voorgele ter vervulling van die vereistes vir die graad

Transcription

1 'rrn KIFUTIESE BESKOUING VAN DIE KONTAINI1JVlOEISTAAT AS ELEMENT VAN IFINANSieliE VERSLAGIDOlEN~INJG JOHANNES HENDRIK KIRCHNER voorgele ter vervulling van die vereistes vir die graad MAGISTER COMMERCii in die vak REKENINGKUNDE aan die OJNIVERSilTEIT VAN SVJID-AfFUKA STUDIELEIER: PROF F W JULYAN MEDESTUDIELEIER: PROF G BOOT JUNIE 1995

2 OPSOMMING Die primere doelstelling met hierdie studie was om 'n kritiese beskouing van die staat van kontantvloei-inligting (hierna genoem die staat) as element van finansiele verslagdoening te verskaf met die oog op die identifisering van moontlike leemtes, tekortkominge en nut wat die gebruikers van die staat ondervind. Die studie dui daarop dat alhoewel daar 'n aantal leemtes en tekortkominge in die huidige staat is, daar wei 'n behoefte aan die kant van die gebruiker na 'n staat van kontantvloei-inligting as deel van die finansiele state bestaan. Die waarde van sodanige staat is deurgaans in die literatuurstudie sowel as met die empiriese studie beklemtoon. Dit het ook in die studie na vore gekom dat die staat vir gebruikers van groot waarde is in die evaluering van solvensie en risiko in bepaalde ondernemings. Die gebruikswaarde van die staat maak dit dringend noodsaaklik dat daar onverwyld aandag aan die leemtes geskenk moet word. Verskeie aanbevelings vir 'n verbeterde staat van kontantvloei-inligting word dan ook in hierdie studie gemaak en dit sluit 'n moontlike model in. 'n Aantal aanbevelings rondom die praktiese aspekte van die gebruik van die staat word ook gemaak, omdat dit die potensiaal het om 'n onmisbare hulpmiddel vir die gebruiker te word.

3 ii SUMMARY The prime objective of this study was to take a critical look at the cash flow information statement (hereinafter named the statement) as an element of financial reporting. It was based on the experience of the users in view of identifying possible gaps, shortcomings and benefits. The study suggests that a definite need occurs from the users side for cash flow information as part of the financial statements. It was also evident from the study that the statement is a very important tool for the evaluation of solvency and risk. The usability of the statement necessitates that attention be given to the gaps. Several recommendations, including a possible model were made for an improvement in the statement. A number of recommendations were also made regarding practical aspects for the use of the statement, since it has the potential to be an indispensable tool for users. Titel van die proefskrif: 'N KRITIESE BESKOUING VAN DIE KONTANTVLOEISTAAT AS ELEMENT VAN FINANSieLE VERSLAGDOENING Sleutelterme: Cash flow statement; Statement of cash flow information; Cash; Cash flow; Funds; Cash payments and receipts statement; Money flow statement; Cash change funds; Cash flow reporting; Flow of cash; Statement of cash receipts and disbursements; Statement of financial position; Cash and cash equivalents

4 iii IOlAI\!IKBIETUBGiiNGS Ek wil graag my opregte dank en waardering aan 'n aantal persona uitspreek vir hulle bystand, bemoediging en ondersteuning in die voltooiing van hierdie studie. In die besonder wil ek my dank uitspreek aan: 1 My Skepper, vir die wonderbaarlike wyse waarop Hy my genees en versterk het en my in staat gestel het om hierdie studie te voltooi. 2 My studieleier, Prof FW Julyan, en mede-studieleier, Prof G Boot, vir hulle baie bekwame en geduldige Ieiding en vir die wyse waarop hulle my bygestaan, bemoedig en gei'nspireer het om my studies te voltooi. 'n Spesiale woord van dank ook aan Prof Julyan vir sy hulp in die verkryging van finansiele bystand vir hierdie projek. 3 Die Openbare Rekenmeesters- en Ouditeursraad vir die finansiele hulp aan my verleen met my navorsing. 4 Die Suid-Afrikaanse lnstituut van Geoktrooieerde Rekenmeesters vir die beskikbaarstelling van korrespondensie en artikels vir my navorsing. 5 Unisa, vir die finansiele bystand aan my verleen met my studies. 6 Die Buro vir Marknavorsing aan die Universiteit van Suid-Afrika vir die bystand en advies aan my verleen in die uitvoer van die markondersoek. Hier wil ek in die besonder die naam van Mev Ria van Heiden noem.

5 iv 7 My vakreferent, Mev Etricia de Villiers, van Unisa se biblioteek wat my bygestaan het met die verkryging van literatuurbronne. 8 My vrou, Ina-Marie, vir haar motivering en bystand met my studies en aan my seuns Koo en Len. Hulle geduld en opofferings sal my altyd bybly.

6 HOOFSTl\JJIK 1 Bladsy inleidiing Agtergrond tot die studie Probleemstelling Die belangrikheid en doel van die studie Die terrain van die studie Navorsingsmetodologie Die program van die studie Woordomskrywings Bronnelys llioofstu..uk lnleiding 2.2 Die historiese ontwikkeling van die staat van kontantvloei-inligting Die oorsprong van die staat Rekeningkundige problema rondom die meting van wins Die bron en aanwending van fondsestaat in die VSA Ontwikkeling van die staat van verandering in finansiele posisie Die bron en aanwending van fondsestaat in Suid-Afrika Teenkanting teen die openbaarmaking van kontantvloei Redes vir die beweging na die openbaarmaking van kontantvloei 2.3 Moderne ontwikkelings van die staat van kontantvloei-inligting Die behoefte aan die ontwikkeling van 'n staat van kontantvloei-inligting Die ontwikkeling van die moderne staat van kontantvloei-inligting

7 vi Bladsy Hoofstuk 2 (vervolg) Maatstawwe by die ontwikkeling van die staat van kontantvloei-inligting Die bruikbaarheid van bedryfskapitaal as 'n begrip van fondse Die begrip kontant Die doel en funksies van die staat van kontantvloei-inligting Die staat van kontantvloei-inligting as verslag Standpunt AE Die rol van kontantvloei-inligting in finansiele verslagdoening Die verandering in die verslagdoeningsomgewing Die nut van kontantvloei-inligting Verhoudings in die evaluering van prestasies Kontantvloei-inligting en die bepaling van finansiele risiko's Die behoefte aan en doel van 'n staat van betalings en ontvangste Aedes waarom die behoefte aan kontantvloei-inligting ontstaan het Vereistes wat gestel word aan die staat van kontantvloei-inligting Die insluiting van nie-kontanttransaksies in die staat van kontantvloei-inligting Aedes hoekom die staat van kontantvloei-inligting die bron en aanwending van fondsestaat vervang Gebruikaanwendings van die staat van kontantvloei-inligting 2.6 Samevatting Bronnelys HOOFSTUK3 VEREISTES WMRMN '1111 STAAT VAN KONTANTVlOIE!-iNUJGTIINIG li\ltioet VOILIOOEN 3.1 lnleiding Die statutere openbaarmakingsvereiste van die staat van kontantvloei-inligting 56

8 vii Bladsy Hoofstuk 3 (vervolg) Minimum vereistes waaraan die staat van kontantvloei-inligting moet voldoen Die rol van die staat van kontantvloei-inligting in die konsepsuele raamwerk Die doel met 'n staat van kontantvloei-inligting as deel van die finansiele state Kwalitatiewe eienskappe Elemente Voorwaardes vir erkenning van die elemente Die openbaarmakingsvereistes volgens Standpunt RE Die doel van die staat van kontantvloei-inligting Die elemente van kontantvloei Buitengewone items Openbaarmaking Voldoening van die staat van kontantvloei-inligting aan vereistes wat gestel word Voldoening aan die statutere vereistes Voldoening aan die konsepsuele raamwerk Voldoening aan die minimum openbaarmakingsvereistes volgens Standpunt RE Voldoening aan die behoefte van gebruikers Samevatting 75 HOOFSTUIK 4 Bronnelys lnleiding Metode van dataversameling 80

9 viii Bladsy Hoofstuk 4 (vervolg) ldentifisering van die teikengroepe 4.3 Ontwikkeling van die vraelys Afdeling A: Algemene gebruikaanwendings van die staat Afdeling B: Kontant teruggehou uit bedryfsaktiwiteite Afdeling C: Kontant aangewend in beleggingsaktiwiteite Afdeling D: Kontantgevolge van finansieringsaktiwiteite Afdeling E: Algemene indrukke van die huidige staat van kontantvloei-inligting Afdeling F: Slegs vir geoktrooieerde rekenmeesters Afdeling G: Enige voorstelle of kommentaar 4.4 Vraelys 4.5 Hantering van mondelinge onderhoude 4.6 Navorsingsreaksie 4.7 Beperkings wat ondervind is 4.8 Ontledingsmetodologie 4.9 Samevatting Bronnelys IHIOOFS1lJl~ 5 ONlTlED~N~ EN VIEIRTOlKING VAN NAVOIRS!NGSRIESUlTATrE 5.1 lnleiding Agtergrond Navorsingsresultate Afdeling A: Algemene gebruik.aanwendings van die staat van kontantvloeiinligting 96

10 ix Bladsy Hoofstuk 5 (vervolg) Afdeling B: Kontant teruggehou uit bedryfsaktiwiteite Afdeling C: Kontant aangewend in beleggingsaktiwiteite Afdeling D: Kontantgevolge van finansieringsaktiwiteite Afdeling E: Algemeen Afdeling F: Slegs geoktrooieerde rekenmeesters Afdeling G: Enige voorstelle of kommentaar Tersaaklike menings wat uit die vraelyste geblyk het Ondernemingsvorme Waarde van kontantvloei-inligting Algemene benutting van die staat van kontantvloei-inligting lntegrasie van literatuurstudie en empiriese studie Afdeling A: Algemene gebruikaanwendings van die staat van kontantvloeiinligting Afdeling 8: Kontant teruggehou uit bedryfsaktiwiteite Afdeling C: Kontant aangewend in beleggingsaktiwiteite Afdeling D: Kontantgevolge van finansieringsaktiwiteite Afdeling E: Algemeen Afdeling F: Slegs geoktrooieerde rekenmeesters Afdeling G: Enige voorstelle of kommentaar Gevolgtrekking 129 HOOFST!UJK 6 Bronnelys 131 GEVOLGTREKKINGS EN MNBEVEUNGS 6.1 lnleiding 132

11 X Bladsy Hoofstuk 6 (vervolg) 6.2 Beoordeling van die staat van kontantvloei-inligting Leemtes in die staat van kontantvloei-inligting Waarde van die staat van kontantvloei-inligting 6.3 Gevolgtrekkings 6.4 Aanbevelings Aanbevelings rakende die verbetering van die staat van kontantvloei-inligting Aanbevelings rakende praktiese aspekte rondom die staat van kontantvloei-inligting 6.5 Slotwoord Bibliografie IByiae A B c foguli'e Dekkingsbrief van Prof JH Martins en vraelys Covering letter from Prof JH Martins and questionnaire Reaksie van respondents op die vraelyste AFDELING A: Reaksie op die vrae in afdeling A van die vraelys AFDELING B: Reaksie op die vrae in afdeling B van die vraelys AFDELING C: Reaksie op die vrae in afdeling C van die vraelys AFDELING D: Reaksie op die vrae in afdeling D van die vraelys AFDELING E: Reaksie op die vrae in afdeling E van die vraelys AFDELING F: Reaksie op die vrae in afdeling F van die vraelys Verandering in kontantposisie vs verandering in bedryfskapitaal 2.2 Kontantvloei teenoor bedryfskapitaalvloei 24 33

12 xi Bladsy Tabe~ie ''> 2.1 Verskille in die definisies van kontant en kontantekwivalente Klassifikasie van die in- en uitvloei van kontant Formaat van die staat van kontantvloei-inligting Besonderhede van versendings van vraelyste Responsiekoers op vraelys Groepering van respondente Reaksie uit afdeling G 120 Voorbee!cdl 6.1 lllustrasie Beperk 143

13 HOOFSTUIK ~ ~NLEIDINIG 1.1 AGTERGROND TOT!DIE STUDIE 'n Onderneming is verplig om sy bedrywighede met inagneming van die beskikbaarheid van kontant te beplan. Dit het tot gevolg dat kontant as 'n noodsaaklike element vir die voortbestaan en die uitbreiding van 'n onderneming beskou word. Die in-en-uitvloei van kontant is waarskynlik die mees fundamentele aktiwiteit in enige ondernaming waarop rekeningkundige maatstawwe gegrond is en waarop beleggers en krediteure veronderstel is om hulle besluite te baseer. Die voorsitter van die 'Accounting Standards Board', David Tweedle, beklemtoon die belangrikheid van kontant met sy opmerking dat kontant die lewensbloed van 'n onderneming is. lndien dit deurlopend verminder, sal die besigheid doodgaan. Dit is moeilik om die kontantsaldo van 'n onderneming te manipuleer. (Motyl 1991: 1.) Gesprekke wat met kollegas en met geoktrooieerde rekenmeesters oor die staat van kontantvloei-inligting gevoer is (hierna genoem die staat), sowel as korrespondensie gerig aan die Suid-Afrikaanse lnstituut van Geoktrooieerde Rekenmeesters, het aangedui dat die huidige staat van kontantvloei-inligting soos vervat in Standpunt RE 118, nie algemeen deur die rekenmeestersprofessie aanvaar word nie. Die behoefte aan 'n staat van kontantvloei-inligting word wei deurgaans deeglik besef. 'n Studie wat Kidder, Peabody & Co.'s in 1980 uitgevoer het op 20 van die 30 maatskappye wat die Dow Jones lndustriele Gemiddelde vorm, het getoon dat meer as

14 2 twee derdes van die ondernemings wat ondersoek is, na die inagneming van renteen dividendbetalings, kontantdreineerders was. Bogenoemde aspekte het die dringendheid van 'n staat van kontantvloei-inligting beklemtoon. Die besef dat daar ook moontlike leemtes in die staat mag voorkom, wat die weerstand teen die huidige staat tot gevolg het, het gelei tot hierdie navorsing oor die staat van kontantvloei-inligting as element van finansiele verslagdoening. i.2 PROBlEEMSTElUNIG Een van die grootste problema waarmee gebruikers van die huidige staat en die bylaag daartoe te doen kry, is die skynbare onverstaanbaarheid en onbetroubaarheid daarvan. Die oorsaak hiervan kan die gevolg wees van verwarrende terminologie wat gebruik word, verwarrende elemente wat in die staat mag voorkom, die klassifikasie en die groepering van elemente, die uiteensetting en die formaat. Die vraag het ontstaan of daar werklike leemtes en tekortkominge in die huidige staat van kontantvloei-inligting bestaan en indien wei, wat die leemtes en tekortkominge is en hoe dit reggestel kan word? Om hierdie vrae bevredigend te beantwoord is die volgende belangrike aspekte in hierdie studie aangespreek: (1) Het die staat 'n regverdige bestaansreg? (2) Wat is die rede vir die skynbare onaanvaarbaarheid aldan nie van die huidige

15 3 staat, soos uitgespreek deur 'n deel van die rekenmeestersprofessie, beleggingsontleders en kredietbestuurders? (3) Wat is die omvang van hierdie skynbare onaanvaarbaarheid/aanvaarbaarheid? (4} Kan 'n meer aanvaarbare model van die staat ontwikkel word? (5) Wat kan gedoen word om die staat meer aanvaarbaar vir die opstellers en die gebruikers daarvan te maak? 1.3 DIIE IBElANGR!KHEiiOl EN DOIEl VAN DIIE STUDIIE Die primere doelstelling met die studie is om 'n kritiese beskouing oor die staat van kontantvloei-inligting, soos vervat in Standpunt RE 118, te lewer. 'n Verdere oogmerk is die identifisering van moontlike leemtes en waardes wat daarin mag voorkom. Die a noodsaaklikheid daarvan blyk duidelik uit die geval van W T Grant, wat hieronder bespreek word, sowel as talle ander soortgelyke gevalle. W T Grant se insolvensie in die Verenigde State van Amerika, is 'n gebeurtenis wat die finansiele wereld geskok het, en die weerstand teen die huidige staat, soos blyk uit korrespondensie wat ontvang is, beklemtoon die belangrikheid van 'n studie oor hierdie staat. By nabetragting het 'n ontleding van Grant se kontantvloei getoon dat 'n te groot deel van sy fondse in debiteure en in voorraad vasgele was en dat die kontantvloei vir sewe uit die tien jare wat ondersoek is, 'n netto uitvloei getoon het. Daarteenoor het die fondsestaat 'n positiewe vloei vir nege van die tien jaar getoon. Dit het dan ook gelei het tot die bankrotskap van hierdie reuse onderneming.

16 4 Beleggers het 'n vinger gewys na die rekeningkundige verslae en na die rekenmeestersprofessie. Daar is gevra hoekom die insolvensie nie voorsien kon word nie. Grant se mislukking en die finansiele state se onvermoe om rooi ligte betyds te laat flikker behoort as aanwyser te dien dat daar 'n belangrike verskil tussen kontantvloei en bedryfskapitaalvloei is. (Clark 1983:26-29.) Hierdie stu die is ontwerp om te poog om moontlike leemtes en die tekortkominge wat die gebruikers sowel as die opstellers van die huidige staat mag ondervind te identifiseer: Dit spreek vanself dat dit ook nodig is om die waarde daarvan vir gebruikers van die staat te bepaal sodat objektiewe kritiek gelewer kan word. 1.4 DiiE TERRE!N VAN DIE STUDIIE Met die navorsing word daar van 'n literatuurstudie sowel as 'n empiriese studie gebruik gemaak om problema te identifiseer. Geoktrooieerde rekenmeesters, kredietbestuurders van finansiele instellings gemoeid met dietoestaan van krediet aan ondernemings, en beleggingsontleders gemoeid met die evaluering van ondernemings en die bepaling van risiko is vir die doeleindes van die empiriese studie as teikengroep ge'identifiseer. 1.5 NAVORSiNGSMETODOLOGiE Om die navorsing te doen is daar hoofsaaklik van twee navorsingsmetodes gebruik gemaak, naamlik, 'n literatuurstudie en 'n empiriese studie waar daar gebruik gemaak is van vraelyste wat uitgestuur is.

17 5 Die literatuurstudie handel hoofsaaklik oor die grondliggende beginsels wat as basis vir die staat gebruik word. Bo en behalwe professionele en statutere voorskrifte, word daar ook gelet op die behoeftes van die gebruikers van hierdie state. Om die literatuurstudie bevredigend te kon uitvoer is die volgende in oenskou geneem: (i) 'n Oorsig van bestaande en afgehandelde navorsing oor die staat met spesifieke verwysing na die samestelling van die staat en die waarde daarvan in besluitneming en vooruitskattings. (ii) Bylae 4, van die Maatskappywet No.61, van 1973, soos gewysig op 23 Oktober (iii) Standpunt RE 118 en die bylaag tot die Standpunt van die Suid-Afrikaanse lnstituut van Geoktrooieerde Rekenmeesters. (iv) Die rol wat die staat van kontantvloei-inligting vervul in die konsepsuele raamwerk, Standpunt RE 000. (v) Die aanwending van state van kontantvloei-inligting in vennootskappe en eenmansake. (vi) Die gebruik van state van kontantvloei-inligting deur kleiner ondernemings. Die empiriese studie is praktykgerig. Bo en behalwe die bevestiging van bevindings wat uit die literatuurstudie verkry is, is daar ook met hierdie studie gepoog om ander problema te identifiseer wat die opstellers en die gebruikers van state van kontant-

18 6 vloei-inligting mag ondervind en om die behoeftes van die gebruikers en die opstellers van sodanige state te bepaal. Om dit te kon vermag is daar ook onder andere aandag verleen aan aspekte soos: (i) Hoe kontantvloei-inligting, soos vervat in die staat, aangewend word in: ontleding en vertolking van finansiele state; evaluering van 'n onderneming se finansiele buigsaamheid, terugbetalingsvermoe, vermoe om dividende te betaal en risikobepaling; begrotings met die klem op kontantbegroting; vooruitskattings en besluitneming. (ii) 'n Studie oor die gebruikmaking van kontantvloei-inligting soos vervat in die staat deur: die rekenmeestersprofessie; Kredietbestuurders van finansiele instellings gemoeid met besluitneming oor die toestaan van finansiele hulp aan ondernemings; Beleggingsontleders wat evaluering van ondernemings en die bepaling van risiko's meet doen.

19 7 1.6 DIIE PROGRAM VAN DIE STUIDIIE Hierdie studie bestaan uit ses hoofstukke wat soos volg ingedeel is: Hloofstulk i: in~eoding In hierdie hoofstuk word die agtergrond tot die studie gaskets. Die probleemstelling, die belangrikheid en doel van die studie, die terrain van die studie, die navorsingsmetodologie en die program van die studie word ook gegee. In die aanloop tot hierdie hoofstuk word die historiese ontwikkeling van die staat van kontantvloei-inligting bespreek. Daarna volg 'n bespreking van die moderne ontwikkelings van die staat van kontantvloei-inligting, die rol van kontantvloei-inligting in finansiele verslagdoening en die behoefte aan en doel van 'n staat van betalings en ontvangste. Hoofstuk 3: Vereisftes waaraan '1n1 staat van konta11111tv~oeo-inlig1l:ing moelt voidoen Die huidige staat word gemeet aan die statutere openbaarmakingsvereistes van die owerheid, terwyl die rol daarvan in die konsepsuele raamwerk, die openbaarmakingsvereistes volgens Standpunt RE 118 en die voldoening aan bogenoemde vereistes, ook in hierdie hoofstuk bespreek word.

20 8 IHioofstullt 4: Benadlerill'ilg tot ll'ilsi\foii'singsoll'iltwerp ell'il ameftodlo~ogie Die benadering tot die navorsingsontwerp en -metodologie word in hierdie hoofstuk bespreek met spesiale verwysing na die metode van dataversameling, die ontwikkeling van die vraelys, die hantering van mondelinge onderhoude, navorsingsreaksie, beperkings wat ondervind is en die ontledingsmetodologie. In hierdie hoofstuk word die verskillende vrae ontleed. Die inligting wat verkry is, word vertolk en daar vind 'n integrasie van die literatuurstudie en die empiriese studie plaas. Die waarde van die staat by verskeie ondernemingsvorme en tipe ondernemings word onder andere hier onder die loep geneem terwyl spesiale aandag verleen word aan die grootte van die onderskeie ondernemings wat onder bespreking is. Hoofstuk 6: Gevoigtrekkings en a4!11!1lbeve~ings Die voorafgaande hoofstukke word in hierdie hoofstuk opgesom. Hier word ook 'n beoordeling van die huidige staat gegee alvorens gevolgtrekkings en aanbevelings gemaak word. Die aanbevelings bevat ook 'n model van 'n moontlike aangepaste staat van kontantvloei-inligting. 1.7 WOORDOMSKRVWiNGS Beduyfsaktiwiteite sluit aile transaksies en gebeure in wat nie beleggings en finansieringsaktiwiteite uitmaak nie. Kontantvloei van bedryfsaktiwiteite is gewoonlik die kontantgevolg van

21 9 transaksies en ander gebeure wat deel uitmaak van die bepaling van inkomste. Beleggingsaktiwiteite is daardie aktiwiteite wat betrekking het op die verkryging en verkoop van vaste bates en beleggings, met inbegrip van voorskotte wat nie binne die omskrywing van kontant val nie. Betroubaarheidl beteken dat inligting betroubaar meet wees, vry van wesenlike foute en onewewigtigheid en dat gebruikers daarop meet kan staatmaak. Bultengewone Items bestaan uit enige wesenlike inkomste- en uitgawe- items wat voortspruit uit gebeure waarvan die aard nie kenmerkend van die gewone bedryfsaktiwiteite van die onderneming is nie. Finansieringsaktiwlielte is daardie aktiwiteite wat lei tot veranderings in die omvang en samestelling van die skuld en kapitaalfundering, bestaande uit laste en ekwiteit van die verslagdoenende entiteit. inkomste is die brute invloei van kontant, ontvangbare bedrae of ander teenprestasies wat in die gang van 'n ondememing se gewone bedrywighede uit die verkoop van goedere, uit die lewering van dienste en uit die gebruik deur andere van die onderneming se middele voortspruit. KoD11tanft, vir die doel van standpunt RE 118, is kontant in die bank en voorhande. Kwalltatiewe eienskappe is die kenmerke wat die inligting in finansiele state vir gebruikers nuttig maak. Verstaanbaarheidl, 'n noodsaaklike eienskap van inligting wat deur finansiele state verskaf word, is dat dit geredelik verstaanbaar vir gebruikers meet wees. Voorraadl is tasbare goedere wat gehou word ter verkoop in die gewone loop van sake, wat in die produksieproses is met die cog op verkoop, of wat tydens die produksie van verkoopbare goedere of dienste verbruik gaan word. Wese lbo vorm beteken dat inligting 'n getroue weergawe meet wees van transaksies en ander gebeurtenisse wat dit voorgee om te verteenwoordig en dit is noodsaaklik dat dit in ooreenstemming met die wese en ekonomiese werklikheid verantwoord en aangebied word. Wesen!ik beteken enigiets betekenisvol met betrekking tot die omstandighede.

22 10 BRONNI!El YS: Tydskrifte en all1ikeis Clark, R.S Statement of changes: in need of a change? CA magazine, (February). Motyl, C Tough ASB standard will reveal true cash position. Accountancy Age,(26 September). Standlpll.lln~e Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Standpunte. Die Suid-Afrikaanse lnstituut van Geoktrooieerde Rekenmeesters. Goedgekeur vir uitreiking deur die Rekeningkundige Praktykeraad.

23 11 HOOIFSla.JJIK ~NlEiDINIG Die bewuswording van kontantvloeiprobleme, die klem wat daar op verdiensteopbrengs en op bedryfskapitaalvloei gele word en die rol wat hoe inflasie- en rentekoerse speel word onder andere in hierdie hoofstuk onder die loep geneem. Gedurende die 1840's het ondernemings en beleggers reeds deeglik bewus geword van werklike kontantvloei problema, toe die spoorwee in die Verenigde State van Amerika (VSA) van die eerste industriele ondernemings was wat 'n hele reeks batewaarderingsprobleme ondervind het. Ten einde groter kapitale investering te trek was hulle verplig om groot bedrae aan dividends uit kapitaal te betaal. Dit was tot die voordeel van korttermyn spekulante, maar ten koste van langtermyn beleggers. Voldoende voorsiening is nie vir die vervanging van bates gemaak nie en sekere spoorlynprojekte het groot bedrae uit kunsmatige winste gedurende hul beginjare aan dividends betaal met die hoop dat toekomstige inkomste voldoende sou kon voorsien om bates te vervang. (Chatfield 1977:94-95.) Dikwels word ondernemings beroof van 'n gesonde kapitaalstruktuur, net om aandeelpryse hoog te hou. 'n Verwaarlosing van aanleg en toerusting vind plaas en hoe dividends word betaal met kontant wat inderwaarheid nie beskikbaar vir dividends is nie. Nodeloos om te se dat dit noodwendig daartoe lei dat beleggers groot bedrae geld verloor.

24 12 Verreikende ekonomiese besluite word al vir dekades lank geneem op die basis van die sogenaamde towerbedrag- verdienste. Te veel klem word dikwels op die waarde van die woord verdienste gele. Beleggers koop en verkoop aandele afhangende daarvan of die maatskappy se verdienste-opbrengs in 'n stygende of 'n dalende fase is. Bestuurders besluit watter bel egging om te maak afhangende van wat die opbrengs van die projek gaan wees. Dit is net hier waar 'n groot fout begaan word. Verdienste-opbrengs het bykans waardeloos geword in terme van sy vermoe om aan te dui wat werklik in 'n ondernaming aangaan. Die geval Prime Motor Inns, dien hier as voorbeeld. Tot onlangs was dit die wereld se tweede grootste groep in die hotelbedryf. In die jaar 1989 het Prime Motor Inns 'n gesonde netto inkomste van $77 miljoen getoon - 18 persent van sy omset - bykans 'n groei van 15 persent op die vorige jaar. In September 1990 is Prime Motor Inns insolvent verklaar. (Horngren & Harrison 1992:807.) Wat het gebeur? Kon hierdie bankrotskap voorsien word? Prime Motor Inns se probleem was dat die invloei van sy kontant nie voldoende was nie. Volgens die bankkonsultante, Financial Proformas, Inc., het Prime Motor Inns in 1989 'n ll'iletto lkoll'illl:antuitvioei van $15 miljoen gehad, {ten spyte van 'n netto inkomste van $77 miljoan vir die jaar) in vergelyking met 'n 1111etto lkon1tg!nil:imfioeo van $58 miljoen die vorige jaar. (Horngren & Harrison 1992:807.) Clark (1983:26-29) verwys na die geval van W T Grant se insolvensie in Kanada. Beleggers was geskok toe die groot reus bankrot verklaar word. Een van die geskokte beleggers wou weet wat van die waarheid geword het uit al die feite en syfers wat uit Grant se rekeningkundige verslae verkry is. Hoekom kon die insol-

25 13 vensie nie voorsien word nie? Ontleders het 'n beskuldigende vinger gewys na die bed ryfskapitaal-gebaseerde fondsestaat. Grant se bed ryfskapitaal u it bed ryfsaktiwiteite was al die tyd positief en redelik stabiel. Nogtans het Grant 'n groot likiditeitsprobleem ondervind. Sy mislukking moet dien as 'n aanwyser dat daar 'n belangrike verskil is tussen kontantvloei en bedryfskapitaalvloei. Die meting van invloei- en uitvloeibronne is 'n kritieke deel van die rekeningkundige proses. Die inkomstestaat, wat die resultate van bedryfsaktiwiteite periodiek opsom, is een van die belangrike vloeistate. Die fondsevloeistaat is 'n ander fundamentele vloeistaat en beskryf die invloei en uitvloei van individuele bates soos kontant, of die van 'n groep hulpbronne, bv. bedryfskapitaal. (Gibson, Klammer & Reed, 1986: 20.) Nie een van hierdie state kon daarin slaag om die rooiligte rondom die gevalle Prime Motor Inns of WT Grant betyds te laat flikker nie. lndien die staat van kontantvloei-inligting aangewend was, sou dit kon aantoon of beide Prime en Grant nie voldoende kontant genereer nie. Likiditeitsprobleme sou tydig voorsien kon word. Cassino (1987:19) vat dit soos volg saam in die volgende aanhaling: Neither an analysis of the income statement nor the balance sheet may signal an impending problem, but that an analysis of the Statement of Change in Financial Position, in conjunction with traditional analytical tools, will generally indicate whether short run cash problems are likely to occur. In die lig van die hoe inflasiekoers gekoppel met wereldwye rekordrentekoerse en die bankrotskapstempo in die VSA van agt maatskappye per uur, betwyfel Cassino (1987: 19) die relevantheid van die tradisionele verhoudingsontledings vir die finansier wat poog om sy belegging te beskerm.

26 14 Die in-en-uitvloei van kontant is die mees fundamentele gebeurtenis in 'n onderneming waarop rekeningkundige maatstawwe gegrond is en waarop beleggers en krediteure veronderstel is om hul besluite te baseer. Kontant verkry sy betekenis omdat dit algemene koopkrag verteenwoordig in 'n veranderde ekonomie wat geredelik aan enige individu of organisasie oorgedra kan word, om aan die spesifieke behoeftes aan goedere en dienste van die onderneming te voorsien. (Hendriksen 1982:236.) Daar is reeds in die vorige hoofstuk verwys na die opmerking van die voorsitter van die 'Accounting Standards Board' (ASB), David Tweedle, toe hy sy mening oor die balangrikheid van kontant in die onderneming uitgespreek het. Hierdie en vele ander probleme wat ontstaan het, het aanleiding gegee tot die ontwikkeling van die staat van kontantvloei-inligting (hierna die staat genoem). 2.2 folie G-IIISTORIESE ONTWIKKEliNIG VAN DIE STAAT VAINJ IKONTAINJTVlOE~a inligt!ng 2.2.1!Die oorsprrongj vall1l die staaft By die historiese ontwikkeling van die staat sal daar vervolgens aandag gegee word aan die oorsprong van die staat wat uiteraard gevind word in die ontwikkeling van die fondsevloeistate. Ook in laasgenoemde geval is probleme ondervind random die meting van wins. Oorspronlik was daar teenkanting teen die openbaarmaking van kontantvloei, maar vrae wat nie uit die fondsevloeistate beantwoord kon word nie en talle ander argumente, het gelei tot die moderne

27 15 ontwikkeling van die staat. Die oorsprong van die staat is vervat in state wat reeds dekades gelede deur maatskappye voorberei is. Dit het 'n lys bevat van die bron en aanwending van fondse wat deur die maatskappye gebruik is. Hierdie state het oorspronklik bestaan uit lyste met die onderskeie vermeerderings en verminderings van die maatskappye se balansstaatitems. Die 'Accounting Research Study 2', getiteld, 'Cash Flow, Analysis and the Funds Statement' wat reeds in 1961 gepubliseer is, het aanbeveel dat 'n fondsestaat deel moet uitmaak van die verpligte finansiele state. (Block & Kintzele 1990:46.) Rekeningkundige probleme 1rondom dine meting van wins Baie van die rekeningkundige problema wat verbind word met die meting van wins het ontstaan as gevolg van die behoefte om periodieke verslae oor die vordering van 'n onderneming te lewer. Die toedeling van wins oor die lewensduur van 'n onderneming in spesifieke periodes is die bron van aansienlike problema. Dit het tot gevolg dat sowel inkomste as uitgawes in spesifieke periodes ingedeel moet word. Wanneer byvoorbeeld na die problema rondom waardevermindering gekyk word, moet in gedagte gehou word dat die definisie van wins wat daaruit ontstaan het nie die enigste moontlike definisie is nie. 'n Stelsel van kontantvloei-rekeningkunde, waar wins eenvoudig gesien is as die netto kontantvloei, is waarskynlik 'n groter oudheid as wat nou gebruik word. Die gebruik van die stelsel van kontantvloeirekeningkunde le nie eksklusief in sy oudheid nie - meer onlangse skrywers het kragtige en sterk oortuigende argumente gelewer vir die aanneming van

28 16 kontantvloei-rekeningkunde as 'n alternatief in die toedelingstelsel. (Harvey & Keer 1978:62-63.) Die brrod1l e01l aa01lwendid1lg V21D1l fondsestaai in die VSA Die 'Accounting Principles Board' (APB) het in 1963, met die uitreiking van APB 3, aanbeveel dat die staat se naam verander word na: " 'n Staat van Bron en Aanwending van Fondse", in 'n poging om eenvormige standaarde vir die aanbieding van inligting daar te stel. Hierdie tradisionele staat van die bron en aanwending van fondse, met geen duidelikheid oor die term "fondse" nie, kon nie in sy doel slaag nie en het gelei tot die ontwikkeling van die Staat van Verandering in Finansiele Posisie Ontwikke!ing vad1l die staat van verandering in finansieie IJ'IOSisie In 1971 is APB 19 uitgereik wat vereis het dat 'n Staat van Verandering in Finansiele Posisie (SVFP) deel moet vorm van die verpligte finansiele state. Hierdie staat het hoofsaaklik die verandering in bedryfskapitaal, eerder as die verandering in die kontantposisie aangedui Die bron en 21anwending van fondsest21at in Suid~Afrrieta Vanaf 1973 is die bron en aanwending van fondse, ingevolge paragraaf 44 van die Vierde Bylae van die Maatskappywet, 'n verpligte komponent van die finansiele jaarstate van maatskappye.

29 2.2.6 Teenlk:antong teen die openbaarmalk:ing van lk:ontaun!moeu 17 Op 15 Maart 1973 het die 'Securities and Exchange Commision' {SEC) die aanbieding van kontantvloei-data, netto inkomste na regstellings vir nie-kontantvloei items, in die verhalende vorm in jaarverslae en prospektusse teengestaan. (Accounting Series Release No. 142). Dit het die installing van 'n verbod teen sekere openbaarmakingsreels, soos die oor die openbaarmaking van kontantvloei-inligting, meegebring. Die siening van die Kommissie, dat netto inkomste die primere maatstaf van ekonomiese prestasie moet wees en dat enige alternatiewe maatstawwe beleggers sal verwar en mislei, is hierdeur weerspieel. Hierdie mening het egter nie die aanbieding van "fondse gegenereer deur bedryfsaktiwiteite" in die volledige raamwerk van 'n staat van verandering in die finansiele posisie, uitgesluit nie. Dit was na die mening van die kommissie nuttig en nie misleidend nie. (Jensen, Coffman & Burns 1980:594). Tot onlangs nog, het die meeste state van verandering in finansiele posisie verandering in bedryfskapitaal gemeet eerder as verandering in die kontantposisie. Die rasionaal vir die gebruik van bedryfskapitaal was dat dit 'n samevoeging van kwasikontant of fondse verteenwoordig wat effektief bestuur is sodat die onderneming in staat is om sy verpligtinge nate kom. Die doel van die SVFP was om antwoorde op die volgende vrae te kry: Generreer gewone bedryfsaktiwiteite voldoende kontant om die deurlopende betaling van dividende te verseker? Moet die ondlerneming kontant leen om die aankope van nuwe aanlegte te

30 18 finansier, of is dit in staat om voldoende kontant te genereer uit bedryfsaktiwiteite? Wordl die OII'Bdlememing meer of minder solvent? IHioe ll<an 'n winsgewendle ondlerneming met voldoende bedryfskapitaal, problame ondervind om sy verpligtinge nate kom en daarby ook in 'n swak likiditeitsposisie wees? Redes VBii' die beweglng na die openbaarmaking vall'!l konltaii'btv~oen Dit was veral vrae soos die laaste vraag hierbo wat gelei het tot onlangse veranderinge om weg te beweeg van 'n bedryfskapitaal gefundeerde na 'n kontant gefundeerde SVFP. Baie ondernemings was in staat om hul bedryfskapitaal te verhoog, maar dit is niksseggend tensy hulle in staat is om dit in kontant te omskep soos wat dit benodig word. Dit is maklik om oor 'n aansienlike voorraad te beskik, maar om voorraad betyds in kontant te omskep, soos die behoefte daarna ontstaan, kan 'n wesenlike probleem wees. lnflasie, verhoogde rentekoerse en ekonomiese resessie het bygedra tot vinnig stygende koste. 'n Verhoging in die bel egging in bedryfskapitaal en die hoer vervangingswaarde van vaste bates het op hul beurt weer druk geplaas op die vloei van kontant in die onderneming. Om hierdie verhoogde kontantverpligtinge te kan nakom of om te bepaal of dit nagekom kan word, word bestuurders, beleggers en die gebruikers van finansiele state genoodsaak om gebruik te maak van inligting rakende die vloei van kontant.

31 19 Volgens Devonport (1988a:45) is dit moeilik om 'n eenvormige antwoord te kry op die vraag om te bepaal aan watter doel die staat van verandering van finansiele posisie in terme van bedryfskapitaal beantwoord. Devenport maak die bewering dat die meeste groot maatskappye die staat as belangrik ag, maar ll'llie 'n duidelike definisie kan gee van wat die doel van die staat is nie. Sommige ontleders sien voordele in die staat, waarskynlik omdat hulle dit sien as 'n aanwyser van solvensie en die rigting waarin die onderneming beweeg. Die SVFP toon aan die individue wat van die wins geword het, byvoorbeeld, of daar min of geen kontant beskikbaar was na 'n winsgewende tydperk nie. Dit toon baie min bykomende inligting wat nie reeds beskikbaar is uit die balansstaat en die inkomstestaat nie. Die bed rag vir bedryfskapitaal; fondse verkry van bronne buite die onderneming en beleggings gemaak deur die onderneming is beskikbaar in die balansstaat. In 'n laboratoriumeksperiment is leningsbeamptes van kontantvloeistate en fondsevloeistate voorsien om wanbetalings op lenings te voorspel. Die verskil in die resultate wat behaal is, is bepaal. Uit hierdie resultate kon die gevolgtrekking gemaak word dat daar 'n betekenisvolle hoe korrelasie van oordeelsakkuraatheid teenwoordig was waar kontantvloeistate voorsien was. Dieselfde hoe korrelasie van akkuraatheid was nie teenwoordig waar fondsestate voorsien was nie. (Currie 1987:62.) Bostaande redes het 'n bydrae gelewer tot die ontwikkeling van die moderne kontantvloeistaat. Ander argumente wat ook 'n moontlike bydrae kon lewer met die ontwikkeling van die moderne kontantvloeistaat is onder andere: Kontantvloeidata voorsien effektiewe inligting vir die ontleding van beleggingsrisiko.

32 20 * Kontantvloeistate is noodsaaklik in die evaluering van solvensie. * Gepubliseerde state slaag nie daarin om vroegtydig te waarsku dat 'n ondernaming nie die mas sal kan opkom nie. * Dit is nie moontlik om 'n effektiewe prestasie-evaluering te doen deur slegs van 'n deurlopende rekeningkundige stelsel gebruik te maak nie, omrede daar tydsverskille is tussen verdienste en kontantvloei. Dit geld in die besonder in tye van ekonomiese onstabiliteit, wisselende pryse en hoe inflasie. 2.3 MODERNE ONlWIKKELINGS VAN DIE STAAT VAN KONTANlfVLOE!all\llliGT!NG Die behoefte aan die oniwik.k.eling van 'n staai va1n1 kon~antmoeiaonligftinqj Die ontwikkeling van die moderne staat het gevolg omdat daar 'n behoefte vir die staat ontstaan het. Met die ontwikkeling daarvan is daar ook gelet op die maatstawwe wat gebruik word sowel as op die bruikbaarheid van bedryfskapitaal as 'n begrip van fondse. Die studie van Kieso en Weygandt (1992:1272) toon ook die spontane toename in die gebruik van kontant as basis in die fondsevloeistaat en bespreek die term kontant. Om die ontwikkeling sinvol te kon doen is daar ook gekyk na die doel en funksie van die staat van kontantvloei-inligting en wat dit bied as 'n verslag in die vorm van Standpunt RE 118. Hendriksen (1982:248) toon in die volgende aanhaling aan dat daar 'n behoefte ontstaan het vir die gebruik van kontantvloeistate:... The need for a statement of cash receipts and disbursements arises because of the increased complexity of

33 21 business activity. This complexity results in a greater disparity between the time when the income and expense items are reported and the time when the related cash flows occur.... Inflation and major changes in the structure of the economy may a/so create a need for cash flow statements because these external changes and influences affect cash flows more quickly than reported income Die ontwilk.keling Yan die modeme staaft van kofl1ltantty!oeiainlig11:in9j Volgens Hendriksen (1982:248) stel Loyd Heath reeds in 1978 voor dat die tradisionele staat van verandering in finansiele posisie vervang moet word met drie state, naamlik (1) 'n staat van kontantontvangstes en betalings, (2) 'n staat van finansieringsaktiwiteite en (3) 'n staat van beleggingsaktiwiteite. Hendriksen gaan verder in sy ontleding van Heath se voorstel en stel dit dat die staat van finansieringsaktiwiteite verandering in die kapitaalstruktuur van die onderneming sal openbaar en dat dit die vermindering of die vermeerdering in beide skuld of ekwiteitsfinansiering sal aantoon. Hy beweer dat die staat van beleggingsaktiwiteite, inligting rakende die toevoeging of die vermindering van bedryfseiendomme sal insluit en dit sal ook skommelinge van beleggings in eiendomme en sekuriteite openbaar Maatstawwe by die ontwikkeling van die staat vall1l kofl1l~afl1limoeiain~igt8ng By die ontwikkeling van 'n standpunt oor kontantvloeistate, moes daar vasgestel word of die inligting wat by die toepassing van so 'n standpunt verkry sal word, relevant sal wees vir besluitneming deur gebruikers van die staat. Hierdie staat moes dan ook die tekortkominge van die staat van bron en aanwending van

34 22 fondse en die staat van verandering in finansiele posisie ondervang. Oorweging moes dus geskenk word aan die vraag of kontantvloeistate nuwe bruikbare inligting openbaar wat nie voorsien word uit, of die balansstaat, of die inkomstestaat of enige ander tradisionele openbaarmaking oor spesifieke aspekte rakende die onderneming nie. Verder moes daar ook gekyk word of so 'n kontantvloeistaat die bruikbaarheid van eksterne verslae sal kan verhoog deur bykomende inligting te verskaf wat sal lei tot beter besluitneming en evaluering. Die vraag of die raamwerk van die staat besluitnemers se begrip van inligting wat elders openbaar word verbeter, moes verdere aandag geniet. lndien die staat aan hierdie voorskrifte voldoen kan die gevolgtrekking gemaak word dat besluitnemers wat bykomend tot die tradisionele state ook van kontantvloeistate voorsien word, beter evaluerings kan maak en dus beter besluite sal kan neem. (Currie 1987:62-63.) 2.3.4!Die bruikbaarheidl van bedryfskapitaai a~s 'n begli'b!pj vau'il ffom:!lse In 'n besprekingsmemorandum wat deur die 'Financial Accounting Standards Board' (FASB) uitgereik is, het die meeste respondents in die VSA negatiewe kommentaar gelewer op die bruikbaarheid van bedryfskapitaal as 'n begrip van fondse. Daar was in die VSA ook 'n geweldige toename in die aantal maatskappye wat die kontant- of kontantekwivalente-konsep in hulle fondsestaat begin gebruik het. Die volgende uittreksel toon die groei van die aantal maatskappye, uit 600, wat kontant as basis van hulle SVFP gebruik:

35 23 Jaa!1' Aall1lfta~ % (American Institute of Certified Public Accountants. 1986) In Figuur 2.1 word dit grafies voorgestel. Volgens 'Accounting Trends and Tecniques' (Kieso & Weygandt 1992:1272) het al 600 maatskappye wat in die ondersoek gebruik is, in 1989 kontant of kontantekwivalente as basis gebruik vir die meting van verandering in hulle finansiele posisie. Die stroomversnelling kan duidelik waargeneem word indien dit vergelyk word met die statistieke van byvoorbeeld 1980 toe slegs 59 van die 600 maatskappye kontant as basis gebruik het, terwyl 541 bedryfskapitaal as basis gebruik het. Clark (1983:26) haal die gevatte opmerking van 'n kritikus aan: "There are two kinds of funds," quips one critic, "cash and all the rest. Pay me in cash every time." Hy gaan dan voort deur te beweer dat die vloei van bedryfskapitaal 'n swak plaasvervanger vir kontantvloei is en dat beleggers aandring op kontantvloeiinligting wat nie in die bedryfskapitaalfondsestaat voorkom nie.

36 24 f!guuir 2.1: Verandering in kontantposisie vs verandlerilnlqj nlnllbedl111fislkapita&~ KONTANTBASIS vs NIE-KONTANTBASIS (groep van 600 maa~skappye) ~~~ ~~ ~ JARE ~ t::dntantbasis ~ NIE-t::ONTANT"BASIS IOie beg~rop kontan~ Om die staat beter te verstaan moet daar absolute duidelikheid wees oor die beg rip kontant. In streng regsterme word kontant verteenwoordig deur kontant in iemand se sak of kluis; dit is banknote en muntstukke wat as ruilmiddel in 'n land aanvaar word. Tradisionele ekonome het hierdie definisie verder uitgebrei sodat dit saldo's op lopende- en spaarrekeninge by 'n bank insluit. As 'n besigheidsterm verteenwoordig kontant die ruilmiddel wat algemeen en daagliks gebruik word vir transaksie-, voorsorg- en spekulatiewe doeleindes. Terme wat vervolgens gebruik kan word: * 'n lenger beg~rip van ko1n1tant lngesluit is geld in die vorm van banknote en

37 25 muntstukke wat vir algemene gebruik geredelik beskikbaar is. 'lnl Wyeli' lbegrrip van lkon~ant Hier word ingesluit, verhandelbare instruments soos geldwissels, tjeks, ontvangwissels en saldo's op aanvraag- en kennisspaarrekeninge by banke of ander finansiele instellings, na inagneming van onuitgeklaarde en ongewisselde tjeks. Kolnltantelkwivalente. Dit meet beantwoord aan die waardefunksie en maklik in 'n ruilmiddel omskepbaar wees. Self voldoen dit nie aan die eng of wyer begrip van kontant nie. Dit kan insluit: bemarkbare sekuriteite, afkoopwaarde van lewenspolisse en tesourie-obligasies. (Oiusegun Wallace & Collier 1991 :45.) Olusegun Wallace en Collier (1991 :48) het 'n aantal verklarings deur die opstellers en gebruikers van kontantvloei-inligting in 'n paar Iande bestudeer.die verskille in die definisies van kontant en kontantekwivalente in die verskillende Iande word in tabel 2.1 opgesom.

38 26 TABEL 2.1 VERSIKilliE in DiiE DIEF!N!SiES VAN KONTANT len ll<on1'an1'1ekwivalientie Behandeling van kontant en kontantekwivalente (a) netto van korttermynlenings X X (b) netto van korttermynbanklenings X (c) bruto X X X Behandeling van ekwiteitsaandele en kontantekwivalente (a) spesifiek uitgesluit X X (b) nie spesifiek ingesluit nie X X X X riglyne oor vervaldagperiodes vir kontantekwivalente (a) ja X X X (b) nee X X X Kontantvloeistaat moet komponente openbaar van: (a) kontant en kontantekwivalente X X (b) kontantekwivalente X X (c) geen openbaarmaking vereis X X (Bron: Olusegun Wallace & Collier 1991 :48.) Die verskille dui daarop dat die omvang van die kontantbegrip wissel van eng tot wyd. Met die uitreiking van die 'Financial Accounting Standards Board' (FASB) se 'Statement of Financial Accounting Standards - 95' (SFAS) in 1987, wat die insluiting van 'n kontantvloeistaat as deel van die basiese stel finansiele state vereis, is daar gepoog om die dubbelsinnigheid van APB 19 uit die weg te ruim deur die doel van die staat duidelik te omskryf: "Die primere doe/ van 'n staat van kontantvloei is om relevante inligting te voorsien rakende die kontantontvangstes en die kontantbetalings van 'n onderneming gedurende 'n periode." Om hierdie doe I te bereik en om bestuurders, beleggers, krediteure en andere in hulle ontleding van kontant behulpsaam te wees, word daar in die staat verslag gel ewer oor: (1) die kontantuitwerking van 'n onderneming se bedryfsaktiwiteite gedurende 'n periode;

39 27 (2) die beleggingstransaksies; (3) die finansieringstransaksies; (4) die netto verhoging of verlaging in kontant gedurende die periode. Deur op kontant en kontantekwivalente te fokus het hierdie standpunt die aantal moontlike definisies van fondse verminder na slegs een. (Kieso & Weygandt 1992:1274.) Die staat voorsien baie nuttige inligting aan bestuurders vir die evaluering van historiese investerings- en finansieringsaktiwiteite en die beplanning van toekomstige aktiwiteite. Hierdie inligting kan ook met vrug gebruik word deur krediteure en beleggers met die ontleding van 'n onderneming se finansiele toestand en winsgewendheid. In kort, nuttige inligting kan uit die staat verkry word deur die gebruikers van finansiele state wat belangstel in dit wat met die onderneming se mees likiede bronne gebeur het. Dit beantwoord ook die volgende vrae: * Van waar is die kontant gedurende die periode verkry? Waarvoor is die kontant gedurende die periode aangewend? * Wat was die verandering in die kontantsaldo gedurende die periode? (Kieso & Weygandt 1992:209.) Horngren & Harrison (1992:808) stel voor dat die volgende algemene vrae wat bestuurders, beleggers en krediteure vra, oorweeg word: * Wat was die onderneming se kontantbronne gedurende die finansiele periode?

40 28 Het die aktiwiteite- die koop en verkoop van die onderneming se belangrikste produkte - die grootste deel van kontantontvangste van die onderneming gegenereer, of moes die onderneming van sy vaste bates verkoop om sy kontantbalans op 'n aanvaarbare vlak te hou? Moes die onderneming groot lenings gedurende die periode aangaan? Hoe het die onderneming sy kontant bestee? Was die onderneming besig om skuld af te betaal, of word kontantuitbetalings aangewend vir die uitbreiding van die onderneming? Ook hierdie vrae word uit die inligting wat van die kontantvloeistate verkry word beantwoord IDJie staaft Yan kontant\fioei-in~ogting as vell'slag Kontantvloei bestaan uit kontantontvangste en kontantuitbetalings. Die s~aa~ is 'n verslag van kontantontvangste en kontantuitbetalings, geklassifiseer ooreenkomstig die belangrikste aktiwiteite van die onderneming, naamlik: bedryfsaktiwiteite, beleggingsaktiwiteite en finansieringsaktiwiteite. laedlryfsaldiwifteifte sluit die kontantgevolge van transaksies in wat aangegaan is in die bepaling van netto inkomste. Beieggingsaktiwill:eite het betrekking op die verkryging en die verkoop van vaste

41 29 bates en beleggings. Fillumsieringsaktiwiteite is die aktiwiteite wat lei tot veranderings in die grootte en samestelling van die skuld en kapitaalstruktuur van die onderneming oor wie verslag gedoen word. (SAIGR 1988: RE 118 par. 05, 06, 07.) Soos die titel"kontantvloeistaat" impliseer, kan 'n verduideliking uit die staat verkry word van 'n onderneming se prestasie in die aanwending en generering van kontant. Die invloei en die uitvloei van kontant volgens aktiwiteite geklassifiseer word in tabel 2.2 aangetoon Stancllpu..m~ RIE 118 In Suid-Afrika word besigheidsaktiwiteite reeds vir meer as 'n dekade be'invloed deur 'n besondere hoe vlak van inflasie. Die uitwerking daarvan op finansiele state is wesenlik van aard. Ears onlangs het die Rekeningkundige Praktykeraad hierdie probleem aangespreek en 'n besprekingsdokument is in April1985 gepubliseer getiteld "Kontantvloei-inligting". Hierdie dokument is opgevolg deur Geopenbaarde Konsep (GK) 63. In Julie 1988 het standpunt RE 118, "Kontantvloei-inligting," die lig gesien. Hierdie staat van kontantvloei-inligting maak voorsiening vir die indeling van kontantvloei geklassifiseer in die drie aktiwiteite soos getoon in tabel 2.2. Die basiese formaat van die staat soos vervat in tabel2.3 kan daaruit afgelei word. Die waarde van die staat le daarin dat dit die gebruiker help om die lilld<dliteift, die solvensie en die finansiele bi!jiigsaamheid van die onderneming te evalueer; waar Ulldditeit verwys na kontant of kontantekwivalente, solvensie na die onderneming

42 30 se vermoe om sy verpligtinge nate kom en iinansiele lbl!aisjsaamlhleidl na die vermoe van die onderneming om by onverwagse veranderde finansiele omstandighede aan te pas (Kieso & Weygandt 1992:209). TABEL 2.2 IKlASS~fiKASIE VAN in- EN UITVlOEI VAN KONlAN"ii * Uitreiking van aandele en sekuriteite * Aflossing van aandele en sekuriteite * Uitreiking van skuldbriewe * Aflossing van skuldbriewe * Toename in kort- en langtermynlenings * Afname in kort- en langtermynlenings * Afname in kontant voorhande * Toename in kontant voorhande TABEL 2.3 formaal VAN IDlE STAAT VAN KONTANTVLOEi-iNUGl~NG In die verlede het beleggers byna uitsluitlik op inligting rakende die maatskappy se verdienste-opbrengs vertrou om die onderneming se prestasie te evalueer. Hierdie inligting kan misleidend wees. Om hierdie rede, en soos beskryf in die volgende uittreksels uit 'n artikel in The Wall Street Journal, waar Warren en Fess (1992:592) 0