COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS THESIS/ DISSERTATION

COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS THESIS/ DISSERTATION o Attribution You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use. o NonCommercial You may not use the material for commercial purposes. o ShareAlike If you remix, transform, or build upon the material, you must distribute your contributions under the same license as the original. How to cite this thesis Surname, Initial(s). (2012) Title of the thesis or dissertation. PhD. (Chemistry)/ M.Sc. (Physics)/ M.A. (Philosophy)/M.Com. (Finance) etc. [Unpublished]: University of Johannesburg. Retrieved from: https://ujdigispace.uj.ac.za (Accessed: Date).

E:- f\ \( Gouv REKENINGKUNDIGE VERANTWOORDING VAN KLANDISIEWAARDE EN HANDELSHERKE deur DEON ETIENNE GOUWS VERHANDELING voorgele ter vervulling van die vereistes vir die graad MAGISTER IN DIE EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE in REKENINGKUNDE ) in die FAKULTEIT EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE aan die RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT STUDIELEIER: PROF K N MANS MEl 1990

(i) DMlCBETUIGINGS By die voorlegging van hierdie verhandeling, bedank ek graag almal wat In rol gespeel het om die studie moontlik te maak, In besonder spreek ek my dank uit teenoor: 1. My Skepper, sonder wie ek tot niks in staat is nie. 2. My studieleier, Prof K N Mans, vir aansporing sonder gelyke oor die jare heen. 3. My vrou, Naomi, vir die tik van die manuskrip asook vir haar besondere aanmoediging, onderskraging en geduld. 4. My pa, asook my Buster Marie, vir hul nougesette proefleeswerk. 5. Mev Monica Singer en die personeel van die biblioteek van die Suid-Afrikaanse lnstituut van Geoktrooieerde Rekenmeesters, vir die beskikbaarstelling van bronmateriaal. 6. Mev Anita Clifton, vir haar belangstelling en hulp met die verkryging van bronmateriaal. 7. Deloitte Haskins & Sells, vir die omvangryke gebruik van hulle biblioteek en fasiliteite.

(U) ACCOUNTING FOR GOODWILL Nfl) BRANDS This study sets out to suggest a method of accounting for goodwill and brands which is practically feasible, yet conceptually justifiable. Only positive, acquired goodwill is relevant for purposes of this study. Both acquired and internally generated brands are, however, investigated. In terms of historical cost accounting, both acquired goodwill and brands qualify as assets of the enterprise since they are controlled by the enterprise as a result of past transactions and future economic benefits are expected to flow therefrom. Goodwill arises as a balancing amount in terms of double entry accounting as a result of the fact that the purchase consideration applicable to a business take-over often exceeds the aggregate of the fair values of the acquired enterprise's net assets. Because goodwill can therefore effectively be seen as a function of two other figures, the potential exists that it can be manipulated. A number of possible alternative accounting treatments of goodwill are in existence. In spite of a historical background of divergence, international statements now display increasing 8greement in favour of the amortisation option. The opposite is, however, true in respect of the financial statements of South African companies. The. preparers and users of financial statements have a vested interest in preventing goodwill as far as possible. As regards

(iii) goodwill that does arise, an accounting treatment with the smallest possible detrimental effect on the financial position and results of the company will enjoy preference. Contrary to this is the fact that the amortisation of goodwill is the most justifiable alternative from a conceptual point of view. A number of accounting options have been developed over the years with the intention of either preventing goodwill, or at least limiting its extent. Included in this is merger accounting (also called pooling of interests accounting) in terms of which goodwill is effectively set off against the share premium account in the case of a take-over where the purchase consideration is settled by means of a share issue. Another method is the capitalisation of brands in the place of goodwill. Brands are therefore considered to be a mere substitute for goodwill on the balance sheet and is consequently of doubtful value from an accounting and financial analysis point of view. In spite of a variety of accounting alternatives, acquired brands should thus be accounted for in the same way as goodwill. Furthermore, internally generated brands should not be acknowledged on the balance sheet. The implementation of this will lead to the artificial distinction between goodwill and brands losing its prominence in the course of time.

(tv) "Goodwill? Use another name. " (E.Woolf) "What's in a name? That which we call a rose, by any other word would smell as sweet. " (W.Shakespeare)

(v) INHOUPSOPGAWR HOQFSTUK 1: INLEIDING Bladsy 1. 1 DIE ONDERWERP VAN DIE STUDIE 2 1.2 DIE AGTERGROND TOT EN DOEL VAN DIE STUDIE 2 1.3 DIE PROGRAM VAN DIE STUDIE 3 HOOFST~: DIE GRONDLIGGENPE MRD VAN JSLAN1)ISIEWAARDE EN HANPELSMERKE 2. 1 INLEIDING 2.2 BEGRIPSAFBAKENING 2.2., Besigheidskombinasie 2.2.2 Identifiseerbare bates 2.2.3 Redelike waarde 2.2.4 Koopsom 2.2.5 Ekonomiese nutsduur 2.2.6 Maatskappy 2.2.7 Konsolidasie 2.3 DIE FUNKSIE VAN DIE BALANSSTAAT 2.3.1 Die balansstaat gegrond op historiese kostebeginsels 2.3.2 Die balansstaat gegrond op huidige waardebeginsels 2.3.3 Gevolgtrekking 2.4 DIE GRONDLIGGENDE AARD VAN 'N BATE 2.5 DIE GRONDLIGGENDE AARD VAN KLANDISIEWAARDE EN HANDELSMERKE 2.5.1 Omskrywing van klandisiewaarde 2.5.1.1 Definisie van klandisiewaarde 2.5.,.2 Eienskappe van klandisiewaarde 2.5.1.3 Aangekoopte en inherente klandisiewaarde 9 11 11 11 11 11 12 12 12 12 13 15 17 18 20.. 21 21 24 26

(vi) Plodsy 2.5.1.4 Negotiewe klondisiewoorde 29,- 2.5.2 Omskrywing von handelsmerke 31 2.5.2.1 Inleiding 31 2.5.2.2 Definilie van honde1amerke 33 2.6 SAMEVATTING 36 Il00Jo'STUK 3: DIE AGTRRGROrm '1Vl' DII ONTSTAAN VAN KLANPISIEWMRDE 3. 1 3.2 3.2. 1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.5 3.6 INLEIDING KLANDISIEWAARDE AS BALANSERENDE SYFER INGEVOLGE DUBBELINSKRYWINGSREKENINGKUNDE Klandi8iewoarde op konsolidasie Klandisiewoarde met bet.rekking tot In verwante maat.skappy K1andisiewoarde van 'n oninge1yfde besigheid Gevolgtrekking DIE BEHOEFTE AAN REGULERENDE BEPALINGS RAKENDE REDELIKE WAARDEBEGINSELS DIE SITUASIE IN ANDER LANDE Internosionao1 Verenigde state van lunerika Verenigde Koninkryk DIE SITUASIE IN SUID-AFRIKA SAMEVATTING 38 39 40 42 45 45 46 48 48 49 49 50 51 HOOFSTUK 4: ALTERNATIEJrfE VIR DIE REmNINGroNPIGE BEIIANDELING VAN KLANPISIEWMRDE 4.1 INLEIDING 55 4.2 STANDPUNTE MET BETREKKING TOT DIE VERANTWOORDING VAN KLANDISIEWAARDE 56 4.2.1 Suid-Afriko 56 4.2.1.1 A1ternot.1ewe vir die verantwoording van k1andia1ewoarde vo1gens SD 3 56

(vii ) 4.2. 1.2 Die aanbevelings in BD 3 4.2.2 Internasionaal 4.2.3 Europese Ekonomiese Gemeenskapsmark 4.2.4 Verenigde state van Amerika 4.2.5 Verenigde Koninkryk 4.2.6 Australie 4.2.7 Nieu-Seeland 4.2.8 Opsomming Bladsy 59 60 61 62 63 65 65 65 TABEL A: Amortiseringstydperke volgens internasionale standpunte 67-4.3 DIE VERANTWOORDING VAN KLANDISIEWAARDE IN DIE FINANSleLE STATE VAN SUID-AFRlKAANSE MAATSKAPPYE 68 --- 4.3. 1 Die voorste 100 Suid-Afrikaanse maatskappye 69 - TABEL B: Klandisiewaardebeleid van die voorste 100 Suid-Afrikaanse maatskappye 70 4.3.2 Die wenners van die Geoktrooieerde Rekenmeesters Business Times-verslagdoeningstoekenning / 72 TABEL C: Uitslag van verslagdoeningskompetisie 73 4.3.2.1 Opsomming van die rekeningkundige behandeling van klandisiewaarde 4.3.2.2 Kommentaar op die rekeningkundige behandeling van klandisiewaarde 4 4 SAMEVATTING 74 80 80 HOOFSTUK 5: PIE BELNiGEGROEPE BETROJQCE BY FINANSICLE STATE EN nul HOUDING JEWS JSLANDISIEWMRDE 5. 1 INLEIDING 83 5.2 BELANGEGROEPE MET STATE BETREKKING TOT FINANSIeLE 84 5.2.1 5.2.2 Die opstellers van finansiele state Die gebruikers van finanshhe state 84 85

(viii) BIAdly 5.3 OORWEGINGS VAN DIE OPSTELLERS VAN PINANSIeLE STATE MET BETREKKING TOT KLANDISIEWAARDE 86 5.3. 1 Belastingoorwegings met betrekking tot klandisi ewaarde 87 5.3.2 Verdienste-oorwegings met betrekking tot klandisiewaarde 87 5.3.3 Die rol VAn klandisiewaarde met betrekking tot besigheidsoornames 90 5.4 OORWEGINGS VAN DIE GEBRUIKERS VAN PINANSIeLE STATE MET BETREKKING TOT KLANDISIEWAARDE 93 5.5 GEVOLGTREKKING 9S 5.6 SAMEVATTING 96 Il00FSTUK 6: KOMMENTMR OP DIE ALTEBNATIEWB VIR DIE REKENINGKUNPIGE BE1JAN[)ELING VAN XLANJ)ISIE WMRQE 6. 1 6.2 6.2. 1 6.2.2 6.3 6.3. 1 6.3.2 INLEIDING DRA KLANDISIEWAARDE AS 'N ONGEDELGDE BATE OP DIE BALANSSTAAT Die argumente in BD 3 Argumente uit DIE SWEWENDE DEBIET Die argumente in BD 3 Argumente ui t die literatuur die literatuur 99 100 100 101 105 105 106 6.4 SKRYF KLANDISIEWAARDE AF TEEN RESERWES VERKRYGING MET 107 6.4. 1 Die argumente in BD 3 107 6.4.2 Argumente ui t die literatuur 108 6.5 SKRYF KLANDISIEWAARDE AF TEEN DIE AANDELEPREMI EREKENING 110 6.5. 1 Die argumente in BD 3 110 6.5.2 Argumente ui t die literatuur 111

6.6 6.6. 1 (ix) DRA KLANDISIEWAAROE AS IN VASTE BATE EN AMORTISEER DIT OOR DIE VERWAGTE NU'M'IGE LEWENSDUUR DAARVAN Die argumente in BD 3 Blodsy 112 112 6.6.2 Argumente uit die literatuur 113 6.7 6.8 GEVOLGTREKKING MET BETREKKING TOT DIE REKENINGKUNDIGE BEHANDELING VAN KLANDISIEWAAROE SAMEVATTING 119 122 IIQQFSTUK 7: VEIWITWOORDING VAN BESIGHBIDSICOMBINASIES 7.1 INLEIDING 7.2 OMSKRYWING VAN VERKRYGINGSREKENINGKUNDE 7. 3 OMSKRYWING VAN SAMESMELTINGSREKENINGKUNDE 7.3., Voorwaardes neergele deur SSAP 23 7. 3 2 Voorwaardes neergele deur EO 48 7.3 3 Voorwaardes neergele deur APB No. 16 7.3.3.1 Die maatskappye wat kombineer 7.3 3 2 Die wyse waarop belange gekombineer word 7.3.3.3 Die afwesigheid van beplande transaksies 7,4 TOELIGTING VAN DIE VERSKIL TUSSEN VERKRYGINGS EN SAMESMELTINGSREKENINGKUNOE AAN DIE HAND VAN 'N VOORBEELD 7.4.1 Veronderstellings 7.4.2 Gekonsolideerde balansstate na afloop van die besigheidskombinasie 7.4.3 Kommentaar 7.5 OPWEGING VAN VERKRYGINGSREKENINGKUNOE TEENOOR SAMESMELTINGSREKENINGKUNDE 7.5.1 Redes vir die gebruik van verkrygingsrekeningkunde 7.5.2 Redes vir die gebruik van samesmeltingsrekeningkunde 126.: 127.. 128 '.., 130 132 133 134... 134 136.- 137 137 139 140 141.. 142-144 -

(x) Dloday 7.6 MISBRUIKE TEN EINDE DIE TOEPASSING VAN SAMESHELTINGSREKENINGKUNDE HOONTLIK TE MAAK 146-7.6.1 Verkoperaplasings ("vendor placings") 147 -. 7.6.2 Verkopersregte ("vendor rights") 148-7.6.3 Verkoop von aondeelhoudings 149-7.7 GEVOLGTREKKI:NG 149-7.8 SAMESHELTINGSVERLIGTING 151 ~ 7.9 SAMEVATTING 153... IfOOFSTUK 8: DIE VERBANO rossen KLANPISIEWMRDE EN IIANJ)ELSMERJ5E 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 INLEIDING HANDELSMERKE AS IN ELEMENT VAN KLANDISIEWAARDE DIE ONDERSKEID TUSSEN KLANDISIEWAARDE EN HANDELSMERKE HANDELSMERKE AS PLAASVERVANGER VIR KLANDISIEWAARDE GEVOLGTREKKI:NG SAMEVATTING 156 157-158... 159 162 163 - HOOFSTUK 9: DIE WAARDE WAT DIE INSLUITING VAN HANPELSMERKE OP DIE BAMNSSTAAT VIR MAATSKAPPYE INHOU 9. 1 9.2 9.2.1 9.2.2 9.3 9.3.1 9.3.2 INLEIDING DIE ROL VAN HANDELSHERKE MET BETREKKING TOT BESIGHEIDSOORNAMES Die voordeel van handelsmerke Kritiek HANDELSMERKE EN IN HAATSKAPPY SE HEFBOOM VERHOUDINGS EN LENINGSBEVOEGDHEID Die voordeel van handelsmerke Kritiek 166-167 ~ 167 -" 170-172 172 174.

(xi) BlodlY 9.4 ANDER VOORDELE VAN HANDELSMERKB OP DIE BALANSSTAAT 175 0-9.5 ALGEMENE KR:ITIEK TEEN DIE INSLUITING VAN HANDELSMERXE OP DIE B~SSTAAT 176-9.5.1 In Negatiewe invloed op winsgewendheid 176-9.5.2 In Gebrek aan ouditeerbaarheid 177-9.6 HANDELSMERKE EN INTERNE VERSLAGDOENING 180 -- 9.7 SAMEVATTING 181 - tloofstuk 10: ALTERNl\TIEWR VIR DIB REICEHINGKtlNDIGE DEIIANPELING VAN IIANDELSMERKB 10 1 INLEIDING 10 2 STANDPUNTE MET BETREKKING TOT DIE VERANTWOORDING VAN HANDELSMERKE 10.2. 1 Suid-Afrika 10.2.2 Internasionaal 10.2.3 Europese Ekonomiese Gemeenskapsmark 10.2.4 Verenigde state von Amerika 10.2.5 Verenigde Koninkryk 10.2.6 Australie 10. 2. 7 Nieu-Seeland 10.3 DIE VERANTWOORDING VAN HANDELSMERKE IN DIE FINANSIeLE STATE VAN GESELEKTEERDE HAATSKAPPYE 10.3. 1 Inleiding 10.3.2 Maatskappye in die Verenigde Koninkryk 10.3. 3 Suid-Afrikaanse moatskappye 10.4 KERNVRAAGSTUKKE MET BETREKKING TOT DIE REKENINGKUNDIGE BEHANDELING VAN HANDELSMERKE 10.4.1 Opsomming van standpunte met betrekking tot die verantwoording van handelsmerke 185-186 186 186-187 187 r:, 188... 189... 191-191 -. 191 ':>" 193 ~ 196 -, 200., 200 0,

(xii) 10.4.2 Opsomming van die verantwoording van handelsmerke in die finansiihe state van maatskappye in die Verenigde Koninkryk 10.4.3 Opsomming van die verantwoording van handelsmerke in die finansiihe state van Suid-Afrikaanse maatskappye 10.4.4 Gevolgtrekking 10. 5 HANDELSMERKWAAROASIES 10.5.1 Argumente ten gunste van die insluiting van handelsmerkwaardasies op die balansstaat 10.5.2 Waardasiemetodes 10.5.2.1 Algemeen 10.5.2.2 Die waardasiemetode toegepas deur Ranks Hovis McDougall pic 10.5.3 Argumente teen die insluiting van handelsmerkwaardasies op die balansstaat 10.5.4 Gevolgtrekking 10.6 DIE AMORTISERING VAN HANDELSMERKE 10.6.1 Argumente ten gunste van die amortisering van handelsmerke 10.6.2 Argumente teen die amortisering van handelsmerke 10.6. 3 Gevolgtrekking 10. 7 ALGEHELE GEVOLGTREKKING MET BETREKKING TOT DIE REKENINGKUNDIGE BEHANOELING VAN HANDELSMERKE 10.8 SAMEVATTING Bladly 200 -. 201..., 201 202 202 204 204 r 211.- 214. 215. 215. 215 216-217 - 218 220 - HOOFSTUK 11: GEVOLGTREgINGS 11.1 SAMEVATTING EN AANBEVELINGS 223 11. 2 11. 3 DIE VERBANO TUSSEN DIE GRONDLIGGENDE REKENINGKUNDIGE BEGRIPPE EN DIE VOORGESTELDE VERANTWOOROING VAN KLANOISIEWAARDE EN HANDELSMERKE AFSLUITING 226 229

(xiii) Dlod,y DROtmELYS A. B. c. D. E. F. BOEKE TYDSKRIF- EN KOERANTARTIKELS DOKUMENTE UITGEREIK DEUR REKENINGKUNDIGE- EN ANDER STANDAARDSTELLENDE LIGGAME FINANSIeLE STATE VAN MAATSKAPPYE WETGEWING HOFSAAK 230 233 ~ 239 241 ~ 242 242 -

- 1 - Il00PSM 1 INLEIDING 1.1 DIE ONDERWERP VAN DIE STUDIE 1.2 DIE AGTERGROND TOT EN DOEL VAN DIE STUDIE 1.3 DIE PROGRAM VAN DIE STUDIE

- 2 - tloofstijic 1 INI.EIDING 1.1 DIE ONDERWERP VAN DIE STUDIE Hierdie studie handel oor die rekeningkundige verantwoording van klandisiewaarde en handelsmerke. OntwikkeUnge in rekeningkundigc standpunte en die finansiele state van maatskappye, asook kommentaar in die Iiteratuur, word in samehang met mekaar beskou. 1.2 DIE AGTERGROND TOT EN DOEL VAN DIE STUDIE Klandisiewaarde kan omskryf word as een van die mees omstrede onderwerpe in die rekeningkunde. Die gebrek aan 'n algemeen aanvaarde verantwoordingswyse kan herlei word na uiteenlopende menings oor die aard van die item. Dikwels is die rekeningkundige behandeling daarvan dan ook gebaseer op pragmatiese oorwegings eerder as konsepsueel-gefundeerde gronde. Pogings ter oplossing van die klandisiewaardeprobleem het onder meer gelei tot die ontwikkeling van metodes om die ontstaan daarvan te voorkom. Die erkenning van handelsmerke as 'n bate op die balansstaat is 'n voorbeeld hiervan. Hierbenewens goniet handelsmerke ook toenemende prominensie vanui t 'n rckeningkundige oogpunt te. danke aan die skynbaar versterkende invloed

- 3 - daarvan op 'n maatskappy so balansstaat. Hierdie studie het ten dool om 'n rokeningkundige verantwoording van klandisiowaardo en handolsmerko voor to stel wat prakties ui t voerbaar, dog konsepsueol regvordigbaar, sal wees. Voldoening aan alboi hiordio voreistes word as van kardinale belang beskou ten einde die uiteindelike algemene aanvaarbaarheid van 'n voorgestelde verantwoordingswyse te kan bewerkstellig. Die studie sal die onlosmaaklike verband tussen klandisiewaarde en handelsmerke as vertrekpunt beskou. In ooreenstemming hiermee sal aanbeveel word dat die items dieselfde rekeningkundige behandeling behoort te ontvang. 1.3 DIE PROGRAM VAN DIE STUOIE Hierdie studiestuk behels elf hoofstukke wat soos volg ingedeel is: Hoofstuk 1; Inleidinq Die eerste hoofstuk sit die onderwerp van agtergrond en doel daarvan uiteen. die studie asook die Hoofstuk 2i Die grondliggende aard van klondis1ewaat"dq en hondelsmerke Die grondliggende aard van klondisiewaarde en handelsmerke word in hierdie hoofstuk bespreek. Daar word aangedui dat beide

- 4 - hierdie items binne die konteks van In historiese kostebalansstaat as ontasbare bates beskou kan word. ljoofstuk 3; Die ogtergrond tot die ontstaan von klondisiowaardo In hierdie hoofstuk word oongedui dat klandisiewaarde os bolanserende syfer ontstaon ingevolge dubbelinskrywingsrekeningkunde. Daor dit die verskil voorstel tuasen die redelike waarde van 'n verkrygde onderneming se netto bates en die koopsom van toepassing op die verkrygingstransaksie, word die behoefte oon regulerende bepalings met betrekking tot die woardasie von hierdie twee syfers onderstreep. Hoofstuk 4; Alternatiewe vir die rekeningkundige behandeling van klandisiewaarde Die hoofstuk sit 'n aantal alternatiewe vir die rekeningkur,dige behandeling van klandisiewaarde uiteen. Die toenemende mate van ooreenstemming te vinde in 'n verskeidenheid internasionale standpunte word gekontrasteer met die uiteenlopendheid aangetref in finansifhe state van Suid-Afrikaanse maatskappye. Hoofstuk 5; Die belangegroepe betrokke by finansisile state en hul houdinq jeens klandisiewaarde Hierdie hoofstuk ondersoek die houding van die opstellers en primere gebruikers van finanshile state jeens klandisicwaarde. Daar word aangedui dat albei hierdie groepe belang het daarby dat die ontstaan van klandisiewaarde sover moontlik voorkom word. Waar dit egter nie moontlik is nie, sal 'n rckcningkundige behandeling met die kleinste moontlike nadelige i nvloed

- 5 - op die finanshhe stand en resuitate van die maatskappy voorkeur geniet. Jloofstuk 6; Kommentaar 0D die altornatiewo vir die rekeningkundige bebondeling yon klandisiewaardo In die Ug van die gevoigtrekking in die vorigo hoofstuk, word daar in hierdie hoofstuk kommentaar geiewer op die rekoningkundige behandeling van kiandisiewaarde. Op grond hiervan word die amortisering van kiandisiewaarde as die moos konsepsuoeiregverdigbare opsie beskou. 'n Uiteensetting van 'n aanbevoie verantwoordingswyse word verskaf. Hoofstuk 7; Verantwoording yan besigheidskombinasies In hierdie hoofstuk word die verantwoording van besigheidskombinasies ingevolge onderskeidelik verkrygings- en samesmeltingsrekeningkunde verduideuk. Daar word onder meer aangedui hoe samesmeltingsrekeningkunde daartoe lei dat klandisiewaarde voorkom of ten minste beperk word. Hoofstuk 8; Die verband tussen handeismerke en klandisiewaarde Die verband tussen handelsmerke en kiandisiewaarde word in hierdie hoofstuk aangespreek. Op grond hiervan word aangevoer dat die erkenning van handeismerke as 'n bate op die balansstaat beskou kan word as 'n verdere wyse am kiandisiewaarde te voorkom of die omvang daarvan te beperk.

- 6 - Hoofstuk 9; Pie waorde wat die insluiting van handelsmerke op die balansstaat vir maatskappvo inbou Die waarde VAn handolsmerko op die ba1ansstaat vir maotskappye word in hierdio hoofstuk ondorsoek. Met vorwysing no kragtige Argumente tot die teendeel word sodanigo waarde egter stork bevraagteken. ljoofstuk 10; Alternatiewe vir die rckeningkundige bebandeling van bande1smerke In hierdie hoofst.uk word Aandag geskenk aan alternatiewe vir die rekeningkundige bebandeling van handelsmerke DAD die hand van internasionale standpunte en die finansie1e state vall gese1ekteerde maat.skappye. Die algebe1e gevolgtrekking wat bereik word, is dot bondelsmerke dieselfde rekeningkundige bebandeling as klandisiewaarde behoort te ont.vang. Hoofstuk 11; Gevolgtrekkings 'n Opsomming van die studie en aanbevelings wat gemaak word rakende die rekeningkundige verantwoording van klandisiewaarde en handelsmerke, word in die loaste hoofst.uk verskaf. Die verband tussen die grond1iggende rekeningkundige begrippe en die voorgestelde verantwoording van klandisiewaarde en handelsmerke, word oak toege1ig.

- 7 - Hoorsnm 2 DIE GRONPLIGGENPR MRJ) VAN ICLNfDISIDMRDE EN HANDELSMRRKB 2.1 INLEIDING 2.2 BEGRIPSAFBAKENING 2.2.1 Besigheidskombinasie 2.2.2 Identifiseerbare bates 2.2.3 Redclike waarde 2.2.4 Koopsom 2.2.5 Ekonomiese nutsduur 2.2.6 Maatskappy 2.2.7 Konsolidasie 2.3 DIE FUNKSIE VAN DIE BALANSSTAAT 2.3.1 Die balansstaat gegrond op historiese kostebeginsels 2.3.2 Die balansstaat gegrond op huidige waardebeginsels 2.3.3 Gevolgtrekkinq 2.4 DIE GRONDLIGGENDE AARD VAN 'N BATE 2.5 DIE GRONDLIGGENDE AARD VAN KLANDISIEWAARDE EN HANDELSMERKE 2.5.1 Omskrywing van klandisiewaarde 2.5.1.1 2.5.1.2 2.5.1.3 2.5.1.4 Definisie van klandisiewaarde Eienskappe van klandisiewaarde Aangekoopte en inherente klandisiewaardo Negaticwe klandisiewaarde

- 8-2.5.2 Omskrywing van handelsmerke 2.5.2. 1 Inleiding 2.5.2.2 Definisie van handelsmerke 2.6 SAMEVATTING

- 9 - HOOrS1'U!i 2 DIE GRONOLIGGENPE MRD VAN Ja,ANDISIEWMRDE EN IWfDELSMERKB 2. 1 INLBIOING K1andisiewaarde is In onderwerp waaroor rekenmeesters dekades lank a1 debatteer. Canning (1929: 38) som dit reeds in die twintigerjare soos vo1g op: "Accountants, writers on accounting, economists, engineers, and the courts, have all tried their hands at defining goodwill, at discussing its nature and proposing means of valuing it. The most striking characteristic of this immense amount of writing is the number of variety and disagreements reached." Sestig jaar later is bogaande stelling feitlik ewe waar as toe dit oorspronklik geformuleer is. Oit blyk duidelik uit die volgende aanhaling: "Accounting for goodwill is a vexed issue and there are invariably as many a1ternative methods of treatment presented as there are parties to a discussion on this topic. " (South African Institute of Chartered Accountants, 1988:136) Hierdie meningsverskil word verder bewys deur die uiteenlopende vorme van rekeningkundige behandeling voorgestel deur 'n verskeidenheid internasionale rekeningkundige standpunte en riglyne.

- 10 - Handelsmerke, daarteenoor, is In onderwerp waarmee rekenmeesters hul eers re1atief onlang. in ern. begin bemoei het. Die rede vir hierdie ontwikkeung 1i grootuks in die omstandighede rondom In aantal besigheidsoornames in verskeie were1ddele die afge10pe paar jaar - oornames met betrekking tot maatskappye waar handelsmerke In sleute1ro1 in die maatskappye se sukses vervu1 het (Ferris & Hall, 1989: 36) In Suid-Afrika is daar tans geen standpunt oor a1gemeen aanvaarde rekeningkundige praktyk of soortge1yke gesaghebbende pub1ikasie oor of klandisiewaarde of hande1smerke nie. Soortge1yk aan die situasie met betrekking tot Ander 1id1ande van die International Accounting Standards Committee (IASC) het daar egter gedurende die 1aaste paar jaar heelwat ontwikkeling in hierdie verband plaasgevind in die finanshi1e state van Suid-Afrikaanse maatskappye. Alvorens die vraagstuk rakende die verantwoording van k1andisiewaarde en handelsmerke ontleed kan word, is dit nodig om oor die grond1iggende aard daarvan te besin. In hierdie hoofstuk word die volgende aspekte na In aanvanklike begripsafbakening bespreek: Die funksie van die ba1ansstaat, Die grond1i9gende aard van In bate en Die grond1i9gende aard van klandisiewaarde en handelsmerke.

- 11 - Sekere terme betrokke by 'n bespreking van die verantwoording van klandisiewaarde en handelsmerke kan onderworpe wees aan meerdere interpretasies. Benewens konsepte wat elders gedefinieer word, is onderstaande omskrywings vir doeleindes van hierdie verhandeling van belang: 2.2.1 Besighoidskombinasie 'n Besigheidskombinasie verwys na 'n gebeurtenis of transaksie ingevolge waarvan twee of meer ondernemings (of hul netto bates) onder gemeenskaplike beheer en binne dieselfde rekeningkundige entiteit gebring word (Financial Accounting Standards Board, 1977: 2). 2.2.2 Identifiseerbare bates Die identifiseerbare bates van 'n onderneming is bates wat van die hand gesit kan word sonder dat die onderneming as geheel verkoop word (ED 47, 1990:par 41). 2 2.3 Redelike waarde Redelike waarde is die bedrag waarteen 'n bate van die hand gesit kan word in 'n armlengtetransaksie (SSAP 22, 1989:par 30). 2 2 4 Koopsom Koopsom is die bedrag waarteen 'n belegging in 'n gedeelte of die geheel van 'n verkrygde maatsknppy se

- 12 - uitgereikte aandelekapitaal aangellkat word deur 'n verkrygende maatskappy. KoopsOCll kan ook die bedrag voorstel waarteen In groep bates deur 110 In verkrygende maatskappy aangeskaf word. 2.2.5 Ekonomieso nutsduur Ekonomieso nutsduur is die tydperk waaroor In bate na verwagting voordelig deur In onderneming gebruik sal word (RE 106, 1982:par 06). 2 2 6 Mootskoppy Die maatskappy word geag die basiese besigheidsvorm te wees waarin ondernemings handel dryf. Maatskappy, onderneming en besigheid word as uitruilbare terme gebruik. 2.2.7 Xonsolidasie Konsolidasie is In proses ingevolge waarvan finansiele state van In maatskappy en sy fi11ale opgestel word asof dit 'n enkele entiteit is (las 27, 1989:par 6). Die produk van konsolidasie is dus gekonsolideerde finansiele state. 2.3 DIE FUNlCSIE VAN DIE BALANSSTAAT Die balansstaat van In onderneming verskaf 'n opsomming van inligting rakende die hulpbronne, verpligtinge en eienaarsbelang van die onderneming op In spesifiekc cydstip, normaalweg die jaareinde. Na hierdie inligting word nlgemeen verwys as die finanshhe stand van die maatskappy.

- 13 - Hendriksen (1982: 255) stel dat die term Ittinansiele stand" dikwels qebruik word om te verwys na die balansstaat soos opqestel vanaf rekeningkundige stukke en qebaseer op huidiqe rekeninqkundige konvensies en -praktyk; dit is qevolqlik 'n resterende staat oftewel 'n "stap tussen twee inkomstestate" (voortaan verwys na as die balansstaat geqrond op historiese kostebeqinsels) Daar is dus diegene wat meen dat so In balansstaat weinig inligting verskaf as gevolg van In gebrek aan vertolkbaarheid. 'n Alternatiewe beskouing is gevolglik dat die gebruikswaarde van die staat van 'n onderneming se finansune stand verhoog behoort te word deur waardasiekonsepte en ander inligting wat betekenisvol vir beleggingsbesluitneming behoort te wees, in te sluit (voortaan verwys na as die balansstaat gegrond op huidige waardebeginsels) 2.3.1 Pie balansstaat gegrond 0D historiese kostebeginsels Pie finansieile state van 'n onderneming word tradisioneel opgestel volgens historiese kostebeginsels. Hierdie stelling geniet sy mees gesaghebbende erkenning in die Framework for the Preparation and Presentation of Financial statements van die lase (lase Framework) (1989: Preface) wat dit soos volq formuleer: "Financial statements are most commonly prepared in accordance wi th an accounting model based on recoverable historical cost and the nominal financial capital maintenance concept. Other models and concepts may be more appropriate in order to meet the objective of providing information that is useful for making economic decisions although there is presently no consensus for change."

- 14 - Die historiese kostebasis word dus aangehang ten spyte daarvan dat erken word dat finanshhe state wat hiervolgens opgestel word, nie a1 die inligting wat deur gebruikers benodig word vir ekonomiese bes1uitneming, verskaf nie (lase Framework, 1989: par 10). Peloubet (1935:98) benadruk die feit dat die balansstaat die onderneming se werklike investering in verhalende vorm weergee: investering in lowel vaste bates (met inagneming van die gepaardgaande waardevermindering) as bedryfsbates (wat verbruik staan te word gedurende die onderneming se bedrywighede). Hendriksen (1982: 255) sluit hierby aan en stel onder meer dat bedrog en verduistering meer geredelik opgespoor kan word wanneer die syfers van werklike investering weergee word as wanneer enige Ander waardasiekonsepte gelmplementeer word. Volgens die historiese kostebasis kan elke rekeningkundige inskrywinq (en dus ook elke resulterende bedrag in die finansi«he state) herlei word na In aanvanklike transaksie in die huidige of 'n voriqe tydperk van finanshhe verslagdoeninq. In cue woorde van Kohler (1966: 150): "Transactions accounting. " are the raw material of

- 15 - Kohler gaan voort deur te atel dat die balansstaat die status voorstel van transaksies wat oordrag na die volgende periode se finansiele aktiwiteite behels en dat die inkomstestaat die voltooide transaksies aandui waaruit die wins of verlies van die vorige periode saamgestel is (l.bj,g.). Hy sluit af met die pleidooi: "For both record-keeping and reporting, let Is adhere to historical costl" (~.:157) 2.3.2 pie balansstaat gegrond 0D huidige waardebeginsels Rekeningkundiges worstel reeds jare lank met die probleem dat rekeningkundige inligting nie altyd klop met die ekonomiese wese wat dit poog voor te stel nie. Dit lei dan ook tot kritiek op die rekeningkunde vanuit ander sfere. Devine (1985:91) meld byvoorbeeld dat baie ekonome krities is teenoor rekeningkundige roetines wat batewaardes oplewer wat nie In direkte verband met die totale waarde van die onderneming toon nie. Hierdie probleem kan in In groat mate toegeskry f word aan die effek van inflasie en die feit dnt die historiese kostekonvensie nte daarvoor voorsiening maak nie.

- 16 - Sergeant (1989: 10) som dit soos volg op: "The problem with historic accounts is that with accounting over 12 months, financial statements would often show anything but the truth. It seemed accountants preferred to be precisely incorrect than substantially correct." In 1989 het die Suid-Afrikaanse Instituut van Geoktrooieerde Rekenmeesters (SAIGR) GK 77, OpenblJlJrmlJkJ.ng VlJn Huidige WlJlJrde-InligtJ.ng in FinansJ.ele state, uitgebring in In poging om hierdie knelpunt op te los. Volgens GK 77 (1989: Par 06) help huidige waarde-inligting die gebruikers van finansiele state om die uitwerking van waardeverandering op die prestasie en finansiele stand van In onderneming te beoordeel. Hierdie geopenbaarde konsep is egter met gemengde gevoelens begroet. Verskeie kommentators het hulle daarteen uitgespreek, veral as gevolg daarvan dat probleme met die praktiese uitvoering van die konsep se bepalings ondervind word. Mnr Tucker Kleinenberg, tegniese bestuurder van die rekenmeestersfirma Price Waterhouse, soos aangehaal deur Crotty (1990: 18), stel byvoorbeeld: " the elements of subjectivity and choice allowed for in the ED, are likely to produce materially differing results and asset values depending on the bases and assumptions applied."

- 17 - "y sluit af deur te se dat die gebruikers van finansiele state gevolglik onbillik beinvloed mag word. Reeds in 1935 het Peloubet (1935:102) in In voorlegging aan die New Jersey state Society of Certified Public Accoun tants die volgende gese: "Valuation in any true or important sense is not a matter for the accountant and the more completely this is recognised by accountant and client the bet::t::er it will be for all concerned. II Peloubet stel ook dat die enigste basis van waarde dit is wat een persoon of In groep persone dink (1.J2is;l. :96). Sy gevolgtrekking is dan dat waardasiekonsepte nie in die balansstaat ingesluit behoort te word nie. 2.3.3 Geyolgtrekkinq Oaar word erken dat In balansstaat gegrond op historiese kostebeginsels mank gaan aan sekere tekortkominge. Oi t wil egter voorkom of In oplossing hiervoor wat alle belanghebbende partye tevrede stel nag nie gevind kon word nie. In Technical Release 738 (TR 738), The Accounting Standard Committee's provisional views on accounting for intangible assets wi th special reference to brands (1989:par 1), stel die Accounting Standards Committee (ASC) dat die balansstaat nie voorgee om In staat van korporatiewe" waarde te wees nie, en dat die bedrae

- 18 - waarteen bates in die balanl8taat verskyn nie opsigself 'n maatskappy se markwaarde bepaal nie. Vir doeleindes van hierdie studie sal daar dus aanvaar word dat die balansstaat volgens historiese kostebeginsels opgestel word en dat dit nie as 'n maatstaf van 'n maatskapy se waarde (soos onder meer gesien vanuit die oogpunt van potensiele beleggers) beskou behoort te word nie. 2.4 DIE GRONDLIGGENDE AARD VAN 'N BATE In sy konsepsue1e raamwerk, definieer die lase 'n bate (synde een van die elemente van finansiele state) soos volg: 'n Bate is 'n hulpbron wat 'n onderneming beheer as gevolg van transaksies in die verlede en waaruit toekomstige ekonomiese voordele na verwagting na die onderneming sal voortvloei (lase Framework, 1989: Par 49(a». Elders in die dokument (~.:Par 89) word daar gespesifiseer dat In bate slegs in die balansstaat erken word wanneer dit waarskynlik is dat toekomstige ekonomiese voordele na die onderneming sal voortvloei en dat die bate ocr 'n koste of waarde beskik wa t betroubaar gemeet kan word. Die toekomstige ekonomiese voordeel vervat in 'n bate is die potensiaal om op direkte of indirekte wyse by te dra tot die

- 19 - onderneming se kontantvloei. Hierdie bydrae kan onder meer in die vorm wees van die gebruik van die bate (op sy eie, of in kombinasie met ander bates) in die produksie van die goedere of dienste wat die onderneming verkoop U.b,i.s:l. :par 53/55). Spesifieke erkenning word verleen aan die fei t dat die fisieke nie In vereiste is vir die bestaan van 'n bate nie solank as wat aan die vereistes in die definisie hierbo voldoen word (I.b.i..Q. : par 56). In SFAC No.6, Elements of Financial statements (1985:par 25), verskaf die Financial Accounting Standards Board (FASB) In definisie van In bate wat wesenlik ooreenstem met die van die IASC 800S hierbo uiteengesit. Daar word dan verder vermeld dat: "Assets commonly have other features that help identify them - for example, assets may be acquired at a cost and they may be tangible, exchangeable, or legally enforceable. However, those features are not essential characteristics of assets. Their absence, by itself, is not sufficient to preclude an item's qualifying as an asset. That is, assets may be acquired without cost, they may be intangible, and although not exchangeable they may be usable by the entity in producing or distributing other goods or services." Daar word algemeen na klandisiewaarde en handelsmerke verwys as ontasbare bates. Uit bostaande beskrywing blyk dit duidel ik dat ontasbare bates ingesluit word by die algemene opvatting van wat met In bate bedoel word.

- 20-2.5 DIB GRONDLIGGENDB AARD VAH KLANDISIBWMRDB BN HANDBLSMERICB Alvorens die gronduggende aard van klandisiewaarde en handelsmerke in die besonder aangespreek word, is dit eers nodig om ontasbare bates oor die algemeen in oenskou te neem. Cooper & Ijiri (1963: 267-266) definieer t n ontasbare bate soos volg: "A capital asset having no physical existence, its value being limited by the rights and anticipative benefits that possession confers upon the owner. " In EO-43, Accounting for Intangi.bles (1966:par 4.1), kritiseer die New Zealand Accounting Research and Standards Board (NZARSB) egter die standpunt dat die gebrek aan fisiese bestaan t n deurslaggewende eienskap van 'n ontaabare bate is. Daar word aangevoer dat hierdie eienskap ewe waar is in die geval van langtermyn- ekwiteit en kontraktuele beleggings. As gevolg van probleme 5005 hierdie, voer EO-43 (lluji.) aan dat daar geen algemeen aanvaarde definisie van ontasbare bates is nie en dat die begrip eerder by wyse van voorbeeld gedefinieer behoort te word. Daar word soos volg voortgegan: "Following this approach, intangibles will normally be regarded as including, but not restricted to, the following items: patents, copyrights, franchises, mastheads, licences, intellectual property, goodwill and discount on aquisition." (~.)

- 21 - Die Suid-Atrikaanse Haatakappywet detinieer nog In vaate bate n6g klandiaiewaarde. Caar word egter bepaal dat vaate bates in finanshile state aangetoon moet word teen die verakil tussen kosprya (of waardaaie) en vooraiening vir depreaiasie (ot vermindering van waarde) (Maatakappywet, 1973: Vierde Bylae par 16( 1 )). Voorts word uitdruklik geatel dat hierdie bepaling egter nte van toepaasing is op klandi8iewaarde, patente ot handelsmerke nie (l.b.i.s1. :Vierde Bylae par 16 (2) (d) ). Hieruit kan afgelei word dat klandisiewaarde en Ander ontasbare bates, soos handelsmerke, binne die raamwerk van die Maatskappywet as vaste bates beskou kan word. In die lig van bostaande bespreking kan daar aanvaar word dat klandiaiewaarde en handelsmerke ingesluit word deur die omvatt:.ende term "ontasbare bates". Ontasbare bates maak op hul beurt weer deel uit van die vaste bates van In onderneming. Voorts word klandisiewaarde en handelsmerke afsonderlik in oenskou geneem. 2.5.1 Omskrvwinq van klandisiewaarde 2.5.1.1 Definisie van klandisiewaarde Alhoewel daar baie meningsverskil bestaan oor die presiese aard van klandisiewaarde, kan die volgende twee definiaies as verteenwoordigend beskou word van die omskrywinga wat in die rekeningkundige literatuur voorkom:

- 22 - (a) "Klandisiewaarde kan omskryt word as die oorskot van die waarde van In onderneming as geheel bo die redelike waarde van sy toerekenbare netto identifiseerbare bates, insluitende identifiseerbare ontasbarel 8008 patente, 118ensies en handelsmerke." (DO 3, 1982:par 3.1) (b) "Goodwill may also be defined as the value attributed by the purchaser to the expected future stream of earnings of a going concern in excess of a normal return on the investment in the net assets (including identifiable intangibles) other than goodwill - 1.e. a super prof!ts approach. II Hopkins, 1989:228) (Everingham & Bostaande definisies gaan egter mank daaraan dat hulle eerder die waardebepaling van klandisiewaarde as die aard daarvan aanspreek. In hierdie verband word die volgende omskrywing van klandisiewaarde S008 verstrek deur Lord Macnaghten in die Britse hofsaak Commissioners of Inland Revenue v Muller & Co's Margarine Ltd (1901, AC217(HL),223-224) as' omvauend en verteenwoordigend beskou:

- 23 - "It is the benefit and advantage ot the good name, reputation, and connection ot a business. It is the attractive torce which brings in custom. It is the one thing which distinguishes an old-established business trom a new business at its first start. The goodwill ot a business must emanate trom a particular centre or source. However widely extended or diftused its influence may be, goodwill is worth nothing unless it has power ot attraction sufficient to bring customers home to the source from which it emanates. Goodwill is composed of a variety ot elements. It differs in its composition in different trades and in different businesses in the same trade. One element may preponderate here and another element there II Hiervolgens bestaan klandisiewaarde dus uit 'n verskeidenheid elemente. Sodanige elemente sluit volgens Account:1ng for Goodw:111: A discussion paper (1980:17) die volgende in: (1) In effektiewe bestuurspan, ( 2) sterk verkoops- of advertensieorganisasie, (3) swakheid van mededingers, (4) spesifieke lisensies, (5) voordelige ligging en (6) gevestigde klante. Opsommenderwys kan dus g6stel word dat klandisiewaarde In premie bo en beh.llwe die totaal van die redelike waarde van dio netto identifisoerbare bates van 'n ondcrneming

- 24 - vertccnwoordig. Hierdie premie kan toegeakryf word aan In aantal elclllente wat elk die een of Ander voordeel vir die ondernellling inhou en wat gcsamentlik daartoe lei dat die ondcrncming winsto gencreer wat hoor is aa dio wat ne vcrwagting redeukerwys met gebruikmaking van gonocmdo netto idontitiseerbare batos gegenereor bohoort to kan word. 2.5.1.2 Eionskappo yon klondialohoordo Klandlsiowoordo word gekenmerk dour In oontol eienskoppe wot dit onderskai van dio meeste Ander bates in die rekeningkunde. Hierdio eienskappe word scoa volg opgeaom dcur Catlett & Olson (1968: 20-21) : (a) Die woarde van klandisiewaarde toon geen betroubore of voorspelbare verwantskap met die koste wat aongegaan 11 in die voortbrenging daarvon nie. In Sekere hoeveelheid klandisiewoarde word goskep na aanleiding van die maatskappi' se bedryfsonkosto; ander voordelige omstandighcde val die maatakappy bloat too sonder enigo gepaard9aando uit:g.,wo of paging om dit voort te bring.

- 25 - (b) 'n Afsonderlike waarde kan nie op die ontasbare faktore wat bydra tot klandisiewaarde gep1aas word nie. Die waarde van hierdie faktore kan 81egs in gehee1 beoordee1 word met verwysing na die maatskappy ae verdienvermoe. (c) Klandisiewaarde kleef aan 'n be8igheid in gehee1. Di t kan dus nie afsonder1ik van die besigheid of ' n identifiseerbare segment daarvan verkoop word n18. (d) As gevo1g van die verskeidenheid faktore wat die waarde van klandisiewaarde belnvloed, kan hierdie waarde skie1ike en wesenlike fluktuasies ondergaan. Oit is so omdat baie faktore 'n invloed uitoefen, nie net op die verdienvermoe van die maatskappy nie, maar ook op die menings van be1eggers met betrekking tot sodanige verdienvermoe. (e) Klandisiewaarde word nie verbruik in die voortbrenging van inkomste nie. Die teenoorgestelde is eerder waar, naamlik dat klandisiewaarde ontstaan as gevo1g van sodanige inkomste. Klandisiewaarde is juis

- 26 - In funksie van verwagtinge wat gekoester word oor die inkomste van die maatskappy. ( f) Klandisiewaarde word vasgestel deur die beleggers of eienaars van In onderneming. Sodanige beleggers of eienaars plaas In waarde op die onderneming en dua op die klandisiewaarde daarvan. Oit blyk dus duidelik dat klandisiewaarde In besonder unieke begrip is. Oi t lei op sy beurt tot unieke vraagstukke met betrekking tot die rekeningkundige behandeling daarvan en hierdie vraagstukke word aangespreek in hoofstukke wat volg. 2.5.1.3 Aangekoopte en inherente klandisiewaarde Klandisiewaarde, soos gedefinieer in paragraaf 2.5.1.1 hierbo, is van toepassing op enige onderneming insoverre dit op In lopende saakgrondslag meer werd is as die redelike waarde van die netto identifiseerbare bates waaroor dit beskik. Hierdie element van klandisiewaarde bestaan dus, ongcag of sodanige onderneming betrokke is in eni90 vorm van besigheidskombinasie. Sodanige klandis1ewaarde word beskryf 8S "inherente", "intorn-

- 27 - gegenereerde" of "nie-aangekoopte" klandisiewaarde. In ED 47 van die ASC, Accounting for Goodwill, ( 1990:par 41), word "aangekoopte" klandisiewaarde gedefinieer as synde vasgestel te wees as die resultaat van die aankoop van In besigheid waarvoor die verantwoording ingevolge die beginsels van verkrygingsrekeningkunde geskied. (Verkrygingsrekeningkunde word in hoofstuk 7 bespreek.) Volgens hierdie definisie word die bedrag van aangekoopte klandisiewaarde bereken as die verskil tussen die redelike waarde van die koopsom en die som van die redelike waardes van die netto identifiseerbare bates wat verkry word. Hierdie verski1 kan positief of negatief wees. Klandisiewaarde wat ontstaan op konsolidasie is 'n vorm van aangekoopte klandisiewaarde. Voorts word nie-aangekoopte klandisiewaarde gedefinieer as enige klandisiewaarde Anders as aangekoopte klandisiewaarde (~. :par 42). BO 3 van die SAIOR, Verantwoording vir Klandisiewaarde, (1982:par 3.3.3) verleen ej;'kenning aan die fe! t dat die aard van

- 28 - aangekoopte en inherente klandisiewaarde nie van mekaar versku nie en dat 'n element van subjektiwiteit by albei ter sprake is. Van belang is egter dat aangekoopte klandisiewaarde op 'n besondere tydstip deur 'n eindmarktransaksie gevestig word. Tweedie & Blanchet beaam hierdie gedagte deur te stel dat aangekoopte klandisiewaarde bloot inherente klandisiewaarde is wat op 'n gegewe tydstip objektief gewaardeer word in In armlengtetransaksie (1989: 21 ) Hierdie onderskeid lei dan ook daartoe dat aangekoopte en inherente klandisiewaarde nie dieselfde rekeningkundige behandeling ontvang nie. Aangekoopte klandisiewaarde is naamlik 'n onvermydelike gevolg van 'n spesifieke transaksie, te wete In besigheidskombinasie, en verdere verantwoording word sodoende genoodsaak (vergelyk die agtergrond tot die ontstaan van klandisiewaarde soos in hoofstuk 3 uiteengesit). In teenstelling hiermee bestaan daar grootliks konsensus onder rekeningkundiges dat dnar nie vir inherente klandisiewaarde verantwoord behoort te word ingevolge historiese kosterekeningkunde nie (Brooking & Woods,

- 29-1981 : 114) Daar word dus inherente klandisiewaarde problematiese vraagstuk is klandisiewaarde. aangevoer dat 'n minder as aangekoopte In hierdie 1ig bemoei die studie hom primer met aangekoopte k1andisiewaarde. Tensy die teendeel uitgespel word, word spesifiek aangekoopte klandisiewaarde derhalwe voortaan veronderstel, telkens wanneer na klandisiewaarde verwys word. l 2.5.1.4 Negatiewe klandisiewod[de K1andisiewaarde is reeds gedefinieer as die oorskot von die waarde van 'n onderneming as geheel bo die redelike waarde van sy toerekenbare netto identifiseerbare bates. Indien slegs aangekoopte klandisiewaarde beskou word, kan hierdie definisie verander word na die verskil tussen die koopsom betaal vir 'n onderneming en die rede1ike waarde van sy toerekenbare netto identifiseerbarc bates. Dit is moont1ik dat sodanige verskil in sekere gevalle negatief kan weese

- 30 - Oaar word algemeen aanvaar dat negatiewe klandisiewaarde gewoonlik toeskryfbaar is aan een van die volgende twee omstandighede: (a) Oaar mag 'n werkhke winskoop ter sprake wees, byvoorbeeld as gevolg van die feit dat die verkoper vinnig van die besigheid ontslae wil raak. Deur die bates dus daarna afsonderlik te verkoop kan 'n opbrengs groter as die koopsorn gerealiseer word (McLean, 1972:52). (b) Oaar mag 'n verwagting heers dat die verkrygde onderneming waarskynlike verliese (of ontoereikende winste) in die toekoms sal genereer. Hierdie verw8gting word dan verdiskonteer in 'n koopsom wat laer is as die waarde van die netto identifiseerbare Hopkins, 1989: 234). bates (Everingham & McLean (1972: 51) dui aan dat negatiewe klandisiewaarde slegs vlugtig behandel word in baie handboeke ocr groepstate. As moontlike rede hiervoor voer hy aan dat dit selde tot stand korn en dat dit bloot die teenoorgcstelde is van positiewe klandisiewaarde.

- 31 - In hierdie studie sal die vraagstuk betreffende negatiewe klandisiewaarde ook nie aangespreek word nie. Die rede hiervoor is dat die studie onder meer kulmineer in In gevolgtrekking dat handelsmerke bloot In substituut is vir (positiewe) klandisiewaarde - In situasie wat uiteraard nie moontlik is, sou die klandisiewaardesyfer negatief wees nie. Daar word dus aangevoer dat negatiewe klandisiewaarde buite die bestek van hierdie studie val. Tensy die teendeel uitgespel word, word spesifiek positiewe aangekoopte klandisiewaarde derhalwe voortaan veronderstel, telkens wanneer na klandisiewaarde verwys word. 2.5.2 Qmskrywing van handelsmerke 2.5.2.1 Inleidinq Alvorens die verskillende definisies van handelsmerke ondersoek word, is dit nodig om sekere terminologie in perspektief te plnas. In Afrikaans kan daar naamlik nie In duidclike onderskeid getref word tussen die Engclse

- 32 - terme "brand" en "trademark" nie "handelsmerk" is 'n aanvaarde vertaling vir albei; vergelyk byvoorbeeld Bosman, van der Merwe en Hiemstra (1984:731/1270). Met die Engelse term "brand" word in sy eenvoudigste vorm algemeen bedoel die herkenbare naam of verpakkingsontwerp van 'n produk, terwyl die term "trademark" algemeen vertolk word as die geregistreerde vorm van sodanige produknaam of -verpakkingsontwerp. In die literatuur (insluitende beleidsaantekeninge in finanshile state) word die twee Engelse terme soos vermeld uitruilbaar gebruik. Van die aanhalings in paragraaf 2.5.2.2 hieronder sal onder meer die noue verband tussen hierdie terme toelig. Die onderskeid tussen die terme word dus nie as kardinaal beskou nie. Gevolglik sal die Afrikaanse term "handelsmerk" vir doeleindes van die studie geag word die betekenis van beide "brand" en "trademark" (soos omskryf) te omvat.

- 33-2.5.2.2. Petintste yon handelslerko Soortgelyk aan klandisiewaardo, bestaan daar nie absolute konsenlus cor die presiese definisie van handelsmerko nie. Mullen ( 1989: 12) formuleer dil: soos volg: ", there is no universally accepted definition of what constitutes a brand. :It might evon be easier to set out exactly what a brand is not. It is not simply a registered trademark nor is it simply a new name for an exist.ing product, nor a fancy name or logo. Nor can a brand be established just by heavy advertising and promotion; throwing vast quantities of money at a product and giving ita name does not. make a valuable brand. II Daar word egt.er volstaan met die volgende definisie wat as vert.eenwoordigend beskou word van die omskrywings wat in die rekeningkundige literatuur voorkom: "A brand is a recognised name, prot.ected by a trademark, which is associated wi t.h a product. or service which the consumer perceives to have special qualities which cause him to rate it higher than other comparable products or services in the market place." (Mullen 1989:12)

- 34 - Campbell (1989: 3) se definisie stem grootliks ooreen met die van Mullen. Hy voeg egter by dat 'n handelsmerk dikwels meer a8 net die naam van 'n produk is: dit omvat: volgens hom naamlik ook sekere tegnologie wat: noodsaaklik is in die daarstelling van die produk. Die voorbeeld van whisky word aangehaal waar die oordrag van 'n naam van een dist:illeerder na 'n Ander nutteloos sal wees sonder die gcpaardgaande oordrag van die produkformule. Oie definisie hierbo ag dat handelsmerke aan die produkte van 'n onderneming kleef. Dodgeon ( 1989:34) bevraagteken die geldigheid hiervan soos volg: "Is Apple a brand or is it a name, wi th Macintosh the brand? Is the BBC a brand? Is there a clear answer? Of course not I Brands are merely subject to market forces." Willot (1989: 41) se antwoord hierop is dat die naam van 'n onderneming ook n waarde mag he wat as In handelsmerk op die balansst:aat van die maatskappy erken mag word. stobart (1989: 12) beskryf 'n handelslllerk as 'n afsonderlik-identifiseerbare bate met 'n

- 35 - onathanklike regstatus wat aansienlike ekonomiese voordeel aan.y eienaar kan besorg. Ferrill & Hall (1989: 37) verskat In wesenl1k-soortgelyke omskrywing maar voeg by dat die handelsmerk skeibaar moet wee., met ander woorde dat dit atsonderlik van die besigheid verkoop moet kan word. In hierdie verband merk Barwise, Hig.on, Likierman & Marsh ( 1989 : 38) tereg op dat hoewel handelsmerke skeibaar is, hul waarde nie werklik afsonderlik van die onderneming waarin hu1le bestaan, bepaa1 kan word nie. Die rede hiervoor is dat die meeste handelsmerke slegs werklik tot hu1le reg kan kom binne die onderneming waarin hulle in hulle huidige vorm gebruik word en dat hul1e as sodanig hul grootste waarde juis vir die onderneming inhou. Oi t is be1angrik om daarop te let dat handelsmerke volgens tradisionele beskouinge van klandisiewaarde ge8g word by laugenoemde ingesluit te wees (Tweedie & Blanchet,, 989: 20). In die laat tagtigerjare het die af'sonderuke identiteit van handelsmerke ogter toenemend gestalte gekry.