NAVORSINGSVERSLAG 2016/2017

Transcription

1 2016/2017 NAVORSINGSVERSLAG

2 Visie Die PNS streef daarna om n wesenlike bydrae ter bevordering van plaaslike produksie van proteïen op n volhoubare grondslag te lewer, ter bevrediging van die groeiende proteïenbehoeftes vir diereproduksie, asook die optimale benutting daarvan wat sal lei tot n algemene welvaartsverhoging in die Republiek van Suid-Afrika. Missie Die PNS lewer sy bydrae tot die realisering van die visie deur middel van die pro-aktiewe stimulering en befondsing van toepaslik doelgerigte navorsing, asook die bevordering en implementering van sodanige navorsingsresultate deur tegnologie-oordrag, ten einde in die toenemende proteïenbehoeftes vir dierevoeding asook die optimale benutting daarvan in die Republiek van Suid-Afrika te voorsien. Die PNS verbind hom tot die onderstaande aksies wat sal lei tot algemene welvaartsverhoging in die Republiek van Suid-Afrika: 'n Gebalanseerde, objektiewe benadering wat sensitief is vir die ontwikkelingsbehoeftes en uitdagings van die RSA. 'n Kritiese ingesteldheid ten opsigte van die nuutste ontwikkeling in proteïenvoorsiening en -aanwending. Die bevordering van koste-effektiewe navorsing. Die dinamiese bevordering van die implementering van navorsingsresultate. Die effektiewe volhoubare benutting van natuurlike landbouhulpbronne. Die vermindering van buitelandse valuta wat die land uitvloei en die skep van werkgeleenthede deur ingevoerde proteïen so ver as moontlik met proteïen wat plaaslik geproduseer word te vervang. Posbus 1564 Rivonia 2128 TEL FAKS E-POS pns@proteinresearch.net WEB

3 PROTEïENNAVORSINGSTIGTING NAVORSINGSVERSLAG 2016/2017 INHOUDSOPGAWE 1. INLEIDING ALGEMENE OORSIG BELEIDSBESLUITE PROTEÏENBRONNE INTERNASIONAAL PLAASLIKE PRODUKSIE VAN PROTEÏEN ALGEMEEN SOJABONE CANOLA SONNEBLOM ANDER PROTEÏENBRONNE PERS VAN OLIE- EN PROTEÏENSADE VOLVETVERVAARDIGERS OLIEPERSBEDRYF VERBRUIKERS VAN PROTEÏEN VEEVOERVERVAARDIGERS PLUIMVEE EN VARKE SUID-AFRIKAANSE PLUIMVEEVERENIGING (SAPV)-ADMINISTRASIE MENSLIKE VERBRUIK PROJEKTE GEFINANSIER 2016/ PROJEKTE WAT SUKSESVOL AFGEHANDEL IS OF WAARMEE VORDERING GEMAAK IS (BYLAE I EN II) STUDIEBEURSE PRESTASIETOEKENNINGS TER BEVORDERING VAN DIE PNS SE VISIE EN MISSIE54 1

4 9. SLOT BYLAES I LYS VAN GOEDGEKEURDE PROJEKTE IN 2016/ II LYS VAN PROJEKTE WAT GEDURENDE 2015/2016 AFGEHANDEL IS III KORT- EN MEDIUMTERMYN BEHOEFTES EN GEBRUIK VAN VISMEEL EN OLIEKOEK.. 61 IV PNS STRUKTURE V LYS VAN BEURSSAANSOEKE VANAF VI LYS VAN NAVORSINGSPROJEKTE VANAF (APARTE ADDENDUM)

5 1. INLEIDING Die finansiële jaar 1 Maart Februarie 2017 was n jaar wat nog vir lank onthou sal word in landbougeledere. In die winterreënval gebied het canola en ander wintergewasse beter gedoen as die vorige jaar, terwyl in die somerreënvalgebied beide sojabone en mielies uitgeblink het met alle tye rekord oeste. Vir die PNS as sulks was daar weer baie rede tot dankbaarheid wat duidelik sal blyk uit hierdie navorsingsverslag. 2. ALGEMENE OORSIG Die hoogtepunt van verlede jaar se navorsingsverslag was die viering van die PNS se 25ste bestaansjaar. Die hoogtepunt van hierdie jaar en ook n mylpaal in die PNS se geskiedenis was ongetwyfeld die publikasie van die gedenkboek met die titel The development of the Protein Research Foundation. Die Raad het besluit dat die amptelike oorhandiging van die eerste eksemplare van die gedenkboek sal geskied tydens n spesiale funksie. Die amptelike oorhandiging in die Noorde is tydens n funksie op 4 Oktober aan die vorige Voorsitter van die PNS, Dr R Bigalke gemaak. Soortgelyk is die eksemplaar in die Suide op die 24ste November tydens n funksie aan Me J Isaacs, HUB van die Departement Landbou Wes-Kaap (DLWK) oorhandig. Daar is spesiale reëlings getref om te verseker dat almal wat die oorspronklike funksies bygewoon het wel n eksemplaar van hierdie publikasie sal ontvang. Hierdie gedenkuitgawe is ook beskikbaar op die PNS se webblad. In bykans enige organisasie is daar jaarliks interne verwikkelinge wat vermelding verdien. So het Mnr Joe Diekmann na 21 jaar besluit om as Raadslid te bedank en wel op 5 Mei Daar is tydens n glansfunksie van Mnr en Mev Diekmann afskeid geneem waartydens ook erkenning aan kom gegee is vir sy bydrae, veral ten opsigte van die pluimveebedryf oor sy termyn van 21 jaar. Die beleid by die PNS is dat Raadslede elke drie jaar vir termyne van drie jaar op verskillende raadskomitees benoem word. Termyne wat beëindig is aan die einde van 2016 moes dus weer vir n verdere drie jaar aangevul word. Dr Jos de Kock, die Voorsitter van die Tegnologiekomitee het aangedui dat hy wel op die Tegnologiekomitee 3

6 sou aanbly vir n verdere termyn van drie jaar maar was nie beskikbaar om weer as Voorsitter te dien nie. Dr E Briedenhann is eenparig in sy plek tot die Voorsitter van die Tegnologiekomitee verkies. Die PNS Raad wil graag sy dank teenoor Dr De Kock uitspreek vir die waardevolle bydrae wat hy oor baie jare as Voorsitter van die Tegnologiekomitee en ook lid van die Tegnologiekomitee gemaak het. Soortgelyk vergesel die Raad se beste wense Dr Briedenhann met sy nuwe pligte en verantwoordelikhede. Nog n hoogtepunt wat hierdie jaar veral n groot bydrae tot die canolabedryf gemaak het was die Canolasimposia wat op 19 en 20 Julie 2016 onderskeidelik aangebied is te Bredasdorp en Paarl. Die tema van die simposium was: Verbouing van canola met n 5 ton opbrengs. Meer besonderhede van hierdie simposium word elders in die verslag in besonderhede aangespreek. Etlike internasionale gebeure het baie bedrywe sprakeloos gelaat waaronder die oorname van Monsanto deur Bayer ongetwyfeld die grootste was. Hierdie en ander oornames het die chemiese- en saadbedrywe grootliks herrangskik en daar lê n paar jaar van aanpassings voor vir almal wat deel is van hierdie bedrywe. Dit geld ook vir die PNS wat oor die jare baie goeie verhoudinge met sommige aangeknoop en opgebou het. Dit mag die vloei van tegnologie na Suid-Afrika in sommige opsigte vertraag maar daar sal ongetwyfeld ook positiewe aspekte na Suid-Afrika vloei. Daar bestaan reeds vir etlike jare n algemene behoefte in Suid-Afrika aan n stelsel waarvolgens saadmaatskappye tantième kan ontvang vir besondere eienskappe wat in hul cultivars ingebou word. Dit was veral die Roundup Ready gene van Monsanto in sojabone wat tot onaangename aksies in Suid-Afrika aanleiding gegee het. Sodanig so dat bykans geen internasionale saadmaatskappy saad met nuwe gene in Suid-Afrika wou registreer nie. Die koringbedryf het die leiding geneem en gedurende 2016 n artikel 21 maatskappy gestig by name South African Cultivar and Tegnology Agency (SACTA). Hierdie aksie het hopelik die weg gebaan vir ander bedrywe waaronder die soja- en canolabedrywe om op soortgelyke manier toegang te verkry tot die nuutste tegnologie wat internasionaal beskikbaar mag kom. Die sukses van sodanige aksies is vir die PNS n 4

7 belangrike element vir die bereiking van sy doelwitte vir 2020 ten opsigte van beide sojabone en canola. Soos jaarliks die geval is het die webblad voortdurend aandag gekry, is aangepas waar nodig en opgegradeer (sien projekte). Dieselfde het ook gegeld vir pamflette en ander inligtingsdokumente terwyl dokumente vir Raads- en ander vergaderings ook in elektroniese formaat beskikbaar gestel is aan lede. Video s het ook aansienlik meer aandag gekry en is op die webblad beskikbaar. Om pamflette, artikels en die webbladinligting aan te vul is navorsers, beursstudente en ander genooi om werkgroepvergaderings toe te spreek oor relevante onderwerpe. Ons is veral dank verskuldig aan lede van die Nasionale Oesskattingskomitee te wete Mev Rona Beukes en Me Marda Scheepers en ook van SAGIS, Mnr Nico Hawkins wat tydens vergaderings telkens die syferwerk baie interessant gemaak het. Twee buitelandse besoeke is gedurende die jaar aan etlike lande gebring. Dr E Briedenhann en Prof F Meyer het vanaf 2 April 2016 tot 16 April 2016 besoek gebring aan die VSA, Brasilië en Argentinië. In hierdie tyd het hulle 14 verskillende afsprake nagekom. Dit het gewissel van opvolgbesoeke aan etlike instansies en individue maar daar is ook nuwe kontakte gemaak wat vorentoe handig te pas sal kom. Die Tegniesekomitee is die skakel met deelnemers aan die sojabooneliteproewe, Dr Jos de Kock en Mnr G Scholtemeijer vergesel van Mnr G Keun het Suid-Amerika besoek vanaf 20 September 2016 tot 30 September Die hooftaak was om die beleidsbesluite wat die Raad geneem het ten opsigte van die afhandeling van die sojabooneliteproewe (sien beleidsbesluite sluit hierbo) aan die medewerkers te kommunikeer en ook aandag te gee aan verdere samewerking in die toekoms. Alle afsprake het baie positief verloop. Die nuwe president van INTA, Dr A Nicora het self n deel van die vergadering met INTA bygewoon en aangedui dat INTA oor n breër front met die PNS wil saamwerk. Dis was inderdaad n vars briesie nadat samewerking met INTA onder die vorige president van INTA bykans tot stilstand gekom het. Daar is verder met INTA ooreengekom om hul deelname aan die canola-eliteproewe te staak aangesien hulle cultivars nie goed presteer het in Suid-Afrika nie. 5

8 3. BELEIDSBESLUITE Die alom bekende eliteproewe vir beide sojabone en canola het reeds die meriete van hierdie projek op verskillende maniere bewys. Aangesien die sojabooneliteproewe reeds gelei het tot die registrasie van etlike sojabooncultivars in Suid-Afrika het die Raad besluit dat hierdie sojaboonproewe binne die volgende twee jaar uitfaseer moet word. Daar word egter reeds na verskillende moontlikhede gekyk om steeds met ons buitelandse medewerkers saam te werk en die belangrike verhoudings wat opgebou is te behou (sien projekte vir detail). Die samewerking ten opsigte van die eliteproewe het noodwendig tot gevolg gehad dat van die voorste sojaboontelers die PNS jaarliks besoek. Daar word steeds baie waardevolle kennis uitgeruil tydens hierdie besoeke. In die lig hiervan het die Raad besluit om ons sojaboonkundiges Mnre Wessel van Wyk en Gawie de Beer vir n soortgelyke praktiese studietoer na Estación Experimental Agroindustrial "Obispo Colombres" (EEAOC) in Argentinië te stuur tydens die soja seisoen. Hierdie baie suksesvolle besoek het gedurende Januarie 2016 plaasgevind. Tydens die besoek van EMBRAPA (Brasil) navorsers naamlik Drs Norman Neumaier en Marcelo de Oliveira aan die sojabooneliteproewe, is van die geleentheid gebruik gemaak om eretoekennings aan hulle te oorhandig soos reeds verlede jaar besluit is. Daar is ook reeds vir etlike jare n gebrek aan n nasionale verteenwoordigende liggaam ten opsigte van beide sojabone en canola in Suid-Afrika. Na beraadslaging oor n wye front het die PNS besluit op die stigting van die Suid-Afrikaanse Sojaboonvereniging asook die Suid-Afrikaanse Canolavereniging en die daarstel van verwysingswebblaaie sodat internasionale navrae hanteer kan word en ook verwys kan word. 6

9 4. PROTEïENBRONNE 4.1 Internasionaal Globale omgewing Globale saamgestelde dierevoerproduksie, soos vervaardig in voermeulens in 131 lande, het in 2015 met 1,6% toegeneem na miljoen ton, wat opplaasvermenging wat op n geraamde 300 miljoen ton te staan kom insluit. Pluimveevoer oorheers steeds die mark met n geraamde 3,2% groeikoers en n 47% markaandeel van globale voerproduksie. China behou sy plek as die voorste dierevoerprodusent met n produksie van 180 miljoen ton, met die Verenigde State van Amerika wat in die tweede plek volg met 174 miljoen ton, en Brasilië wat die derde plek inneem met n produksie van 69 miljoen ton. Suid-Afrika neem die 22e plek in op die ranglys van globale voerproduksievolumes. n Merkbare neiging is n vermindering in die aantal voermeulens en n toename in voerproduksievolumes, wat dui op konsolidasie en kapitalisering op ekonomie van skaal. Die produksie van die roumateriale wat hoofsaaklik in dierevoerproduksie gebruik word, naamlik mielies en sojabone, het op hoë vlakke gebly, met die situasie wat na verwagting sal voortduur. Globale mielieproduksie het in te staan gekom op 969 miljoen ton, en sal na verwagting in toeneem na meer as n biljoen ton. In sal sojaboonproduksie volgens vooruitskouings te staan kom op 312 miljoen ton, teenoor die vorige jaar se 320 miljoen ton. Na verwagting sal produksie toeneem in , hoewel globale verbruik waarskynlik gaan toeneem tot soveel as 324 miljoen ton, wat kan lei tot n geringe verstewiging in pryse. Suid-Afrika Die graan- en oliesadesektor het n uitdagende besigheidsomgewing in 2016 beleef, waarvan die gevolge deurgesyfer het na die dierevoerbedryf. Die ernstige droogte wat gepaard gegaan het met die El Niño-weerpatroon het baie lae opbrengste tot gevolg 7

10 gehad. Die prys van die twee hoofbestanddele wat gebruik word in dierevoerproduksie, te wete mielies en sojabone, het dramaties toegeneem as gevolg van n verskuiwing in die vraag- en aanboddinamika. Toenames in die invoervolumes van sojabone, sojaboonoliekoek en mielies het tot gevolg gehad dat pryse aansienlik hoër was as in die vorige jaar. Die African Growth and Opportunity Act (AGOA), wat voorsiening maak vir heffingvrye invoere van ton hoendervleis uit die VSA, en die eskalasie van heffingvrye hoendervleisinvoere vanuit Europa, het n verdere bedreiging gebied vir plaaslike dierevoervolumes. Invoere van pluimveevleis het in 2016 te staan gekom op ton, wat n 17% jaarop-jaar toename verteenwoordig teenoor dié van 2015, met n gevolglike negatiewe effek of plaaslike pluimveeproduksie en n gepaardgaande afname in voerproduksie. Soos gerapporteer deur die Animal Feed Manufacturers Association (AFMA), het voervolumes in Desember jaar-op-jaar met 5,3% gedaal, wat, indien geëkstrapoleer tot die einde van Maart 2017, n jaarlikse voerproduksie van 6,6 miljoen ton tot gevolg sal hê in vergelyking met die 6,9 miljoen ton van Dit verteenwoordig n 4,3% jaar-op-jaar afname. Nasionale voerproduksie sal na verwagting met meer as 5% jaarop-jaar afneem. Opgedateerde nasionale voerverbruikstatistiek sal teen die laaste helfte van 2017 beskikbaar wees. Mielieverbruik in dierevoer het tot en met April 2017 afgeneem vanaf 5,52 miljoen ton na 5 miljoen ton, wat n afname van 10,4% verteenwoordig teenoor die vorige jaar (SAGIS). Oliekoekverbruik deur AFMA-lede het vanaf Desember tot Desember afgeneem vanaf 1,044 miljoen ton na 1,008 miljoen ton. Sojaboonoliekoekverbruik het insgelyks afgeneem vanaf 708 duisend ton na 687 duisend ton, wat n daling van 3% verteenwoordig. 8

11 4.2 Plaaslike produksie van proteïen Algemeen Soos die geval was vir dekades is plantaardige proteïen steeds die grootste bron van proteïen vir dierevoeding in Suid-Afrika. Sonneblom is al vir baie jare n groot steunpilaar terwyl sojabone tans dieselfde omvang aanneem as sonneblom. Gedurende die afgelope jaar het die rekord oes van sojabone van meer as 1,3 miljoen ton vir die eerste keer die hoogste opbrengs ooit van sonneblom verby gesteek. Hektaargewys egter is sonneblom steeds beter af as sojabone. Katoen en canola vul bogenoemde goed aan terwyl vismeel net gebruik word waar werklik nodig, hoofsaaklik vanweë prys Sojabone Die sojaboonbedryf het die afgelope drie jaar, jare van uiterstes beleef (sien grafiek 1). In 2014/15 is sojabone geproduseer op hektaar wat die meeste ooit in Suid- Afrika was. Vir die eerste keer is ook meer as 1 miljoen ton tewete ton geproduseer. Hierdie jaar is gevolg deur n abnormale droë jaar met opbrengs van slegs ton, maar in 2016/17 is alle vorige rekords geslaan. n Oes van ton is geproduseer op hektaar met n opbrengs van 2,29 ton per hektaar wat die hoogste ooit was. Die enigste vorige keer wat die gemiddelde opbrengs per hektaar meer as 2 ton per hektaar bereik het was 2,17 ton per hektaar in 2008/09 (sien grafiek 2). Die verhouding tussen sojabone en mielies wat aangeplant word in n wisselboustelsel gee n goeie aanduiding van die potensiële uitbreiding van sojaproduksie in n spesifieke streek. Die PNS voel dat die eerste doelwit n verhouding van 70:30 moet wees (figuur 3). Hierdie figuur gee n goeie aanduiding van die huidige stand van sake beide per provinsie sowel as Suid-Afrika in geheel. Hoewel KwaZulu-Natal en Mpumalanga steeds uitbreidings kan akkommodeer is die grootste potensiaal egter in die Vrystaat en Noordwes provinsie. Om die Vrystaat se 17% sojabone na 34% te verhoog impliseer n verdubbeling van hektaar en tonne wat n ekstra hektaar en ton sojabone impliseer. As die huidige verhouding van 82:18 soos in 2017 na net 70:30% verhoog sal hektaar sojabone verbou word. Dit is egter Noordwes provinsie wat die meeste aandag trek en na die suksesse van die afgelope jaar verwag ons dat 9

12 die uitbreiding van sojaboonaanplantings in Noordwes provinsie met rasse skrede sal toeneem. (Sien figuur 3) Grafiek 1 10

13 Grafiek 2 Figuur 3 11

14 Weeg en Wen Kompetisie Hierdie kompetisie ten opsigte van mielies en sojabone is aangebied en bestuur deur Du Pont / Pioneer in die somerreënvalgebied en is versterk deur deelname daaraan deur John Deere, Syngenta, Sanlam, Santam, First National Bank, Senter 360 en is ook ondersteun deur die PNS. Ten spyte van ʼn uiters droë jaar (droogste in 93 jaar) in Suid-Afrika het verskeie produsente aan die kompetisie deelgeneem. Ten opsigte van sojabone was daar vier (4) kategorieë en groot pryse is aangebied. Vir sojabone was die wenners soos volg: 1) Sojaboon onder Besproeiing Gerrit Roos - Belfast - 5,23 ton/ha 2) Sojaboon droëland Ooste Pieter van Vuuren - Standerton - 3,96 ton/ha 3) Sojaboon droëland Weste Armand de Villiers - Fochville - 3,0 ton/ha 4) Sojaboon KwaZulu-Natal M.W Stein - Dundee - 4,03 ton/ha Hierdie kompetisie moedig produsente aan om deur innoverend te dink die hoogste opbrengs per hektaar te behaal. Die kompetisie sal voortgesit word in 2017/18. 12

15 4.2.3 Canola Inleiding Die canolaproduksieseisoen van 2016 is gekenmerk deur onsekerhede, verwagtinge en n grand finale vir die Wes- en Suid-Kaap streke. Verseker was dit ook n jaar waarin canola se vermoë om van uiterste droogte toestande te herstel, weereens bevestig word. Die hoogtepunt was verseker die hoogste gemiddelde opbrengste nog van 1.82 ton per hektaar vir die Suid-Kaap en 1.71 ton per hektaar vir die Swartland wat die totale tonne gelewer op ton te staan bring. Aanplantings Die 2016 aanplantings van canola was laer as die 2015 seisoen en kan hoofsaaklik toegeskryf word aan die verhoogde vraag na gars in die Suid-Kaap gebied en onsekere reënval in die Swartland. n Totaal van hektaar word geplant in vergelyking met die hektaar in Wanneer die reënvalsyfers van die twee gebiede in ag geneem word, bevestig dit net die uitsonderlike vermoë van canola om droogtetoestande te kan oorleef en sodanig te herstel om rekord opbrengste te lewer. Ingesluit is Fig 2 en Fig 3, onderskeidelik die reënvalsyfer vir Langgewens en Tygerhoek. Ondanks goeie reën in Maart en April wat goeie planttoestande verseker het en goeie vestiging veroorsaak het, het vanaf 1 Mei tot 13

16 8 Junie baie min reën voorgekom. Die canola het hierdie onseker toestande oorleef en baie goed herstel. Figuur 2: Maandelikse en jaarlikse reënval by Langgewens vir 2016 en langtermyn Figuur 3: Maandelikse minimum en maksimum temperatuur by Tygerhoek vir 2016 en langtermyn Kultivarevaluasie en Saadopbrengsresultate Die inligting in die Swartland- en Ruens 2016, bevestig die uitsonderlike opbrengste wat behaal is. 14

17 Tabel 1 - Swartland saadopbrengste 2016 Tabel 2 - Ruens saadopbrengste 2016 Die verskeidenheid van hoogs kompeterende kultivars, konvensioneel, TT (Triasien Tolerent) en CL (Clearfield), wat aan produsente beskikbaar is, is vir die PNS n mylpaal wat behaal is en het die verhoudings wat met instansies in Australië, Europa en Kanada gebou is, verseker die verlangde resultate gelewer. Suid- Afrikaanse produsente is beslis nie meer afhanklik van die tweede beste kultivars nie. Opvallend ook is die kompeterende opbrengste van die TT en veral die CL kultivars met die konvensionele kultivars. Die fokus is verseker op CL baster kultivars, nie net 15

18 vir beter opbrengsvermoë nie, maar ook vir beter groeikragtigheid en onkruid bestuurseienskappe. Roundup Ready cultivars sal verseker n baie groot rol kan speel, veral in die Swartland, waar die bestuur van onkruiddoderweerstandbiedende raaigras n groter probleem raak. Saadbeskikbaarheid Die beskikbaarheid van voldoende saad van die bes presterende kultivars blyk nie meer n groot probleem te wees nie. Saadbestellings is en bly n uitdaging vir die saadmaatskappye aangesien bestellings reeds n jaar vooruit gemaak moet word. Canola het met reg sy plek as cash crop wisselbougewas op die meeste canolaproduserende plase ingeneem en vir hierdie boere is saadbestellings vooruit nie meer n probleem nie. Siektebestuur Produsente word deurlopend bewus gemaak met behulp van artikels en die Canolafokus oor die bestuur van siektes. Produsente is en word aanbeveel oor die gebruik van kultivars met n goeie swartstamweerstand. Dit blyk nie n groot probleem tydens 2016 te wees nie. Die beheer en bestuur van sclerotinia is n groot faktore wat bydra tot opbrengsverlaging. Bespuiting met die middel Prosaro word voorkomend gedoen en n opvolgbespuiting word deur die klimaat / reënval bepaal. Verskeie artikels het in die media, Canolafokus en in opleidingsgesprekke met chemiese verteenwoordigers plaasgevind. Sclerotinia opleiding is n fokusarea van die Canolabeplanningskomitee en bly n groot uitdaging. Canolasimposium 2016 Die Canolasimposium wat op 19 Julie 2016 by Agri Mega terrein te Bredasdorp en op 20 Julie 2016 te Kronenburg, Paarl plaasgevind het, was die hoogtepunt van canola Die volledige program en aanbiedings is op die PNS webblad beskikbaar. Die aanbiedings was uitstaande, leersaam en rigtinggewend. Baie positiewe kommentaar is van alle rolspelers ontvang. 16

19 Tabel 3 - Canolasimposium 2016 program Tegnologie-oordrag en opleiding Ses uitgawes van die Canolafokus het gedurende 2016 verskyn, elk met artikels en inligting wat relevant is tot die suksesvolle verbouing van canola. Hierdie werk deur Prof André Agenbag, Mnre Piet Lombard, Jannie Bruwer en Me Izane Leygonie is van onskatbare waarde vir die canolaprodusente. 17

20 Verskeie artikels in die Landbouweekblad, Landbou Burger en ander populêre media het ook verskyn. Hierdie voertuig word met groot sukses gebruik om aktuele onderwerpe wat produksie kan beïnvloed aan te spreek. Prof André Agenbag se artikels oor bemesting en bo-bemesting in canola, Mnr Chris Cumming se artikels oor onkruidbestuur en die beheer van sclerotinia was maar enkeles. Die resultate wat met canolaproduksie behaal word is die resultaat van volgehoue opleiding en verspreiding van inligting. Die opleiding en verhoudings met chemiese verteenwoordigers is krities belangrik en is in 2016 n opleidingsgeleentheid vir die Suid-Kaap gereël. Die belangstelling en bywoning was baie goed en lewendige interaksie het plaasgevind. Tabel 3 - Canolasimposium 2016 program 18

21 Canola in Somerreënvalgebied. Die PNS het amptelik begin met canolaproewe in die somerreënvalgebied. Die lokaliteite Groblersdal en Beestekraal is gekies vir hierdie nuwe aksie. Die proewe behels vier cultivars en drie plantdatums onder besproeiing en word hanteer deur Mnr Willie Jonker (PNS-kontrakteur). Die vier cultivars is die bestes uit ʼn vorige cultivarproef wat as loodsproef geplant was en behels die volgende groeiseisoenlengtes (1 kort groeiseisoen, 2 medium kort groeiseisoen en 1 medium groeiseisoen). Die plantdatums verteenwoordig ʼn plantvenster wat kan inpas in die heersende gewasproduksiestelsel. In die seisoen 2016/17 is ʼn hoë opbrengs van 5,8 ton/ha behaal en die 2017/18 seisoen beloof nog beter opbrengste. Indien hierdie proewe suksesvol is kan dit ʼn nuwe gewaskeuse open vir produsente wat grootliks kan bydrae tot hoër inkomste per hektaar. Die resultate van die canola-opbrengskompetisie is vervat onder projekte waarvan elders in die verslag gerapporteer word Sonneblom In verlede jaar se navorsingsverslag is aangedui dat sonneblom n gewas is waarvan die opbrengs styg of daal na aanleiding van klimaatsomstandighede. Die afgelope twee jaar is tipiese voorbeelde daarvan. In 2015/16 is daar op hektaar ton sonneblom verbou terwyl 2016/17 n goeie jaar was wat op die vorige jaar se vorige gemiddelde jaar gevolg het is ton geproduseer op hektaar. Dit word aangetoon in grafiek 1. In dieselfde grafiek blyk dit ook dat daar weinig verskil is tussen die 5 jaar gemiddelde en 10 jaar gemiddelde opbrengste wat ook blyk uit figuur 2 waar opbrengs per hektaar uitgedruk word oor etlike jare. Die Vrystaat is steeds die provinsie wat die grootste oppervlakke onder sonneblom plant naamlik hektaar in 2015/16 en hektaar in 2016/17 - in beide gevalle meer as 50% van die totale oppervlakte onder sonneblom beplant. Noordwes provinsie volg in die tweede plek met geen ander provinsie wat naby die twee provinsies kom hetsy oppervlakte of opbrengs per hektaar. 19

22 Grafiek 1 Grafiek 2 20

23 4.2.5 Ander proteïenbronne Oliesadeprosesseerders Suid-Afrikaanse sojaboonproduksie het in te staan gekom op ton, terwyl ton sonneblom in dieselfde tydperk geproduseer is. Die bedryf het in die jaar geëindig Februarie 2017 die plaaslike sojaboonoes plus sojabooninvoere van ton geprosesseer, met ton sojabone wat gepers is (gemiddeld ton per maand); ton wat as volvetsoja beskikbaar gestel is; en ton wat aangewend is in voedsel vir menslike verbruik. Sojaboonpryse het deur die loop van die jaar geneig na invoerpariteit eerder as uitvoerpariteit, hoofsaaklik weens die droogte wat die sojaboonoesgrootte nadelig geraak het. Sojaboonpersmarges was uiters swak in 2016, met die sojaboonpersbedryf wat n moeilike jaar beleef het. Die geskatte sojaboonopbrengs van ton in sal die situasie verlig en gunstige persmarges kan verwag word. Met die uitsondering van een voermaatskappy het die Suid-Afrikaanse voerbedryf die kwaliteit van talle plaaslike oliesadeprosesseerders heelhartig aanvaar, met goeie resultate wat behaal word met plaaslikgeproduseerde sojaboonoliekoek, wat teen n betekenisvolle afslag verhandel teenoor ingevoerde sojaboonoliekoek. Hierdie scenario dien tot die voordeel van die sukkelende plaaslike dierevoer- en pluimveebedrywe. Die sonneblomprosesseringsbedryf het in die jaar geëindig ton sonneblom gepers: n gemiddeld van ton per maand. Sonneblompersmarges was oor die algemeen aansienlik beter as dié van sojabone. Die verwagte groot sonneblomopbrengs van ton in 2017 sal die vraag na ingevoerde sonneblomoliekoek uitskakel en ook n styging in persmarges en laer sonneblomoliekoekpryse vir voermeulens tot gevolg hê. 21

24 4.3 Pers van olie- en proteïensade Volvetvervaardigers Die gebruik van volvetsoja in die veevoerbedryf is n gegewe. Die hoeveelhede varieer van jaar tot jaar na aanleiding van die totale beskikbaarheid van hoofsaaklik proteïenbronne. Gedurende die afgelope jaar is ton volvetsoja geproduseer wat 18,9% minder is as die ton wat in die ooreenstemmende periode van die vorige jaar geproduseer is Oliepersbedryf Oliesaadverwerkers Gedurende 2016/17 was die Suid-Afrikaanse produksie ton en sonneblomsaad ton. Die bedryf het vir die jaar geëindig Februarie 2017, die plaaslike sojaboonoes plus die ingevoerde ton verwerk. Daarvan is ton sojabone (ʼn gemiddeld van ton per maand) gestuur om gepers te word, ton vir volvet-soja en ton vir menslike verbruik. Sojaboonpryse vir die jaar het geneig tot invoerpariteit eerder as uitvoerpariteit, hoofsaaklik weens die droogte wat die grootte van die soja-oes beïnvloed het. Die persmarge vir sojabone was besonder swak in Die sojaboonpersbedryf het ʼn moeilike jaar beleef. Die hoë geraamde sojaboon-oesgrootte van ton vir 2017/18 sal dié situasie verlig, met gesonde persmarges wat verwag kan word. Die Suid-Afrikaanse voerbedryf, buiten vir ʼn enkele voermeulemaatskappy, het die gehalte van baie plaaslike oliesaadpers aanvaar, met goeie sojaboonmeelresultate wat ervaar is teen ʼn aansienlike laer prys as ingevoerde sojaboonmeel. Dié situasie lei tot ʼn aansienlike voordeel vir ʼn dierevoer- en pluimveebedryf in Suid-Afrika. Die sonneblompersbedryf het ton vir die jaar gepers tot einde Februarie 2017 (ʼn gemiddeld van ton per maand). Persmarges vir sonneblom was beter as vir sojabone. Die groot geraamde sonneblomoes van ton vir 2017 sal die vereiste vir sonneblomoliekoekinvoer uitskakel, Persmarges verhoog en laer sonneblommeelpryse verseker vir voermeulens. 22

25 4.4 Verbruikers van proteïen Veevoervervaardigers Globale omgewing Saamgestelde voerproduksie wat vervaardig is deur voermeulens in 131 lande het in 2015 met 1,6% toegeneem tot 995,57 miljoen ton saamgestelde voer. Indien voer wat op plase gemeng word by die syfer gevoeg word, word die syfer geraam op 1,4 miljard ton. Pluimveevoer domineer steeds die mark teen ʼn jaarlikse groeikoers van 3,2% en ʼn markaandeel van 47% vir globale voerproduksie. Sjina bly die voorste voerprodusent teen 180 miljoen ton met die VSA kort op sy hakke teen 174 miljoen ton. Brasilië staan derde met 69 miljoen ton. Suid-Afrika is 22ste op die ranglys vir wêreldwye globale voerproduksievolumes. Die tendens is dat die getal voermeulens gaan afneem terwyl voervolume steeds gaan toeneem. Dit dui op ʼn konsolidasie om grootte te benut teen die grootste voordeel. Die produksie van die belangrikste grondstowwe vir dierevoer, mielies, vleis en sojabone bly steeds teen hoë vlakke en die tendens sal na verwagting volgehou word. Globale mielieproduksie het vlakke van 969 miljoen ton behaal in 2015/16, maar sal na verwagting toeneem tot meer as ʼn miljard ton in 2016/17. Die raming vir sojaboonproduksie in 2015/16 is 312 miljoen ton, laer as die 320 miljoen ton vir die vorige jaar. Produksie sal na verwagting toeneem in 2016/17, maar globale verbruik sal waarskynlik ook toeneem tot soveel as 324 miljoen ton. Dit kan lei tot ʼn effense verstewiging van pryse. Suid-Afrika Die sake-omgewing vir 2016 was besonder moeilik vir die graan- en oliesaadbedryf. Die gevolge het deurgefilter na die voerbedryf. Die ernstige droogte wat veroorsaak is deur die El nino-effek het gelei tot baie lae gewasproduksie. Pryse vir die twee belangrikste bestanddele van die voerbedryf, mielies en sojabone, het dramaties toegeneem weens die verandering in die dinamiek van vraag en aanbod. Verhogings 23

26 in invoervolumes van sojabone, sojaboonmeel en mielies het gelei tot pryse wat aansienlik hoër was as pryse vir die vorige jaar. Die voerbedryfvolumes is ook bedreig deur die implementering van die Wet op Afrika-groei en -geleentheid (WAGG). Dit het vereis dat ton hoender Suid-Afrika belastingvry kon bereik, bo en behalwe die stygende belastingvrye volumes wat Suid-Afrika kon bereik uit Europa. Ingevoerde pluimveevleis het ton bedra vir 2016 en vergeleke met 2015 is dit ʼn toename van 17% vir die jaar. Dit het plaaslike pluimveeproduksie negatief beïnvloed met ʼn gevolglike afname in voerproduksie. Voervolume wat aangemeld is deur die Veevoervervaardigersvereniging (AFMA) was laer vir die jaar, soos gemeet in Desember, teen 5,3% en geëkstrapoleer tot die einde van Maart Dit beteken ʼn jaarlikse voerproduksie van 6,6 miljoen ton, vergeleke met 6,9 miljoen ton vir 2015/16 en weerspieël ʼn afname van 4,3% vir die jaar vergeleke met die vorige jaar. Nasionale voerproduksie gaan na verwagting met meer as 5% afneem van jaar tot jaar. Die bygewerkte nasionale voerverbruiksyfers sal beskikbaar wees teen die laaste helfte van Mielieverbruik vir dierevoer het afgeneem tot 5 miljoen ton tot en met April 2017, vergeleke met 5,52 miljoen ton vir die vorige jaar, of ʼn verteenwoordigende afname van 10,4% (SAGIS). Oliekoekverbruik vir AFMA-lede het afgeneem van 1,044 tot 1,008 miljoen ton van Desember 2015/16 tot Desember 2016/17. Sojaboonmeelverbruik het soortgelyk afgeneem van tot ton, ʼn afname van 3% Pluimvee en varke Suid-Afrikaanse Pluimveevereniging (SAPV)-Administrasie Prof Gous rapporteer dat die plaaslike pluimveebedryf tans ineenstort, met talle negatiewe faktore wat pluimveeprodusente erg benadeel. Hy sê die bedryfsorganisasie beleef moeilike tye, met die hoof uitvoerende beampte wat sy pos verlaat het, en die waarnemende amptenaar wat sukkel om die mas op te kom. Hy noem dat beide Rainbow en Astral hul lidmaatskap van die organisasie opgeskort het. 24

27 Braaikuikenbedryf Die Suid-Afrikaanse Pluimveebedryf het waarskynlik die swakste jaar in die geskiedenis behaal. Die finale invoersyfer vir 2016 is ton pluimveeprodukte wat R5,5 miljard bedra met ton porsies met bene in, ter waarde van R3,6 miljard. Die totale invoer is 1,3 keer die grootte van Astral, ons grootste produsent van braaikuikens. RCL Foods (Rainbow Chicken Limited) moes gevolglik ʼn derde van sy produksiefasiliteite sluit en van sy werknemers afdank. Baie van die kleiner braaikuikenprodusente, wat nie gespesialiseerde produkte verkoop nie, het ook nou die bedryf verlaat en dit het tot heelwat meer werkverliese gelei. Daar is bewys dat die Suid-Afrikaanse braaikuikenbedryf geslagte hoenders kan voorsien teen laer pryse as die meeste van die Europese lande, ten spyte van die hoër koste van mielies en sojabone vir ons produsente. Dit gaan dus nie daarom dat ons minder doeltreffend is met die produksie van braaikuikens nie, maar dat lande in die Europese Unie vleis wat hulle nie wil hê nie op ons afdwing. Die ingevoerde vleis word verkoop teen dieselfde of hoër pryse vergeleke met ons plaaslike produsente se pryse. Die algemene publiek baat dus nie eers by die invoere nie. Die wêreldwye pluimveebedryf gaan gebuk onder probleme. Voëlgriep (AI) het vir die eerste keer in Europa sy verskyning gemaak teen die einde van Oktober 2016 en vinnig versprei na 17 Europese lande. Verpligte vernietiging van pluimvee het begin in Hongarye, Frankryk en Ierland. Daarna het dit versprei na Rusland. Miljoene voëls is in Japan en Sjina vernietig om te probeer om die verspreiding van die siekte te voorkom. Daarna het die griep vroeg in 2017 kop uitgesteek in vier Amerikaanse state, insluitend Georgia. In Brasilië is uitvoere ook swaar getref deur ʼn skandaal wat gegaan het oor vleis wat salmonella bevat het, asook braaikuikenvleis wat versprei is met varkkoppe, suur om die reuk van vrot vleis te verberg en karton tussen die vleis. Mens wonder of die invoer van hoendervleis na Suid-Afrika sal voortgaan indien die lande nie die siekte kan uitwis nie. In so ʼn geval sal die pryse van braaikuikenvleis vinnig baie duur word weens die afname in die produksie van plaaslike braaikuikens. Wetgewing om die hoeveelheid soutwater wat by braaikuikens gevoeg kan word te beperk tot 15%, het die bedryf verder belas. 25

28 Die omstandighede in die pluimveebedryf kon baie anders gewees het indien die bedryf ʼn doelgerigte poging aangewend het om hoenderborsies uit te voer na die res van die wêreld. Die beesvleisbedryf lyk asof dit sukses behaal het met sy uitvoerinisiatief, terwyl die varkbedryf ook besig is om die hoeveelheid vleis wat uitgevoer word uit Suid-Afrika te verhoog Suid-Afrikaanse Varkprodusentevereniging (SAVPO) Anders as die pluimveebedryf, het die varkbedryf ʼn winsgewende jaar gehad en dit sal waarskynlik voortgesit word in Varkpryse het hoër geword weens die afname in die getal varke (ongeveer varke in November 2015 tot ongeveer ) wat geslag is, terwyl die laer mielie- en sojaboonpryse ook gelei het tot laer voerpryse. Hoë pryse vir beesvleis het gehelp om die prys vir varkvleis hoog te hou en dit sal waarskynlik volgehou word terwyl die beeskuddes weer opgebou word na die droogte wat oor die afgelope drie jaar geheers het. Die internasionale prys van varkvleis het gedurende die jaar gedaal, maar weens die swakker waarde van die rand het die hoeveelheid vark wat ingevoer word in die land konstant gebly terwyl uitvoere gedurende die jaar met 5% toegeneem het Menslike verbruik Gedurende 2016 is n wysiging aan die wet op die Bemarking van Landbouprodukte, 1996, (Wet nr 47 van 1996) aangebring en is statutêre maatreëls ingestel waarvolgens vervaardigers van produkte van oliesade vir beide menslike- en dierlikeverbruik maandeliks opgawes aan SAGIS moet verskaf van hul produksie. In die publikasie van SAGIS onder die opskrif Soybean Flours and Meals/Textured Vegetable Protein blyk dit duidelik dat die voorheen algemeen aanvaarde syfer van net meer as 2000 ton produkte per maand wat hoofsaaklik na die bakkerybedryf gegaan het, inderdaad nou net meer as 3000 ton per maand beloop. Dit sal dus veilig wees om te aanvaar dat sojaboonprodukte vir menslike verbruik (eetbare olie uitgesluit) tussen en ton per jaar beloop. Die Oliesade Advieskomitee (OAK) en Olie- & Proteïensade Ontwikkelingstrust (OPOT) befonds tans etlike projekte wat die bevordering van sojaboonprodukte vir menslike verbruik ten doel het. 26

29 5. PROJEKTE GEFINANSIER 2016/17 Die Proteïennavorsingstigting het gedurende 2016/ navorsingsprojekte befonds (sien Bylae I), een (1) projek meer as die vorige jaar. Twee (2) van die 16 projekte was nuwe projekte terwyl 14 voortsettings van bestaande projekte was. Die totale aantal aansoeke vir finansiering was 16 waarvan een (1) projek afgekeur is. Drie (3) projekte (sien Bylae II) is gedurende die jaar afgehandel maar die finale verslae word eers in die eerste helfte van 2017 verwag. Vir 2017/2018 is 17 aansoeke ontvang waarvan twee (2) nuwe aansoeke is. Hierdie aansoeke sal in die volgende navorsingsverslag verder toegelig word. 27

30 6. PROJEKTE WAT SUKSESVOL AFGEHANDEL IS OF WAARMEE VORDERING GEMAAK IS (BYLAE I EN II) 6.1 EVALUASIE VAN SOJABOONELITELYNE ONDER SUID-AFRIKAANSE TOESTANDE; GP De Beer en WF van Wyk, Kontrakteurs, Proteïennavorsingstigting Die afgelope seisoen was sojabooneliteproewe geplant te Potchefstroom, Bethlehem, Ukulinga, UP (Hatfield), Brits en Stoffberg. Die proewe van die verskillende instansies was geplant soos volg: Proef 1: (INTA) Al tien lyne wat verlede seisoen geplant was, was hierdie seisoen weer aangeplant. Vier kontroles waarvan 3 van die vorige seisoen en 1 nuwe een was geplant. Die lyne van INTA se groeiseisoenlengtes het gewissel vanaf n MG 4.0 tot n MG 6.0. Die proewe van INTA was geplant te Potchefstroom op die 7 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 2574 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 3232 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 1932 kg/ha. Die proef te Bethlehem was geplant op die 29 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3054 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 rsf met 3857 kg/ha en die lyn met die laagste met 2205 kg/ha. Die proef te Ukulinga was geplant op die 23 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 2745 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 3335 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 1928 kg/ha. Die proef te UP was geplant op die 2 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4543 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 5716 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 3590 kg/ha. Die proef te Brits was geplant op die 23 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3982 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 4576 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 3213 kg/ha. 28

31 Die proef te Stoffberg was geplant op die 10 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3923 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 4949 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 3255 kg/ha. Proef 2: (EMBRAPA koud) Vyftien nuwe lyne vir die koue lokaliteite was geplant die afgelope seisoen saam met vier kontroles. Die lyne van Embrapa (koud) het gewissel van n MG 4.8 tot MG 6.8. Die proewe van Embrapa was geplant te Potchefstroom op die 7 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3000 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 4040 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 2220 kg/ha. Die proef te Bethlehem was geplant die 29 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 2914 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 3850 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 2276 kg/ha. Die proef te Stoffberg was geplant op die 10 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4019 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 4945 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 3002 kg/ha. Proef 2: (EMBRAPA warm) Vyftien nuwe lyne vir die warm lokaliteite was geplant die afgelope seisoen saam met vier kontroles. Die lyne van Embrapa (warm) het gewissel van n MG 5.0 tot MG 6.8. Die proef te Ukulinga was geplant op die 28 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 2453 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 3058 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 1409 kg/ha. Die proef te UP was geplant op die 2 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4146 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 6335 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 2898 kg/ha. Die proef te Brits was geplant op die 23 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3960 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was met 4681 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 2620 kg/ha. 29

32 Proef 3: (INIA) Al vier lyne van die vorige seisoen plus twee nuwes was hierdie seisoen weer geplant saam met vier kontroles waarvan 3 van die vorige seisoen en 1 nuwe een was. Die lyne van INIA se groeiseisoenlengtes het gewissel van MG 4.2 tot MG 7.4. Die proewe van INIA was geplant te Potchefstroom op die 15 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4255 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was NS 7211 R met 5216 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 3187 kg/ha. Die proef te Bethlehem was geplant die 29 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3007 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 3848 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 1989 kg/ha. Die proef te Ukulinga was geplant op die 29 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 2956 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 3704 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6164 R met 2389 kg/ha. Die proef te UP was geplant op die 17 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4514 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 5437 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 3465 kg/ha. Die proef te Brits was geplant op die 23 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4142 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 4641 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 3253 kg/ha. Die proef te Stoffberg was geplant op die 10 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3849 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM RSF met 4334 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6164 R met 3176 kg/ha. Proef 4: (EEAOC) Al twaalf lyne wat verlede seisoen geplant was, was hierdie seisoen weer aangeplant. Vier kontroles waarvan 3 van die vorige seisoen en 1 nuwe een was geplant. Die lyne van EEAOC se groeiseisoenlengtes het gewissel vanaf n MG 4.5 tot n MG

33 Die proewe van EEAOC was geplant te Potchefstroom op die 7 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3621 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 4332 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 2800 kg/ha. Die proef te Bethlehem was geplant op die 29 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 2796 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 3903 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 1289 kg/ha. Die proef te Ukulinga was geplant op die 24 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 2291 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 2876 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 1714 kg/ha. Die proef te UP was geplant op die 2 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4276 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 5084 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 3049 kg/ha. Die proef te Brits was geplant op die 23 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3773 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 4504 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 2567 kg/ha. Die proef te Stoffberg was geplant op die 10 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 3666 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs was DM 5953 RSF met 4547 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs met 2080 kg/ha. Proef 4: (EEAOC ext) Twaalf lyne was geplant hierdie seisoen slegs te UP saam met vier kontroles waarvan 3 nuwes is en 1 van die vorige seisoen was. Die lyne van EEAOC se groeiseisoenlengtes het gewissel van MG 4.5 tot MG 6.5. Die proewe van EEAOC (ext) was geplant te UP op die 2 November 2016 met n gemiddelde opbrengs van 4424 kg/ha. Die lyn met die hoogste opbrengs met 5702 kg/ha en die lyn met die laagste opbrengs was LS 6240 R met 3752 kg/ha. 31

34 6.2 ETIOLOGIE EN POPULASIE STRUKTUUR VAN MACROPHOMINA PHASEOLINA (HOUTSKOOLVROT) VAN SONNEBLOM EN SOJABONE IN SUID-AFRIKA; E Jordaan en JE van der Waals, Universiteit van Pretoria Hierdie navorsing ondersoek die interaksie tussen aspekte van die omgewing, gasheer gewas (sonneblom en sojabone) en Macrophomina phaseolina wat houtskool vrot veroorsaak in Suid-Afrika. Die hoof doel van hierdie werk is om die drywers van die siekte beter te verstaan ten einde n besluit ondersteunings stelsel te ontwikkel vir die beheer van houtskoolvrot. In vitro proewe, patogeen identifikasie, karakterisering en groenhuis potproewe sal gebruik word om n geheelbeeld te skep van hierdie siekte in SA. Die resultate van die in vitro proewe is reeds in vorige verslae bespreek. Ongelukkig was ons genoodsaak om die beplande produsent opname uit te laat. Ons het nie genoeg vraelyste terug ontvang om statisties korrekte afleidings te kan maak rondom produsent persepsies, voorkoms van die siekte en gevolglike beheer maatreëls in Suid-Afrika nie. Na onvoorsiene terugslae, is isolaat identifikasie tans aan die gang. Die effek van droogte op houtskoolvrot insidensie en ergheidsgraad en daaropvolgende oes verlies is met behulp van n potproef ondersoek. Alhoewel die resultate nog nie statisties geanaliseer is nie, wys resultate vanuit die waterspanningsproef dat daar geen siekte was op sonneblom of sojabone tydens saailing stadium nie. Die stamme was wel gekoloniseer tot en met 1cm vanaf die wortelsone, selfs in die plante wat nie onder waterspanning was nie, wat daarop dui dat droogte nie noodsaaklik is vir infeksie nie. Kolonisasie tot en met 2cm vir sojaboon en 3cm vir sonneblom bo die wortelsone is tydens blom gemeet. Geen siekte is tydens blom opgemerk by sonneblom nie, wat heel moontlik toegeskryf kan word aan n tolerante kultivar. Die sojabone was siek tydens blom in beide die waterspannings en geen waterspannings behandelings - laasgenoemde met n laer ergheidsgraad. Siekte insidensie en ergheidsgraad was hoog met oes in die sonneblom en sojabone wat geïnokuleer en onder waterspanning was. Terselfdertyd was daar kolonisasie tot en met 3cm in al die geïnokuleerde plante ongeag die water behandeling. Die opbrengste van die sonneblom en sojabone wat onder waterspanning was (ongeag of hulle geïnokuleer was), was die helfte minder as opbrengste van die kontrole plante (nie geïnokuleer en nie onder waterspanning). Die plante wat geïnokuleer was, maar nie waterspanning ondervind het nie, het soortgelyke opbrengste gehad as die kontrole. n Tweede potproef het die effek van ureum en kalksteen ammonium nitraat (KAN) op siekte ontwikkeling in kultivars met verskillende 32

35 groei klasse getoets. Die stikstof was voor plant toegedien teen die aanbevole hoeveelheid (15kg/ha vir sojaboon en 50kg/ha vir sonneblom) en die helfte van die aanbevole hoeveelheid. Lang en medium groei klas kultivars was gekies vir die sojaboonproef, terwyl medium en medium-laat kultivars gekies was vir die sonneblomproef. Alhoewel die resultate nog nie statisties ge-analiseer is nie, blyk dit of groei, stam wydte, totale stikstof en hoeveelheid saad/peule ongeaffekteer was deur die patogeen onder die verskillende stikstof en kultivar behandelings nie. Die patogeen het die sonneblom en sojaboon stamme gekoloniseer tot en met 3cm vanaf die wortel sone in al die behandelings. In die lang groei klas sojaboon met geen stikstof behandeling nie, was geen siekte en hoër opbrengste opgemerk. Hoër siekte insidensie en ergheidsgraad was geassosieer met ureum toedienings in sojabone. Die sonneblom proewe het laer siekte insidensie en ergheidsgraad getoon in die medium-laat kultivar, terwyl siekte hoër was in die medium kultivar ongeag stikstof toediening. Daarbenewens was daar geen siekte in die medium-laat kultivar met KAN teen helfte van die aanbevole hoeveelheid asook met ureum teen die aanbevole hoeveelheid. Historiese weerdata, literatuur studies en verskeie berekeninge is gebruik om die besluit- ondersteunings-stelsel saam te stel. Die optimale groei temperature vir Suid- Afrikaanse M. phaseolina isolate was bepaal om tussen 25 en 30⁰C te wees. Tesame met die droogtes en water beperkings, verwag ons dat hierdie siekte baie meer gaan voorkom in die toekoms. Aangetekende uitbrake van houtskoolvrot op sojaboon of sonneblom in terme van lokaliteit of jaar van uitbraak is skaars. Nie te min, gedurende die 2011/2012 groeiseisoen waar n oes verlies van ongeveer 60% in mielies aangeteken was. Daarom word die model vir die besluit- ondersteunings-stelsel gebaseer op mielie data en sal die 2011/2012 insident gebruik word om die model te bekragtig. Daarna kan die model aangepas word vir sonneblom en sojaboon gewasse. Toekomstige navorsing kan fokus op epidemiologiese aspekte van die siekte om die besluit- ondersteunings-stelsel op te skerp vir die moontlike gebruik op plaasvlak. n Leek artikel oor hierdie siekte en die navorsing was gepubliseer in The Conversation in Augustus 2016 (theconversation.com). Na voltooiing van die projek sal die inligting gepubliseer word in wetenskaplike joernale, artikels in die plaaslike media soos byvoorbeeld die Landbouweekblad en Oilseeds Focus, en dit sal aangebied word by boeredae. 33

36 6.3 NAVORSING OOR LECANICILLIUM MUSCARIUM AS MIKROPARASIET VIR DIE SOJABOONROESFUNGUS, PHAKOPSORA PACHYRHIZI EN DIE GEBRUIK DAARVAN VIR DIE BIOLOGIESE BEHEER VAN SOJABBONROES; KS Yobo, Universiteit van KwaZulu Natal Tydens dié studie is n isolaat, N-08, n mikoparasietfungus, geïsoleer by die Assagaykoffieplaas in Cato Ridge, KwaZulu-Natal, Suid-Afrika. Dit is daar waargeneem as die parasiet wat Hemileia vastatrix, die agent wat koffieroes veroorsaak, aanval. Volgens morfologiese en molekulêre navorsing is die N-08-isolaat geïdentifiseer as Lecanicillium muscarium en dit is opgeneem in die nasionale versameling van fungi (opnamenommer PPRI 13715). Navorsing met gesamentlike inenting van L. muscarium en P. pachyrhizi is gedoen by die siektetuin van die Universiteit van KwaZulu-Natal se Plantpatologie-afdeling. Waarneming met die Omgewingskanderingselektronmikroskoop (ESEM) het gedui op n mikofiliese aantrekking tussen L. muscarium en P. pachyrhizi. Lang muscariumfialide is waargeneem waar dit die P. pachyrhizi-urinodiniospore binnegedring en styf om die P. pachyrhizi wring. In vitro-navorsing om die uitwerking van die L. muscarium-stam N-08 op P. pachyrhizi, die sojaboonroesfungus te toets, is gedoen. Die L. muscarium-stam N-08 is per ligmikroskoop en ESEM waargeneem waar dit P. pachyrhizi koloniseer. Laboratoriumtoetse is gedoen om te bepaal wat die uitwerking is op onderskeie groeitoestande (temperatuur, kunsmatige groeimedia, natuurlike substrate en UVstrale) en hoe dit die groei van n kolonie en die produksie van konidia beïnvloed. Optimalisering van groeitoestande is een van die wesenlike aspekte wat oorweeg moet word om n doeltreffende biologiese beheeragent te produseer. L. muscarium-stam N- 08 groei die beste teen temperature van tussen 21 en 25 o C. Die hoogste radiale groei is waargeneem teen 24 o C (46.54 mm). V8-sap-agar was die beste medium vir koloniegroei teen n gemiddelde waarde van 42.75, gevolg deur SDA teen mm. Waar die isolate blootgestel is aan UV-lig, het die resultate nie gedui op n aansienlike verskil tussen die onderskeie media op miseliumgroei nie. Die hoogste konidiaproduksie was by giersgraan (4.2 x 10 9 konidia/ml) gevolg deur koringvesel (3.2 x 10 9 konidia/ml) en pêrelgars (2.9 x 10 9 konidia/ml). 34

37 Die optimale dosisvlak vir siektebeheer is evalueer in die kweekhuis en tydens veldproewe. Daar is gevind dat 10 6 en 10 8 konidia/ml doeltreffender was en 10 6 konidia/ml is gekies as optimale dosis vir die toepassing tydens veldproewe. Die uitwerking van L. muscarium op sojaboonroes in die veld is evalueer. Twee veldproewe is gedoen (2014/2015 en 2015/2016) by die Ukulinga-navorsingsplaas. Vergeleke met die beheergroep wat geënt is met die patogeen, het al drie die L. muscarium-dosisse (10 4, 10 6, 10 8 konidia/ml) en die swambeheer (Score) die erns van die siekte onderskeidelik laat afneem met 73.3%, 88.2%, 89.1%, en 90%. Die Vorderingskurwe vir die siekte binne die gebied (Area Under the Disease Progress Curve) vir die onderskeie behandelings was: 1 ste proef, Score (172.2 eenhede), 10 8 konidia/ml (186.2 eenhede), 10 6 konidia/ml ( eenhede), 10 4 (457.8 eenhede) en die beheer wat geënt is met die patogeen ( eenhede). 2 de proef, Score (259.7 eenhede), 10 8 (284.9 eenhede), 10 6 (319.9 eenhede), 10 4 (462.7 eenhede) en die beheer wat geënt is met die patogeen ( eenhede). Behandelde persele het n groter verhoogde opbrengs getoon vergeleke met die beheer wat geënt is met die patogeen. Die gewig van die droë saad het egter nie aansienlik verskil tussen die behandelde L. muscarium-stam N-08 en saad op persele wat met Score behandel is as swamdoder nie. 6.4 CHEMIESE MANIPULASIE VAN VEGETATIEWE GROEI, REPRODUKTIEWE GROEI EN ONTWIKKELING, SOWEL AS GRAANOPBRENGS IN CANOLA; GA Agenbag, Universiteit van Stellenbosch Canola (Brassica napus L.) is een van die belangrikste bronne van plantolies in die wêreld en ook in Suid Afrika is dit besig om te ontwikkel in n belangrike gewas. Hoewel canola graanopbrengste in Suid Afrika oor die afgelope aantal jare n toename getoon het weens gebruik van bastertipe cultivars en verbeterde produksietegnieke, is opbrengste per hektaar steeds laag in vergeleke met belangrike canola produserende lande soos Kanada. Laer as verwagte graanopbrengste kan toegeskryf word aan verskeie faktore soos lae en oneweredige plantpopulasies, asook faktore soos insekte plae, ondoeltreffende plantvoedingsbestuur, onkruidbeheer en oesverliese. Hoewel die hoogste graanopbrengste in Suid Afrika behaal word met vroeë aanplantings op vrugbare grond, 35

38 het dit welig groeiende plante tot gevolg wat veroorsaak dat plante in digte plantestande dikwels omval gedurende die peulvulstadium. Navorsingsresultate vanaf Australië toon dat korter plante minder geneig is om om te val as hoog groeiende plante. Deur stamlengtes te verkort en koepelstruktuur te verander deur gebruik van plantgroeistremstowwe, is plante nie alleen minder geneig om, om te val, maar word n meer kompakte peulkoepel ontwikkel wat beter deurlig is, meer egalig ryp word, en minder oesverliese deur die oopspring van peule toon. Tans is geen plantgroeistremstowwe in Suid Afrika geregistreer vir gebruik op canola, maar loodsproewe wat in potte en ook onder veldtoestande uitgevoer is, met die plantgroeistremstowwe Primo Maxx en Moddus asook vloeibare seegrasekstrak (Kelpak ) het belowende resultate getoon. Om hierdie rede is daar gedurende 2015 en 2016 op 3 lokaliteite in die Swartland (2) en Suid-Kaap (1) veldproewe uitgevoer. Drie blaartoedienings (kontrole, Kelpak en Moddus ) is getoets in kombinasie met verskillende plant populasies, tye van toediening asook toedieningsdosisse. In teenstelling met die 2015 seisoen waartydens groeitoestande weens n lae reënval nie baie gunstig was, maar groot behandelingsreaksies verkry is, het die toediening van Kelpak en Moddus ) tydens die blomknopstadium nie opbrengsverhogings tot gevolg gehad, ongeag die plantpopulasie, op enige van die lokaliteite gedurende die gunstige toestande van Toedienings van 4.0 L Kelpak per hektaar tydens die verskyning van blomknoppe en met aanvang van die blomperiode het egter die graanopbrengs op beide Altona en Langgewens verhoog. Moddus toedienings van 0.4 en 0.8 L per hektaar tydens bogenoemde groeistadia het egter graanopbrengs met soveel as 380 kg ha -1 verhoog op Langgewens. Soortgelyke maar veel kleiner verhogings is ook op Roodebloem waargeneem. Hierdie resultate toon dat beide Kelpak en Moddus ) beter resultate lewer in jare waartydens groeitoestande nie optimaal is nie. 36

39 6.5 STIKSTOFBOBEMESTING IN CANOLA: TYD VAN TOEDIENING EN TOEDIENINGSPEILE; GA Agenbag, Universiteit van Stellenbosch Vorige navorsingsprojekte in die Wes-Kaap het getoon dat toedieningspeile van kg N ha -1 en kg S ha -1 deur canola benodig word om graanopbrengste van meer as 2.0 ton ha -1 te produseer in grond met lae organiese koolstofinhoude. Hierdie hoë bemestingsbehoeftes veroorsaak dat stikstof en swael dikwels die duurste produksiefaktor vir canola is. Die doeltreffendheid van bemestingstoedienings word onder meer bepaal deur grondeienskappe, klimaatstoestande en ook deur tyd van toediening. Navorsing wat in Kanada gedoen is, toon dat hoewel die grootste opname van stikstof in canolaplante plaasvind van die 5-blaarstadium tot 50% blom (wat in die Wes-Kaap bereik word teen sowat dae na plant), opname hoog bly tot 50% peulvulstadium wat in die Wes- Kaap bereik word teen sowat dae na plant. Hierdie resultate dui daarop dat stikstofbobemesting gedurende die blomstadium moontlik nodig mag wees in hoog produserende canolastande. Ten einde optimale stikstoftoedieningstrategië vir canola wat onder verskillende grond en klimaatstoestande verbou word te ontwikkel, is veldproewe gedurende 2015 en 2016 op 3 lokaliteite in die Swartland (2) en die Suid-Kaap (1) uitgevoer. Vier stikstofpeile (60, 90, 120 en 150 kg N ha -1 ), waarvan 20 kg N ha -1 met plant toegedien is, is vergelyk met n kontrole waar geen stikstof toegedien is. Die res van die stikstof is toegedien op 30 dae na plant of verdeel tussen 30 en 60 of tussen 30, 60 en 90 dae na plant. Laasgenoemde het saamgeval met volle blomstadium. In teenstelling met 2015, het die meeste canola produserende gebiede in die Wes- Kaap gemiddelde reënvaltoestande gedurende 2016 produksieseisoen ondervind wat saam met koel toestande gedurende September veroorsaak het dat hoë canola opbrengste in die algemeen behaal is. Proefgemiddeldes het gewissel vanaf 1681 kg ha -1 op die lae reënval lokaliteit (Langgewens) tot 3300 kg ha -1 op die hoë reënval lokaliteit (Altona), terwyl n proefgemiddelde van 1877 kg ha -1 op die Suid-Kaapse lokaliteit (Roodebloem) behaal is. 37

40 Op die hoë reënval lokaliteit (Altona), is die hoogste graanopbrengs van 3420 kg ha -1 behaal met n totale stikstoftoediening 120 kg ha -1 waarvan 20 kg N ha -1 met plant toegedien is en die res (100 kg N ha -1 ) verdeel is tussen bo-bemestings op 30 en 60 dae na plant. Op Roodebloem is die hoogste opbrengs van 2228 kg ha -1 ook met n totale toediening van 120 kg N ha -1 verkry maar met slegs een bobemesting op 30 dae na plant. Op Langgewens (lae reënval lokaliteit) is die hoogste opbrengs van 1779 kg ha -1 behaal met n toediening van 90 kg N ha -1 en wel met bo-bemestings op 30, 60 en 90 dae na plant. Die resultate toon dat die optimale toedieningspeil en veral die optimale verdeling verskil tussen lokaliteite en waarskynlik ook oor jare. Maatstawwe sal dus ontwikkel moet word om produsente te help om gedurende verskillende jare op n gepaste stikstoftoedieningstrategie te besluit. 6.6 CANOLA-OPBRENGSKOMPETISIE; GA Agenbag, Proteïennavorsingstigting Die PNS Canola-Opbrengskompetisie is gedurende 2016 vir die tweede jaar suksesvol aangebied en is gekenmerk deur baie strawwe mededinging en goeie opbrengste is deur al die deelnemers behaal. In die Swartland het 14 produsente deelgeneem en was die gemiddelde opbrengs 2.03 ton per hektaar oor n totale oppervlakte van 459 hektare. In die Suid-Kaap was die gemiddelde opbrengs van die deelnemers 2.34 ton per hektaar oor n totale oppervlakte van 272 hektare en het 8 van die 11 deelnemers opbrengste van meer as 2.0 ton per hektaar behaal. Mnr Dirk Lesch van Elim Boerdery naby Malmesbury is as die Swartlandse wenner en Mnr Pieter Beukes van Yahshua Boerdery naby Caledon as wenner in die Suid-Kaap aangewys. Mnr Lesch het n opbrengs van 2.66 ton per hektaar behaal op n oppervlakte van 18.7 hektaar met die DuPont-Pioneer canola-cultivar 45Y88 wat op 26 April geplant is teen n plantdigtheid van 2 kg saad per hektaar, terwyl mnr Beukes sy wen-opbrengs van 3.09 ton per hektaar behaal het op n oppervlakte van 15.7 hektaar. Soos Mnr Lesch 38

41 het sy keuse ook geval op die cultivar 45Y88 wat op 27 April geplant is teen n plantdigtheid van 4 kg saad per hektaar. 6.7 CANOLA TEGNOLOGIE-OORDRAG; GA Agenbag, Proteïennavorsingstigting Die tydige oordrag van tegnologie en produksie-inligting is baie belangrike tegnieke om te verseker produsente die bes moontlike tegnieke toepas om sodoende maksimum opbrengste te behaal. Om hierdie rede word canola-inligtingsdae jaarliks aangebied deur die PNS. Gedurende 2016 is die derde jaarlikse canola-opleidingsdag vir Landboukundiges en adviseurs van die Landbou-chemiese bedryf aangebied. Tydens hierdie dag is lesings aangebied oor n wye verskeidenheid onderwerpe maar spesiale aandag is gegee aan die beheer van siektes soos Sclerotinia. Hierdie inligting het beslis bygedra tot die suksesvolle beheer van hierdie siekte gedurende 2016 en algemeen meer optimale toepassing van produksietegnieke wat veroorsaak het dat opbrengste van meer as 2 ton per hektaar deur verskeie produsente behaal is. 6.8 EVALUASIE VAN VOLGEHOUE KONTANTGEWAS PRODUKSIE (INSLUITENDE CANOLA, KLEINGRANE EN ANDER ALTERNATIEWE BREËBLAARGEWASSE) GEBASEER OP BEWARINGSLANDBOU PRAKTYKE OP DIE HOË POTENSIAAL GROND VAN DIE RIVERSDALVLAKTES; JA Strauss, Departement van Landbou: Wes-Kaap 2016 was die 5de jaar van die volgehoue kontantgewas produksie stelsel navorsing by die Riversdal proefperseel. Ses kontantgewas stelsels word getoets en sluit ook verkorte canola rotasie stelsels en dekgewasse in. Die proef beslaan 60 persele. Al ses hierdie stelsels word 3 keer herhaal en al die gewasse van elke stelsel is elke jaar teenwoordig. Net meer as 200mm reën is gedurende die somer en herfs op Riversdal gemeet met die gevolg dat daar aan die einde van April in genoegsame vog geplant kon word. Ongelukkig was daar n probleem met die reëndata wat van die LNR se weerstasies ontvang word en kon daar nie n akkurate seisoensverspreiding bepaal word nie. Die gevoel was dat daar effens minder as die normale hoeveelheid geval het in die tydperk 39

42 April tot September. Die Departement van Landbou Wes-Kaap het intussen ons eie weerstasies op die perseel ingerig. Die canolacultivar Hyola 555 is op Riversdal geplant teen 3.9 kg/ha. Die totale hoeveelheid stikstof wat toegedien is, was 45 kg N/ha (24kg N/ha met plant en n 21kg N/ha topbemesting). Canolapersele wat na die peuldekgewas geplant is het nie die topbemesting ontvang nie. Die gemiddelde canola-opbrengs op Riversdal was 2275 kg/ha en die olie inhoud was deurgaans bo 43%. Die opbrengste het gewissel tussen 1324 kg/ha en 2833 kg/ha. Die 2016 gemiddelde opbrengs was 855 kg/ha meer as in 2015 (1420 kg/ha) en 845 kg/ha meer as in 2014 (1430 kg/ha). Canola wat na die peuldekgewas geplant word het sedert 2013 elke jaar die canola in die ander stelsels geklop, selfs daar waar die ander stelsels ekstra bobemesting gekry het. 6.9 ONDERSOEK NA DIE POTENSIAAL VAN INHEEMSE NEMATODES VIR DIE BEHEER VAN SLAKKE IN CANOLA; A Pieterse, JL Ross, AP Malan, Universiteit van Stellenbosch Europese slakke (naak- en dopslakke) het n belangrike pes geword in Suid-Afrika en veroorsaak veral skade in canola lande in die winter maande. Die plaaslike produksie van canola is n belangrike doelwit vir die Proteïennavorsingstigting, aangesien dit die mees suksesvolle metode is vir grootskaalse produksie van proteïen vir dierevoeding in die Wes-Kaap. Dit is dus noodsaaklik dat hierdie gewas beskerm word. Slakke word tans hoofsaaklik beheer deur die gebruik van slakpille. Soos met enige beheermiddel is daar egter nadele aan verbonde, soos dat dit soms in te groot hoeveelhede aangewend word en in die omgewing beland, of die slakke ontwikkel ʼn weerstand teen die chemikalieë. Dit is ook soms giftig vir ander diere waarvoor die slakpille nie bedoel is nie. Dit is daarom belangrik dat ʼn biologiese beheermiddel gevind word. Die gebruik van nematodes wat slakke parasiteer is n moontlike omgewingsvriendelike alternatief. Volgens navorsing is daar tans agt nematode families wat assosieer met slakke, naamlik Agfidae, Alaninematidae, Alloionematidae, Angiostomatidae, Cosmocercidae, Diplogastridae, Mermithidae en Rhabditidae. Tot op hede is Phasmarhabditis hermaphrodita die enigste nematode wat in Europa suksesvol ontwikkel is as ʼn biologiese beheer agent van slakke. Die nematode was kommersieel vrygestel in

43 deur MicroBio Ltd, Littlehampton, UK (Becker Underwood, nou BASF) met die handelsnaam Nemaslug en word tans verkoop in vyftien verskillende Europese lande. Volgens huidige wetgewing kan Nemaslug nie verkoop of gebruik word in Suid-Afrika nie. ʼn Opname was daarom gedoen van slak-nematodes in die Wes-Kaap provinsie van Suid-Afrika met die doel om ʼn plaaslike nematode te vind wat dodelik is vir indringer slakke. Altesaam 1944 slakke was versamel van 12 verskillende studie areas. Nadat die slakke identifiseer is, is hul lewendig dissekteer en ondersoek vir inwendige nematodes. Nematodes was dan geïdentifiseer deur gebruik te maak van morfologiese en molekulêre tegnieke (18S rrna). Nematodes was gevind by sewe van die 12 studie areas en 8% van die slakke wat versamel was, was geïnfekteer deur nematodes. Ses nematode spesies was gevind, naamlik Angiostoma margaretae, Angiostoma sp. SA1, Caenorhabditis elegans, n mermitid sp. SA1, Phasmarhabditis sp. SA3 en Phasmarhabditis papillosa (voorheen na verwys as Phasmarhabditis sp. SA4). Van die ses spesies wat gevind is, was vier voorheen onbeskryfde spesies. Die ontdekking van onbeskryfde Phasmarhabditis spesies toon die belangrikheid daarvan om nog opnames te doen van slak-parasitiese nematodes in Suid-Afrika. Die vermoë van die nematodes om voort te plant op ontbindende organiese materiaal was getoets in die laboratorium. Die gevolgtrekking was dat slegs P. papillosa gemaklik sy lewenssiklus kon voltooi in sulke omstandighede. Phasmarhabditis papillosa was toe volledig beskryf en word onderskei van ander nematodes deur die kenmerkende vorm en lengte van die wyfie se stert asook die aanwesigheid van mannetjies. Filogenetiese analise het getoon dat P. papillosa geplaas word in n monofilitiese klade met Phasmarhabditis sp. SA2 (ook gevind in Suid-Afrika), P. papillosa (VSA stam) en die slak-parasitiese nematode Angiostoma dentiferum. Phasmarhabditis papillosa was toe gekweek met een spesifieke bakteriese spesie. Vyf bakteriese spesies was versamel van die ingewandes van slak gashere, geïdentifiseer deur gebruik te maak van 16S rrna geenvolgordes en hul patogenisiteit getoets deur dit direk in die slakke in te spuit en die sterftes te monitor. Kluyvera sp. het die hoogste sterftesyfer veroorsaak in slakke en was gekies as die bakteria om P. papillosa mee te kweek. Kulture met P. papillosa en Kluyvera sp. was verbeter deur die groei van die 41

44 nematodes te toets by temperature wat wissel tussen 15 C en 25 C, met die gevolgtrekking dat 15 C die optimale temperatuur is. Die resultate van hierdie projek is aangebied by nasionale en internasionale byeenkomste. Die plaaslike Geïntegreerde Plaagbestuur vergaderings wat gehou word by Universiteit Stellenbosch dien as ʼn skakel tussen navorsing en die nywerheidsektor en was al voorheen ʼn suksesvolle metode om kennis oor te dra aan die eindgebruiker. Die projek was ook aangebied by Universiteit Stellenbosch se jaarlikse Navorsingsdag, waar die student wat deur die PNS befonds is, ʼn toekenning ontvang het vir beste aanbieding. Die student het ook ʼn toekenning ontvang vir beste aanbieding by die 21ste simposium van die Nematologiese Vereniging van Suidelike Afrika wat gehou is in Durban in Mei Die student het n opsomming van haar MSc projek by die simposium aangebied wat aansienlike belangstelling gelok het van beide navorsers en die industrie. Die student, wat befonds was deur die PNS, het in 2016 gegradueer met cum laude, en het intussen befondsing verkry van die WNNR om die projek voort te sit as n PhD studie. Die resultate van hierdie projek is gepubliseer in eweknie-hersiene joernale. Drie artikels is reeds aanvaar, met ʼn vierde een in oorweging. Twee populêre artikels is ook gepubliseer, een in die Suid-Afrikaanse Vrugte Joernaal en n ander in die Scottish Farmer. Met die identifikasie van n plaaslike nematode en gekweek is met n hoogs patogeniese bakterie spesie, behels die volgende fase die optimalisering van produksie sisteme en die ontwikkeling van n geskikte formulasie metode. Verdere patogeniteitstoetse is ook noodsaaklik om vas te stel watter slakke is vatbaar asook wat die impak sal wees op nie-geteikende spesies. Die finale fase van die projek is om n in-diepte besigheidsplan vir die produk te ontwikkel, sodat aansoek gedoen kan word vir toekomstige regerings befondsing, asook om toekomstige beleggers te lok wat kan help met die finale grootskaal kommersialisering fase, gevolg deur die finalisering van die projek. 42

45 6.10 DIE ONTWIKKELING EN EVALUASIE VAN PROTEÏEN- EN FOSFAAT VOERBESTANDDELE VANUIT VIS-PROSESSERINGS BYPRODUKTE; N Goosen, Universiteit van Stellenbosch Die navorsing in hierdie projek het beoog om tegnologie te onwikkel wat in staat is om lae-waarde byprodukte vanuit die vis prosesseringsbedryf te omskep in hoër-waarde en hoë kwaliteit proteïen- en fosfaat dierevoerbestanddele en om dan hierdie bestanddele se prestasie te evalueer in voedingsproewe. Optimale benutting van beperkte mariene hulpbronne is van wêreldwye belang en n land soos Suid-Afrika wat oor ryk visbronne beskik, kan baat vind by verdere ontsluiting van die ekonomiese potensiaal van haar natuurlike visbronne. Deur die verloop van die navorsingsprojek is tegnieke suksesvol ontwikkel en optimeer om gehidroliseerde proteïene en beenminerale te herwin vanuit byprodukte wat tipies in die Suid-Afrikaanse vis prosesseringsbedryf voorkom. Hierdie gehidroliseerde proteïene en beenminerale is toe getoets as bronne van proteïen en fosfate onderskeidelik, deur van die skerptandbaber (Clarias gariepinus) as modelspesie gebruik te maak. Tans is alle eksperimentele werk vir die hele projek voltooi en laboratorium- en statistiese analise word uitgevoer om die biobeskikbaarheid van die nuwe voerbestanddele vas te stel, sowel as hul vermoë om goeie produksie prestasie en gesondheid van die eksperimentele diere te verseker. Die resultate wat verkry is tydens die studie is besonder bemoedigend. Bo en behalwe die aanvanklike doelstellings, het die navorsing ook daarin geslaag om n hoë-waarde fosfaatmineraal te verkry wat soms gebruik word in mediese toepassings en daar is begin met ondersoeke om ook gelatien vanuit die visbene te herwin. Daar word tans gesprekke gevoer met n moontlike industrievennoot om n loodsaanleg te ontwerp en om markstudies op die gehidroliseerde proteïene en fosfate te voltooi. Verder is die kwaliteit en nut van die navorsing bevestig deur die aanvaarding van twee konferensieaanbiedings: een by die Wêreld Akwakultuurvereniging Kongres in Kaapstad tydens Junie 2017, en n verdere aanbieding by die Europese Akwakultuur Kongres in Dubrovnik, Kroasië tydens Oktober By beide kongresse gaan die voedingsaspekte van die voerbestanddele aangebied word aan n internasionale gehoor en dit is waarskynlik dat beide aanbiedings as volwaardige wetenskaplike artikels gepubliseer sal word. Teen die einde van 2017 sou 3 nagraadse studente hul 43

46 kwalifikasies verwerf het deur die navorsing wat hulle as deel van hierdie projek voltooi het BESTUURSTRATEGIEë VIR SOJABOONSIEKTES WAT IN SUID-AFRIKA IN DIE GROND OORGEDRA WORD; YT Tewoldemedhin en SC Lamprecht, LNR- Navorsingsinstituut vir Plantbeskerming Behandeling van saad is n baie belangrike deel van geïntegreerde bestuurstrategieë om veldgewasse te beskerm teen siektes wat in die grond oorgedra word. Opnames in die belangrikste sojaboonproduksiegebiede in 2010/11, 2011/12 en 2013/13 het daarop gedui dat baie belangrike patogene wat in die grond oorgedra word, teenwoordig is in sojabone in Suid-Afrika. Baie van die patogeenspesies soos Fusarium, Pythium en Rhizoctonia, beïnvloed die oorlewing van saailinge en die vestiging van sojaboongewasse. Beskerming van saailinge teen dié patogene is ondersoek in kweekhuisproewe wat in 2014/15 en 2015/16 gedoen is om behandeling van saad met swamdoders te evalueer en te bepaal hoe doeltreffend dit werk teen saailingverwelk en wortelvrot wat veroorsaak word deur die belangrikste patogene wat in die grond voorkom. Drie van die doeltreffendste behandelings is gekies vir evaluering in veldproewe. Die huidige navorsing het gevolglik die evaluering van Evergol (TR1), Celest XL+Apron XL (TR2), Maxim Quatro (TR3) en onbehandelde saad (TR4) op drie sojaboonkultivars, naamlik DM 6.8i.RR, PAN 1454R en SSS 5052 behels in onderskeie produksiegebiede. Bethlehem is gekies as koel gebied, Potchefstroom as matige gebied en Groblersdal as warm produksiegebied. Die buitelugproewe by Groblersdal en Potchefstroom is besproei en die proefneming by Bethlehem is aangeplant onder droëlandomstandighede. Grondmonsters is verkry by die onderskeie proewe om soortgelyke toetse as vir die kweekhuistoestande te doen, vir die evaluering van die behandeling van die drie kultivars. Oorlewing van die saailinge by Bethlehem was aansienlik hoër na behandeling met Evergol en Celest XL+ Apron XL, vergeleke met saad wat nie behandel is nie. Dieselfde tendens is waargeneem by Groblersdal en Potchefstroom, hoewel daar geen beduidende onderskeid was ten opsigte van die oorlewing van saailinge na die onderskeie behandelings by die persele nie. In grond wat verkry is by Bethlehem en wat nie gepasteuriseer is onder kweekhuisomstandighede nie, het al drie behandelings die oorlewing van saailinge aansienlik verbeter na behandeling met TR1 en TR2. Dit het gelei 44

47 tot die hoogste oorlewingskoers. Vir Groblersdal-grond het TR1 en TR2 ook oorlewing aansienlik verbeter, maar vir grondmonsters wat verkry is in Potchefstroom was TR2 baie doeltreffender as TR1 en TR3 vir beter oorlewing. Hoewel die oorlewing van saailinge ses weke na aanplant die hoogste was by Bethlehem en Groblersdal vir DM 6.8iRR en PAN 1454R, was die opbrengste die hoogste by Bethlehem en Potchefstroom. Ongelukkig het swaar reënval en voëlskade by Groblersdal gelei tot baie lae opbrengste in die veldproef. Dit wil dus voorkom asof die oorlewing van saailinge nie altyd die grootste verband hou met opbrengste onder veldtoestande nie en dat ander faktore ook opbrengste beïnvloed. By Potchefstroom het die behandeling van saadkultivar DM 6.8iRR met Evergol (TR1) die opbrengs met 4.5% verbeter, terwyl behandeling met Celest XL + Apron XL (TR2) die opbrengs met 17.8% verbeter het. Die opbrengs van kultivar PAN 1454R na behandeling met TR1 het egter die graanopbrengs verbeter teen 34.5% en behandeling met TR2 teen 13.3% Algehele verbetering in opbrengs vir die twee kultivars wat gekombineer is by Bethlehem, was 18.4% vir TR1 en 6.3% vir TR3, asook 16.6% vir TR1 en 16.0% vir TR2 by Potchefstroom, vergeleke met die beheergroep (saad wat nie behandel is nie - TR4). Hoewel die verhogings nie statisties beduidend is nie, is dit biologies beduidend. Dit toon die groot invloed wat saadbehandeling kan hê op opbrengs, maar ook dat elke soort behandeling verskillende kultivars anders beïnvloed. Oorlewing van SSS 5052-saailinge was aansienlik laer as die oorlewing van die ander twee kultivars by al die persele. Dit is ook interessant om te meld dat die opbrengs vir SSS 5052 by Potchefstroom aansienlik hoër was vir die onbehandelde beheergroep as die drie groepe wat met swamdoders behandel is. Dit bevestig die vermoede dat die kultivar ongelukkig dubbel behandel is, met die gevolglike swak prestasie van die saad op die persele. Behandeling van saad met Evergol (TR1) het die groei van saailinge onder kweekhuistoestande aansienlik belemmer by saailinge wat jonger as twee weke oud was. Ten spyte van die traer groei onder die jong saailinge het die behandeling van die saad egter gelei tot n aansienlik verbeterde oorlewing van die saailinge en opbrengs. Dit het ook voorgekom asof dit doeltreffender was vir die beheer van Fusarium-spesies, patogene wat sojaboonsaailinge beïnvloed, vergeleke met Celest XL + Apron XL. Pasteurisasie van die grond en behandeling van saad met TR1, TR2 en TR3 het die erns van saadlobtoestande en wortelvrot vir al drie kultivars aansienlik verbeter onder kweekhuistoestande. Behandelde saad wat aangeplant is om te bepaal wat die invloed is van behandeling op die voorkoms van fungi wat in die 45

48 grond oorgedra word, het daarop gedui dat F. equiseti en P. longicolla steeds as twee van die agt potensiële patogene by onbehandelde saad geïsoleer kon word na behandeling met TR1. B. maydis, F. equiseti, F. temperatum, F. verticillioides, Phomopsis sp. en P. longicolla kon ook steeds geïsoleer word na behandeling met TR2 en F. equiseti en P. longicolla kon geïsoleer word na behandeling met TR3. Behandeling van die oppervlak het baie van die fungi wat in grond oorgedra word uitgeskakel, maar F. equiseti en P. longicolla kon steeds geïsoleer word nadat saadoppervlakke behandel is. Dit is ook belangrik om daarop te let dat fungi wat in die grond oorgedra word soos F. verticillioides en P. longicolla aansienlik meer geïsoleer is by saailinge wat in gepasteuriseerde grond geplant is as by saailinge wat in ongepasteuriseerde grond geplant is. Dit dui op die oordrag van die patogene van saad tot saailinge. Die kweekhuistoets wat gedoen is om die invloed van potensiële patogeenfungi wat geïsoleer is van saad en saailinge te bepaal nadat behandelde saad in veldgrondmonsters geplant is, dui daarop dat die fungi wat oorlewing beduidend verlaag, F. andiyazi, F. cerealis, F. oxysporum, P. longicolla en al die Pythium spp., insluit. Behandeling van saad met TR1 en TR2 het die oorlewing van saailinge aansienlik vergroot by grond wat geënt is met F. andiyazi. Hoewel behandeling van saad met TR3 ook oorlewing aansienlik verbeter het, was dit minder doeltreffend. Behandeling van saad met TR2 was ook minder doeltreffend vergeleke met TR1 en TR3 ten opsigte van oorlewing in grond wat geënt is met F. oxysporum. In geval van P. longicolla en al die Pythium spp., het al drie behandelings (TR1, TR2 en TR3) saailingverwelk doeltreffend beheer. Vir die huidige navorsing het geen van die Rhizoctonia-isolate wat verkry is gelei tot aansienlike verwelking nie. Saadbehandeling met swamdoders is n algemene praktyk vir die bestuur van patogene wat in grond, saad en saailinge oorgedra word. Die evaluering van saadbehandeling vir die beheer van siektes wat in die grond oorgedra word, onder kweekhuistoestande, help om enkele patogene te evalueer. Dit is belangrik om te bepaal hoe doeltreffend dit is teen sekere van die belangrikste patogene wat in grond voorkom. Die produkte is egter uiteindelik bedoel vir die bestuur van patogene wat in die grond voorkom onder veldtoestande en daarom is dit noodsaaklik om die behandeling van saad te evalueer tydens veldproewe. Dit is bekend dat daar n komplekse groep patogene is wat in grond voorkom en wat sojabone beïnvloed. Die komplekse samestelling verskil in die onderskeie produksiegebiede en dit word beïnvloed deur verskillende soorte grond en klimaatstoestande. Dié verslag maak dit ook duidelik dat daar interaksie is tussen saadbehandeling en kultivar. Dit kan dus voordeliger wees om sekere kultivars te 46

49 behandel en ander nie. Sekere saadbehandelings is beter geskik vir sekere produksiegebiede as vir ander gebiede. Die uitdaging is om saadbehandeling wat doeltreffend is vir die vestiging en opbrengs van die meeste kultivars in die meeste produksiegebiede te bepaal vir droëlandlanderye en landerye onder besproeiing. In die 2017/18-seisoen gaan die drie saadbehandelings weer evalueer word vir die drie sojaboonkultivars in koel, matige en warm produksiegebiede, om te bevestig dat saadbehandeling moontlik die oorlewing van saailinge en die graanopbrengs van sojabone in Suid-Afrika kan verbeter PRESTASIE VAN N SKYF-EN TANDOOPMAKER, GRONDKWALITEIT, OESRESBESTUUR EN STIKSTOFTOEDIENING SAAM MET DIE SAAD VAN CANOLAPRODUKSIE; PA Swanepoel, PJG le Roux, GA Agenbag Canola word in die Wes-Kaap Provinsie van Suid-Afrika, onder Mediterreense klimaatstoestande, verbou. Alhoewel meeste boere bewaringsboerderypraktyke in die area volg, kan die opbou van oesreste van die vorige gewas problematies vir canolavestiging raak. Oesreste belemmer tandoopmaker-effektiwiteit. Daarom het boere skyfoopmakers begin oorweeg. Teoreties behoort skyfoopmakers deur oesreste te sny. Die doel van die studie is om vestiging van canola met n tand- en skyfoopmaker, deur oesreste op grond van hoë en lae kwaliteit, te evalueer. Proewe was op Langgewens Navorsingsplaas ( S E), waar bewaringsboerdery vir die laaste 20 jaar gevolg was, uitgevoer. Drie faktore was in n gesplete perseelontwerp evalueer, i.e. grondkwaliteit (hoog en laag as heelpersele), oopmaker (tand of skyf as gesplete persele) en oesrespeil (laag, medium en hoog, binne in gesplete persele gevestig), en in vier blokke herhaal. Grondkwaliteit was met die sg. Soil Management Assessment Framework en Solvita grondgesondheidtoets evalueer. Na vestiging op 25 Mei 2016, was grond mikroreliëf gemeet. Grondversteuring, plantpopulasie digtheid, biomassaproduksie en opbrengs is bepaal. Die tandoopmaker het die grond meer (p<0.05) as die skyf versteur. Daar was n hoër (p<0.05) plantpopulasie digtheid wanneer canola met n tandoopmaker gevestig was vir op al drie oesrespeile, wat meer effektiewe vestiging aandui. Canola wat met die skyfoopmaker gevestig was, het egter goed gekompenseer na die einde van die groeiseisoen. Die verskil (P<0.05) in biomassaproduksie by 30 dae na vestiging tussen tand- en skyfoopmakers, was teen 47

50 fisiologiese volwassenheid van die plant uitgeskakel en geen verskille (P>0.05) tussen behandelinge was sigbaar nie. Geen verskil (P>0.05) in opbrengs was tussen behandelinge waargeneem nie. Die proef behoort vir drie jaar herhaal te word voordat gevolgtrekkings gemaak word GEPROJEKTEERDE PROTEÏENBEHOEFTES VIR DIERLIKE VERBRUIK IN SUID- AFRIKA; D Strydom en W de Jager, Universiteit van die Vrystaat, E Briedenhann, Proteïennavorsingstigting Die groei in die binnelandse beskikbaarheid van oliekoek is n goeie aanduiding wat die PNS kan gebruik om te bepaal of sy doelwitte behaal word ten opsigte van steun vir die bedryf deur middel van navorsing, nuwe tegnologie en die oordrag van tegnologie. Die teikens wat in die toekoms behaal moet word sodat die PNS kan voortgaan om die aansienlike vooruitgang te behaal, vereis projeksies van die toekomstige vraag na oliekoek en wat vereis gaan word om selfvoorsiening te behaal, asook projeksies oor wanneer die teikens waarskynlik behaal gaan word. Die APR-model word saam met BFAP-data gebruik om dié projeksies te bereken. Tabel 1: Historiese gebruik van oliekoek (Plaaslike en ingevoerde sojabone wat in Suid-Afrika verwerk is) Jaar Plaaslike sojabone (ton) Totale oliekoek (ton) Plaaslik % 2008/ ,9 2009/ ,2 2010/ ,3 2011/ ,3 2012/ ,5 2013/ ,3 2014/ ,6 2015/ ,0 48

51 Tabel 2: Plaaslike produksie vergeleke met ingevoerde sojaboonkoek Totale Plaaslike sojaboonoliekoek Plaaslike sojabone sojaboonoliekoek % Plaaslik (van plaaslike sojabone) ton Produksie (vereis) ton Vereistes (ton) , , ,5 Volgens die model gaan voervereistes toeneem van ton tot ton in 2025 en ton in Oliekoekvereistes gaan toeneem van ton tot in 2020 en ton in Sojaboon-oliekoekvereistes gaan ton wees teen 2020 en ton teen Die pluimveesektor speel n belangrike rol in oliekoek en veral die verbruik van sojaboon-oliekoek. Groei en volhoubaarheid in die pluimveebedryf sal n belangrike rol speel in oliekoekvereistes. Indien Suid-Afrika self 79% van die oliekoekvereistes wil voorsien teen 2020, moet die land 1,6 miljoen ton sojabone produseer en om self 76% van die vereiste te produseer teen 2025, moet die land 2,1 miljoen ton sojabone produseer INKOMSTE- EN KOSTERAMINGS VAN SOJABONE EN CANOLA EN ENKELE MEDEDINGENDE GEWASSE; SG Ferreira, Proteïennavorsingstigting en Agriconcep Die navorsingsverslag van 2015/16 het n volledige uiteensetting gehad van die samestelling en funksionering van inkomste- en kosteramings. Mnr SG Ferreira van Agriconcep het egter aangedui dat hy nie meer in staat is om genoemde inkomste- en kosteramings te doen vanweë werkdrukte. Die PNS het hom tot Graan SA en BFAP gewend in n poging om ook duplisering uit te skakel maar steeds dieselfde formaat te handhaaf waaraan almal oor soveel jare reeds gewoond geraak het. Daar sal in die volgende navorsingsverslag in groter besonderhede gerapporteer word oor die nuwe benadering en sal enige veranderinge wat aangebring is uitgelig word. Die PNS wil graag sy dank oordra aan Mnr Ferreira vir al die jare wat hy betrokke was om hierdie baie belangrike projek namens die PNS in stand te hou. 49

52 6.15 PNS WEBBLAD; M du Preez en Y Papadimitropoulos, Proteïennavorsingstigting en Tigme.com Dit is met trots dat die PNS se nuwe webtuiste op 1 Desember 2016 lewendig gemaak is. Die uitleg is meer visueel en kleurvol met groot banier-foto's bo-aan elke bladsy wat nuwe publikasies en interessanthede op die webtuiste adverteer. Webtuiste inhoud Die Proteïennavorsingstigting se webtuiste bestaan in totaal uit 'n fenomenale 800+ bladsye waar maandelikse groei soos nuwe inligting bygevoeg word. Die totaal sluit uit dinamiese bladsye, soos byvoorbeeld die navorsingsdatabasis indeks ("Research Database") wat dinamies nog verdere bladsye programmaties saamstel wanneer 'n indeks-opskrif gevolg word. Daar is ook gefokus om die afdeling met die fotogallery en videos - gepubliseer op YouTube - uit te brei. Webtuiste struktuur Met die ontwikkeling van PNS se nuwe webtuiste, is ook opgradeer na HTML5 in kombinasie met die bestaande HTML4. Die doel met hierdie kombinasie is omrede HTML5 nog nie 100% deur al die webblaaier en soek-enjins geïmplementeer word nie, hoewel dit toenemend met elke sagteware opgradering toegepas word. Die skakelstruktuur is ook aangepas om vinniger toeganklik te wees. Meeste van die inligting op die webtuiste het baie diepte met vloeiende sub-afdelings. Voorheen is 'n bladsy met inligting gelaai met elke skakel wat gevolg word soos die besoeker dieper delf na inligting. Nou kan die besoeker indelf op die skakels en die bladsy-inligting word eers gelaai op die verlangde skakel. Soek-enjin sigbaarheid In April 2016 het Google hulle algoritme om meer voorkeur aan webtuistes te gee wat "mobile ready" of "mobile first" is geïmplementeer. Hierdie was een van die dryfvere om 50

53 die Proteïennavorsingstigting se webtuiste op te gradeer en elke bladsy is getoets om mobiel-aanpasbaar te wees, tot selfs gekompliseerde data-tabelle. 'n Verdere belangrike vereiste van soek-enjins hoewel nog nie offisieel in plek gestel nie - is dat enige webtuiste wat inligting vanaf die publiek inwin dit deur middel van aanlyn vorms, SSL-sertifikate moet installeer. Dit was voorheen slegs vereis van webtuistes wat aanlyn-verkope gedoen het. Die maklikste plek om te sien of 'n sekuriteit-sertifikaat in plek is op 'n webtuiste, is om die protokol vooraan die webadres te vergelyk: Geen sekuriteitsertifikaat en enkripsie installeer SSL ("Secure Sockets Layer") sekuriteitsertifikaat met enkripsie is installeer Aangesien PNS se webtuiste aanlyn aansoek- en subskripsie-vorms benut, is hierdie sekuriteitsertifikaat en enkripsie installeer op PNS se domein. Met die implementering van Proteïennavorsingstigting se nuwe webtuiste, is SEO ("Search Engine Optimisation") ook meer per bladsy verfyn volgens die nuutste bekende soekenjin algoritmes. Dit sluit onder meer in beter omskrywende lêer-name vir foto's, diagramme en figure, programmatiese foto-beskrywings (nie sigbaar vir die algemene webtuiste besoeker nie) en ingeboude meta foto identifisering en omskrywings ("embedded meta data"). Statistieke van besoeke Een van die maatstawwe om die gebruikerswaarde van die webblad te bepaal is die aantal besoekers asook tyd gespandeer op die webblad en aantal bladsye besoek. Onderstaande statistieke dui die getal besoekers per verslagjaar aan sedert die aanvang van die webblad. 51

54 Verslag Jaar Unieke Besoekers Rou waardes* Unieke Besoekers Google waardes - - Besoekers Bladsye Bladsye per Besoek * Rou waardes dui op die totale interaksies soos gemeet deur die webbediener terwyl die Google waardes slegs die besoekers meet wat deur middel van n webblaaier koppel aan die webwerf. Besoekers wat aan die webwerf koppel word nie weer getel as hulle met dieselfde webblaaier koppel nie. 7. STUDIEBEURSE Die PNS beursskema is in 1994 goedgekeur en die eerste beurs vir nagraadse studie is toegeken vir die 1995 akademiese jaar. Daar kan met trots teruggekyk word oor n periode van 22 jaar waartydens n totaal van 72 beurse vir M- en D- studies toegeken is aan verdienstelike kandidate. Die beursskema het ten doel om verdienstelike kandidate op te lei om, nadat hul afgestudeer het hul in staat te stel om n bydrae te maak tot hoë gehalte wetenskaplike navorsing. Hier word veral beoog navorsing wat die produksie van proteïen vir diereverbruik sal bevorder. Studente word ook aangemoedig om in samewerking met hul studieleiers die navorsingsresultate bekend te stel deur middel van publikasies in wetenskaplike joernale en/of populêre tydskrifte. Bestuursopsommings van tesisse en verhandelinge word ook op die PNS Webblad se databasis geplaas. 52

55 Beurse vir die M-studie word toegeken vir n periode van twee studiejare terwyl dit toegeken kan word vir drie jaar vir die doktorale studies. Beurse wat vir hierdie jaar toegeken is deur die Beursekomitee wat n sub-komitee van die Bemarkingskomitee is, is soos volg: 7.1 MSc Studies Mnr W de Jager (Tweede aansoek); An integrated model to project animal protein consumption in South Africa, Universiteit van die Vrystaat Me KZ Neethling (Tweede aansoek); Die effek van verskillende kombinasies van proteïen en energie bronne op veselvertering van ruvoere, Stellenbosch Universiteit Me JA Engelbrecht (Tweede aansoek); The evaluation of alternative protein sources (lupins, canola and canola oilcake in ostrich nutrition), Stellenbosch Universiteit Mnr A Coetzee (Tweede aansoek); Stikstof bo-bemesting op canola: Tyd en toedieningstempo s, Stellenbosch Universiteit Mnr PJG Le Roux (Eerste aansoek); Die evaluasie van tand- en skyfoopmakers om canola te vestig op grond met verskillende fisiese, chemiese en biologiese toestande (grondkwaliteit), Stellenbosch Universiteit 7.2 PhD Studies Me M du Plessis (Derde aansoek); Molecular markers for drought tolerance in soybean, Universiteit van Pretoria. 53

56 7.2.2 Me E Jordaan (Derde aansoek); Epidemiology and population structure of Macrophomina phaseolina (Charcoal rot) on sunflower and soybean Universiteit van Pretoria Me L van Emmenes (Tweede Aansoek); The use of fly larvae meal as an alternative protein source in the diets of monogastric animals, farmer, consumer and environment, Stellenbosch Universiteit 7.3 Voltooide verhandelings ontvang Gedurende die verslagjaar is die volgende verhandelinge van beurshouers ontvang wat hul studies suksesvol voltooi het Mnr W De Jager, Forecast estimates of protein for animals in South Africa. MSc, Universiteit van die Vrystaat. 8. PRESTASIETOEKENNINGS TER BEVORDERING VAN DIE PNS SE VISIE EN MISSIE Die PNS gee ook erkenning op n jaarlikse grondslag aan indiwidue en organisasies wat n besondere bydrae gemaak het ter ondersteuning van die PNS se visie en missie asook die bereiking van sy doelwitte. Toekennings word gemaak in die volgende kategorieë: - Beste doktorale proefskrif; - Beste magisters verhandeling; - Beste artikel in n wetenskaplike tydskrif; - n Persoon wat n uitsonderlike bydrae gemaak het om die PNS se visie en missie te bevorder; - n Raadslid wat oor tyd n betekenisvolle rol gespeel het ter bevordering van die PNS se aktiwiteite; - n Organisasie/individu wat n besondere rol gespeel het om die PNS in die bereiking van sy doelwitte ter wille te wees. 54

57 Gedurende die verslagjaar is toekennings aan die volgende persone in drie van die kategorieë gemaak. 1. Beste magisters verhandeling: - Me Anika Pieterse, Stellenbosch Universiteit 2. Beste artikel in ʼn wetenskaplike tydskrif: - Dr SC Lamprecht, LNR-NIPB 3. n Persoon wat n uitsonderlike bydrae gemaak het om die PNS se visie en missie te bevorder: - Dr J Dreyer, PNS-Kontrakteur Die toekennings is by gepaste geleenthede gedurende die verslagjaar gemaak. 9. SLOT Dis met groot dankbaarheid dat die PNS hierdie navorsingsverslag aan u voorhou. Die resultate wat bereik is val binne die vereistes en doelwitte wat die PNS aan homself gestel het en daarvoor moet erkentlikheid oorgedra word aan n groot aantal instansies en individue. Ons is besonder bevoorreg om soveel medewerkers en ondersteuners te hê, wat ook bereid is om hard te werk in die nastrewe van die PNS se doelstellings. Ons dink aan al die navorsers, navorsingsinstansies, universiteite en ander tersiêre inrigtings, die regering, maar veral Departement van Landbou, Bosbou en Visserye (DLBV) en spesifiek die Oesskattingkomitee, provinsiale departemente en ander ondersteunende dienste soos die pers en alle agente wat ons bystaan met die oordrag van tegnologie. Dit sluit produsenteliggame soos Agri SA, Graan Suid-Afrika, SAGIS, SA Graanlaboratorium, die kommoditeitstrusts, veral die Olie- en Proteïensade Ontwikkelingstrust, koöperasies en landbou-maatskappye, saad-, chemiese en 55

58 toerustingsmaatskappye en -verspreiders, ons ouditeure, prokureurs, bankiers, ons webmeesters Tigme.com, Infoworks, XL Millenium, die fondsbestuurders FOORD en Old Mutual en almal wat ek nie by die naam noem nie, maar wat altyd gereed is om ons te help. Ons lojale en uiters toegewyde personeel dra baie by en dit is moeilik om die gepaste woorde te vind om hulle te bedank vir al hulle insette gedurende die afgelope jaar en die vorige jare. Dit is altyd die PNS se beleid om Raadslede met bepaalde kennis wat vereis word deur die PNS aan te stel, om sy aktiwiteite te bevorder. Al die Raadslede wat dien as lede van die Raad het oor die afgelope jaar baie bygedra tot die sukses waarop ons nou kan terugkyk en daarvoor spreek ons werklik eerlike dankbaarheid uit. n Ongekwalifiseerde woord van dank aan elkeen. GERHARD JH SCHOLTEMEIJER VOORSITTER 56

59 BYLAE I BYLAES I LYS VAN GOEDGEKEURDE PROJEKTE IN 2016/17 1. Evaluasie van PNS-sojaboonelitelyne onder Suid-Afrikaanse toestande GP De Beer en WF van Wyk Proteïennavorsingstigting 2. Etiologie en populasie struktuur van Macrophomina phaseolina (Houtskoolvrot) van sonneblom en sojabone in Suid-Afrika E Jordaan en JE van der Waals Universiteit van Pretoria 3. Navorsing oor Lecanicillium muscarium as moontlike mikoparasiet vir die sojaboonroesfungus, Phakopsora pachyrhizi en die gebruik daarvan vir die biologiese beheer van sojaboonroes. KS Yobo Universiteit van KwaZulu-Natal 4. Chemiese manipulasie van vegetatiewe groei, reproduktiewe groei en ontwikkeling, sowel as graanopbrengs in canola GA Agenbag Universiteit van Stellenbosch 5. Stikstofbobemesting in canola: Tyd van toediening en toedieningspeile GA Agenbag Universiteit van Stellenbosch 6. Canola-Opbrengskompetisie GA Agenbag Proteïennavorsingstigting 7. Canola Tegnologie-oordrag GA Agenbag Proteïennavorsingstigting 57

60 8. Evaluasie van volgehoue kontantgewas produksie (insluitende canola, kleingrane en ander alternatiewe breëblaargewasse) gebaseer op bewaringslandbou praktyke op die hoë potensiaal grond van die Riversdalvlaktes JA Strauss Departement van Landbou: Wes- Kaap 9. Ondersoek na die potensiaal van inheemse nematodes vir die beheer van slakke in canola A Pieterse, JL Ross en AP Malan Stellenbosch Universiteit 10. Die ontwikkeling en evaluasie van proteïen- en fosfaat voerbestanddele vanuit visprosesserings byprodukte N Goosen 11. Bestuurstrategieë vir sojaboonsiektes wat in Suid-Afrika in die grond oorgedra word YT Tewoldemedhin en SC Lamprecht Stellenbosch Universiteit LNR-Navorsingsinstituut vir Plantbeskerming 12. Prestasie van n skyf-en tandoopmaker, grondkwaliteit, oesresbestuur en stikstoftoediening saam met die saad van canolaproduksie PA Swanepoel, PJG le Roux, GA Agenbag Stellenbosch Universiteit 13. Geprojekteerde Proteïenbehoeftes vir dierlike verbruik in Suid-Afrika D Strydom, W de Jager en E Briedenhann Universiteit van die Vrystaat en Proteïennavorsingstigting 14. Inkomste- en kosteramings van sojabone en canola en enkele mededingende gewasse SG Ferreira Proteïennavorsingstigting en Agriconcep 58

61 15. PNS Webblad GJH Scholtemeijer, M du Preez en Y Papadimitropoulos Proteïennavorsingstigting 59

62 BYLAE II II LYS VAN PROJEKTE WAT GEDURENDE 2015/2016 AFGEHANDEL IS 1. Nasionale sojaboonkultivarproewe AS de Beer, L Bronkhorst, HSJ Vermeulen, NN Mogapi, TC Ramatlotlo en S Seutlwadi LNR-Instituut vir Graangewasse 2. Bepaling van knopwortelaalwurm weerstand in sojaboongenotipes in Suid-Afrika H Fourie Noordwes Universiteit 3. Kultivarevaluasie van olie- en proteïensade in die winterreënstreek PJA Lombard, L Smorenburg en JA Strauss Departement van Landbou Wes- Kaap 60

63 BYLAE III III KORT- EN MEDIUMTERMYN BEHOEFTES EN GEBRUIK VAN VISMEEL EN OLIEKOEK (Opgedateer Februarie 2017) 61

64 62

65 BYLAE IV IV PNS STRUKTURE PNS RAAD CANOLABEPLANNINGSKOMITEE HUB + ADMINISTRASIE DAGBESTUUR BEMARKINGSKOMITEE TEGNOLOGIEKOMITEE FINANSKOMITEE BEURSEKOMITEE KONTRAKTEURS WERKGROEPE SOJABOONWERKGROEP CANOLAWERKGROEP 63

66 BYLAE V V LYS VAN BEURSSAANSOEKE VANAF

67 65

68 66

69 67

70 68

71 69

72 70

73 71

74 72

75 73

76 74