Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті. Аграрлық факультет. Операциялық жүйелер ОРЫНДАҒАН : РАХИМБЕКОВА А.С. ТЕКСЕРГЕН : ЖАКСЫГУЛОВА Д.Д. ТОП : БЛ-509
Жоспар : І.Кіріспе ІІ.Негізгі бөлімі: 1.Операциялық жүйелер туралы жалпы түсінік. 2.Қызметтері 3.Дамуы
Кіріспе : Осы заманғы жалпы тапсырмаларды атқаруға арналған компьютерлер, соның ішінде жеке компьютерлерде, бағдарламаларын жегу үшін Операциялық жүйені қажетсінеді. Жеке компьютерлерге арналған Операциялық жүйе мысалдары ретінде келесілерін келтіруге болады: Microsoft Windows, Linux, Mac OS (Darwin) және Unix
Негізгі бөлім :
Операциялық жүйе (Операционная система; operating system) компьютердің барлық басты әрекеттерін (пернелер тақтасын,экранды, дискжетектерді пайдалануды), сондай-ақ қатар операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын басқа программалардың жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта жазылған программа.
Барлық операциялық жүйелердің ең негізгі қызметі : қолданушы мен программалық жабдықтар арасындағы байланыс түрлерін қамтамассыз ету; аппараттық және программалық жасақтама арасындағы байласысты қамтамассыз ету ; әр-түрлі программалар арасындағы байланысты қамтамасыз ету ;
Операциялық жүйелердің қосымша қызметтері: операциялық жүйенің құрамына енетін Интернеттің негізгі қызмет түрлеріне қатынауды қамтамассыз ету; бір мезгілде бірнеше қолданбалы программалармен жұмыс істеу ; қолданбалар арасында мәліметтер алмасу ; мәтіндік құжаттарды оқу, редакциялау және баспаға шығару; қарапайым суреттерді салу; арифметикалық жіне математикалық есептеулер жүргізу ; бейнежазбаларды шығару; күнделіктер мен қызметтік жазбаларды жүргізу ; электрондық почтамен хабар алмасу; бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қамтамассыз ету.
Даму тарихы : Бірінші сандық есептеуіш машиналар 40ж. басында пайда болып, операциялық жүйелерсіз жұмыс істеді, ұйымдардың есептеу процессіндегі барлық есептері бағдарламалаушымен басқару пультінен қолмен істелінді. 50ж. ортасынан мониторлық жүйелер пайда болды, олар тапсырмалар пакетін орындауда операторлар жұмысын автоматтандырды. 1965-1975ж. интегральным микросхемаларға өту компьютерлердің келесі ұрпағына жол ашты, олардың өкілі IBM/360 60-ж. аяғында ARPANET глобальды желісін жасау жұмыстары басталды, ол Интернет желісінің аттану нүктесі болды 70-ж. ортасына қарай мини-компьютерлер кең тарала басталды. 80ж. басы операциялық жүйе тарихында дербес компьютерлердің пайда болуымен айрықша мәнді болды.
80 жылдарда коммуникациялық технологияларға локальдық желілер үшін негізгі стандарттар: 1980 жылы Ethernet, 1985 Token Ring, 80ж. аяғында FDDI қабылданды. Бұл төменгі деңгейдегі желілік ОЖ үйлесімділігін, сондай-ақ желілік адаптер драйверлерімен ОЖ интерфейсін стандарттауды қамтамасыз етті. 90ж. басында барлық ОЖ-лар әртекті клиенттер және серверлермен жұмысты қолдай алатын қабілеті бар желілік ОЖ айналды. Тек қана коммуникациялық есептерді (Cisco Systems компаниясының IOS жүйесі) орындауға арналған мамандандырылған желілік ОЖ-лер пайда болды.. Соңғы онжылдықтар ішінде корпоративтік желілік ОЖ-лерге ерекше көңіл бөлінді, олар үшін масштабтаудың жоғарғы дәрежесі, желілік жұмысты қолдау, қауіпсіздіктің дамыған құралдары, гетерогендік орталықта жұмыс істеу мүмкіндігі, орталықтан әкімшілік ету және басқару құралдарының болуы сипатты.
Сервистік программалар Сервистік программалар әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін жеңілдететін программалар тобы.қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай программалар "қосымшалар" (приложения) деп те аталады. Қолданбалы программалар сан алуан, оларға қарапайым программадан бастап күрделі есептерді шығара алатътн қуатты мамандандырылған жүйелерді (мәтіндік продессор, графикалық редактор, баспаханалық жүйелер т.б.), ғылыми мөселелерге арналған және жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де жатқызуға болады
Желілік операциялық жүйе Желілік операциялық жүйе пайдаланушыларға желілің бір компьютерінен басқасына файлдар көшіруге, желінің бір компьютерінен басқасында орналасқан деректерді өңдеуге, ал кейбір жағдайларда басқа компьютер жадында орналасқан программаны қосуға мүмкіндік береді
MS DOS ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ MS DOS (Microsoft Disk Operating System) операциялық жүйесі 16-разрядты персональдық компьютерлерде өте кең таралған ОЖ. Ол келесі негізгі модульдерден тұрады : Енгізу/шығару базалық жүйе (BIOS); Алғашқы қосылу блогі (Boot Record); Енгізу/шығару базалық жүйенің кенейту модулі (IO.SYS); өндеуді тоқтату модулі (MSDOS.SYS); командалық процессор (COMMAND.COM); MS DOS утилиттары.
Енгізу/шығару базалық жүйе (BIOS)- Операциялық жүйенің енгізу және шығару функцияларын жүзеге асыруына байланысты қарапайым және амбебап қызметтірін орындайды. BIOS функциясына сонымен қатар негізгі аппараттық компонентерінің автоматты тест жүргізу және DOS тың алғашқы қосу блогінің шақыруы кіреді. Алғашқы қосылу блогі (немесе жай қосушы) бұл өте кішігірім бағдарлама, мұның қызметі дисктан оперативті жадқа DOS-тыңекі басқа бөлімін салыстыру енгізу/шығару базалық жүйенің кенейту модулімен өндеуді тоқтату.
Енгізу/шығару базалық жүйені кенейту модулі жаңа сыртқы құрылғыларды қамтамасыз ету үшін қосымша драйверлерді қолдануға және стандартты емес сыртқы құрылғыларды қамтамасыз ету драйверлерді қолдануға мүмкіндік береді. Өндеуді тоқтату модулі негізгі жоғарғы деңгейлі DOS қызметтерін өндейді, сондықтан оны негізгі деп атайды. Командалық процессор DOS қолданушы енгізген командаларды өндейді. DOS утилиттары бұл операциялық жүйемен бірге өздігімен файлдар түрінде берілген бағдарламалар.
БАҒДАРЛАМА - ҚАБЫҚШАЛАР Қабықшалар /Оболочки/ бұл күрделі бағдарламалау жүйелерімен мысалы DOS пен жұмыс істеу кезінде жұмысты женілдету үшін құралған бағдарламалар. Олар қолайсыз командалық қолданушы интерфейсің, графикалық интерфейсің немесе «мәзір» типті интерфейсің өзгертеді. Қабықшылар қолданушыға файлдармен және көп таралған сервистық қызметтермен жұмыс істеуге қолайлы. Қазіргі дербес компьютердің көп таралған қабықшылардың бірі - Norton Commander пакет бағдарламасы.
Ол қамтамасыздандырады: Құру, көшіру, жөнелту, атын өзгерту, жою, файлдарды іздеу, сонымен қатар олардың атрибуттарың өзгерту; Каталог ағашын көрсету және адамның қабылдауына ыңғайлы енгізілген файлдар түрін сипаттау; Құру, жаңарту және архивті ашу; Мәтіндік файлдарды қарап шығу; Мәтіндік файлдарды редакторлау; Барлық DOS командаларының орындалуы; Бағдарламалардың қосылуы; Компьютер ресурстары жайлы ақпарат шығару; Каталогтар құру және жою; Компьютерлер арасында байланысты қолдау; Модем арқылы электрондық почтаны қолдау.
90-ші жылдың басында әлем бойынша графикалық қабықша атақтылық алды. Оның артықшылығы: компьютерді қолайлы қолдануы және оның графикалық интерфейсі. Norton Navigator қабықшасы бұл Windows мүмкіншілігін кенейту барысында файлдарды басқару үшін қолданылатын алымды бағдарламалар жиыны. Барлық операцияларды орындау кезінде уақытты тиімді пайдаланады: файлдарды іздеу, көшіру және орын алмастыру, каталогтарды ашу.
WINDOWS6 UNIX6 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРІ Windows NT (NT англ. New Technology) бұл жай графикалық қабықша емес, ол операциялық жүйе. Дербес компьютерлердің жаңа модельдерінің мүмкіншілдіктерін қолдананады және DOS жүйесінсіз жұмыс істей алады. Windows NT 32-разрядты ОЖ. Ол қолданушыларға көп міндетті атқаратын, көп процессорлық қолдау, құпиялық, деректерді қорғау және т.б. қамтамасыз етеді.
Windows 95 универсальды жоғарғы өнімді көп міндетті атқаратың және көп үздіксіз 32-разрядты кең таралған желілік мүмкіншілігі бар және графикалық интерфесі бар операциялық жүйе. Windows 95 жеке бағдарламалар арсындағы ақпараттармен алмасуды іске асыратың және мәтіндік, графикалық, дыбыстық және видео ақпаратттарды өндеу, мультимедиямен жұмыс жасау мүмкіндіктерін қолданушыға қамтамасыз ететін интеграцияланған орта. Windows 95-тің қолданушыинтерфейсі өте тиімді және қарапайым. Windows 3 қабықшасына қарағанда бұл операциялық жүйе компьютерде операциялық жүйе DOS-ты қажететпейді. Ол ДК немесе Pentiumге арналған. Жедел жадының көлемі 32 128 Мбайт болу қажет. Компьютерді қосқаннаң кейін және BIOS мәтіндік бағдарламаларды қолданған соң Windows 95 операциялық жүйесі автоматты түрде қатты дисктан еңгізіледі.
Windows 98 -бен Windows 95-тің айырмашылығы: Windows 98 операциялық жүйесінде Internet Explorer браузерімен біріктірілген және Web-браузер түрінде жасалған. Windows 2000 Professional әр түрлі компьютерлерде- портативтіден бастап серверліге дейін қолданылатың жаңа ғасырдың операциялық жүйесі. Интернетте коммерциялық әрекеттерді жасау үшін тиімді операциялық жүйе.
Windows CE 3.0 - операциялық жүйесі мобильды есептеуіш құрылғылар үшін қолданылатын операциялық жүйе мысалы, қалталық компьютерлер, цифрлық ақпараттық пейджерлар, мобильды телефондар, мультимедиялық және DVD құрылғылары Windows CE операциялық жүйесі ашық архитектурасы бар, көптеген құрылымдарды қолдануға мүмкіндік беретін, 32-разрядты, көп міндетті атқаратың, көп үздіксіз операциялық жүйе. Windows CE тұтас, бірақ жоғарғы өндірімді. Бұл бірлеспроцессорлардың бірнеше маркаларымен және өндірушілермен жұмыс жасайтың мобильдік жүйе.
Unix операциялық жүйесі Bell Telephone Laboratories-та құрылған. Unix өте көп қолданушылардың жұмыстарын бір мезгілде қамтамасыз ете алатын көпміндетті операциялық жүйе. Unix ОЖ ядросы биік деңгейдегі С тілінде жазылған, және ассамблерде тек қана 10процент коды ғана бар. Бұл саналған айлар ішінде ОЖ Unix басқа аппраттық платформаларға аударуға және байсалды өзгерістермен қосымшыларды оңай еңгізуге болады. UNIX бірінші көшірмелі операциялық жүйе болып аталады. Көп деген қолданып жүрген UNIX версияларында әр дайым өзгерістер еңгізіліп отырады. Бір жағынаң бұл жүйенің мүмкіншілігін артырып отырады, ал бір жағынаң қолданып жұрген версиялар арсында айырмашылықтар пайда болады.осыған байланысты жүйелердің әртүрлі қасиеттеріне стандартизация қажеттілігі туындайды
UNIX атақтылық себебі: Код жүйесі биік деңгейдегі С тілінде жазылған, өте түсінікті және тиімді. UNIX көп міндеттік көп қоланушылық жүйе. Стандарты бар. Бірінғай архитектурасы және интерфейс стандарты бар. Қарапайым, бірақ алымды модульдық қолданушы интерфейс. Бірлескен, иерархиялық файлдық жүйе қызметін көрметеді. Өте көп қосымшалар, сонымен қатар оңай
Linux операциялық жүйе Linux жүйесінің бастапқы құрылуы 1991 ж. финский студенті ЛинусТорвальдс (Linus Torvalds) бастаған. 1991 жылдың қыркүйек айында ол e-mail арқылы өзінің операциялық жүйесін бірінші қадамын таратты және оның жұмысына көніл аударған адамдарға артықшылығымен кемшілігін көрсетуге көмек сұрады. Осы уақыттан бастап көптеген программистер Linux-ті қолдай бастады. Қазіргі ауқытта Linux өте алымды жүйе, және тегін (free). Линус Торвальдс с символом Linux "пингвином" Линус Торвальдс операциялық жүйені емес, тек оның ядросын өндеді. Ал басқа компаниялар операциялық жүйесін утилиттармен және қолданбалы бағдарламалармен қамтамасыз етті. Мұның кемшілігі, біріңғайлығы және ойластырған жүйені құру процедурасының жоқтығы.
ТРАНСЛЯТОР, КОМПИЛЯТОР, ИНТЕРПРЕТТОР Транслятор (англ. translator переводчик) бұл аударма-бағдарлама.ол белгілі бір жоғарғы денгейде жазылған тілді бағдарламаға, машиналық командалардан тұратың бағдарламаны құрайды. Трансляторлар компиляторлар немесе интерпретаторлар түрінде іске асырылады. Компилятор /құрастырылған/ (англ. compiler құрушы, жинаушы) түтас бағдарламаны оқиды, оны аударады және машиналық тілде бағдарламаның аяқтау вариантың құрады, сосын ол орындалады.
Трансляторлар компиляторлар немесе интерпретаторлар түрінде іске асырылады. Компилятор /құрастырылған/ (англ. compiler құрушы, жинаушы) түтас бағдарламаны оқиды, оны аударады және машиналық тілде бағдарламаның аяқтау вариантың құрады, сосын ол орындалады.
Интерпретатор /түсіндіріп беру/ (англ. interpreter жорушы, ауысша аудармашы) аударады және бағдарламаны қатар қатарымен орындайды. Бағдарлама құрастырылған соң негізгі бағдарлама мен компилятор қажет емес.сонымен қатар интерпрекаторлармен өнделген бағдарлама машиналық тілде қайта аударылуға тиіс. Құрастырылған соң/откомпиляторная/ бағдарламалар жұмысы жылдамырақ арқарылады, бірақ түсіндіріп берілетің /Интерпретаторная/ бағдарламаларды өзгерту және дұрыстау өте оңай.
Белгілі бір тіл компиляцияға немесе интерпретацияға бағытталады. Мысалы, Паскаль тілінде негізінде құрделі есептерді шығару үшін қолданылады, сондықтан бұл тілді компиляторлар арқылы жүзеге асырады. Басқа жағынаң, Бейсик бастаушы программистар үшін құрылған тіл. Кейбір жағдайларда бір тілде компиляторларда, және интерпретаторларда қолданады.
Қолданылатын әдебиеттер тізімі: В. Э. Фигурнов «IBM PC для пользователя» Информатика негіздері -оқулығы.жапарова,алматы Экономика 2006 Ғаламтор көздері