - 22,5 сағат Тәжірибелік /семинарлық сабақтар - 15 сағат Зертханалық сабақтар 7,5 СӨЖ 90 сағат соның ішінде СОӨЖ 22,5 сағат Жалпы еңбек сиымдылығы сағат Бақылау формасы Курстық жұмыс 4 семестр (қорғау) Емтихан 4 семестр Пререквизиттер - Информатика - Жоғарғы математика - Физика 2. Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараты Дәріс - Бельгибаева Салтанат Алтынғазықызы Ақпараттық жүйелер магистрі, аға оқытушы, belgibaeva_s@mail.ru Тәжірибелік және зертханалық жұмыстар Дюсенгазина Назым Нығметоллақызы Информатика және ақпараттық жүйелер кафедрасы А корпуста (Ломов к-сі, 64) орналасқан, ауд. А-407, тел (ішкі 11-25) Пән нысаны: Бағдарламалау технологисы пәні практикалық курс болып табылады. Білім алушылар С++, С# тілдерінде бағдарламалау дағдыларын үйренеді. Пәнді оқыту мақсаты: программалу тілдердің классификацияларын, С++, С# тіліндегі операторларды, мәліметтер типін, ішкі бағдарламаларды, стандартты модулдерді, бағдарламалау стилін пайдаланып бағдарлама құрастыруды оқытып үйрету, бағдарламалаудың сапа көрсеткішімен таныстыру, бағдарламаны сынақтан өткізумен іске қосуын үйрету, объектіге-бағытталған бағдарламалау негізімен (Visual C++), онда бағдарламалар құруды үйрету. Пәнді игерудегі міндеттер: - программалау тілдерін талдау; - программалау тілдердің әдіснамасын оқыту. 3 Білімге, іскерлікке, дағдыларға және құзырлыққа қойылатын талаптар Тәлімгерлер білу тиіс: - Бағдарламалау технологиясының негіздері, прогаммалау стилі (Си тілі негізінде); - Си тілінің стандартты функцияларын;

4 - Объектіге -бағытталған бағдарламалау негізін: мұрагерлік, полиморфизм, абстрактті класстар. Тәлімгер істей білу тиіс: - әр түрлі алгоритмдердің құрылымдық сызбасын құрастыру; - есептің талабы бойынша қажет мәліметтер құрылымын ұымдастыру; - бағдарламалау тілінің құралын пайдаланып программалар жасап іске қосу және оны сынақтан өткізу. - Тәжірибелік дағдыларды алу тиіс: - Бағдарламадағы синтаксистік, мәліметтерді енгізуде және алгоритмнің дұрыс құрылмағандықтан пайда болатын қателерін түзету және алдын алу; - C# тілінде бағдарламалау; - C# тілінде қолданбалы есептерді шешу. Келесі сұрақтарда құзырлы болу тиіс: -.Net платформасында бағдарламаларды жасауда; - C# тілінде бағдарлама жасауда. 4 Пәнді игерудің тақырыптық жоспары Сабақ түрі бойынша академиялық сағаттарды үлестіру р/н Тақырып атауы Сабақ түрі бойынша аудиториялық сағаттар СӨЖ дәріс тәжіри белік зертхан алық Барл ығы Соның ішінде СОӨЖ 1. Компьютердің программалық құралдары 2. Программалаудың әдістемесі Программалаудың технологиясының негізі 4. Си тілінде программалау 6,5 5 3, Си тілінде күрделі типтерді ,5 пайдалану Барлығы:180 сағат (4 кредит) 22,5 15 7, ,5 6 Дәріс сабақтарының мазмұны Тақырып 1. Компьютердің программалық құралдары Жоспар 1. Алгоритм ұғымы және түрлері 2. Алгоритм қасиеттері. 3. Алгоритмді блок- схема түрінде көрсету. 4. Алгоритм құру. Қысқаша теория Алгоритм, алгорифм (ағылшынша: algorіthm, algorіsmus Әл-Хорезмидің атынан шыққан) бастапқы берілген мәліметтермен бір мәнде анықталатын нәтиже алу үшін қай амалды (жұмысты) қандай ретпен орындау қажеттігін белгілейтін есептерді (мәселелерді) шешу (математикалық есеп-қисаптар орындау, техникалық объектілерді

5 жобалау, ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу т.б.) тәсілдерінің дәл сипаттамасы. Алгоритм математика мен кибернетиканың негізгі ұғымдарының бірі. Агоритмді орындау алгоритмдік процесс деп аталады. Жалпы Алгоритм деп алдын ала не істеу керек екені дәл көрсетілген есептеу процесін айтады. Есептеу процесі қандай болса да алғашқы мәндерден бастап, сол арқылы толық анықталған қорытынды шыққанша жүргізіледі. Алгоритм ұғымының алғышартына алгоритмдік процеспен қатар мүмкін болатын алғашқы деректер жиынтығының нұсқауы және қорытынды алуға байланысты жүргізілген процестің аяқталғандығын көрсететін ереже енеді. Белгілі бір бастапқы деректердің жиынына қолданылған Алгоритм тиянақты қорытындыға келмеуі немесе есептеу барысы аяқталмай тоқталуы мүмкін. Егер есептеу процесі белгілі бір қорытынды алумен аяқталса (не аяқталмай қалса), онда Алгоритм мүмкін болатын бастапқы деректерге қолданылады (не қолдануға болмайды) деп ұйғарылады. Алгоритм қазіргі математикада, оның ішінде электронды есептеуіш машинада қолданылатын негізгі ұғымдардың бірі. Белгілі бір теңдеу түбірінің жуық мәнін кез келген дәлдікпен табу оған арналған Алгоритммен есептеледі. Компьютердің кең қолданылуына байланысты Алгоритм жаңа мағынаға ие болды. Берілген есепті шешу барысында орындаушыға біртіндеп қандай әрекеттер жасау керектігін түсінікті әрі дәл көрсететін нұсқау да Алгоритм деп аталады. Алогритмді орындаушы адам, ЭЕМ немесе робот. Әрбір нұсқау бұйрық. Ал орындаушының жүзеге асыра алатын бұйрықтар жиыны бұйрықтар жүйесі деп аталады. Мысалы, у = (ax + b) (cx - d) функциясын есептеу ЭЕМ-да мынадай әрекеттерден құралады: 1. а-ны x-ке көбейту R1 деп, 2. оған b-ны қосу нәтижесі R2 деп, 3. с-ны х-ке көбейту R3 деп, 4. сх-тан d-ны алу R4 деп, 5. R2-ні R4-ке көбейту у деп белгіленеді. Алгоритмнің бұйрықтары бірінен кейін бірі кезекпен орындалады. Бағдарлама Алгоритм тілінде жазу, бейнелеу мағынасын береді. Компьютерде Алгоритмнің сызықты, тармақты, циклді, логикалық, модельдік, параллельдік, тізбекті т.б. түрлері қолданылады. [2] Алгоритм ұғымның мәнін аша түсетін оның мынадай қасиеттері бар: 1. Алгоритм дискретті информациялармен жасалатын әрекеттерді тағайындайды және өрнектейді. Алгоритмге қатысты әрекеттердің бәрі дискретті болады. Алгоритмнің жұмысына қажетті материалдар ретінде символдық мәтіндер және сандар пайдаланылады. 2. Алгоритм біздің қалауымызға қарай өзгертуге болмайтын нақты нұсқау алгоритмде не істеу керектігі алдын-ала айқын береді. Мысалы, бір есепті шешудің алгоритмі берілсе онда ойланбай-ақ алгоритмде қандай нұсқаулар берілсе, сол нұсқауларды берілу ретімен орындасақ, есеп шығады. Алгоритмнің осы қасиетін оның анықталғандық қасиеті дейміз. Бұл жағдай адам сияқты емес ойлау қабілеті жоқ құрылғылардың мысалы, компьютердің көмегімен есептерді шешу мүмкіндігіне кепілдік берді. Мұндай құрылғылар алгоритмнің жарлықтарын ойланбастан формальды орындайды. Сондықтан алгоритмді есепті шығаруға қажеттінің бәрі бір мәнді анықталу және атқарушыға түсінікті әрі нақты болуы тиіс. 3. Бір алгоритмнің өзін бірнеше есептің шешімін табу үшін пайдалану мүмкіндігі, яғни бастапқы деректер мәндерінің жиынына пайдаланылу мүмкіндігі бар. Алгоритмнің мұндай қасиетін көпшілікке бірдейлік, басқаша айтқанда, жалпылық қасиеті деп атайды. 4. Әрбір алгоритм белгілі бір бастапқы деректердің болуын талап етеді және іздеген нәтижені алуға жеткізеді. Мысалы, екі санды қосу алгоритмнде қосылғыштар бастапқы деректерге, ал қосынды нәтижеге жатады. Осылайша, алгоритмдегі

6 әрекеттердің белгілі бір санның орындалуынан кейін қажетті нәтиже алу мүмкіндігі алгоритімнің нәтижелілігі деп аталады. Әдебиет [1, 2] Тақырып 2. Программалаудың әдістемесі Жоспар 1. Delphi ортасында жоба құру, сақтау, ашу, компиляция. 2. Edit, Memo, Button, Bitbtn, Label компоненталармен жұмыс жасау 3. Компоненталардың қасиеттері 4. Мәліметтерді енгізу және шығару Қысқаша теория Процедуралық программалау тілдерінде программаның жұмысы операторларды ретімен орындау бойынша, ал, логикалық программалау тілдерінде ол қатаң логикалық ережелерге сәйкес өзгертулер енгізу ретінде қарастырылған болатын. Объектіге бағдарлы оқиғалық программалау тіліне программаның жұмысы негізінен оқиғалар тізбегінен және түрлі объектілердің осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері Visual Basic тілі Qbasic программалау тілі негізінде, ал Delphi (Дельфи) Объектілі Паскаль (Object Pascal) тілі құрылған (visual көзбен көру, экрандық). Олар, әсіресе, Delphi программалау тілі кез келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл. Паскаль тілін оқып үйренуге жеңіл және MSDOS жүйесінде программа дайындауға ең жақсы құрылымдық программалау тілі екені белгілі. Delphi-де Паскаль тілінде орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі процестерді программалауға болады. DeIphi-дің негізгі ерекшелігі онда қосымша құруда компоненттік және объектілік тәсілдер пайдаланылды (Windows ортасында пайдаланатындықтан, Delphi-де программаны көбінесе қосымша деп айтады). Бұл программалау технологиясында нағыз революция жасады деуге болады. Компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша кітапханасы программалау ортасында дайындалып, арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер элементтерінен жинақталады. Олар жеткіліксіз болса, объектіні өңдеуге арналған үстеме программа құрылады. Delphi-де қолданылатын негізгі кітапхананы визуальды компоненттер кітапханасы (VCL, Visual Component Library) деп атайды. Компоненттер панелінде топтобымен жинақталған, жүздеген кластарға тиісті, стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны осы панельге қосуына да болады. Delphi Windows жүйесінде праграммалаудың ыңғайлы құралы. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б. іс-әрекеттерді орындау да мүмкін. Көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы сияқты. Delphi ортасында төрт терезе бар. Олар: l) Delphi5-Projectl - Delphi5-тің негізгі терезесі; 2) Form1 Форма; 3) Object Inspector - Объект инспекторы терезесі; 4) Unitl.pas Редактор терезесі. 1 DeIphi-дің негізгі терезесі үш құрылымнан тұрады: 1 Мәзір. 2 Acnanamap панелі алтыға бөлінеді: Standard Стандарттық; View Көрсету; Debug Баптау; Custom- Қолданушы; Desktop Жұмыс столы; Internet Интернет. 3. Компоненттер палитрасы төмендегідей беттерден тұрады: Standard Стандартты; Additional - Қосымша; Win32 Windows интерфейсінің 32-разряды; System функциялық жүйеге кіру мүмкіндік; Data Access Берілгендер қорындағы информациямен жұмыс; DataControl Берілгендерді элементтермен басқаруды құру; dbexpress - SQL-серверіне кіру мүмкіндігі; DataSnap - Көп салалы берілгендер қорындағы қосымшаны құру; BDE BDE арқылы берілгендерге кіру мүмкіндігі; ADO ActivX берілгендер объектісін қолданып берілгендер қорына байланыс жасау; InterBase Аттас берілгендер қорына тікелей кіру мүмкіндігін қамтамасыз етеді; SOAP Аттас техногия көмегімен анықталған ортады берілгендерді алмастыру; InternetExpress Аттас қосымшаны құру үшін берілгендер қорындағы анықталған қосымша-клиент және қосымша-сервер бір мезгілде болады;

7 Internet Интернет желісінде қосымша Web-серверін құру; FastNet Инетернет желісіне кіру хаттамасын қамтамасыз ету; Decision Cube Көп өлшемді талдау; QReport Есепті құрастыру; DiaIogs Стандартты сұхбаттық терезені құру; Win3.1 Windows3.1 интерфейсі; SampIes Бірге қойылатын жүйелік мысалдар; ActivX ActivX компанентті; COM+ - Аттас объектілерді басқару; InterBaseAdmin Аттас берілгендер қорына кіру мүмкіндігін басқару; WebSnap Web-серверінің қосымшасын құру; Server Жалпы COM серверлер VCL бөлігі үшін; IndyCIients Клиент үшін Интернет тәуелсіз тұжырымдама компоненті; Indy Servers - Сервер үшін тәуелсіз тұжырымдама компоненті; Indy Miss Интернеттің қосымша тәуелсіз тұжырымдама компонентті. 2. Delphi-де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесі. Delphi алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен көрінеді. Оның жиектеріне тышқан көрсеткішін орналастырып, ол екі жақты нұсқама түріне айналған кезде жылжыту және қалдыру тәсілі бойынша форманы кеңейту не қысу қиын емес. Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару үшін View Forms командасын беру жеткілікті. 3. Форманы не онда орынатылған компонентті программа құру үшін дайындау оның кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден басталады. Қасиеттер тізімі Объект инспекторы (Object Inspektor) терезесіне енгізілген. Тізімді инспектор терезесіне шығару үшін сәйкес объектіні (форманы не формада орнатылған форма компоненттін) бір шерту арқылы таңдау керек. Инспектор терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған объект атауы да жазылып қойылады. Терезенің екі қосымша беті бар: Properties - қасиеттер және Events оқиғалар. Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан тұратын оның Properties бөлімі ашылулы тұрады. Бірінші бағанда көрінетіндер - қасиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар олардың мәндері. 4. Delphi-де программа (проект) екі бөлімнен тұрады: алғашқыда автоматты түрде project1 атауы берілетін проект файлы (негізгі модуль) және unit1.pas атауы берілетін модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сәйкес ic-әрекеттерді орындайтын программа мәтіні (процедуралар) енгізіледі. Программа мәтінін программалық код деп, терезені программалық код терезесі не қысқаша редактор терезесі деп те атайды. Delphi іске қосылған кезде ол форма терезесінің астында көрінбей тұрады. Оны экранға шығару тәсілдері: - форманы жабу (жабу түймесін шерту); код терезесінің бір шеті форма астында көрініп тұрса, оны шерту. Терезе белсендірулі түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы (үлгісі) көрінеді. Әдебиет [1, 2] Тақырып 3. Программалаудың технологиясының негізі Жоспар 1. Идентификаторлар, резервтелген сөздер 2. Арифметикалық операциялармен жұмыс істеу 3. Айнымалы мен тұрақтылардысипаттау. Айнымалы типтері 4. Логикалық операциялардың орындалуы 5. Математикалық функциялар Қысқаша теория Object Pascal тілі Delphi бағдарламалау тілі және стандартты Pascal тілінің объекті - ориентирленген кеңейтілуі болып келеді. Delphi жүйесі визуалды бағдарламалау мүмкіндігін VCL визуалды компонеттердің библиотекасы көмегімен қамтамасыз етеді. Визуалды компоненттердің библиотекасы (Visual Component Library, VCL) қосымшаларды тез өңдеуге арналған көптеген кластарды құрайды. Библиотеканың элементтері Object Pascal - да жазылған, сондықтан ол интегралданған Delphi қосымшасының өңдеу ортасымен тығыз байланысты. VCL де негізінен визуалды емес компененттерден тұрады, және визуалды компоненттер, және де TObject абстракті кластан бастап басқа да кластар бар. Барлық компонентер - бұлар кластар, бірақ барлық кластар компоненттер емес. VCL - дің барлық кластары иерархияның анықталған сатысында орналасқан және кластың

8 ағашын құрайды. Object класы - барлық Object Pascal класының жалпы тегі (атасы) ол иерархияның тамырында (түбірінде) орналасады. Бұл класс абстактілі болып келеді және барлық ұрпақтар кластары үшін жалпы әдістер қолданылады. Негізгі әдістерін атап өтейік: Create - объектіні кұру «Destroy - объектіні жою (өшіру) «Free - Create әдісімен құрылған объектіні өшіру, бұл уақытта Destroy әдісі де шақырылады. Бұл әдістердің көпшілігі ұрпақ класында қайта анықталады. TPersistents, TComponent, TControl көптеген кластардың атасы болып келген. Көрсетілген кластарға негізінде жалпы қасиеттері, әдістері және оқиғалары (события) кіреді. TPersistents класы ағымнан icкe қосылады және ағымға сақталатын қасиеттері бар объектілер үшін абстракты болып келеді. Ағымның механизмі жадымен жұмыс істеу үшін қолданылады. TObject кластың әдісіне қосымша болатын TPersistents класы бір объектіден екінші объектіге алаңды және қасиеттерді беруге мүмкіндігі бар Assign әдісіне ие. TComponent класы барлық компоненттерге негіз; өзінің атасының әдісіне қосымша болып, оның басқа компоненттеріне ие болатын құралдарды қамтамасыз етеді. Формаға кез келген компонентті орналастыру нәтижесінде, ол басқа компонентке тиісті болады (негізінен формата). Компонента құру барысында, ол оған тиісті компоненттерді автоматты түрде құрылуын қамтамасыз етеді, ал оны жою барысын оған тиісті барлық компоненттер автоматты түрде жойылады. TComponent класы келесі қасиеттерін белгіленген: Components тиісті компоненттер тізімі ComponentCount тиісті компоненттердің саны Componentlndex -- тиісті компоненттер тізіміндегі компонент номері, ComponentState - ағынды компоненттің жағдайы Name - компоненттің аты Owner - компоненттің иесі Tag - компонентпен сақталынатын бүтін мәні TComponent компонентінің кейбір әдістері: Destroy Components - барлық тиісті компоненттерді жою (бұзу) Destroying - тиісті компоненттің жойылғаны (бұзылғаны) туралы хабар беру» FindCoraponent - Component тізімінен компонентті табу (іздеу) Тілдің сөздігі Сөздер келесі түрлерге бөлінеді: Кілттік сөздер (ключевые, заразервированные) Стандатты идентификаторлар Қолданушының идентификаторлары Кілттік сөздер тілдің құрама бөлігі болып келеді. Редактор кодында кілттік сөздер қалың (полужирный) шрифтпен бөлінеді, Мысалы, And Expor ts mod Array File nil As Finalization not Asm For object Begin Function of Case Goto or Class If out Const Implementation packed Constructor In procedure Destructor Inherited program Dispinterfac Initialization property e Div Inline raise Do Interface record Downto Is repeat Else Label resource string End Library set Except Finally shl Стандартты идентификатор келесі анықталған тілдің өңдеуші конструкциясын көрсету үшін қызмет етеді: Мәліметтердің типі Тұрақты (Констант) Процедура және функция Стандартты идентификаторлары бағдарламада кейбір стандарттармен байланысқан. Оларға: Absolute Name safecall Abstract Near stdcall Assembler Nodefault strored Automated Override virtual Cdecl Packade write Contains Pascal writeonly Default Private Dispid Protected Dynamic Public Export Published External Read Far Readonly Forward Register Implements Reintroduce Index Requires Message Resident Қолданушының идентификаторы белгінің атын, тұрақты (констант), айнымалы, процедура, функция және мәліметтер типін белгілеу үшін қолданылады. Бұл аттар бағдарламашының (программист) өзі береді және ол келесі ережелерге сай келу керек: Идентификатор әріп немесе санмен (цифр) құрылады Идентификатор барлық уақытта әріппен басталады, тек Әдебиет [1, 2]

9 Тақырып 4. Си тілінде программалау Жоспар 1. Меншіктеу операторы 2. Тармақталған оператор 3. Таңдау опреаторы 4. Қайталану саны белгілі цикл операторы 5. Кейінгі шартты цикл опреаторы 6. Алдыңғы шартты цикл операторы Қысқаша теория Тармақталу операторы көрсетілген шартқа тәуелді құрамына кіретін операторлардың орындалуын немесе орындалмауын қамтамасыз етеді. Тармақталған алгоритмдерді бағдарланған кезде мынадай қызметші сөздер қолданылады: if - егер, then онда, else - әйтпесе. Оператор программадағы іс-әрекеттердің орындалу реттілігін өзгертетін мүмкіндіктің ең кең тараған тәсілі болып табылады. Толық оператордың жазылу түрі: {Егер шарт онда 1 оператор әйтпесе 2 оператор орындалады.} IF <шартты өрнек> THEN <1 оператор> ELSE <2 оператор>; Егер шарттың мәні «ақиқат» болса, THEN сөзінен кейінгі оператор, ал мән «жалған» болса, ELSE сөзінен кейінгі оператор орындалады. Қысқа оператордың жазылу түрі: IF <шартты өрнек> THEN <1 оператор> ; Шарт өрнегін жазу үшін мынадай салыстыру белгілерін пайдаланамыз: = Тең < Кіші <= Кіші немесе тең > Үлкен >= Үлкен немесе тең <> Тең емес Мысал: program j; var x,y:integer; begin read(x); if x<3 then y:=x+2 else y:=5*x; write('y=',y); end. Таңдау операторы. Көптеген біршама күрделі программаларда таңдау операторын қолданған қолайлы: case таңдау параметрі of таңдау тізімі else 2-оператор end мұнда таңдау тізімі-бір немесе бірнеше түрдегі конструкциялар: таңдау тұрақтысы: оператор таңдау тұрақтысы бірнешеу болуы мүмкін, соған сәйкес бірнеше операторлар да орындалуы мүмкін. Бұл оператордың жұмыс реті анық: таңдау параметрлерінің мәні анықталады, сосын осы таңдау параметрінің мәніне тең болатын таңдау тұрақтысы ізделеді, енді соған сәйкес

10 оператор орындалады, егер таңдау тізімінде осы тұрақты жоқ болып шықса, онда 2- оператор орындалады. Таңдау операторына ай кварталдары бойынша есеп шығарып көрейік: program esep; var month:integer; begin case MONTH of read(month); 1, 2, 3 : writeln ('1- квартал'); 4, 5, 6 : writeln ('2- квартал'); 7, 8, 9 : writeln ('3- квартал'); 10, 11, 12 : writeln ('4- квартал'); else writeln('ондай ай жок') end; readln; end. Әдебиет [1, 2] Тақырып 5. Си тілінде күрделі типтерді пайдалану Жоспар 1. Массив ұғымы, массив түрлері, индекс ұғымы 2. Массивті сипаттау, енгізу және шығару 3. Массив элементтерімен орындалатын операциялар және есептер 4. Құрылымдар ұғымы, олармен жасалынатын операциялар 5. Массивті және құрылымды сұрыптау әдістері Қысқаша теория Осыған дейінгі қарастырылып келген мәлімет типтері қарапайым болып есептеледі. Себебі олар тек бір ғана объектіге яғни бір ғана санға немесе символға қатысты ғана қолданылады. Turbo Pascal-да бір типке жататын бірнеше элементтерден тұратын обектілерді де пайдалануға болады. Массив осындай бір типке жататын элементтерден құралатын құрылымдық тип болып табылады. Қарапайым типтер қатарына жататын стандартты (Integer,real) және қолданушылар (тізбектелген тип) типтерінде бір айнымалыны сақтау үшін, негізінен компьютер жадысының бір ғана ұяшығы қолданылады. Бірақ көптеген программалау есептерінің шешімін табу барысында әрбір элементтің деректерін жеке айнымалыға сақтау орнына, оларды тізбектеп бір жерде сақтау анағұрлым тиімді болып табылады. Бір типтес берілгендерден құралып, барлық элементтеріне бір ортақ атау берілген жиынды массив деп атаймыз. Массив құрылымдық типтер қатарына жатады. Массив элементтері нөмірленеді. Массивтің әрбір элементіне индексін көрсету арқылы жұмыс істеуге болады. Массивке мысал ретінде векторларды қарастыруға болаты. Егер массивке кестелік берілгендер жазылса (матрица), онда элементтері екі индекс бойынша нөмірленеді. Массив сипаттамалары: Типі массив элементтерінің жалпы типі; Көлемі массив индекстерінің саны; Шектелімі - әрбір индекстердің шектеу бойынша сәйкестігі; Пішімі көлем және шектеулер жиындары. Массивтер элементтерімен жұмыс жасау барысында, массив атауынан кейін міндетті түрде тік жақшаға алынған индекс көрсетіледі. Индекс ретінде сандар қолданылады. Массивтің кез келген элементтерімен жұмыс істегенде программалау барысында олардың индексінің мәні типтер немесе айнымалылар бөлімінде сипатталған шектеуден аспауы тиіс. Егер массив индексвінің мәні сипатталған шектеуден асып кетсе онда,

11 смнтаксистік қате тіркеліп экранда «Index type is not compatibie with declaration» деген сөз тіркесі шығарылады. Массивтер қолданылатын программаларда «{R+}» директивасын жазу арқылы массивтің шектеулерін тексеруге болады. Егер программада «{R+}» директивасы беріліп, массив индексі шектеуден асып кетсе, онда экранға Range check error сөз тіркесі шығарылады. Массивтерді программада қолдану үшін Turbo Pascal программалау тілінде оларды бірден var бөлімінде сипаттау жолы қарастырылған. Turbo Pascal программалау тілі бір өлшемді массивтермен қатар екі өлшемді және көп өлшемді массивтерді қолдануға мүмкіндіктер береді. Екі өлшемді немесе көп өлшемді массивтермен жұмыс істеу үшін, олар сипаттау бөлімінде көрсетілуі тиіс. Екі өлшемді массивтерді тік төртбұрышты таблицалар немесе матрицалар деп қарастыруға болады. Сондықтан мұнда баған және жол ұғымдары өз мағыналарында қолданылады. Екі өлшемді массив элементтері екі индекспен анықталады. Айталық mat[3,2]:=7 түріндегі өрнек mat матрицасының үшінші жолы мен екінші бағанының қиылысуындағы элементі 7-ге тең екенін білдіреді. Екі өлшемді массиверді енгізу үшін for do цикл операторлары қолданылады. Әдебиет [1, 4] 1. Зертханалық сабақтардың мазмұны Тақырып 4. Паскаль тілінің операторлары Жоспар 7. Меншіктеу операторы 8. Тармақталған оператор 9. Таңдау опреаторы 10. Қайталану саны белгілі цикл операторы 11. Кейінгі шартты цикл опреаторы 12. Алдыңғы шартты цикл операторы Тапсырма 1. Сызықтық, тармақталған, циклдік алгоритмдерді бағдарламалау. 2. Мәліметтерді енгізу және шығару үшін компоненттерді пайдалану. Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар Тармақталу операторы көрсетілген шартқа тәуелді құрамына кіретін операторлардың орындалуын немесе орындалмауын қамтамасыз етеді. Тармақталған алгоритмдерді бағдарланған кезде мынадай қызметші сөздер қолданылады: if - егер, then онда, else - әйтпесе. Оператор программадағы іс-әрекеттердің орындалу реттілігін өзгертетін мүмкіндіктің ең кең тараған тәсілі болып табылады. Толық оператордың жазылу түрі: {Егер шарт онда 1 оператор әйтпесе 2 оператор орындалады.} IF <шартты өрнек> THEN <1 оператор> ELSE <2 оператор>; Егер шарттың мәні «ақиқат» болса, THEN сөзінен кейінгі оператор, ал мән «жалған» болса, ELSE сөзінен кейінгі оператор орындалады. Қысқа оператордың жазылу түрі: IF <шартты өрнек> THEN <1 оператор> ; Мысал: program j; var x,y:integer; begin read(x);

12 if x<3 then y:=x+2 else y:=5*x; write('y=',y); end. Таңдау операторы. Көптеген біршама күрделі программаларда таңдау операторын қолданған қолайлы: case таңдау параметрі of таңдау тізімі else 2-оператор end мұнда таңдау тізімі-бір немесе бірнеше түрдегі конструкциялар: таңдау тұрақтысы: оператор таңдау тұрақтысы бірнешеу болуы мүмкін, соған сәйкес бірнеше операторлар да орындалуы мүмкін. Бұл оператордың жұмыс реті анық: таңдау параметрлерінің мәні анықталады, сосын осы таңдау параметрінің мәніне тең болатын таңдау тұрақтысы ізделеді, енді соған сәйкес оператор орындалады, егер таңдау тізімінде осы тұрақты жоқ болып шықса, онда 2- оператор орындалады. Таңдау операторына ай кварталдары бойынша есеп шығарып көрейік: program esep; var month:integer; begin case MONTH of read(month); 1, 2, 3 : writeln ('1- квартал'); 4, 5, 6 : writeln ('2- квартал'); 7, 8, 9 : writeln ('3- квартал'); 10, 11, 12 : writeln ('4- квартал'); else writeln('ондай ай жок') end; readln; end. Әдебиет [1, 2] Тақырып 5. Массивтер, құрылымдар Жоспар 6. StringGrid компонентасымен танысу 7. Массив ұғымы, массив түрлері, индекс ұғымы 8. Массивті сипаттау, енгізу және шығару 9. Массив элементтерімен орындалатын операциялар және есептер 10. Құрылымдар ұғымы, олармен жасалынатын операциялар 11. Массивті және құрылымды сұрыптау әдістері Тапсырма 1. Массив элементтерінің қосындысын, айырмасын табу 2. Массивтің максималды, минималды элементтерін табу 3. Массивтегі жұп және тақ сандарының санын санау 4. Массивті енгізу және шығару Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар Осыған дейінгі қарастырылып келген мәлімет типтері қарапайым болып есептеледі. Себебі олар тек бір ғана объектіге яғни бір ғана санға немесе символға қатысты ғана қолданылады. Turbo Pascal-да бір типке жататын бірнеше элементтерден тұратын обектілерді де пайдалануға болады. Массив осындай бір типке жататын элементтерден құралатын құрылымдық тип болып табылады. Қарапайым типтер қатарына жататын стандартты (Integer,real) және қолданушылар (тізбектелген тип) типтерінде бір айнымалыны сақтау үшін, негізінен компьютер

13 жадысының бір ғана ұяшығы қолданылады. Бірақ көптеген программалау есептерінің шешімін табу барысында әрбір элементтің деректерін жеке айнымалыға сақтау орнына, оларды тізбектеп бір жерде сақтау анағұрлым тиімді болып табылады. Бір типтес берілгендерден құралып, барлық элементтеріне бір ортақ атау берілген жиынды массив деп атаймыз. Массив құрылымдық типтер қатарына жатады. Массив элементтері нөмірленеді. Массивтің әрбір элементіне индексін көрсету арқылы жұмыс істеуге болады. Массивке мысал ретінде векторларды қарастыруға болаты. Егер массивке кестелік берілгендер жазылса (матрица), онда элементтері екі индекс бойынша нөмірленеді. Массив сипаттамалары: Типі массив элементтерінің жалпы типі; Көлемі массив индекстерінің саны; Шектелімі - әрбір индекстердің шектеу бойынша сәйкестігі; Пішімі көлем және шектеулер жиындары. Массивтер элементтерімен жұмыс жасау барысында, массив атауынан кейін міндетті түрде тік жақшаға алынған индекс көрсетіледі. Индекс ретінде сандар қолданылады. Массивтің кез келген элементтерімен жұмыс істегенде программалау барысында олардың индексінің мәні типтер немесе айнымалылар бөлімінде сипатталған шектеуден аспауы тиіс. Егер массив индексвінің мәні сипатталған шектеуден асып кетсе онда, смнтаксистік қате тіркеліп экранда «Index type is not compatibie with declaration» деген сөз тіркесі шығарылады. Массивтер қолданылатын программаларда «{R+}» директивасын жазу арқылы массивтің шектеулерін тексеруге болады. Егер программада «{R+}» директивасы беріліп, массив индексі шектеуден асып кетсе, онда экранға Range check error сөз тіркесі шығарылады. Массивтерді программада қолдану үшін Turbo Pascal программалау тілінде оларды бірден var бөлімінде сипаттау жолы қарастырылған. Turbo Pascal программалау тілі бір өлшемді массивтермен қатар екі өлшемді және көп өлшемді массивтерді қолдануға мүмкіндіктер береді. Екі өлшемді немесе көп өлшемді массивтермен жұмыс істеу үшін, олар сипаттау бөлімінде көрсетілуі тиіс. Екі өлшемді массивтерді тік төртбұрышты таблицалар немесе матрицалар деп қарастыруға болады. Сондықтан мұнда баған және жол ұғымдары өз мағыналарында қолданылады. Екі өлшемді массив элементтері екі индекспен анықталады. Айталық mat[3,2]:=7 түріндегі өрнек mat матрицасының үшінші жолы мен екінші бағанының қиылысуындағы элементі 7-ге тең екенін білдіреді. Екі өлшемді массиверді енгізу үшін for do цикл операторлары қолданылады. Әдебиет [1, 4] Тақырып 9. Delphi компоненталарымен танысып жұмыс істеу Жоспар 1. Panel, MainMenu, TabControl, ProgressBar компоненталарымен жұмыс жасау. 2. Тізімдермен жұмыс жасауға арналған компоненталар ListBox, ComboBox, RadioGroup, CheckBox, RadioButton. 3. Мультимедиа компоненталармен жұмыс Timer, PaintBox, MediaPlayer, Image, Shape. 4. Диаграммалармен жұмыс Chart Тапсырма 1. Сурет салатын қарапайым редактр жасау 2. Кестеге енгізілген мәліметтерге сүйеніп диаграмма құру Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар TMainMenu программаға бас мәзірді орналастырады. TMainMenu-ді программаға орналастырғанда ол тек белгіше түрінде көрінеді. Бұндай түрдегі белгішелерді

14 программаның орындалу барысында көрінбегендіктен, көрінбейтін компонент деп атайды. Мәзірді құру үш қадамнан тұрады: (1) е TmainMenu-ді формаға қою, (2) Объектілер инспекторындағы Items қасиетін таңдау арқылы Мәзір Дизайнерін шақыру, (3) Мәзір Дизайнеріндегі мәзір пунктерін анықтау. TPopupMenu қалқып шығатын мәзірді құру. Бұл мәзір қойылған объектіде тышқанның оң жақ батырмасын басқанда мәзір пайда болады. Барлық көрінетін объектіде PopupMenu қасиеті бар, онда қажетті мәзір көрсетіледі. PopupMenu бас мәзір сияқты құрылады. TLabel экранда мәтінді көрсетеді.объектілер инспекторында Font қасиетін шерту арқылы Сіз белгішенің қаріпі пен түсін өзгерте аласыз. TEdit шығаруға арналған Windows-тің стандартты басқарушы элементі.ол мәтіннің қысқа бөлігін бецнелеу үшін немесе программаның орындалу барысында қолданушыға мәтінді шығаруға көмектеседі. TMemo - TEdit-тің басқаша түрі.үлкен мәтіндермен жұмыс жасауға арналған. TMemo сөзді тасымалдайды, мәтін фрагментін ClipBoard-та сақтайды және оларды қалпына келтіреді және редактордың басқа да негізгі функцияларын жүзеге асырады. TMemo-дағы мәтін көлемі 32Кб-қа дейін бола алады, ол бет. TButton программаның орындалу барысында батырманы басу арқылы қандай да бір әрекетті жүзеге асырады. Delphi-де ол өте оңай. Формаға TButton орналастырып, оны екі рет шерту арқылы батырманы басу әрекетін дайындауды шақырасыз. Ары қарай кодты жазу керек: procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject); begin MessageDlg('Are you there?',mtconfirmation,mbyesnocancel,0); end; TCheckBox жанында кішкене терезесі бар мәтін жолы.терезеде жалауша қоюға болады, ол таңдау белгісі. Мысалы, егер компиляторды баптау диалогы терезесін қарайтын болсақ( Options Project мәзір пункті, Compiler беті), онда ол CheckBox тардан тұратынын көруге болады. TRadioButton бірнеше опциялардың ішінен тек біреуін таңдауға мүмкіндік береді. Егер Options Project диалогының Linker Options бетін ашатын болсақ, онда Map file және Link buffer file секциялары RadioButton жиындарынан тұратынын көреміз. TListBox айналмалы тізімді көрсету үшін қолданылады. ListBox мысал ретінде Windows ортасында көптеген қосымшалардағы тізімнен File Open мәзір пунктін таңдауды алуға болады. Файлдар мен директориялардың атауы ListBox та орналасқан. TComboBox ListBox-ті еске салады, ерекшелігі ListBox-тің үстінде кішкене аймақта ақпаратты шығарады. ComboBox-тің бірнеше типі бар, олардың ішіндегі ең көп қолданылатыны файлды таңдау диалогтық терезесінің астынан көруге болатын, төменге түсетіні (drop-down combo box). TScrollbar редактрлеу объектілерінда автоматты түрде пайда болатын айландыру жолақшалары, ал ListBox-тарда мәтінді көру үшін қажет жағдайларда қойылады. TGroupBox используется для визуальных целей и для указания Windows, каков порядок перемещения по компонентам на форме (при нажатии клавиши TAB). TRadioGroup TRadioButton объектілерін топтау үшін TGroupBox сияқты қолданылады. TPanel декоративті мақсатта қолданылатын, TGroupBox-қа ұқсас басқарушы элемент. Чтобы использовать TPanel-ді қолдану үшін оны формаға орналастырып, оған басқа компоненттерді орналастырыңыз. Енді TPanel-ді қозғалтқанда сол компонентер бірге қозғалады. Сондай ақ TPanel құралдар сызғышы және дәреже терезесін құру үшін де қолданылады.

15 Additional Standard бетінде басқарушы элементтер орналасқан болса, Additional бетінде программаның интерфейсін түрлендіруге қолданылатын объектілер орналасқан. TBitBtn - TButton-ға ұқсас батырма, бірақ оған сурет орналастыруға болады (glyph). TBitBtn-нің бірнеше алдын ала анықталған типі бар (bkclose, bkok және т.б), оларды таңдағанда батырма сәйкес түрде болады. Сондай-ақ модальді терезеде (Form2.ShowModal) батырманы басу сәйкес модалді нәтижеге (Form2.ModalResult) сай терезенің жабылуын қамтамасыз етеді. TSpeedButton командаларға жылдам рұқсат алу үшін қолданылатын батырма (SpeedBar). Мысал Delphi ортасындағы Компонент палитрасының сол жағындағы SpeedBar. Әдетте бұл батырмаға тек сурет қана орналаса алады (glyph). TTabSet горизонтальді закладки. Әдетте TNoteBook-пен бірге көп бетті терезелерді құру үшін қолданылады.терезелердің атын Tabs қасиеті арқылы береді. Бірақ, оны форманы құру кезінде программада жүзеге асырған дұрыс (OnCreate) : TabSet1.Tabs := Notebook1.Pages; Ал, бет закладкасын таңдау кезінде беттер дұрыс ашылу үшін OnClick оқиғасында TTabSet үшін клесіні жазу керек: Notebook1.PageIndex := TabSet1.TabIndex; TNoteBook көп бетті диалогты құру үшін қолданылады, әр бетте өзінің объектілерінің жиыны орналасқан. TTabSet бірге қолданылады. TTabbedNotebook закладкалары бірге салынған көп бетті диалог, бұл жадайда закладкалары үстінде. TMaskEdit форматталған енгізу мүмкіндігі бар, TEdit-тің баламасы. Форматы EditMask қасиетінде анықталады. EditMask үшін қасиеттер редакторында кейбір форматтардың дайын түрі бар. Мысалы: күннің, валютаның және т.б. Маска үшін арнаы символдарды анықтамадан көруге болады. TOutline байланысқан берілгендердің иерархиялық қатынастарын жариялау үшін қолданылады. Мысалы: директориялар ағашы. TStringGrid мәтіндік түрде берілгендерді кесте түрінде көрсету үшін қолданылады. Кестенің әр элементіне рұқсат алу Cell қасиеті арқылы жүзеге асады. TDrawGrid кез келген түрдегі берілгендерді кесте түрінде көрсетуге арналған. Кестенің әр элементіне рұқсат алу CellRect қасиеті арқылы жүзеге асады. TImage формадағы графикалық бейнелерді көрсетеді. BMP, ICO, WMF форматтарын қабылдайды. Егер суреттерді программа дизайны кезінде қосса, онда ол EXE файлға компиляцияланады. TShape формадағы қарапайым граикалық объектілерді көрсетуге арналған: квадрат, шеңбер және т.б. TBevel интерфейсті рельефті безендіруге арналан. THeader кесте үшін өзгеретін көлемді тақырыпты безендіруге арналған. TScrollBox экраннан үлкен айланатын аймақты формада құруға арналған.бұл аймақта өз объектілеріңізді орналастыруға болады. Әдебиет [1, 5, 6] 5. Өзіндік жұмыс тапсырмалары Тақырып 1. Алгоритмдеу ұғымы Тапсырмалар Сұрақтарға жауап беру 1. Алгоритм деген не және түрлері қандай 2. Алгоритм қасиеттері қандай. 3. Алгоритмді блок- схема түрлерін көрсет.

16 4. Сандарды ауыстыру алгоритмін құр. Тақырып 2. Delphi ортасымен танысу. Мәліметтерді енгізу және шығару Тапсырмалар Delphi ортасында жоба құру, сақтау, ашу, компиляция. 6. Edit, Memo, Button, Bitbtn, Label компоненталармен жұмыс жасау 7. Компоненталардың қасиеттері 8. Мәліметтерді енгізу және шығару Тақырып 3. Паскаль бағдарламалау тілінің негізгі элементтері Тапсырмалар 1. Есептер шығару 2. Сұрақтарға жауап беру a. Идентификаторлар қалай жазылады, резервтелген сөздерді ата b. Div, mod операторларының жұмысын сипатта c. Айнымалы мен тұрақтыларды сипаттау. d. Айнымалы типтерін ата e. Логикалық операциялардың орындалуы f. Математикалық функциялар Тақырып 4. Паскаль тілінің операторлары Тапсырмалар 1. Есептер шығару 2. Сұрақтарға жауап беру a. Меншіктеу операторы қалай жазылады b. Тармақталған оператордың жазылу түрін көрсет c. Таңдау опреаторы d. Қайталану саны белгілі цикл операторы e. Кейінгі шартты цикл опреаторы f. Алдыңғы шартты цикл операторы Тақырып 5. Массивтер, құрылымдар Тапсырмалар 1. Есептер шығару 2. Сұрақтарға жауап беру a. Массивтермен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін компонента қайсысы b. Массив ұғымы, массив түрлері, индекс ұғымы c. Массивті сипаттау, енгізу және шығару d. Массив элементтерімен орындалатын операциялар және есептер e. Құрылымдар ұғымы, олармен жасалынатын операциялар f. Массивті және құрылымды сұрыптау әдістері Тақырып 6. Функциялар және процедуралар Тапсырмалар 1. Есептер шығару 2. Сұрақтарға жауап беру a. Функция және процедура ұғымы, олардың айырмашылығы b. Рекурсия ұғымы c. Функцияны сипаттау және пайдалану d. Процедураны сипаттау және пайдалану

17 Тақырып 7. Файлдармен жұмыс Тапсырмалар 1. Есептер шығару 2. Сұрақтарға жауап беру a. Файлдармен жұмыс жасайтын операторлар b. Файлдық айнымалыларды сипаттау c. Файлды қосу. d. Файлдан мәліметтерді алу және файлға сақтау Тақырып 8. Символдық жолдармен жұмыс Тапсырмалар 1. Есептер шығару 2. Сұрақтарға жауап беру a. Жолдық типтерді сипаттау b. Жолдық типтермен жасалынатын операциялар c. Символдық мәліметтерді өңдеу әдістері Тақырып 9. Delphi компоненталарымен танысып жұмыс істеу Тапсырмалар 1. Есептер шығару 2. Сұрақтарға жауап беру a. Panel, MainMenu, TabControl, ProgressBar компоненталарымен жұмыс жасау. b. Тізімдермен жұмыс жасауға арналған компоненталар ListBox, ComboBox, RadioGroup, CheckBox, RadioButton. c. Мультимедиа компоненталармен жұмыс Timer, PaintBox, MediaPlayer, Image, Shape. d. Диаграммалармен жұмыс Chart 9. Білім алушылардың оқытушымен өздік жұмысына кеңес беру кестесі Барлық сұрақтар бойынша кеңес ағымдағы семестрдегі білім алушылардың оқытушымен өздік жұмысының кестесіне сәйкес жүргізіледі. 10. Білім алушылардың білімдерін тексерудің кестесі Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі Жұмыс түрлері Тақырып, мақсаты және тапсырма мазмұны Ұсынылатын әдебиеттер Орындау ұзақтығы бақылау формасы Тапсыру мерзімі СӨЖ тапсырмаларын орындау Алгоритмдеу ұғымы 1 апта 1 апта 2 СӨЖ тапсырмаларын орындау СӨЖ тапсырмаларын орындау СӨЖ тапсырмаларын орындау СӨЖ тапсырмаларын Delphi ортасымен танысу. Мәліметтерді енгізу және шығару Паскаль бағдарламалау тілінің негізгі элементтері Паскаль тілінің операторлары Массивтер, құрылымдар 1 апта 2 апта 2 апта 4 апта 2 апта 6 апта 2 апта 8 апта

18 орындау 3 Межелік бақылау 4 СӨЖ тапсырмаларын орындау 5 СӨЖ тапсырмаларын орындау 7 СӨЖ тапсырмаларын орындау СӨЖ тапсырмаларын орындау Межелік бақылау Функциялар және процедуралар Файлдармен жұмыс Символдық жолдармен жұмыс Delphi компоненталарымен танысып жұмыс істеу 9 апта 11 апта 13 апта 15 апта тест тест 8 апта 15 апта 11. Білім алушылардың білімдерін бағалау критерийлері Пәнді оқып-үйрену өтілген барлық материалдарды қамтитын емтиханмен аяқталады, емтихан аралас, яғни тестілеу және жазбаша түрде өткізіледі. Емтиханға жіберудің міндетті шарты бағдарламадағы барлық тапсырмаларды орындау болып табылады. Әрбір тапсырма балмен бағаланады. Жіберу рейтингі ағымдағы сабақтардың түрлеріндегі (дәрістерге қатысу, үй тапсырмалары, студенттің өздік жұмысы бойынша тапсырмалары, практикалық сабақтардың тапсырмалары және т.б., межелік бақылау) барлық орындалған тапсырмалардың орташа арифметикалық мәнімен шығарылады. Қорытынды бақылауға жұмыс оқу бағдарламасының барлық талаптарын орындаған (барлық практикалық және СӨЖ тапсырмаларын орындаған және тапсырған), жіберу рейтингі 50 балдан төмен емес студенттер жіберіледі. Студенттердің әр пән бойынша оқу жетістіктерінің деңгейі қорытынды бағамен анықталады: Қ = ЖР*0,6 + ҚБ*0,4 Салмақтық үлестер жыл сайын университеттің Ғылыми кеңесімен бекітіледі, мұнда ЖР 0,6-дан көп емес, ал ҚБ 0,3-тен төмен емес. Пә бойынша қорытынды баға білім алушының жіберу рейтингісі және қорытынды бақылау бағасы 50-ден жоғары болғанда ғана есептеледі. Қорытынды бақылауға себепсіз келмеген студентке «қанағаттанарлықсыз» деген баға қойылады. Студенттерге емтихан және аралық аттестаттау нәтижелері емтихан тапсырған күні немесе ертеңінде (егер жазбаша емтихан түстен кейін қабылданса) хабарланады. Қорытынды бағаны есептеудің дұрыстығы үшін межелік бақылау және қорытынды емтихан 0-100%-ға дейін бағаланады.

19 Студенттің оқу жетістіктері төмендегі кестеге сәйкес бағаланады.. Балдардың Пайыздық цифрлық мазмұны эквиваленті Әріптік жүйе бойынша баға A 4, A- 3, B+ 3, B 3, B- 2, C+ 2, Дәстүрлі жүйе бойынша баға Өте жақсы Жақсы C 2, C- 1, Қанағаттанарлық D+ 1, D 1, F Қанағаттанарлықсыз 12. Оқытушының талаптары, саясат және процедуралар Босатылған сабақтар деканатпен қойылған тәртіп бойынша қайта тапсырылады. Көп дегенде екі сабақты ғана босатуға болады. Сабаққа 2 рет кешігу 1 рет сабақ босатқанмен тең. Екі рет сабақ босатқаннан кейін оқытушы студентті сабаққа кіргізбеуіне құқылы және бұл мәселе әкімшілік шешімін табуы керек. Дәрістерге бөтен, яғни осы топтың студенті емес адамдарға кіруге болмайды. Берілген тапсырмаларды белгіленген мерзімде тапсыру қажет. Барлық тапсырмаларды тапсырудың соңғы мерзімі емтихан сессиясының басталуына 3 күн қалғанға дейін. Барлық тапсырмаларды тапсырмаған студенттер емтиханға жіберілмейді. Әрбір оқу сабағы бойынша тақырыптарды қайталау және өтілген материалдарды қайталау міндетті. Оқу материалдарын меңгеру дәрежесі жазбаша жұмыстармен тексеріледі. Студенттің оқытушымен орындайтын өздік жұмысын орындау барысында келесілерді есте сақтау қажет: - оқу пәні бойынша кестеге сәйкес сабақтардан оқытушының берген ақпаратын студенттердің белсенді түрде қабылдауын жүзеге асыру; - оқытушының нұсқауларына сәйкес студенттер өз беттерімен оқу-әдістемелік құралдарды, әдебиеттерді оқып-үйрену, үй тапсырмаларын, курстық жұмыстарды орындайды. Осы кезеңде студенттерден жұмыс әдістерінің білуді, олардың жұмысты орындау барысында кездескен қиыншылықтарын хабарлауды, жұмыстарды өзіндік ұйымдастыруды талап етіледі; - оқу материалын меңгеру барысында кездескен қиыншылықтарды жүйелеу және талдау, осы жұмысты оқытушымен реттеу; - студенттер оқытушыға өздерінің сұрақтарын қойып, түсініксіз жайларды нақтылап, кеңестер алады.

20 13. Әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиеттер 1. Нурбекова Ж.К., Даутова А.З. Қазіргі заманғы бағдарламалау тілдері. Павлодар: Кереку, 2006ж. 2. Б.Д.Сыдықов Алгоритмдеу жэне Бағдарламалау негіздерін оқыту. Алматы, Смайли Джон. Учимся программировать на С# вместе с Джоном Смайли: Пер. с англ. СПб, с. 4. Жужжалов В.Е. Основы интеграции парадигм программирования в курсе программирования.-м.: Образование и информатика, с. 5. О. В. Герман, Ю. О Герман. Программирование на Java и С# для студента - БХВ-Петербург, Эндрю Троелсен. Язык программирования C# 2010 и платформа.net 4, 5-е издание М.:Вильямс, 2011 Қосымша әдебиеттер 7. Бобровский С. Технология Петагона на службе российских программистов. Программная инженерия.-спб.:питер, с.