streef na uitnemendheid

Size: px
Start display at page:

Download "streef na uitnemendheid"

Transcription

1 BELEGGER2017 BELEGGINGS BEPAAL SÓ DIE WAARDE VAN JOU KLASSIEKE MOTOR INSIG ROBO-ADVISEURS MAG SLIM KLINK, MAAR KAN JY IN MOEILIKE TYE OP HULLE REKEN? LEEFSTYL DIS MOS DIE LEWE! KAMPEER LUUKS, SPRING OP JOU BERGFIETS, BELEEF DIE NATUUR VAN NABY streef na uitnemendheid EN GENIET N VOLLER, RYKER LEWE

2 Wat kan geld alles vir jou koop? Ons hoop dis n leeftyd vol avontuur en uitdagings, en met die wete dat jy jou potensiaal verwesenlik het. Ons praat graag met jou oor batebestuur, risiko s en beleggingstrategie, maar ons begin by jou persoonlike doelwitte. Dis wat vir ons saak maak. As jou vennote in welvaartbestuur is dit nie ons doel om produkte te verkoop nie. Jou strewe na sukses is wat ons aanvuur. STREWE NA UITNEMENDHEID Citadel Beleggingsdienste Eiendoms Beperk is n gemagtigde finansiële diensteverskaffer.

3 I BELEGGER I > Belegger 2017 < REDAKTEURS- BRIEF Lizelle Taylor, Citadel Korporatiewe- en Kommunikasiebestuurder. lizellet@citadel.co.za ONS BEMARKINGS- VELDTOG VIR VANJAAR IS N WARE BEELD VAN ONS MAATSKAPPY SE KERNWAARDES DAARDIE WAARDES WAT CITADEL VAN ANDER ONDERSKEI. DIE WARE WAARDE VAN RYKDOM ONS VERTROU DAT JY die artikels in hierdie uitgawe van Belegger sal geniet en dat die verskeidenheid onderwerpe, belangstellings en stemme vir jou waardevol sal wees. Dit is vir ons belangrik om dit te weet omdat ons daarna streef om n publikasie te skep wat nie net vir jou beleggings van belang is nie, maar ook vir jou sakebelange, persoonlike welsyn en voorkeure. Die rede hiervoor is Citadel se geloof dat die ware waarde van rykdom n mens die keuse bied om self besluite oor jou lewe te neem; dat dit jou toe rus om jou doelstellings te bereik, jou ambisies te verwesenlik en jou drome na te jaag. Citadel se rol in hierdie allesomvattende reis is nie om jou uitnemendheid namens jou te bepaal nie, maar om jou in staat te stel om dit self te bereik. Strategiese finansiële beplanning is n langtermyndoelwit, een wat nie deur impulsiewe reaksies en korttermyndenke behaal word nie. In ons mededingende bedryf is dit maklik om bloot die trop na te volg na die volgende groot ding, maar dit is en was nog nooit Citadel se werkwyse nie. In plaas daarvan streef ons na n holistiese benadering, gegrond op kundige leiding wat al die fasette van ons kliënte se lewens in ag neem en in die lig daarvan doeltreffende oplossings verseker. Vanjaar, ná die suksesvolle integrasie van Citadel Welvaart (voorheen The Wealth Corporation) en Citadel Finansiële Beplanning (voorheen Consolidated Financial Planning) is dit vir ons van die grootste belang om ons kernboodskap te versterk en dit waarvoor ons staan en wat ons doen na buite uit te dra. STREWE NA UITNEMENDHEID Vandaar ons nuwe veldtog met die boodskap: strewe na uitnemendheid. Hierdie konsep het reeds in druk, sowel as digitale omgewings, verskyn en is al op radio in vennootskap met Power FM uitgesaai. n Televisie-advertensie is in produksie. Wat belangrik is, is dat die inspirerende idee van uitnemendheid reeds behoorlik bekendgestel en in eie kring versprei is. Dis reeds duidelik dat veral ons nuwe personeel by die dieper waarde van hierdie doelgerigte strewe baat. Ons vertrou dat die veldtog ook by jou aanklank sal vind. Ons glo dit bied n betroubare beeld van ons korporatiewe waardes en dat dit in n neutedop saamvat watter baie besonderse onderneming Citadel is. Dit is vroeg reeds duidelik dat 2017 n gebeurtenisryke jaar gaan wees. Ons sien daarna uit om met jou saam te werk en jou by te staan met die bereiking van jou uitnemendheid. Wees gerus dat ons heelpad met jou saamloop. Lekker lees. Citadel Beleggingsdienste Eiendoms Beperk, Citadel Beleggingsdienste Eiendoms Beperk, registrasienommer 1996/006847/07, n lid van die Peregrine-groep, is n gelisensieerde finansiële diensteverskaffer volgens die Wet op Finansiële Advies- en Tussengangerdienste, Die publikasie is slegs vir inligtingsdoeleindes saamgestel en neem nie die behoeftes of omstandighede van enige persoon in ag of behels geen advies van enige aard nie. Dit is nie n aanbod om te verkoop of n uitnodiging om te belê nie. Die inligting en menings in die publikasie is in goeder trou aangeteken uit bronne wat vermoedelik betroubaar is, maar geen voorstelling of waarborg, uitdruklik of geïmpliseer, word gemaak wat hul akkuraatheid, volledigheid of korrektheid betref nie. Citadel Beleggingsdienste Eiendoms Beperk aanvaar gevolglik geen aanspreeklikheid hoegenaamd vir enige direkte, indirekte of gevolglike verlies wat voortspruit uit die gebruik van of steun op hierdie publikasie of die inhoud daarvan nie. Die Citadel Belegger-tydskrif word uitgegee deur Tip Africa Publishing ( namens Citadel ( 06

4 MARKPLEIN > Wêreldnuus oor die jongste tendense, plus n kykie in die toekoms in < GEEN BESTUURDERS MEER Komplekse tegnologie wat motors in staat stel om hulself te bestuur, word nou baie vinnig ontwikkel. Volgens navorsing sal die helfte van alle motors teen 2039 selfrymodelle wees. SLENTERSPORTDRAG In 2016 het verkope van slentersportdrag ( athleisure wear ) gegroei teen n koers van 8,5%, meer as dubbel dié van enige ander kategorie in die modebedryf. Koffiebone KOFFIE IS GROOT BESIGHEID en al hoe meer aanhangers reik gereeld na die koffiemasjien. Verbruik het wêreldwyd n hoogtepunt bereik, wat die pryse vir hierdie stimuleermiddel die hoogte laat inskiet het. Volgens die syfers van die Augustus 2016-verbruikersprysindeks, is die gemiddelde prys van n 250 g-sak koffiebone of gemaalde koffie R58.27 n verhoging van 43% teenoor drie jaar gelede. n Koppie koffie mag jou nou meer kos, maar kan jy n prys koppel aan iets wat jou help om deur die dag te kom? GRAFF VENUS-DIAMANT Hierdie hartvormige steen, geslyp uit n 357-karaat ruwe diamant wat in 2015 by die Letšeng-myn in Lesotho ontdek is, is die grootste D Foutlose diamant in die wêreld, met n gewig van karaat. Uitsonderlike juwele is in baie gevalle uitstekende beleggings wat in waarde toeneem en kan dien as n spesiale manier om rykdom van een geslag na die ander oor te dra. Selfs ondanks tye van finansiële onbestendigheid, is daar talle voorbeelde van diamante wat geweldig in waarde toegeneem het. Dit geld veral diamante met buitengewone eienskappe, soos die Graff Venus. KNAPSAK-ETES Tuisaflewering van gesonde maaltye is n gebruik wat toenemend gewild raak. Volgens berekenings gaan dié miljardrand-bedryf oor die volgende 10 jaar verdriedubbel in grootte. TENDENS -METER 3D DRUKWERK Die mark vir 3D-drukkers vir tuisgebruik het aanvanklik baie belofte getoon, maar die gebruik van hierdie drukkers het nie naastenby aan verwagtinge voldoen nie. POKÉMON Die grootste selfoonspeletjie ooit het op sy toppunt daagliks 45 miljoen spelers gehad, maar n maand nadat dit bekendgestel is, het dit reeds na 30 miljoen gedaal. BEVRORE JOGURT Die ongelooflike groei in hierdie bedryf was meer as wat die mark kon verbruik en groei het verswak van 23% in 2013 tot n verwagte 5% in die jare tot > Vooruitgang is onmoontlik sonder verandering, en mense wat nie van mening kan verander nie, kan niks verander nie. George Bernard Shaw

5 I BELEGGING I > Deur Hans Heese < ALTERNATIEWE BELEGGINGS Klassieke motors kan as n passie, selfs n obsessie beskou word. Hulle kan ook, in die regte hande, n goeie belegging wees. DIS NOU KLASSIEK!

6 I BELEGGING I Bo: Die Cord 810 afslaankap het met sy bekendstelling in 1935 die motorwêreld aan die gons gehad. Onder: Danksy hul tydlose ontwerp het die waardes van klassieke Porsches oor die afgelope paar jaar die hoogte ingeskiet. N MOTOR WAT NUUT GEKOOP, DEKADES LANK VERSIGTIG DEUR DIE EIENAAR BESTUUR IS EN NIE IN WIND EN WEER VER- GAAN HET NIE, KAN N BELEGGING WEES. VRA ENIGE MAN wat die hoogtepunt van sy tienerjare was en die antwoord sal waarskynlik wees die eerste keer toe hy alleen met n motor, bakkie of trekker gery het. n Volgende hoogtepunt wat hy sal onthou asof dit gister gebeur het: die koop van sy eerste motor. Saam met die koop van die eerste motor, en die talle wat daarna gevolg het, kom die besef dat n motor se waarde drasties verminder die oomblik dat dit die verkoopslokaal verlaat; 20% waardevermindering op die koopsom is nie ongewoon nie. Daarby kom die koste van brandstof, dienste, slytasie, versekering en, veral in Gauteng, ook nog tolgelde by om die onderhoudskoste van motors die hoogte te laat inskiet. Die algemene reël is dus dat die waarde van motors met verloop van tyd verminder en hulle n uiters swak belegging is. Gelukkig is daar uitsonderings. n Motor wat nuut gekoop, dekades lank versigtig deur die eienaar bestuur is en nie in wind en weer vergaan het nie, kan n belegging wees. Ondanks onderhoudskoste kan die motor klassieke status verkry en gesog wees by versamelaars. Die versamelaarswaarde sal natuurlik afhang van die soort motor. n Morris Minor van 1950 en n BMW 328 van 1938 is albei versamelstukke. Die verskil is egter dat die verkoop van n BMW 328, wat dekades lank in die besit van n Johannesburgse familie was, hulle in staat gestel het om n florerende gasteplaas in die Boland aan die gang te kry. Daar kan dus wel goeie winste uit eienaarskap van n werklik klassieke motor gemaak word. WATTER SOORT MOTOR IS N KLASSIEKE MOTOR? Dis n moeilike vraag, maar die antwoord is waarskynlik dat n klassieke motor nie om elke hoek en draai gekry word nie. Dit verklaar dan ook waarom die Morris Minor, wat n gewilde stadsmotor was, hoegenaamd nie met die BMW 328 kan saampraat as dit by appresiasie of toename in geldelike waarde kom nie. n Belangrike faktor is ook geleë in die tipe bakwerk van die motor. Dit is nie toevallig dat die betrokke BMW 328 n afslaankapmodel (kabriolet) is nie. Kabriolets kan amper gelykgestel word aan klassieke motors die dag wanneer hulle van die monteerband afrol. Speekwiel-MG-sportmotors van die vyftigerjare

7 I BELEGGING I het almal klassieke status; die MG-sedan uit dieselfde tydperk waarskynlik nie. Dieselfde geld vir een van die Britse ikone van die sestigerjare: die Jaguar E-tipe met sy lang neus. n Goeie vriend het jare gelede n E-tipe vir n appel en n ei in Kaapstad raakgeloop, die enjin oorgedoen, naweke ver ente met hom gery en daarna vir n klein fortuin aan n versamelaar verkoop. Toegegee, hy is net so kranig met gereedskap in sy garage as in sy werklike beroep met n skalpel in n teater. Maar as sy E-tipe n kabriolet was, en nie n koepee nie, sou sy fortuin verdubbel het. Maar net kort onder die geldwaarde van n kabriolet is dié van n koepee. n Klassieke voorbeeld is die tweedeur- Borgward Isabella wat in 1954 sy opwagting gemaak het. n Jaar of wat later het n Borgward TS Coupé op die mark gekom en vir talle entoesiaste was dit die toppunt van elegansie en sportiwiteit in één voertuig saamgevat. Daar is nog verskeie van hierdie motors, almal in uitstaltoestand, plaaslik in omloop. Ongelukkig het Duitse versamelaars hiervan te hore gekom en is van hulle, met harde euro s gekoop, terug na hul land van oorsprong. Soms is eienaars van klassieke motors nie bewus van die waarde van hul vuurwaens nie. Die klassieke geval is dié van die Duitse konsul-generaal in Kaapstad wat in 1938 hier opgedaag het met n besonderse Mercedes-Benz 540K kabriolet, een van die mees gesogte modelle uit Stuttgart. Met die uitbreek van die oorlog DIE FRANSCHHOEK PUDIPSA INCIA ET ASPISSI NULLUPT MOTORMUSEUM ATIUS, TEM SE- QUAS EX EA SIT QUI QUIS- Besoekers aan hierdie museum kan SUSAM terugkyk QUOD oor meer as ULPARIBUS 100 jaar van die EXPLAM ontwikkeling FACIA van rytuie: DEROVID motors, motorfietse, fietse IGENIMP en gedenkwaardighede ORATUR ESCIEND REM wat daarby VOLUT hoort. RESED MODIS Die museum, skilderagtig geleë op die historiese wynplaas L Ormarins, wil meer doen as net om te wys hoe voertuie deur die jare ontwikkel het. Die eintlike doel is om hierdie geskiedenis te bewaar. Die versameling bestaan uit meer as 220 voertuie en 80 daarvan kan te eniger tyd besigtig word 20 in elk van die vier vogbeheerde sale wat vir hierdie doel ontwerp en gebou is en ʼn totale vloerruimte van 2,700m 2 beslaan. Die voertuie word in kronologiese volgorde uitgestal: antiek (gebou voor 31 Desember 1904), veteraan (gebou tussen 1 Januarie 1905 en 31 Desember 1918), vintage (gebou tussen 1 Januarie 1919 en 31 Desember 1930), post- vintage (gebou tussen 1 Januarie 1931 en 31 Desember 1945), post-45 (gebou tussen 1 Januarie 1946 en 31 Desember 1960) en post- 60 (gebou ná 1 Januarie 1961). Kloksgewys van links bo: Die 1962 Alfa Romeo Giulietta Spider is n simbool van sy era; die Franschhoek Motormuseum; die 1938 Jaguar SS100 is een van die Jaguarmotors met die mooiste ontwerp. in 1939 is hy Duitsland toe en is die motor plaaslik verkoop. Op die een of ander wyse het die 540 uiteindelik in n skuur op n Karooplaas beland. Die praktiese boer het in 1958 gehoor dat Mercedes-Benz n dieselbakkie plaaslik bemark en gereken dat só n ryding veel beter op n skaapplaas sal aard as n motor sonder dak wat in die son verrinneweer raak. Die 540 is Kaap toe gery en die motor op die plek ingeruil vir n Mercedes 180D-halftonner wat net oor die 1,000 gekos het! (Hierdie berig, met n foto, het in Desember 1958 in die finansiële tydskrif Tegniek verskyn.) As die boer motortydskrifte gelees het, sou hy in die November 1957-uitgawe van n plaaslike motortydskrif gesien het dat n K-sportmotor wat nuut sowat 2,000 gekos het reeds op 14,000 gewaardeer was! WAT IS DIE RISIKO S? Die meeste klassieke motors is op hul jongste n dekade oud, die oueres n halwe eeu of ouer. Daarmee ontstaan n aantal vrae: Is daar nog onderdele vir die motor beskikbaar? Kom die voertuig uit die Karoo met sy droë lug of was hy blootgestel aan roestoestande by die kus? Almal weet dat meganiese herstelwerk baie goedkoper is as bakwerk- en onderstelskade as gevolg van roes. Is daar nog n voorruit beskikbaar as n klippie opskiet en die ruit laat verkrummel? Wat gaan my versekeringspremie wees N GOEIE VRIEND HET JARE GELEDE N E-TIPE VIR N APPEL EN N EI IN KAAPSTAD RAAKGELOOP, DIE ENJIN OORGEDOEN, EN DAARNA VIR N KLEIN FORTUIN AAN N VERSAMELAAR VERKOOP. op n duur, klassieke motor soos n Porsche 356 uit die sestigerjare? n Klassieke motor moet immers gebruik word en nie net onder n laken in n garage weggesteek staan om dit teen die spreekwoordelike mot en roes te beskerm nie. As hy nie gery word nie, is hy bloot n museumstuk en hoort in n museum. Dit is dan ook die morele kode van versamelaars wêreldwyd en ook plaaslik, soos by die Franschhoek Motormuseum en ywerige, legendariese versamelaars soos Laurie Claassen en Bertie Bester waar versamelstukke gery word. n Werktuigkundige het onlangs vir my gesê alle motors breek, nie net as hulle ry nie, maar ook as hulle staan! Wyse woorde van iemand wat motors herstel en onderhou. As jy nie self werktuigkundig aangelê is nie, sal jy moet opdok om jou finansiële bate aan die gang te hou en te laat groei. FINALE OORDEEL As jy nie werklik n motorliefhebber is wat vreugde gaan put uit die bestuur van jou klassieke kabriolet of koepee nie; bly weg! As jy genot put uit die Sondagrit met die versamelstuk wat na aan jou hart lê, belê in hom. As niemand plaaslik belangstel om jou klassieke versamelstuk teen n goeie wins vir jou op te raap nie, is daar altyd manne oor die water wat in dollars, ponde of euro s gaan opdok.

8 I OPLOSSINGS I > Deur Nic Horn < BUFFETT SE WENSTRATEGIE BLY BY JOU STRATEGIE Warren Buffett het vroeg in sy lewe geweet jy het n strategie nodig. Hy het ook geweet jy moet daarby hou. Dis nie so maklik in onbestendige tye nie tensy jy n finansiële afrigter het om jou gefokus te hou. TOE HY NEGE jaar oud was, het Warren Buffett die boek Intelligent Investor van Benjamin Graham gelees. Hy ag hom gelukkig dat hy dit gedoen het; dit het aan hom die nodige denkraamwerk vir sy latere beleggings verskaf. Buffett verduidelik waarom die boek vir hom so belangrik was: Om suksesvolle beleggings oor n leeftyd te maak, vereis nie n stratosferiese IK, buitengewone insigte of binne-inligting nie. Wat nodig is, is n gesonde denkraamwerk vir jou besluite sowel as die vermoë om te verhinder dat emosies daardie raamwerk beïnvloed. Hierdie boek skryf die gepaste raamwerk baie mooi duidelik voor. Jy moet emosionele dissipline aan die dag lê. EMOSIONELE BEHEER Buffett se suksesresep is dus eenvoudig: n verstandige denkraamwerk vir besluitneming, en die voorkoming van emosionele erosie van daardie raamwerk. Kom ons beskou hierdie idee van nader deur onlangse markbewegings en mense se besluite na aanleiding van daardie bewegings te ontleed. Die vermoë om emosie van besluitneming te skei, word in die wiele gery wanneer jou eie belange op die spel is. Dis oor die algemeen makliker om ander se geld, eerder as jou eie, te belê. Die eenvoudige rede daarvoor: beheer oor jou emosies. Dit is gewoon makliker om minder emosioneel te wees oor iemand anders se geld as oor jou eie. Wanneer die markte uiters onbestendig raak en dit wil lyk asof daar nie klinkklare konsensus bestaan oor wat volgende gaan gebeur nie, kan paniek maklik ontstaan. Dit bepaal dan hoe beleggers gaan optree in reaksie op die onbestendige mark, of selfs op die moontlikheid van onbestendigheid. As beleggers senuweeagtig is, gooi hulle hul beleggingsraamwerk oorboord in die hoop dat dit hul bates teen verdere afname in waarde sal beskerm. Wat gebeur op die ou end? Wanneer die mark herstel, keer beleggers weer terug, maar dan is dit dikwels te laat. Hulle het n deel van die opswaai misgeloop omdat hulle op n lae vlak verkoop het. Nog erger en dit kom meer algemeen voor as wat n mens dink vind dít wat beleggers uit vrees só laat optree het nie eens plaas nie. Geleentheidskoste word duur en die mark reageer onvoorspelbaar. Dit hou niks goeds in nie. Oorgevoeligheid vir markskommeling vernietig suksesvolle beleggingsprestasie. Dit sal wonderlik wees as ons, net soos Brian Finch in die TV-reeks Limitless, n NZT-48-pil kon drink en die mark perfek lees. Helaas, niemand kan markbewegings akkuraat voorspel nie, en dit is nie veilig om aannames te maak omtrent die styging en daling daarvan nie: dit kan n persoon se finansiële bestendigheid en sy bestaansekerheid in gevaar stel. BETER BESLUITE Hoe kan mense wat wil belê beter besluite neem? Hoe kan beleggers hul emosies so van hul beleggings skei dat hulle onder alle omstandighede beter besluite kan neem? Die antwoord kom in baie vorme, maar n bewese wenformule is om finansiële raad te kry, om gebruik te maak van n objektiewe buitestander sodat ons ons emosies kan opsyskuif, veral waar dit kom by ons swaarverdiende geld. As ons kyk na die rand en die krisis wat dit in 2015 ervaar het, sien ons dat die geldeenheid met n massiewe 35% teen die VS dollar gedepresieer het, met beduidende swaaie sedertdien na albei kante toe. Hierdie vlak van onbestendigheid kom as geen verrassing nie, in die lig daarvan dat die rand waarskynlik die mees verhandelde opkomende mark-geldeenheid is en dat dié markte as geheel onder beduidende druk geplaas is. Dit is verstaanbaar dat paniek en negatiewe huishoudelike ekonomiese vooruitsigte Suid-Afrikaanse beleggers in hul greep het sodat hulle daarop aandring om buitelandse beleggings te maak. Die kernvraag is egter: is dit nie te laat nie? Die rand verhandel tans meestal teen n koers van R13 tot R15 tot die Amerikaanse dollar, wat iets heel anders is as vyf jaar gelede toe beleggers kon verwag om hul bates te eksternaliseer teen minder as R7,50 tot die dollar. n Jaar gelede was sommige van die grootste fondspresteerders in randterme daardie fondse wat in buitelandse verskansingsfondse, eiendom en aandele belê is. Die sukses daarvan was nie toe te skryf aan hoe goed hulle presteer het nie, maar eerder aan valuta-omskakeling. ONAFHANKLIKE ONTLEDING Nadat hulle hierdie verskynsel waarge neem het, wil beleggers nou hul buitelandse blootstelling op fondse van 30:70 buitelands/plaaslik verhoog tot 50:50 en selfs 60:40 ten gunste van buitelandse bates. Ons het hierdie patroon voorheen ervaar van beleggers wat terugstroom na die mark kort ná suksesvolle opbrengste, en nie in die verwagting daarop nie. Dit is hier waar n finansiële adviseur kan help om beleggers se oorgevoeligheid vir mark- en valuta-onbestendigheid uit te wys. Dit is hierdie onafhanklike ontleding wat beleggers in staat stel om die groter prentjie te sien. Te dikwels kyk mense deur n mikroskoop na die wêreldekonomie en beskou die uitwerking van die mark slegs uit die oogpunt van hoe hul eie portefeulje presteer. n Finansiële adviseur help jou om hierdie eng benadering te verruil vir n breër, omvattender uitkyk wat n verskeidenheid invloede in ag neem en op die lang termyn lei tot n meer volhoubare benadering tot belegging. Hoe jy ook al besluit om jou geld te belê, maak seker dit is om die regte redes. Wees op die uitkyk vir verskillende, ongekorreleerde opbrengste en moenie in buitengewone ekonomiese tye terugval op impulsiewe reaksies nie. n Gedokumenteerde plan waarby jy hou onder leiding van n gekwalifiseerde en ervare adviseur, is die beproefde manier om jou doel te bereik. Nic Horn, Citadel Direkteur en Streekshoof KwaZulu-Natal Kontak: nich@citadel.co.za

9 I TEGNOLOGIE-BEGINNERMAATSKAPPYE I KEN JOU EENHORINGS HIERDIE NUWE GESLAG BEGINNERMAATSKAPPYE MET HUL ONTWRIGTENDE TEGNOLOGIE IS GEEN FABEL NIE. DIT IS N GEGEWE. EN DEUR TLOTLISO PHAKISI TIENHORINGS Eenhorings mag mitiese en magiese kreature wees, maar hulle en hul tienhoring-niggies en -neefs SEDERT DIE dot-com-borrel van die laat 1990 s en vroeë 2000 s, het n hele nuwe soort tegnologie-beginnermaatskappy in Silicon Valley op die toneel verskyn en hulle volg hul eie reëls. Hierdie beginnermaatskappye staan as eenhorings bekend; n huldeblyk aan daardie mitiese, magiese en fantastiese wesens. Terwyl hulle dalk ál hierdie dinge binne die tegnologie-omgewing mag wees, verwys die sogenaamde eenhoring egter na iets heel anders. Eenvoudig gedefinieer, is n eenhoring n tegnologie-beginnermaatskappy met n waardasie van meer as $1 miljard, en dikwels min of geen inkomste nie. In die lig van die onlangse oorvloed van hierdie eenhorings, het hul skaarsheidswaarde beduidend verminder. Desondanks het sommige maatskappye selfs hoër waardasies ontvang, wat daartoe gelei het dat die bedryf met n nuwe naam vir hierdie beginnerondernemings vorendag gekom het, naamlik die tienhoring. Tienhorings, n term wat oorspronklik in 2015 deur die Bloomberg-nuusagentskap geskep is, verwys na beginnermaatskappye met n waardasie van $10 miljard of meer. Hierdie vars, jong maatskappye is dikwels baie aggressief en ontwrigtend van aard. Die tegnologie-indiensnemingslandskap het binne n baie kort tydperk die invloed ervaar van hierdie nuwe maatskappye wat dit reggekry het om die allerbeste ingenieurs en ander hoogs geskoolde arbeiders van meer gevestigde ondernemings soos Google, Microsoft en Amazon te lok. Wat presies is hierdie tienhorings? Dink aan Airbnb (met n waardasie van $30 miljard), Dropbox ($10 miljard), Pinterest ($11 miljard), Snapchat ($22 miljard), Uber ($68 miljard) en Xiaomi ($45 miljard), om net n paar te noem. Airbnb en Uber is veral twee besonder fassinerende gevalle. HERSKEP DIE NORM Airbnb besit geen akkommodasie nie, en tog het die maatskappy net verlede jaar al meer as 30 miljoen gaste in n hotelbed geplaas. Die diens is ook besig om die korttermynverblyflandskap te verander deur die manier te beïnvloed waarop mense tydelike behuising bekom. Dit is interessant dat Airbnb, met n waardasie van $30 miljard, meer werd is as die Marriott Hotelle (wat teen $22 miljard waardeer word, sedert 1927 bestaan en meer as 5,700 hotelle in meer as 110 lande wêreldwyd besit). Insgelyks besit Uber geen motors nie, en tog vervoer die maatskappy elke dag drie miljoen mense. Met n waardasie van $68 miljard is Uber groter as FedEx ($45 miljard) wat al 45 jaar lank bestaan en elke dag ongeveer vier miljoen pakkies hanteer. Albei hierdie maatskappye het n manier gevind om onproduktiewe bates weer produktief te maak. Hulle mantra is: As jy n inkomste kan genereer, waarom sal jy n leë woonstel of n ledige motor hê? Volgens n ontleding deur Venture Beat is daar nagenoeg 208 eenhorings en 21 tienhorings wêreldwyd. Gesamentlik word hierdie innoveerders teen n verstommende waarde van $1.3 biljoen waardeer. Om dit in perspektief te plaas: $1.3 biljoen is meer as die BBP van Spanje ($1.2 biljoen) en Meksiko ($1.1 biljoen) en ongeveer vier keer groter as die Suid-Afrikaanse ekonomie ($0.3 biljoen). Om die waarheid te sê, die markkapitalisasie van die Johannesburgse Effektebeurs is $1.1 biljoen, wat beteken dat hierdie 229 jong ontwrigters meer werd is het n baie werklike verskynsel in die beleggingswêreld geword. as die totale Suid-Afrikaanse mark. Daarbenewens word die 14 grootste maatskappye in die Verenigde State gesamentlik op $1.3 biljoen gewaardeer. Benewens die bogenoemde lewer hierdie maatskappye nie werklik wins op nie omdat hulle aggressiewe pogings aanwend om hul reikwydte te vergroot. Hoe kom beleggers dan by hierdie buitensporige waardasies uit? Die eenvoudige antwoord is sentiment en die sogenaamde FOMO, oftewel fear of missing out. Bloomberg som hierdie twee faktore met die volgende vergelyking op: Waardasie = ( stigters se verwagtings en drome x hoe vinnig n maatskappy werklik groei ) - ( beskerming teen die risiko van da ling x beleggers se FOMO ). Ons ondersoek vervolgens kortliks hierdie veranderlikes met behulp van Bloomberg se ontleding. ANDERKANT VERWAGTINGS EN DROME Die eerste veranderlike, stigters se verwagtinge en drome, is gegrond op die idee dat n stigter gewoonlik onmiddellik n waarde in gedagte het, dat dit gewoonlik n baie groot waarde is en dat dit op verskeie faktore soos die waardasie van mededingers gegrond word. Hierdie groot waarde werk primêr tot die voordeel van die stigters omdat dit beteken dat hulle nie te veel van hul aandele hoef op te gee om nuwe kapitaal te verkry nie. Die tweede veranderlike, hoe vinnig n maatskappy werklik groei, het nie regtig te doen met die meting van werklike kontantvloei en inkomstegroei nie. Die fokus is eerder geneig om op hokkiestokgroei te wees n term wat gebruik word om die groei van n nuwe maatskappy te beskryf. Die logika agter die hokkiestok is dat die aantal mense wat die produk gebruik teen n normale koers sal groei. Sodra n buigpunt bereik word, verander dit na eksponensiële groei. Beleggers hoop dus dat vandag se groei n weerspieëling is van toekomstige groei ná die buigpunt. Beskerming teen die risiko van daling verwys na die beloftes of waarborge wat beginnermaatskappye aan private beleggers bied wat hierdie buitensporige waardasies aanvaar. Hierdie waarborge kan verskillende vorme aanneem. Senior-likwidasievoorkeur gee byvoorbeeld voorkeur aan sekere beleggers bo ander in die geval van mislukking, terwyl n rat-effek-stelsel, of ratchet -stelsel, addisionele aandele uitreik indien die maatskappy se waardasie daal. Hierdie waarborge is egter duur en op hul beste verdag. Die laaste veranderlike in die vergelyking is FOMO die vrees om iets goeds mis te loop. Hoewel beleggers nie hul vingers wil verbrand nie, is hulle ook bang dat hulle nie deel van die volgende Google, LinkedIn, Twitter of Facebook sal wees nie. In die huidige omgewing wat deur lae groei en lae rentekoerse gekenmerk word, word waardasies opgestoot deur beleggers wat meer in kapitaalopbrengste as inkomste geïnteresseerd is. Uit die bogenoemde ontleding kan daar met sekerheid gesê word dat Silicon Valley n tydperk van ongelooflike spekulasie betree het. Gevolglik bestaan daar twyfel oor hoe realisties hierdie maatskappye se waardasies is. Dit is dus nie verbasend dat daar vrae bestaan oor die moontlikheid van n tweede tegnologieborrel en die waarskynlikheid dat dit sal bars nie. Is dit n waarskynlike scenario? Absoluut. Maar om so n scenario te vermy, moet beleggers n strategie van hoop volg in die verwagting dat die irrasioneel-geesdriftige waardasies wat aan hierdie maatskappye gekoppel word nie so fantasties is soos die beskrywings eenhorings en tienhorings suggereer nie. Alles in ag geneem, mag eenhorings en tienhorings dalk net mitiese kreature wees wat nie werklik bestaan nie, maar hierdie nuwe geslag beginnermaatskappye met hul ontwrigtende tegnologie is geen fabel nie. Dit is n gegewe. Ons wag dan maar om te sien met watter nuwe gonswoord beleggers vorendag gaan kom om die groeiende aantal tegnologie-beginnermaatskappye met hul stygende waardasies te beskryf. Honderdhorings, miskien? Tlotliso Phakisi, Citadel Junior Navorsings- en Beleggingsontleder Kontak: tlotlisop@citadel.co.za

10 I GELDEENHEIDWAARDES I DAAR IS BAIE VERANDERLIKES WAT JY IN AG MOET NEEM WANNEER JY DIT OORWEEG OM IN DIE BUITELAND TE BELÊ. IN DIE EERSTE PLEK KAN DIE WAARDE VAN BUITELANDSE VALUTA HOOGS ONBESTENDIG WEES, WAT DIT N BAIE HOË RISIKO MAAK. BESKERM JOU BEURSIE Die waarde van buitelandse valuta in vandag se komplekse wêreld kan hoogs onbestendig en onvoorspelbaar wees, en kan jou buitelandse beleggings beïnvloed. n Professionele finansiële adviseur kan jou help vasstel wat die beste vir jou en jou portefeulje is. DEUR DANIE VENTER KYK ELKE MAAND na die prestasie van die wêreld se groot en ontluikende geldeenhede en jy sal verbaas wees om te sien hoe, volgens Bloombergdata, die waarde van die Suid-Afrikaanse rand tussen die beste en swakste vertonings rondspring. Soortgelyke skommelinge word ervaar deur die Britse pond (sedert die Britte se besluit om die Europese Unie te verlaat, oftewel Brexit), die Meksikaanse peso (danksy Donald Trump se retoriek), Mosambiek se nuwe metical en die Brasiliaanse reaal wat onder net soveel druk verkeer. Dit beklemtoon die onvoorspelbaarheid van valutabewegings in vandag se komplekse globale opset. Weet jy nie hoe om hierdie bewegings te verwerk sodat dit in alledaagse beleg- gingsterme sin maak nie? Wel, ons het die instrumente tot ons beskikking om jou te help om dinge in konteks te plaas. Baie Suid-Afrikaanse beleggers is byvoorbeeld aan Nomura Holdings Inc se nuwe iphone-indeks bekendgestel. Hierdie indeks sal waarskynlik n aansteeklike nuwe akroniem soos Ii of I2 inlui (maar ons los dit vir die kreatiewe mense). Vir diegene wat nie met dié nuwe indeks bekend is nie: dit vergelyk die prys van Apple se kenmerkende slimfoon dwarsoor die wêreld om die koopkragpariteit van verskillende lande te bepaal. n Soortgelyke bekende indeks wat in 1986 deur die tydskrif The Economist ontwikkel is die Big Mac-indeks verskaf inligting oor die waarde van geldeenhede op grond van die McDonald s-hamburger. Beide indekse vergelyk hul basis produkpryse in die onderhawige land met die Amerikaanse dollar om te bepaal of daardie geldeenheid oor- of onderwaardeer is. Byvoorbeeld, indien n iphone wat in Suid-Afrika aangekoop is (in terme van Amerikaanse dollars) meer as die produk in Amerika kos, dan word daar gesê dat die plaaslike geldeenheid oorwaardeer is in vergelyking met die dollar. n Mens sou dus verwag dat hierdie twee indekse tot soortegelyke gevolgtrekkings kom, maar dit is nie die geval nie. Die iphone-indeks beweer dat die Amerikaanse dollar te laag waardeer word in verhouding tot ander geldeenhede, terwyl die Big Mac-indeks die teenoorgestelde beweer. Die geldigheid van die indekse word nie in twyfel getrek nie, aangesien hulle verskillende faktore inkorporeer: die Big Mac-indeks meet effektief die insetkoste om die hamburger plaaslik van niks af te maak; terwyl die komponente van Apple se produkte uit verskeie lande verkry, in die Verre-Ooste aanmekaargesit, en na n ander land vervoer word waar dit aan belasting onderhewig is BRASILIË VERSKILLE TUSSEN DIE WAARDES VAN DIE iphone- EN BIG MAC-INDEKSE iphone- EN BIG MAC-INDEKSE Geldeenhede oor- en ondergewaardeer versus dollar, volgens iphone en Big Mac TURKYE DUITSLAND VK iphone BIG MAC JAPAN Hoewel hierdie indekse baie interessant en aktueel is, is die eintlike vraag wat beleggers oor die waarde van geldeenhede moet vra, egter: Wat beteken dit vir my en my gesin? Wat moet ek vir belegging oorweeg? En moet ek buitelandse valuta by my portefeulje insluit? n Goed gekwalifiseerde finansiële adviseur kan jou help om uit te werk wat die beste vir jou portefeulje is. HOE OM BUITELANDSE BELEGGINGS TE BENADER Daar is baie veranderlikes wat jy in ag moet sonder enige verdere beleggings, rofweg neem wanneer jy dit oorweeg om in die 93.58% uit appresiasie van die geldeenheid buiteland te belê. In die eerste plek kan die teen Julie 2016 verdien het. Maar die rand waarde van buitelandse valuta hoogs onbestendig wees, wat dit n baie hoë risiko maak. voordat dit verlede jaar met 14.41% versterk het 34% van sy waarde in 2015 verloor Soos Grafiek twee aandui, sou n belegger het. Die vraag is: Sou jy die dramatiese veranderinge in hierdie bateklas se prestasie oor wat in Januarie 2010 Amerikaanse dollars met rande gekoop en in kontant gebly het die afgelope paar jaar kon verduur? BRON: BLOOMBERG

11 I GELDEENHEIDWAARDES I DIE RAND-DOLLAR-WISSELKOERS Nadat jy oorweeg het wat om te koop, moet jy oorweeg hoeveel en wanneer om te koop. Dit is duurder as wat n mens dink om buitelandse valuta in klein hoeveelhede aan te koop. Handelaars van buitelandse valuta hef n premie op die heersende prys vir hul dienste, asook n diensfooi om die transaksie af te handel. Verskeie bankkostes word ook aangegaan, nie net om die rekening oop te maak nie, maar ook om die fondse na die buitelandse rekening oor te dra. Al hierdie onkoste word dan weer aangegaan as die geld gerepatrieer word. Afhangend van hoeveel buitelandse valuta aangekoop is, kan bogenoemde gelde en kostes n beduidende persentasie daarvan uitmaak, wat deur die beweging van die geldeenheid (d.w.s. die opbrengs op die belegging) verhaal moet word. Hoe kleiner die hoeveelheid wat aangekoop is, hoe groter die persentasie koste. As jy byvoorbeeld elke maand R2,000 oordra, gaan jy n allesomvattende oordragkoste van R750 aan wat n stewige 37% in koste verteenwoordig. Die belegging sal buitengewoon goed moet presteer om hierdie koste te verhaal. In hierdie geval is die beste opsie om meer geld op n gegewe oomblik oor te dra. Ten slotte, voor jy besluit om groot hoeveelhede buitelandse valuta aan te koop, moet jy weet dat daar beperkings is. R18 R16 R14 DIE RAND-DOLLAR- WISSELKOERS n Persoon ouer as 18 word n diskresionêre reistoelae van R1 miljoen per jaar toegelaat, terwyl mense jonger as 18 tot R200,000 toegelaat word. Belastingbetalers in die belastinggaarder se goeie boeke kan deur hul bank aansoek doen om n addisionele R10 miljoen per jaar, wat toelaat dat fondse buite die gemeenskaplike monetêre gebied (Lesotho, Swaziland en Namibië) oorgedra mag word. Sodra hierdie fondse belê is, sal dit n inkomste in die vorm van rente, huur of dividende oplewer en indien dit verkoop word, kan dit moontlik n kapitaalwins oplewer. Beleggers moet egter ook die belasting in ag neem wat op die inkomste sowel as die kapitaalwins betaalbaar is. Voor 1 Januarie 2013 was belasting betaalbaar op sowel die kapitaalwins op die appresiasie van die bate, as op die geldeenheid in besit. Dit was in baie gevalle n enorme bedrag. Vandag word die appresiasie van die bate egter onafhanklik van die geldeenheid in besit bereken en dan met die lokoprys op die verkoopdatum gemaal. Hierdie verandering het die hoeveelheid inligting wat n mens moet aanhou oor die tydperk wat die bate in besit is, drasties verminder. Baie reserwebanke wêreldwyd, op soek na invloeiing, vereis egter dat jy alle winste in die buiteland op toekomstige belastingopgawes vermeld. DIE EINTLIKE VRAAG WAT BELEGGERS OOR DIE WAARDE VAN GELDEENHEDE MOET VRA, IS: WAT BETEKEN DIT VIR MY EN MY GESIN? HOU VALUTABEWEGINGS FYN DOP Vir beleggers wat graag in die buiteland wil belê, behoort die vlak van n geldeenheid n belangrike rol in die besluitnemingsproses te speel omdat die koers waarteen buitelandse valuta aangekoop word, dikwels in n mens se gemoed n struikelblok teen belegging vorm. Dit is egter belangrik om buitelandse beleggings vir die regte redes aan te gaan (soos toegang tot alternatiewe sektore en geografiese diversifikasie) en om die geldeenheideffek te ignoreer wanneer prestasie geëvalueer word. Dit is duidelik uit die onlangse geskiedenis, markverwante data, en die twee grafieke wat deel van hierdie assessering uitmaak dat geldeenhede wispelturig is; om die waarheid te sê, dit is die een sekerheid waarmee ons indekse soos die iphone en Big Mac kan benader. Hierdie onvoorspelbaarheid sal altyd n uitwerking op die prestasie van buitelandse beleggings hê. Jy moet ook die kostes, oogmerke en strategiese doelwitte van jou portefeulje in ag neem. En indien jy twyfel, vra n professionele finansiële adviseur om jou te help om die opwindende wêreld van buitelandse geldeenhede te verken. R12 R10 R8 R6 JANUARIE 2010 JANUARIE 2012 JANUARIE 2014 JANUARIE 2016 BRON: SUID-AFRIKAANSE RESERWEBANK Danie Venter, Citadel Raadgewende Vennoot Kontak: daniev@citadel.co.za

12 i insig i > Deur Craig Kiggen < FINANSIËLE ADVISEURS Skei die kaf van die koring As finansiële adviseurs word ons dikwels onder die vergrootglas geplaas. Niks daarmee verkeerd nie. Dit is hoe jy die kaf van die koring skei. Dit is hoe jy onderskei tussen professionele adviseurs en kansvatters. Craig Kiggen, Citadel Raadgewende Vennoot Kontak: craigk@citadel.co.za Op die gebied van finansiële dienste en veral as ʼn finansiële beplanner raak jy gewoond daaraan om jou rol in die komplekse arena van welvaartbestuur te verduidelik en soms selfs te verdedig. Ek is oortuig daarvan dat dokters, onderwysers of selfs politici selde deur soveel hoepels moet spring soos finansiële adviseurs wanneer hul verwysings en geloofwaardigheid getoets word. Maar dit, vermoed ek, bewys bloot hoe belangrik die werk is wat ons doen, watter uitwerking dit op mense se lewens het en hoe hoog ons professionele raad aangeslaan word. Ek het dit begin insien toe ek in 2007 lid geword het van YPO, n wêreldwye organisasie en netwerk wat deur die bevordering van lewenslange studie 24,000 lede in 130 lande bystaan om beter leiers te word. Ondanks die fokus op professionele kennis en insette wat YPO voorstaan, sê baie van my medelede dat oorlegpleging met n finansiële makelaar of beplanner vir hulle van minder belang is. Hulle stel gewoon versoeke vir afsprake uit of ignoreer die oproepe geheel en al. In n neutedop, hulle besef nie watter verskil n finansiële beplanner in hul lewe kan maak nie. As iemand wat sy werk en professie hoog ag en trots is op die bydrae wat n maatskappy soos Citadel lewer ten opsigte van die individu, gesin of familie en sakeonderneming, is my enigste verweer n aanbeveling dat jy allereers moet bepaal of jy met n professionele persoon of n glibberige verkoopsman te doen het. Dit begin daarby dat jy jou die volgende vrae afvra: 1. Het jy vertroue daarin dat jou adviseur jou help om die weg na jou finansiële sukses te baan? Hoe word dit gemeet? 2. Het jou finansiële adviseur n netwerk wat groot genoeg en in staat is om die gepaste kundige hulp te verleen wanneer jy dit nodig het? 3. Het jou finansiële adviseur voldoende ondersteuning uit n infrastrukturele oogpunt om jou volgehoue betroubare raad te bied? 4. Is jou finansiële adviseur openhartig omtrent gelde wat betaal moet word? 5. Maak die persoon sy akkreditasies en kwalifikasies openlik en vryelik bekend indien daarom gevra word? 6. Verstaan jou finansiële adviseur jou persoonlike behoeftes en voorkeure, jou verantwoordelikhede teenoor jou gesin of familie, jou afkeer van risiko s en jou langtermyndoelwitte? Doen hulle ooit die moeite om te vra? Indien nie, waarom nie? Indien jou reaksie op hierdie vrae onbevredigend is, is dit dalk goed om hul oproepe te ignoreer. Hierdie opmerking kan sommige mense verras. Op stuk van sake verwag die meeste mense van my as n finansiële adviseur in een van Suid-Afrika se grootste welvaartbestuursmaatskappye om altyd vir die finansiëlebeplannerspan te kolf. Ek is egter meestal meer simpatiekgesind teenoor die reguleerder en die kliënt as wat ek teoreties gesproke moet wees. Ek glo dat daar net te veel finansiële adviseurs in die bedryf is wat nie enige waarde toevoeg tot die lewe van hul kliënte nie en wat sal sukkel om hul fooie te regverdig. Maar moenie dat n nare ondervinding jou afskrik van n bedryf wat van onskatbare waarde is nie. Dit is slegs wanneer n kliënt met n finansiële adviseur werk wat regtig hul behoeftes verstaan, n finansiële beplanner wat in staat is om die pad saam met hulle te stap en hulle om die eindelose finansiële slaggate te begelei dat ons van waarde kan begin praat. Ons leef in n wêreld waar verbruikers meer ingelig en kostebewus is as in die verlede. Ek word bemoedig deur die feit dat reguleerders na vore tree om aan verbruikers meer gemoedsrus te bied en dat finansiële dienstemaatskappye gedwing word om hul sakemodelle te herbedink om seker te maak dat waarde, sekuriteit en diens voorop staan. Vandag se bedryfsleiers is besige mense wat die meeste van hul tyd en aandag daaraan bestee om waarde te skep vir die aandeelhouers. In hierdie proses verwaarloos hulle ongelukkig hul persoonlike finansiële situasie en word hul eie en hul gesin se finansiële toekoms in gevaar gestel. n Goeie finansiële adviseur kan vir so n persoon van groot waarde wees, veral as die verhouding n vennootskap is wat op wedersydse respek gebaseer is. Binne hierdie konteks is jy nie op die uitkyk na n finansiële beplanner nie, maar eerder na n persoonlike finansiële direkteur, n deskundige wat beloon word vir die suksesvolle bestuur en beskerming van jou belegbare bates. Nou ja, klink dit nou nie na n verhouding waarvoor jy die telefoon sal optel nie? 21

13 I INSIG I > Deur Abraham van der Westhuysen < WILSKRAG OORWIN ONSTUIMIGE WATERS, DIE WIND VAN VOOR EN BELEGGING Of jy nou die koue en onstuimige waters van die Atlantiese Oseaan trotseer of finansiële leiding gee wanneer markte in n warboel is albei vereis dieselfde ingesteldheid. Aanpasbaarheid hou jou kop bo water, laat jou wilskrag seëvier en help jou om deur te druk het ek besluit om van Robbeneiland tot by Bloubergstrand te swem. Ek het nog nooit enige swemlesse gehad nie en nie regtig geweet waarvoor ek my inlaat nie. Tog was ek oortuig daarvan dat ek dit kon doen, en het verwoed in die plaaslike binnenshuise swembad begin oefen. Behoorlik voorberei, of so het ek gedink, het ek vol geesdrif vir my eerste oopsee-swemresies by Bloubergstrand opgedaag, met die gedagte dat die twee tot drie kilometer kinderspeletjies sou wees. Wat n verrassing het op my gewag Nadat die skoot geklap het, het dit my 10 minute gekos net om my brein te oortuig om my gesig in die koue 11 C-water te hou. Na hierdie resies het ek besef dat fisieke voorbereiding nie genoeg was nie; ek moes ook geestelik slaggereed wees. Slegs met die regte geestelike voorbereiding is jy in staat om vinnig aan te pas by die veranderende fisiese omgewing, soos om jou krag te meet teen deinings van vier meter of n wind van 40 km/h. Soos Charles Darwin sou gesê het, dit is nie die intelligentstes van die spesie wat oorleef nie, maar dié wat die maklikste by verandering aanpas. Dit was n waarheid wat ek gou ingesien het in my daaglikse werk waar my rol as finansiële raadgewer die vermoë vereis om koers te hou deur onstuimige markte en veranderende politieke en maatskaplike omstandighede heen. As voorbeeld: Hoewel ek die toepaslike en vereiste grade en kwalifikasies het, was daar niks wat ek uit n handboek te wete kon kom wat my in staat sou stel om die krisis te hanteer toe die mark in Maart 2009 die (aller)laagste punt bereik het nie. Ervaring en n kerngesonde beleggingsfilosofie het my egter goed te pas gekom en bevestig dat jy emosies uit belegging moet weghou. Jy moet ook verder as die krisis kyk en die geleenthede sien wat sulke gebeurtenisse onvermydelik skep. BESTUUR DIE UITDAGINGS Die afgelope 16 jaar by Citadel het verseker hierdie spiere versterk, en gedurende hierdie tyd was ek bevoorreg om daagliks baie tyd te kon bestee aan beleggings, belasting en fidusiêre deskundigheid. Ek het dinge geleer wat geen handboek kon droom om my te leer nie. Ek kan hierdie insigte vergelyk met daardie eerste duikslag in die koue Atlantiese Oseaan in: Hulle bly jou by en vorm jou denke en wys jou hoe om die uitdagings te bestuur. Terug na die oseaan: Na my eerste moordende resies het ek elke oggend in koue water begin stort, slegs in kouewaterswembaddens geoefen en probeer om minstens een keer per week in die see te swem. Ek het my resiesfiks gemaak, geestelik sowel as liggaamlik. En toe die swemresies uiteindelik aanbreek, het ek twee stukkies wyse raad gekry: Moenie aan haaie dink nie. Fokus op MOM. My ondersteuningsbemanningslede het inderdaad die woorde MOM op n groot wit plank geskryf Mind Over Matter Oorwin met jou wilskrag. Ek het vier uur later by Bloubergstrand aangekom nadat ek seestrome aangedurf, in water van 11 C geswem, en daardie deinings van vier meter en n wind van 40 km/h per uur, waarvan ek vroeër gepraat het, die hoof gebied het. Ek het dit gedoen! Ek was besonder trots op wat ek bereik het. Maar gedurende daardie vier uur in die water was die belangrikste faktor nie my fisieke vermoë nie, maar my vermoë om op my doel gefokus te bly. Daagliks vereis my beroep van my om sonder emosies besluite te neem en my kliënte by te staan om ingeligte en objektiewe keuses te maak. Ek moet ook kenners wat pas by die behoeftes van elke kliënt met hulle in aanraking bring en hulle die kundigheid en inligting bied om reg te kan kies. Net soos Bloubergstrand my doelwit was, en daaroor was ek kristalhelder, so moedig ek ook my kliënte aan om welvaartplanne aan te pak, hetsy vir aftrede, finansiële onafhanklikheid, hul nalatenskap of die beskerming van die mense wat die naaste aan hulle is. TERUG NA DARWIN Ek sou nie my doelwit kon bereik sonder die ondersteuning van my vriende, familie en n steunstelsel op see nie. Net so het elke kliënt n bekwame finansiële deskundige aan sy sy nodig. In my geval is ek Bloubergstrand toe begelei deur n boot met twee enjins en drie bemanningslede. Vir my was daardie seevaardige en stabiele boot verteenwoordigend van Citadel: Die enjins is die internasionale werking van ons organisasie, van administratiewe ondersteuning tot fidusiêre en batebestuur, en die bemanningslede wat voortdurend vir my daardie MOM -plank gewys het, is soos ons adviseurs wat jou altyd gefokus hou en help om van rigting te verander as dit nodig word. Die swemmers is elke enkele kliënt wat ons het. Dit is ons doelwit om hulle te help om hul doelwit te bereik. Om af te sluit, en terug te kom na Darwin: Die toekoms is onseker en sal ongetwyfeld verrassings bring, maar om by die steeds veranderende omgewing aan te pas, moet mens voorbereid wees en ook bereid wees om die toepaslike hulpbronne tot jou beskikking te ontgin. Abraham van der Westhuysen, Citadel Raadgewende Vennoot Kontak: abrahamvdw@citadel.co.za

14 I FINANSIËLE SWENDELARY I BELEGGINGS: Die belofte van winsgewende beleggingsopbrengste van 20% tot 30% is uiters aantreklik, veral in die huidige uitdagende ekonomiese omgewing maar hoe kan ons onderskei tussen swendelary en gesonde beleggingsmoontlikhede met stewige opbrengste? FEITE EN DEUR PIERRE MULLER FIKSIE JY HOEF maar net al die skelmstreke oor die geskiedenis heen in gedagte te hou om te besef dat daar altyd iets agter meteories hoë opbrengste steek. Die belangrike punt om in gedagte te hou, is dat daar slegs n beperkte aantal instrumente is waarin jy jou geld kan belê ten einde n inkomste te verdien. Produkte kan verander en n nuwe voorkoms kry, maar die onderliggende fundamentele bateklasse waarin jy belê en wat jou opbrengste aandryf verander nie. Dus, as iemand jou n gewaarborgde opbrengs van 20% tot 30% bied en jy weet dat dit binne die verklaarde bateklas realisties slegs n 13%-opbrengs kan lewer (meer hieroor later), dan moet jy weet daar is n verdagte metode om die beduidende verskil van 17% op te maak. Swendelaars kom in alle gedaantes, en hulle maak dikwels op vir die genoemde 17%-tekort deur iemand anders se geld vir jou te gee. Byvoorbeeld: mev. Eerste Slagoffer belê R100 by haar beleggingsadviseur, mnr. Ponzi. Mnr. Ponzi beloof haar n opbrengs van 30% per jaar. Ten einde n opbrengs van 30% in die gespesifiseerde bateklas te behaal, moet mnr. Ponzi daardie geld vir n langtermyntydperk belê. Nou moet mnr. Ponzi R17 vind om mev. Eerste Slagoffer haar beloofde opbrengs van 30% te gee, anders val die swendelstreek van die begin af plat. Gelukkig daag mnr. Tweede Slagoffer op wat ook voordeel wil trek uit hierdie wonderlike geleentheid. Mnr. Ponzi vat die R17 wat hy nodig het van mnr. Tweede Slagoffer se R100 en gee dit aan mev. Eerste Slagoffer. Sy is in die wolke met haar opbrengs van 30% en vertel vir haar vriende en mnr. Tweede Slagoffer sien uit na sy wonderbaarlike opbrengste. Mnr. Ponzi se probleem is nou dat hy slegs R83 oor het van mnr. Tweede Slagof fer se oorpronklike belegging waaruit hy R30 moet genereer. Hy belê die R83 en verdien n opbrengs van 13% wat hom R11 gee. Nou moet mnr Ponzi R19 vind om die verskil op te maak, wat hy kry van mev. Derde Slagoffer se belegging van R100. En so gaan die kringloop aan en mnr. Ponzi se pro bleme word al groter. Die oomblik dat nuwe invloei nie in mnr. Ponzi se distribusiebehoeftes voorsien nie (omdat óf reguleerders tussenbeide getree óf beleggers agterdogtig begin raak het) stort die hele kaartehuis ineen. N APTYT VIR RISIKO? Waarom is dit dus nie moontlik vir mnr. Ponzi om jou geld wettig te belê en n opbrengs van 30% per jaar te genereer nie? Wel, soos hierbo aangedui, is daar n beperkte aantal bateklasse waarin jy kan belê om jou n opbrengs op jou geld te besorg. Dit wissel van konserwatiewe kon tant

15 I FINANSIËLE SWENDELARY I N DIREKTE AANDELE- MARKBELEGGING HET OOR DIE LANG TERMYN N GEMIDDELDE OPBRENGS VAN 13% GELEWER. GALLO IMAGES/GETTY IMAGES/Colin Anderson beleggings in n bank tot aandele op die Johannesburgse Effektebeurs. Elke bateklas het n risiko-/opbrengsprofiel. As jy n laerisikobelegging maak, moet jy aanvaar dat die opbrengs laag sal wees. Aan die ander kant, as jy bereid is om n groter risiko te loop en, byvoorbeeld, in die aandelemark te belê, sal jy n hoër opbrengskoers kry, maar sal jy meer wisselvalligheid tydens die proses ervaar. Dit sal waarskynlik ook nodig wees om jou kapitaal vir n tydperk van sewe jaar of langer te belê ten einde die opbrengs te verwesenlik. Tussen die uiterstes van laerisikoekwiteits kapitaal en hoërisiko-ekwiteite lê die bateklasse van effekte, eiendom, verskansingsfondse en dies meer. n Direkte aandelemarkbelegging wat op die riskante kant van die spektrum geleë is, het oor die lang termyn n gemiddelde opbrengs van 13% gelewer. Natuurlik sal daar jare wees wat 20% of hoër opbrengste lewer, en jare van aansienlik meer negatiewe opbrengste soos dié wat gedurende die finansiële krisis van 2008 tot 2009 ervaar is. Niemand weet vir seker watter aandele die beste opbrengste gaan oplewer nie. Die veiligste manier om te verseker dat jou geld n opbrengs bo inflasie genereer, is om jou risiko te diversifiseer en aandele te hou in verskillende maatskappye, in verskillende sektore, in verskillende lande en selfs in verskillende geldeenhede. Om die regte samestelling tussen bateklasse te bewerkstelling en dan seker te maak dat jy n genuanseerde begrip het van die intrinsieke werking van keuses binne sodanige bates, verg vaardigheid en n grondige kennis van beleggings. Iemand met n finansiële agtergrond, sê maar in belasting of eiendom, en wat n deftige pak klere en duur das dra, is nie noodwendig bevoeg om die verstandige beleggingsadvies te bied wat jy in ons komplekse wêreld nodig het nie. Span slegs kragte saam met n finansiële adviseur wat n geregistreerde verteenwoordiger van n gemagtigde Finansiële Diensteverskaffersmaatskappy is en wat bevoeg is om finansiële advies te gee. Indien n persoon nie aan hierdie vereistes voldoen nie, is dit die beste om iemand anders te kry. TEN SLOTTE Terwyl ons almal graag n 30% opbrengs op ons geld wil geniet, is dié gesegde maar al te waar: As dit te goed klink om waar te wees, is dit gewoonlik. Beleggingsgrondbeginsels verander nie oornag nie, en beleggings is nie eendagspeletjies nie. Begin spaar en belê terwyl jy jonk is, kry n gekwalifiseerde finansiële adviseur om jou met raad en daad te begelei en jy sal met verloop van tyd die vrugte pluk en uiteindelik jou finansiële doelwitte bereik. Pierre Muller, Citadel Raadgewende Vennoot Kontak: pierrem@citadel.co.za

16 I VROUE-ENTREPRENEURS I > Onderhoud < GEVRA & BEANTWOORD SUKSES SO SOET SOOS AARBEIE Ses-en-twintig jaar gelede het Karen Short die be kroonde kommersiële spysenieringsmaatskappy By Word of Mouth begin. Belegger gesels met Karen in haar kantoor vol resepteboeke in Linbro Park, Johannesburg, oor hoe dit is om n vroueentrepreneur te wees. Wat is vir jou die beste omtrent jou onlangse 49,9%-aandeelverkoop aan Famous Brands? Ek sou niks daarvan hou om oor 10 jaar my onderneming se deure te sluit nadat ek 36 jaar daaraan gebou het nie. Nou is ek in die geseënde posisie dat die onderneming sal voortgaan. Die bekommernis is egter, en ek dink dit is n groot entrepreneuriese pro bleem, hoe kloon ek myself sodat ek n Karen in Kaapstad en n Karen in Durban het? Ek dink alle entrepreneurs onderweg na die volgende vlak ervaar hierdie struikelblok. Dit gaan n groot leerproses wees. Wat is jou grootste sukses? Ek dink dit is om die Best of Joburg-toekenning vir die 17de jaar agtereenvolgens te ontvang. Dit is besonders om die topspysenieringsmaatskappy in jou streek te wees en aan te hou om daardie titel te ontvang. Johannesburg is ons tuiste. Dit is ook nogal iets vir my sowel as vir Suid-Afrika om erkenning in die buiteland te kry en gevra te word om praatjies te lewer by groot konferensies van tot 8,000 spyse niers. Ons is spelers op die wêreldverhoog*. Die Wêreldbeker was ook natuurlik n groot sukses. *By Word of Mouth was ook in Maart 2016 die internasionale wenner van die Achievement- Catering Excellence-toekenning. Vertel ons meer van die 2010-Wêreldbeker Ons het die spyseniering vir al daardie belangrike persone, al die losies en die tente aan die buitekant gedoen. Ons het Spysenier Karen Short (links) en n verskeidenheid van die stylvolle disse wat sy vir kliënte geskep het. Wat aanvanklik n eenvroubedryf was, bied nou werk aan 200 mense. in vier weke spyseniering aan 160,000 mense verskaf; 11,000 mense op die openings- en sluitingsdae alleen. Ons het drie aflewerings gedoen teen die tyd dat daardie fluitjie geblaas het. Hoe hanteer jy die logistiek hiervan? Ons het n wonderlike rekenaarstelsel. Sodra jy n bestelling plaas, verskyn dit op die stelsel. Die kosteberekening word dan gedoen en jy ontvang n afleweringsnota en die opdragte vir die kombuis, ensovoorts. Jy het seker nie so begin nie? Nee, alles is met die hand opgeskryf in n dagboekie, wat ons dan in die kantoor omgestuur het. Dit is dus nou makliker danksy tegnologie? Nie wanneer jy aanpak wat ek Saterdag moes uitvoer nie (sy lag). Ek het vier groot troues en n massiewe groot begrafnis gehad letterlik Four Weddings and a Funeral. Plus n ooievaarstee en n hennepartytjie. Ons het twee jaar vir die Wêreldbeker voorberei, maar hierdie geleenthede was baie meer halsoorkop. Hoe belangrik is verhoudings vir jou in jou onderneming? Ons werk baie hard aan verhoudings. Ons verskaffers is ongelooflik. Hulle kom ons altyd te hulp, bring behoorlik hul kant en help my selfs deur die nag. Maar die hoeveelheid werk wat ons vir hulle gee, maak dit vir almal lonend. Is daar genoeg vaardighede daar buite? Ja, ons het verskeie goeie mense. Maar dit is n uiters veeleisende werk en ek dink dit is een van die probleme wat ons op die oomblik ervaar. Die ouer geslag is baie meer hardwerkend as die jongeres. Hulle wil nie die lang ure werk wat dit verg nie... soms tot 02:30 in die oggend. Wat is die moeilikste aspek van jou onderneming? Personeel, sowel werwing as heropleiding.

17 I VROUE-ENTREPRENEURS I Links: Karen poseer saam met haar man en sakevennoot, Adrian, langs een van haar trokke. Die helder aarbei val dadelik op. Onder: By Word of Mouth hanteer die spyseniering vir n groot verskeidenheid geleenthede, van skemerkelkiedinees en produkbekendstellings tot troues en sportwedstryde selfs die Sokkerwêreldbeker in Hoeveel personeellede het jy tans? Ons het 200 werknemers, en baie meer as 50% van hulle is swart. BGSEB is n baie groot probleem vir ons as gevolg van eienaarskap, dus is dit nogal jammer dat ons indiensnemingspogings nie regtig erkenning ontvang nie. Ons gaan n sjefskool begin vir minderbevoorregte mense wat graag sjefs wil word, maar nie die opleiding kan bekostig nie. Ses mense word in Januarie geneem en nog ses in Julie dit is in samewerking met Famous Brands. Watter raad sou jy aan n jonger weergawe van jouself gee? Om vadersnaam, kry n B Com-graad. Een van my boekhouers het R1 miljoen by my gesteel en ek het dit nie besef nie, daarom sal ek dit beslis aanraai, veral as jy n ondernemer wil wees. En moenie jou sakekontakte en -netwerke onderskat nie. Famous Brands se Kevin Hedderwick was verstom oor ons sakenetwerk. Is die omvang van jou sakenetwerk ongewoon vir n vroue-entrepreneur? Ek dink nie vrouens het swakker netwerke as mans nie. Dit is meer n kwessie van óf jy bou sakebande óf jy doen dit nie. Indien netwerke nie die groot probleem vir entrepreneurs is nie, wat is dan? Ek dink nie finansiële instellings bied genoeg ondersteuning nie. Dit is interessant om te sien wat banke jou aanbied ná jy as n entrepreneur sukses behaal het (soos met die Famous Brands-ooreenkoms). Wat sou ek nie drie of vier jaar gelede daarmee kon regkry nie! SMAKE HET MEER GESOFISTIKEERD GERAAK EN KLIËNTE IS BAIE MEER KIESKEURIG. Hoe het jy jou aan die begin gefinansier? Ek het nie. Ek het met R200 in my sak Johannesburg toe gekom om by n kêrel te wees en begin om vir dinees te kook. Ek het nie eers n sakeplan gehad nie. Ek het niks gehad toe ek begin het nie. Ek het net voortgesukkel. Wanneer het jy begin om beplanning en vooruitskatting te doen? Hoewel ek nie n sakeplan en begrotings gehad het nie, het ek, vreemd genoeg, net begin om dit te doen. Wanneer jy begin om mense in diens te neem, moet jy jou koste dophou en ek het baie vinnig mense in diens geneem. Ek het binne ses maande 10 mense gehad wat vir my gewerk het. En die naam By Word of Mouth? Die naam van my onderneming, hierdie onderneming, is eintlik It s A Matter of Taste. Terwyl ek in Londen was, het ek vir n maatskappy met die naam By Word of Mouth gewerk. Terug in Johannesburg, het ek nie geld gehad nie en daarom het ek sommer die By Word of Mouth-sjefsbaadjie gedra en almal het gedink dit was die onderneming se naam. En nou is dit ook op al die trokke Die trokke is n interessante storie. Toe ek dit kon bekostig, het ek een trok gekry. Toe het mense gesê: Ek sien jou trok orals en daar was net een klein trokkie. Daardie aarbei het nogal uitgestaan. Hoe doen jy bemarking? Ons vertel mense letterlik daarvan by word of mouth hoewel ons grootste bemarking nou op sosiale media plaasvind. Ons skep voortdurend inhoud, en moet dit beheer, want ons het so baie daarvan. Almal is aanlyn. Ons adverteer nie sommer in gedrukte media nie, maar wel in bruidstydskrifte omdat bruide nog daarvan hou om dit te koop. Het jy dit ooit oorweeg om tou op te gooi? Slegs na my tweede kind; ek het vier seuns. Was dit toe jou man, Adrian, betrokke geraak het? Ja, 15 jaar gelede, want ek wou verkoop. Hy was by Dimension Data en het net gesê: Jy is gek, dit is so n wonderlike onderneming. Maar ek kon net nie alles behartig nie, dus het hy betrokke geraak. Daarna het ek nog twee kinders gehad. Maar ek sou dink dit is wat dit moeilik maak vir baie vroue; om by te bly met jou onderneming en jou gesin. Behalwe vir sosiale media, watter verandering het jy oor die afgelope 26 jaar in die bedryf waargeneem? Die tempo waarteen rekenaarprogramme verander, sowel as die gebruik van WhatsApp, het ons lewens verander. Smake het meer gesofistikeerd geraak en kliënte is baie meer kieskeurig. Voeg daarby die prys van voedsel. Sommige produkte het vanjaar met meer as 15% gestyg en die droogte het n enorme uitwerking. Maar een kliënt kon nie verstaan waarom sy nie vandag dieselfde bord kos vir R160 kan kry as 10 jaar gelede nie.

18 I INTELLEKTUELE EIENDOMSREG I ONTMOET OWEN DEAN BESKERMER VAN ONS INHEEMSE KENNIS Prof. Owen Dean, een van Suid-Afrika se voorste regskenners, vertel hoe hy n welverdiende aftrede verruil het vir die land se eerste leerstoel in intellektuele eiendomsreg. DEUR DOUW STEYN WANNEER jy Owen Dean vir die eerste keer ontmoet, besef jy gou hy is n merkwaardige mens. En soos jy hom beter leer ken, ontvou hierdie minsame, nederige man se luisterryke loopbaan voor jou. Uit n lang lys van hoogtepunte, is daar veral drie wat my getref het. Hy het sy aftrede opsy geskuif om die Anton Mostert Leerstoel in Intellektuele Eiendomsreg die oudste bestaande leerstoel van sy soort in Suid- Afrika aan die Universiteit Stellenbosch (US) te aanvaar. Hy het die magtige Walt Disney-maatskappy aangevat en kon aantoon die oorspronklike weergawe van die liedjie The Lion Sleeps Tonight uit die rolprent The Lion King is deur n Suid-Afrikaner, Solomon Linda, geskryf. Daarby het hy die Handbook of South African Copyright Law geskryf en was hy die medewerker aan nog vier boeke. Meer as 100 van sy artikels het ook in vak- en ander tydskrifte verskyn. Verlede jaar het sy eweknieë hom as die publikasie Best Lawyers se Regsgeleerde van die Jaar in Kaapstad vir Intellektuele Eiendomsreg aangewys. Net een regsgeleerde op elke regsgebied word as Regsgeleerde van die Jaar vereer. Toe prof. Dean die nuus hoor, het hy gesê, Dit is verblydend en stem n mens nederig om op hierdie manier deur jou eweknieë erken te word, aangesien hulle prakties gesproke jou mededingers is. Hulle het geen persoonlike belang by die bevordering van n mededinger nie en is in die beste posisie om jou te beoordeel omdat hulle uit kritiese, eerstehandse ondervinding kan praat. DIE AKADEMIE As professor in die Fakulteit Regsgeleerdheid aan die US was hy die eerste bekleër van die Anton Mostert Leerstoel in Intellektuele Eiendomsreg. As sodanig het hy die program vir die Meestersgraad in Regsgeleerdheid (IE Regte) en die Nagraadse Diploma (IE Regte) gekoördineer en die Kort Kursus in Intellektuele Eiendomsreg gefasiliteer. Dit alles toe hy gedink het hy gaan die landelike rustigheid van die Stellenbosse wingerde geniet. Pleks daarvan het hy dr. Johann Rupert, kanselier van die US, se uitdaging aanvaar om een van die eerste leerstoele in intellektuele eiendomsreg aan n Suid-Afrikaanse universiteit te vestig. In n tyd waarin daar ernstige aanslae op intellektuele eiendom in Suid-Afrika is, is dit gerusstellend om te weet prof. Dean sien na ons belange om. In sy kantoor op die eerste verdieping van die Ou Hoofgebou vertel hy hoe hy n gemaklike aftrede vir die akademie verruil het. Ek het die aanbod aanvaar om die eerste leerstoel te beklee toe prof. Gerhard Lubbe, dekaan van die Fakulteit Regsgeleerdheid aan die US, die voorstel gemaak het. Ek het gedink dit sal die kersie op die koek van n lang loopbaan wees. Dié lang loopbaan strek oor byna 40 jaar, HY HET DIE MAGTIGE WALT DISNEY-MAAT- SKAPPY AANGEVAT OOR THE LION SLEEPS TONIGHT, WAT DEUR N SUID-AFRIKANER GESKRYF IS. hoofsaaklik by die regsfirma Spoor & Fisher, en sluit in n tyd as voorsitter van die firma voor hy die regswêreld vir n rustiger lewe in Stellenbosch verlaat het. Dit was daar, by die Kleine Zalze-landgoed, dat Frederick Mostert, die hoofbeampte van intellektuele eiendom by dr. Rupert se maatskappy, Richemont, hom met die idee genader het. Ná n vergadering met prof. Lubbe, het hy die US as instelling vir die leerstoel voorgestel. Dr. Rupert het aangebied om die leerstoel vir drie jaar teen R1,5 miljoen per jaar te befonds, waarna dit driejaarliks heroorweeg sou word. Die leerstoel is genoem na wyle Regter Anton Mostert, met sy aanstelling in 1977 een van die jongste persone wat tot dan by die Hooggeregshof aangestel is. n Jaar later is hy aangestel om n kommissie van ondersoek te lei oor valutahandel en -beheer en het hy grootskeepse korrupsie in die Departement van Inligting oopgevlek. Dit het later as die Inligtingskandaal bekendgestaan. Nadat die kommissie van ondersoek ontbind en Regter Mostert se pos as kommissaris beëindig is, het hy in 1980 na die balie teruggekeer en tot sy dood as advokaat gepraktiseer. Op n vraag oor sy visie, sê prof. Dean hy wou die US laat naam maak in intellektuele eiendomsreg. Die media en die wêreld as geheel moet hierdie leerstoel as die bron van inligting oor intellektuele eiendom beskou. As ek dit kon regkry, het ek my taak verrig. Om sy visie te verwerklik, het prof. Dean drie kernfunksies vir die Anton Mostert Leerstoel geïdentifiseer, naamlik navorsing, en die bevordering en ook beskerming van intellektuele eiendom. Ons het doelbewus vir n baie hoë profiel gemik en ons dit ten doel gestel om kontroversieel te wees om aandag te trek. Dis presies wat hulle toe gedoen het en binne die eerste vyf jaar van die leerstoel se bestaan is goeie vordering gemaak. Prof. Dean se grootste prestasie in dié vyf jaar was die skep van n Meestersgraadprogram in intellektuele eiendomsreg. Toe ek aangestel is, het ek besluit as jy opslae oor iets nuuts wil maak, moet jy eers n produk skep om te verkoop. Ek het begin om die aanvoorwerk vir die vestiging van die Meestersprogram te doen. En 18 maande later, ná baie rompslomp, is Suid-Afrika se eerste Meestersprogram in Intellektuele Eiendomsreg van stapel gestuur. Dit was beslis die hoogtepunt van my tyd in die leerstoel. Daarsonder kan jy nie aanspraak maak op enige uitnemendheid in intellektuele eiendomsreg nie. WAARDEVOLLE HANDBOEK Die skep van die program het prof. Dean gelei tot die tweede prestasie waarop hy die trotsste is: die uitgee van n handboek wat hy en Alison Dyer, n kollega van Spoor & Fisher, saamgestel en geredigeer het. Hy bestempel Introduction to Intellectual Property Law as n uiters waardevolle boek. Dit is baie suksesvol. Dit sluit aan by die Meestersprogram en is n handleiding vir die aanbieding van die kursus. Vandag word die handboek by sewe universiteite voorgeskryf en, hoewel daar kompeterende publikasies beskikbaar is, sê hy Dean & Dyer lyk asof dit vinniger as die ander swem. In vandag se wêreld is dit noodsaaklik dat sakemense en entrepreneurs die konsep van patente en intellektuele eiendom begryp. Om aan hierdie vereiste te voldoen en dit te bevorder, het prof. Dean en sy kollegas die Nagraadse Diploma in Intellektuele Eiendomsreg vir nie-regsgeleerdes geskep. Die kursus is effens korter as die Meesterskursus en is gemik op ingenieurs, kunstenaars en ander professionele mense wat nie n regsagtergrond het nie. Die leerstoel lok jaarliks 15 tot 20 studente wat studente vir die nagraadse diploma kursus insluit, en beteken intellektuele eiendomsreg is een van die gewildste mo dules in die Fakulteit Regsgeleerdheid. Dit lok selfs studente uit die buiteland, van so ver soos Duitsland en die Skandinawiese lande. Prof. Dean het n pos vir drie jaar aanvaar en eindelik vyf jaar lank gebly. Nadat hy die einde van sy termyn in die Leerstoel in Intellektuele Eiendomsreg in 2015 bereik het, het hy by die universiteit afgetree. Maar hy is steeds by die regsfakulteit betrokke en is tans n emeritus professor en navorsingsgenoot. NALATENSKAP Prof. Dean laat n waardevolle nalatenskap agter: Hy het die Anton Mostert Leerstoel in Intellektuele Eiendomsreg gevestig as die de facto bron van inligting in n tydperk toe hierdie belangrike regskonsep in gedrang was en leiding broodnodig was. Hy het aan die einde van verlede jaar die leisels aan sy opvolger oorhandig en was tevrede dat n vaste grondslag gelê is om die kundigheid op die gebied verder te verdiep en uit te brei. Prof. Dean het verlede jaar van tyd tot tyd lesings in intellektuele eiendomsreg aangebied, beide onder die beskerming van die US en by privaatseminare. Hy het ook in n komitee gedien wat die Departement van Wetenskap en Tegnologie gehelp het met die opstel van wetgewing vir die beskerming van Inheemse Kennis. Hierdie gesiene man het eindelik afgetree om in die wynlande te ontspan en gehaltetyd saam met sy vrou, Dana, kinders, Ian, Bryan en Carin, en kleinkinders, Sebastian, Alexander en Jessica, deur te bring. Hy het onlangs n roman, geskoei op John Grisham se boeke, voltooi. The Summit Syndrome is gebaseer op n saak waarby hy jare gelede betrokke was en hy is nou op soek na n uitgewer daarvoor. Die Owen Dean-verhaal word vervolg.

19 I PERSOONLIKE PERSPEKTIEF I ROBOTTE ADVISEURS VERSUS DEUR DEON BESTER DIS VANJAAR my twintigste jaar as n welvaartbestuurder by Citadel die perfekte geleentheid om oor my en my kollegas se dekades van werk te besin. Dit is ook n opregte poging om te verstaan of die finansiële advies wat ons aan kliënte gee inderdaad die geld werd is. Die koms van robo-adviseurs wat advies goedkoop of gratis oor die internet aanbied, het vrae oor die toekoms van gekwalifiseerde finansiële adviseurs laat ontstaan. Is my werk besig om oorbodig te raak? Ek hoop, vir my onthalwe sowel as dié van my kliënte, dat die antwoord nee is. n Adviseur is die tussenganger tussen n belegger en n belegging. Met behulp van ons kwalifikasies, ondervinding en vaardighede, streef ons daarna om ons kliënte te help om die optimale balans tussen hul risikoaptyt en opbrengsdoelwitte te bereik. Alle beleggers wil graag fantastiese opbrengste met die minimum risiko hê, maar dit is nie altyd moontlik nie. Deur die geskikte bateklasmengsel tussen kontant, verbande, skansfondse, binnelandse beleggings, buitelandse beleggings, gewone aandele, eiendom en valuta te bepaal, help die adviseur om n gediversifiseerde beleggingsportefeulje saam te stel wat elke belegger se persoonlike doelwitte en verwagtinge op die beste manier bevredig. Citadel bied duidelike riglyne, gebaseer op omvattende bateklasmodellering, aan sy adviseurs. DIE WAARDE VAN OBJEKTIWITEIT Die ware waarde van n gekwalifiseerde finansiële adviseur is egter die objektiwiteit wat gepaard gaan met die rol van tussenganger. Hoewel daar baie mense is wat die markte sonder hulp kan ontleed, het ek nog nie één ontmoet wat werklik objektief is as dit kom by hul eie geld en beleggings nie. Wanneer die politiek of wêreldgebeure veroorsaak dat marksentiment negatief draai, is die natuurlike neiging om té versigtig te wees. Net so is beleggers tipies ná n tydperk van kalmte bereid om meer risiko as gewoonlik te aanvaar. n Ervare adviseur is toegerus met die werktuie en ondervinding om kliënte se risikoprofiel en beleggingsdoelwitte baie meer objektief te deurgrond. Robo-adviseurs bied goedkoop of gratis raad oor die internet aan. Maar kan n robo-adviseur ooit, soos n gekwalifiseerde en betroubare adviseur, n ware vriend wees? Finansiële beplanners speel n nog meer deurslaggewende rol nadat die beplannings- en struktureringsfase afgehandel is. Ek het al baie gevalle gesien waar beleggers my kliënte in die versoeking was om baie emosionele besluite oor hul finansies te neem; byvoorbeeld om n koffiewinkel te koop, of hul kinders te help om n eiendom te koop of hulle met n groot bedrag geld te help. Ek het selfs kliënte gesien wat dit ernstig oorweeg het om ongelooflike hoërisikobeleggings wat aan piramiedeskemas grens, te maak of om heeltemal op eiendom te oorkapitaliseer. n Gekwalifiseerde en betroubare adviseur kan potensieel swak finansiële besluite nugter beskou en sagkens afraai. n Robo-adviseur kan nooit so n ware vriend wees nie. Dit is ook belangrik om te weet dat belegging, net soos die lewe, n proses is. Dit is een ding om met n dieet, oefenprogram of studieprogram te begin. Dit is n hele ander storie wat n nuwe stel vaardighede verg om daarmee vol te hou en by jou nuwe langtermynomstandighede aan te pas. n Finansiële plan moet gereeld hersien en die portefeulje deurlopend gebalanseer word om die ideale batemengsel te vind wat geskik is vir die kliënt se veranderende finansiële behoeftes. Beplanning en opdatering is gewoonlik die maklike deel, maar om tussen bateklasse rond te beweeg, vereis dikwels n uitgebreide administrasieproses. Hoewel Citadel se welstandsbestuurders naatlose portefeuljeveranderinge aan kliënte bied, vind daar in werklikheid baie administrasie agter die skerms plaas. Soms moet daar lank voor die tyd kennis gegee word van n bestaande belegging of moet n nuwe produk geskep word vir die nuwe bateklas. Die uitgebreide werk agter die skerms word selde in ag geneem. DIEPGAANDE BEGRIP Daar is n paar uitstekende redes waarom jy en Citadel vennote is. In die eerste instansie is Citadel en sy adviseurs toegewy aan die beginsels van goeie finansiële beplanning. Tweedens evalueer ons adviseurs elke belegger op n individuele sowel as holistiese grondslag. Elke individu ontvang pasgemaakte advies op grond van ons grondige begrip van elke aspek van hul lewe, finansieel sowel as persoonlik. n Goeie hedendaagse voorbeeld hiervan in die lig van Suid-Afrika se wankelrige ekonomie is om waar n kliënt se beleggings hoofsaaklik tot Suid-Afrika beperk is, buitelandse beleggings aan te beveel om te diversifiseer en as teenwig vir die plaaslike blootstelling te dien. Die derde gebied waarop Citadel uitblink word gesteun deur navorsing wat bewys het dat kliënte wat deurlopend finansiële advies ontvang tot 29% hoër beleggingsopbrengste oor n tipiese 30-jaar-aftreetyd ontvang. Die gemiddelde dienstermyn van n Citadel-adviseur is 15 jaar en baie adviseurs, ek inkluis, het al langer diens. My laaste en miskien belangrikste punt waarom ek glo dat robo-adviseurs nooit toegewyde finansiële adviseurs kan vervang nie, is dat daar iets baie bevredigends is aan die wete dat n ervare professionele persoon na jou geluister en jou omstandighede, doelwitte, ambisies en drome ter harte geneem het iemand wat aan jou kant is en wat jou kan bystaan in jou strewe na uitnemendheid. Deon Bester, Citadel Raadgewende Vennoot Kontak: deonb@citadel.co.za

20 I VERSTAAN RISIKO I Maarten Ackerman, Citadel Beleggingstrateeg en Raadgewende Vennoot Kontak: maartena@citadel.co.za WAT IS JOU APTYT VIR RISIKO? Stel eers vas hoe groot jou aptyt vir risiko is voor jy besluit watter rol dit in jou beleggingstrategie gaan speel. DEUR MAARTEN ACKERMAN MET AL DIE STAMPE en stote wat beleggers voortdurend van onsekerhede in die mark verduur, word die belangrikheid van n gepaste, gedissiplineerde en strategiese beleggingstrategie al hoe duideliker. Emosies is een van n belegger se grootste vyande, veral wanneer hy uitdagende en onvoorspelbare gebeure die hoof moet bied. Dissipline en toewyding aan n langtermynfinansiële plan is noodsaaklik en sal baie risiko s uit die weg ruim. Om die konsep van risiko ten volle te verstaan, is dit nodig om eers jou persoonlike aptyt vir risiko te bepaal en dit dan deel te maak van jou langtermynplan. Wat is risiko? Risiko is verseker nie net n lastige woord nie. Vir die meeste van ons beteken risiko die moontlikheid dat ons iets kan verloor. Risiko kan selfs as die gevolg van onvolledige of gebrekkige inligting beskou word. Indien almal met perfekte versiendheid geseën was, sou daar geen risiko in enigiets gewees het nie. Opsommend kan risiko beskou word as: Die eienskap of toestand van twyfel of onsekerheid; Die moontlikheid van verlies of dat n toekomstige gebeurtenis skade kan veroorsaak; en Die gevaar dat jy nie jou doelwit sal bereik nie; dus n afwyking van wat verwag word. In Chinees bestaan die geskrewe lettertekens vir risiko uit n kombinasie van die teken vir gevaar en die teken vir geleentheid. Dit is waarskynlik die beste manier om risiko te verstaan, veral in die konteks van beleggings. Enige aktiwiteit met n inhe rente gevaar beskik dikwels ook oor belonings wat vir daardie gevaar kompenseer. Die risiko wat byvoorbeeld verbonde is daaraan om n reksprong van n brug af te doen, word beloon met die adrenalien wat deur die springer se are pomp. Ons verwag dus n positiewe verhouding tussen risiko en beloning, of in beleggingsterme, tussen risiko en opbrengs. Die afwesigheid van risiko is gevolglik gelykstaande aan die afwesigheid van opbrengs; eweneens kan ons nie n opbrengs verdien sonder om n risiko te loop nie. BESTUUR JOU VERWAGTINGE Alle beleggers wat n opbrengs wil verdien hetsy dit vir aftrede, verdere studie, kapitaalbehoud of inkomsteskepping is behoort tyd opsy te sit om hul risikovoorkeur behoorlik te deurdink voordat hulle n sent belê. Dit is eers ná jy jou siening oor risiko deeglik begryp dat jy sal weet waar en hoeveel om te belê en watter soort opbrengs om te verwag. Dit sal jou ook in staat stel om jou verwagtinge en uitgawes te bestuur. Risiko beteken verskillende dinge vir verskillende mense. Die meeste beleggers sal dit egter eens wees dat die pyn van n bepaalde grootte verlies baie intenser is as die tevredenheid wat n soortgelyke opbrengs meebring. Om hierdie rede voel beleggers dikwels vrymoedig genoeg om hulle bloot te stel aan daardie bateklas of bestuurder wat onlangs die beste presteer het (maar doen dit waarskynlik op die verkeerde tyd) en vermy daardie bateklas of bestuurder wat die swakste presteer het. Daarbenewens is sommige beleggers besorg oor relatiewe risiko (onderprestasie ten opsigte van n maatstaf of teiken) terwyl ander meer besorg is oor absolute risiko (om geld te verloor). Dus is sommige beleggers besorg oor hul werklike markonttrekkingverlies, die piek-tot-trogafname (maksimum verlies onder inflasie), terwyl ander die tekort op hul portefeulje ten opsigte van n bepaalde maatstaf wil verklein, en ander dalk n kleiner waarde aan risiko wil blootstel. Die definisie van risiko is duidelik uiters belangrik en elke belegger behoort gemaklik te voel met hul risikovoorkeur. STEL N TEIKEN Wanneer jy jou risikovoorkeur bepaal, moet jy faktore soos die tydhorison van die belegging, die soort beleggingsvoertuig, vereiste markdeelname en toekomstige kontantvloeivereistes in ag neem. Die belegger se oogmerk of teiken speel ook n belangrike rol. Hierdie teiken kan inflasie (welvaartbehoud), nulwaarde (kapitaalbehoud) of n absolute/relatiewe waarde wees. Beleggers behoort die volgende kriteria in ag te neem wanneer hulle teikens en oogmerke stel: Likiditeit. Dit word gedefinieer as die fondse wat n belegger benodig om uitgawes op die kort termyn te dek. Inkomste. Dit weerspieël die kontantvloeibehoeftes wat beleggers benodig om hul leefstyl te handhaaf. Kapitaalbehoud. Dit hou verband met n belegger se behoefte om enige beduidende afname in die waarde van hul kapitaal te vermy. Groei. Dit weerspieël beleggers se behoefte om te sien hoe hul kapitaal mettertyd toeneem. Laastens word risikovoorkeur beïnvloed deur die tipe belegger wat jy is. Beleggers kan rofweg in twee groepe verdeel word: diegene wat hul welvaart wil laat toeneem (hoofsaaklik mense wat nog nie afgetree het nie) en dié wat hul welvaart wil behou (hoofsaaklik afgetredenes). Ons is baie trots op ons span kundiges by Citadel wat onder die beste adviseurs in die bedryf tel. Hierdie kundiges staan gereed om ons kliënte te help om hul finansiële padkaart te ontwerp en n dieper begrip van hul risikovoorkeure te ontwikkel. Die belangrikste is egter dat jy hul insigte kan gebruik om n sakpasbeleggingsportefeulje saam te stel wat aktief bestuur word en volkome in lyn is met jou spesifieke doelwitte en risiko-aptyt.

21 I DIVIDENDBELEGGING I N REGRUKKER TEEN NEGATIEWE RENTEKOERSE In n wêreld van negatiewe of nul-rentekoerse, verdien hoëdividendopbrengsaandele aandag danksy hul vermoë om inkomste te genereer en Oor honderde jare reeds en sekerlik oor die afgelope 100 jaar het beleggers inkomste verkry uit die twee vernaamste bateklasse, naamlik kontant en effekte. In die geval van laasgenoemde geskied dit hoofsaaklik deur middel van staatseffekte. Tog, na aanleiding van die wêreldwye finansiële krisis van 2007 tot 2008, is die monetêre beleid van die wêreld se grootste sentrale banke waaronder die Federale Reserweraad van die Verenigde State van Amerika (Fed), die Europese Sentrale Bank (ECB) en die Bank van Japan (BOJ) aggressief uitgevoer om rentekoerse in al die groot, ontwikkelde ekonomieë te verlaag. te laat groei. In n onlangse studie is bevind dat n dividendbenadering soortgelyke en volgehoue beleggingsresultate oor tyd en lande heen opgelewer het. DEUR DR ADRIAN SAVILLE As gevolg van hierdie aggressiewe beleid het rentekoerse in geldmarkte en opbrengste op staatseffekte oor die afgelope agt jaar in die grootste markte bestendig geval. Die netto resultaat is dat kontant en staatseffekte hul vermoë verloor het om as die primêre bronne van inkomste te funksioneer. Beleggers wat op soek is na opbrengste of inkomste verkeer nou onder druk om dit deur middel van tradisionele kanale in die wêreld se grootste kapitaalmarkte te vind. Om een voorbeeld te noem: met die geleidelike vermindering van rentekoerse van meer as 4% in 2008, het die ECB uiteindelik in Junie 2014 sy depositokoers na -0,1% geneem. Dit het beteken dat die 19 lande wat die Eurosone uitgemaak het, aangesluit het by Denemarke en Switserland wat hulle sedert 2012 en 2014 onderskeidelik in n negatiewe rentekoersgebied bevind het. Meer onlangs het Swede en Japan ook hul intrek in negatiewe rentekoers gebied geneem. Soos reeds genoem is, het die soeke na inkomste n groter uitdaging geword soos wat die opbrengs op staatseffekte verlaag het in ooreenstemming met steeds dalende kontantopbrengste. In sommige gevalle het opbrengste op staatseffekte hulle selfs saam met kontantopbrengste op negatiewe gebied bevind. As n voorbeeld: teen die helfte van 2016 het die opbrengs op Nederlandse 10-jaar-staatseffekte negatiewe terrein betree. Dit was opvallend, nie omdat die opbrengs op n riskante bate negatief gedraai het nie, maar ook omdat dit die eerste keer in 500 jaar in die geskiedenis van kapi taalmarkte was dat Nederlandse effektele ners n negatiewe rentekoers aangebied is. Sedert Oktober 2016 was daar n wêreldwye totaal van $14 biljoen in staatseffekte wat negatiewe opbrengste gelewer het; n getal rofweg gelyk aan die grootte van die ekonomie van die Verenigde State van Amerika (VSA). Om die saak te vererger, terwyl daar n redelike kans is op hoër rentekoerse in die VSA se kapitaalmarkte hier aan die begin van 2017, is dit die uitsonde ring op die reël onder die wêreld se grootste ekonomieë. Daar is min kans dat óf die ECB óf die BOJ te eniger tyd in die afsienbare toekoms rentekoerse sal verhoog. Die implikasie is dat groot kapitaalmarkte verskans is in wat aanvanklik bekend was as n nul-rentekoers (of ZIRP-) wêreld, wat meer onlangs bekend geword het as n negatiewe rentekoers (of NIRP-) wêreld. DIE SOEKTOG DUUR VOORT In hierdie opset lei die soeke na inkomste dikwels beleggers na ander bateklasse, soos korporatiewe skuld, waar opbrengste geneig is om hoër as staatskuld te wees, of na hoëropbrengs-soewereine skuld, wat dikwels gepaard gaan met n laer gehalte N DIVIDEND- BENADERING HET SOORTGELYKE EN VOLGEHOUE BELEG- GINGSRESULTATE OOR TYD EN LANDE HEEN OPGELEWER. of hoër risiko. Een bateklas wat nie altyd waardeer of verstaan word vir sy vermoë om opbrengste en inkomstegroei te bewerkstellig nie, is hoëdividend-opbrengsekwiteite. n Rede waarom hierdie klas dikwels oor die hoof gesien of geïgnoreer is, is omdat dit wyd gesien word as riskant of onvanpas vir sekere beleggers as gevolg van die kapitaalwisselvalligheid wat verband hou met aandelebeleggings. Tog is daar n groot korpus bewyse wat daarop dui dat geduldige kapitaal toegeken aan hoëdividendopbrengsaandele (gekoop teen die regte prys, natuurlik) n uiters doeltreffende manier vir die genereer van aantreklike inkomste in n ZIRP- of NIRPwêreld kan wees. Ter stawing hiervan het Deutsche Bank-navorsers Sheng Wang, Yin Luo, Miguel Alvarez, Javed Jussa en Allen Wang in n onlangse studie wat oor byna 30 jaar en verskeie streke gestrek het, aangetoon dat dividendbelegging n aantreklike inkomste van net meer as 4% per jaar opgelewer het. Dit sluit aan by n magdom ander bewese studiestukke oor dividendbeleggings. Hierbenewens het n naïewe strategie van aandele koop met n bogemiddelde dividendopbrengs n jaarlikse kapitaalwins opgelewer wat beter as die markgemiddelde is, aldus die Signal Processing: Global Dividend Investing -studie wat gedoen is in markte waaronder die VSA, Kanada, Europa, die Verenigde Koninkryk, Asië, Japan, Australië, Nieu-Seeland en ontluikende markte. Benewens die lewering van opvallende beleggingsresultate, is die benadering om geduldige kapitaal op n dividendstrategie toe te spits, iets wat saamval met ander aantreklike beleggingseienskappe. VEERKRAGTIGER Meer spesifiek, en belangriker, was dat die beleggingsopbrengste wat deur n dividendbenadering gegenereer is, soortgelyke en volgehoue beleggingsresultate oor tyd en lande heen opgelewer het. Selfs meer opvallend is dat die groter beleggingsopbrengste gelewer is met minder onbestendigheid as die mark, veerkragtiger was in tye van markdruk, en geneig was om te bestaan uit sakeondernemings met positiewe omgewings-, maatskaplike en bestuurs- (ESG-) blootstelling. Miskien van net soveel belang is die feit dat die resultate toon dat die doeltreffendste dividendstrategie geneig is om swaarder te weeg ten opsigte van faktore wat beleggers oor die algemeen verkies om te vermy. Dit sluit in maatskappye wat minder winsgewend en kleiner in grootte is, en stadiger as die mark groei. Dit beteken dat die benadering bevooroordeeld is ten gunste van die vermoë om bates teen aantreklike pryse te koop eerder as op oorskatte waardasies. Saam dui die bewyse en beredenerings daarop dat dividendbelegging as deel van inkomste n effektiewe komponent vorm van die soeke na opbrengs en volgehoue inkomste in n ZIRP-of NIRP-wêreld. Soos met enige effektiewe beleggingstrategie, moet kernbeginsels verskans word. Die beste resultate word verkry deur diversifikasie oor markte, nywerhede en geldeenhede heen. Hierbenewens moet ons n voldoende aantal maatskappye tot enige dividendportefeulje toevoeg om met diversifikasie die maatskappyspesifieke risiko te verminder. Daarmee saam gaan n gesonde dosis geduld en n bereidwilligheid om altyd in gedagte te hou dat goeie beleggings n kombinasie is van nie net die bates wat ons koop nie, maar ook van die prys wat ons vir daardie beleggings betaal. Op hierdie manier dra dividendbeleggings n aantreklike element by tot die soeke na opbrengs in n wêreld van lae en geen rentekoerse. Dr Adrian Saville, Citadel Hoofstrateeg Kontak: adrians@citadel.co.za

22 I OORGRENSBELEGGINGS I MOET ONS VAN AFRIKA VERGEET? Sakeondernemings was gretig om voordeel te trek uit die opbloei van Afrikalande, maar n klompie skouspelagtige mislukkings het hierdie geesdrif geknou. Beteken dit nou dat ons Afrika as n beleggingsgeleentheid moet opsyskuif? DEUR NISHLEN GOVENDER ONTLUIKENDE en voorposmarkte het gelyk na die volgende belegging wat waarskynlik sowel batebestuur as algemene sakeondernemings sou oorheers, veral in die lig van die groei en ontwikkeling van hierdie gebiede. Afrika in die besonder spog met minerale rykdom wat hierdie lande se ekonomieë in staat gestel het om gedurende die afgelope jare aansienlik vinniger as hul ontwikkelde mededingers te groei. Die gevolg was n verhoogde buitelandse batevloei na die vasteland. Sakeondernemings was net so gretig om uit hierdie nuwe voorposte voordeel te trek. Die vertroue wat met hierdie meer-as-gemiddelde-opbrengste gepaard gegaan het, was tasbaar en sou kon dui op die opkoms van Afrika, naas ander ontluikende eweknieë soos Brasilië, Rusland en die Oosterse ekonomieë. Die wêreldwye resessie en die beduidende beermark in kommoditeitspryse (sedert hoogtepunte in 2008 en 2009) wil dit laat voorkom of die vooruitsigte ietwat getaan het vir Afrika en ander ontluikende ekonomieë wat op hul minerale rykdomme staatmaak. Koppel dit aan skouspelagtige mislukkings van sommige sakeondernemings wat in Afrika werksaam is, en jy sit met n aansienlik swakker marksentiment. Suid-Afrika is miskien n puik voorbeeld hiervan: swakker kommoditeitspryse (veral goud en platinum), n ernstige droogte en n algemeen moeilike ekonomie het ekonomiese groei aan bande gelê. Dieselfde geld vir Nigerië wat hewig steun op oliereserwes wat in n groot mate beïnvloed is deur wêreldwye laer oliepryse. Alles in ag geneem, beteken dit dan dat ons nie in Afrika moet belê nie? Dit is darem nie heeltemal so eenvoudig nie. Met die swakker ekonomiese omgewing en die alomteenwoordige politieke en lands risiko eie aan die meeste Afrikalande, sou n mens maklik met n dawerende ja kon antwoord. Maar daar is meer wat jy in ag moet neem. Ek dink markdeelnemers het oorreageer met betrekking tot Afrika. Hulle het die aansienlike strukturele voordele eie aan ontluikende ekonomieë oor die algemeen en Afrika in die besonder oor die hoof gesien.

23 I OORGRENSBELEGGINGS I Ekonomiese Groei Ontwikkelde vs. Ontluikende Ekonomieë WÊRELD GEVORDERDE EKONOMIEË ONTLUIKENDE EN ONTWIKKELENDE ASIË DIE VOORDELE Neem nou eers in ag dat die wêreldwye bevolking besig is om sterk te verouder. Daar word verwag dat die aantal mense van 60 en ouer tussen 2015 en 2030 met ongeveer 56% sal toeneem, terwyl individue oor die ouderdom van 80 sal verdriedubbel. Ontwikkelde mark-ekonomieë word reeds hierdeur in die gesig gestaar. Dit het gelei tot n groter las op gesondheidsorg, die jeug en produktiwiteit oor die algemeen. Dieselfde verouderingskrisis lê vir Afrika voor, maar die vasteland trek voordeel uit die feit dat jong mense meer as 50% van die bevolking uitmaak en steeds meer word. Dit behoort die verouderende bevolking tot n groot mate te subsidieer. Daarbenewens trek Afrika voordeel uit n groeiende middelklas wat stabiele aanvraag, verhoogde produktiwiteit en n verbeterde hoëropleidingsprofiel bied. Hierdie faktore is belangrik en dui op hoër potensiële groei uit die gebied, vergeleke met sy eweknieë in die res van die wêreld. NOORD-AMERIKA LATYNS-AMERIKA Persentasie Wêreldbevolking 65 en Ouer % 7 % 9 % % 9 % 8 % 55 % 21 % 12 % 62 % EUROPA ASIË AFRIKA NEEM RISIKO EERSTE IN AG TEN OPSIGTE VAN BELEGGING IN AFRIKA. Benewens die beduidende geleenthede wat Afrika en inderdaad baie ontluikende ekonomieë uit n strukturele, ekono miese en demografiese oogpunt bied, is dit ook goed om te kyk na sakeondernemings wat in Afrika belê het en wat hul ervaring was van wat n moeilike gebied kan wees. n Voorbeeld van n sakeonderneming wat sowel die hoogte- as die laagtepunte ervaar het, is MTN wat in Afrika belê het, grootliks met ontwikkelinge in Nigerië (aanvullend tot sy werksaamhede in Suid-Afrika). Die telekommunikasiemaatskappy het voordeel getrek uit die lae penetrasie van sowel spraak- as datakommunikasie in Afrika soos wat dit noordwaarts uitgebrei het en het munt geslaan uit die eksponensiële groei in die vraag na dienste. MTN het dit veral reggekry om hom in n ideale posisie te plaas deur middel van sy betaal soos jy gebruik -model wat die maatskappy in staat gestel het om kliënte te trek wat nie gebind wou wees deur kontrakte nie n belangrike oorweging vir die deursnee-selfoongebruiker in Afrika. Dit het die maatskappy in staat gestel om sy intekenaarbasis aanmerklik te vergroot en om, met net n paar ander ondernemers in die mark, terselfdertyd n onbetwisbare voorsprong en beduidende markaandeel te verwerf. Dit het egter onlangs uitgerafel toe die maatskappy n aansienlike boete opgelê is omdat ongeregistreerde selfoongebruikers nie kragtens regeringsvoorskrif afgesny is nie. MTN moet hierdie teenslag vir sy onderneming te bowe kom in n tyd dat Nigerië met verswakkende ekonomiese vooruitsigte te kampe het. MTN is n uitstekende voorbeeld van n sakeonderneming wat hulle aan die regte sowel as aan die verkeerde kant van belegging in Afrika bevind het. Die belangrikste is dat die maatskappy dit reggekry het om hul sakeondernemingsmodel uit te brei om die idiosinkratiese mark eie aan Afrika te verower iets waarmee baie maatskappye sukkel. Dit, terwyl daar belê word in n aspek van Afrika wat gereed is om wesenlik te groei, gegewe die behoefte sowel as die toename in verbeterde internettoegang dwarsoor die vasteland. Aan die ander kant het die maatskappy probleme ondervind as gevolg van faktore eie aan Nigerië, iets wat óf politieke óf landsrisiko genoem word. DIE RISIKO S Dit is belangrik om albei aspekte van MTN se storie te verstaan omdat dit verband hou met die voordele sowel as die gevare van belegging in Afrika. Ek glo dat sakeondernemings wat in Afrika belê beduidende geleenthede het indien hulle die spesifieke uitdagings wat verband hou met uitbreiding in Afrika verreken en wyslik en op aantreklike vlakke belê. Daarby is dit nodig om tyd daaraan te bestee om die spesifieke lands-/politieke risiko s wat steeds eie is aan hierdie markte ten volle te verstaan. Dit geld ook vir beleggers in Afrikafondse of selfs sakeondernemings omdat risiko die kernsaak behoort te wees wanneer belegging in Afrika oorweeg word. Ek is nietemin uiters positief ten opsigte van die langtermynvooruitsigte vir Afrika en moedig beleggers aan om geleenthede oral op die vasteland te benut. Nishlen Govender, Citadel Beleggingsontleder Kontak: nishleng@citadel.co.za

24 I FINANSIËLE SEKURITEIT I AFTREDE: KAN JY DIT BEKOSTIG? Die sleutel tot sorgvrye aftreejare is om vroeg genoeg daarvoor te spaar. Maar daar is baie faktore wat saamspan om jou spaarplanne in die wiele te ry. Finansiële geletterdheid help jou om dié planne op dreef te kry. DEUR NIGEL WILLMOTT VANDAG SE WÊRELD beweeg blitssnel. Ons kan alles met die druk van n knoppie bekom en ons is behep daarmee om dit vandág nog te hê, sonder om aan môre te dink. Dit is dus nie verbasend dat langtermyn- finansiële sekuriteit nie regtig n belangrike rol in ons denke speel nie. Dit behoort natuurlik. Baie van ons probeer maar net om deur vandag te kom en het nie tyd om ons oor môre te bekommer nie. Dit sal egter moet verander indien ons n veilige finansiële toekoms vir onsself, ons gesin, ons gemeenskap en ons land wil verseker. Finansiële onsekerheid is een van die hoofoorsake van sosiale wanorde en het plaaslik sowel as wêreldwyd epidemiese afmetings aangeneem. Daar is baie verwikkelde redes vir Suid-Afrika se besondere lae spaarkoers en elkeen dra op sy eie manier by tot dié toksiese toestand. Indien ons ons uit die verknorsing wil kry, sal ons moet vasstel wat daartoe lei, die dryfkragte daaragter behoorlik verstaan en hulle in toom hou. Kom ons kyk van nader na hierdie kwessies, in geen besondere rangorde van gevaar of prioriteit nie. Omdat dit so n enorme landskap is, sal ons ook slegs in elke geval aan die oppervlak raak, maar onthou asseblief dat elke faktor eintlik n studie werd is. WIE S N IS DIE RISIKO? Gedurende die twintigste eeu was baie maatskappypensioenfondse op omskrewe voordele gegrond. Kortliks beteken dit dat die werknemervoordeel by aftrede omskryf en gewaarborg was. Om te verseker dat hierdie waarborge nagekom word, het die werkgewer, onder die leiding van n aktuaris, die bydraekoers in ooreenstemming met die verpligtinge bepaal. Tydens (volgehoue) swak of lae opbrengste het hierdie planne egter n probleem vir werkgewers geskep en n finansiële las op die balansstaat geword. Teen die einde van die twintigste eeu en aan die begin van die nuwe millennium het hierdie omskrewe voordeelfondse grotendeels uitgedien geraak en is daar na omskrewe bydraefondse oorbeweeg. Die beleggingsrisiko het in die proses van die werkgewer na die werknemer verskuif. Baie omskrewe bydraefondse het treurige lae bydraekoerse wat nie aan die verwagtinge van lede by aftrede sal voldoen nie. VERMORSINGSKULTUUR Oor die afgelope paar jaar het die regering pensioenfondse hervorm in n poging om hul voorkeur te implementeer: om van voorsorgfondse annuïteite te maak. Eenvoudig gestel beteken dit dat lede tans die keuse het om by aftrede hul totale opgehoopte pensioenbedrag in kontant om te skakel. Na my mening vererger dit die situasie omdat baie Suid-Afrikaners

25 I FINANSIËLE SEKURITEIT I MÔRE GÁÁN AANBREEK; BEREI JOU DAAROP VOOR. LÊ NOU REEDS DISSIPLINE AAN DIE DAG. finansieel ongeletterd is, sukkel om te spaar en dikwels binne n jaar of twee ná aftrede hul swaarverdiende spaargeld verkwis. Hulle word dan n las op hul kinders en familie, sowel as op die staat. Dit plaas afwaartse druk op die jonger geslag wat reeds gevaarlike swak spaarders is. Asof dit nie genoeg is dat die lede van voorsorgfondse by aftrede toegang tot hul opgehoopte pensioenbedrag het nie, het ons almal op die oomblik toegang tot ons opgehoopte bedrag wanneer ons bedank. Suid-Afrikaners verander oor n gemiddelde werksloopbaan van 40 jaar oor die algemeen sewe tot 12 keer van werk. Gewoonlik sit die meeste van ons die opgehoopte krediet om in kontant, betaal die belasting en bestee die res. Dit is een van die grootste bedreigings vir die langtermynspaarsiklus. Die kumulatiewe effek hiervan is dat teen die tyd dat jy 50 jaar oud is en n paar keer van werk verander het, jy waarskynlik nie enige van jou opgehoopte pensioengeld verder gespaar het nie. Trouens, jy begin waarskynlik weer van voor af, maar die verskil is dat jy nou slegs 10 tot 15 jaar oor het voordat jy aftree, indien jou gesondheid dit toelaat, bygesê. Wat werk tot dusver teen ons? Daar is die beleggingsrisiko, die gevaar dat ons ons eenmalige pensioenuitbetaling verkwis en ons opgehoopte krediet in kontant omsit soos wat ons van werk verander wat natuurlik met tipiese lae bydrae- of spaarkoerse langs die pad gepaard gaan. Is daar nog meer wat ons in berekening moet bring? Ja! STYGENDE LEWENSKOSTE Suid-Afrikaners se vervangingsverhouding van inkomste na aftrede is verder uiters laag. Dit is n manier om te sê dat indien jy gedurende die laaste maand wat jy gewerk het R10,000 verdien het, jou pensioenuitbetaling jou slegs in die omgewing van R1,000 tot R 3,000 per maand gaan koop. Indien jou leefstyl en bestaanskostes op die eersgenoemde bedrag gegrond is, gaan dit n groot skok wees en definitief jou lewe oornag verander wanneer die volgende maand se inkomste 70% laer is. IN N TOEBROODJIE Het jy al ooit van die toebroodjiegenerasie gehoor? Indien jy in jou veertigs is en jy vir sowel jou tiener of jong volwasse kinders as jou ouers sorg omdat hulle finansieel van jou afhanklik is, dan is jy die vulsel in die spreekwoordelike toebroodjie. Deesdae verlaat kinders nie meer vroeg die huis nie. Werk raak al hoe skaarser. In sommige gevalle studeer kinders tot ver in hul twintigs. Boonop moet jy jou ook bekommer oor jou ouers wat nie genoeg gespaar het nie en nou in jou oë kyk! Hierdie faktore sal alles teen jou werk en jou verhoed om vir jou eie finansiële sekuriteit te spaar. Jy sal ook op jou beurt n las op jou kinders word indien jy nie die armoedesiklus kan breek nie. Dit is n bose kringloop. DIE LANGLEWENDHEIDSFAKTOR Bo en behalwe al die voorgenoemde, bring baie van ons meer tyd deur op hierdie planeet. Vooruitgang op die gebied van die mediese wetenskap, genetika, beter gesondheid en eetgewoontes en dies meer laat ons langer leef. Dit is nie onmoontlik om 100 tot 120 jaar oud te word nie. Daar word selfs gespekuleer dat dié wat 150 jaar oud gaan word reeds gebore is. Die uitwerking van langlewendheid op beplanning ten opsigte van spaargeld en aftrede is verbysterend en ons begryp nog nie ten volle die enormiteit van hierdie demografiese oorweging nie. TOT OOR JOU ORE IN DIE...! Die laaste maar nie die minste nie SKULD. Skuld is die enkele grootste bedreiging behalwe onsself! vir finansiële beplanning en finansiële vryheid. Skuld versterk en buit ons begeerte om te verbruik uit. Skuld maak dit vir ons maklik om aan ons begeertes toe te gee, want ons kan dit wat ons wil hê onmiddellik kry. Skuld verlam ons verstandelik, emosioneel, geestelik en fisiek en staan in direkte teenstelling en opposisie met besparing. MOENIE IN JOU EIE PAD STAAN NIE Geld op sigself is nie goed of sleg nie. Dit gaan oor hoe ons dit gebruik. Jy is die enkele grootste bepaler hiervan. Begin spaar van die dag dat jy jou eerste salaris ontvang. Spaar van die begin af 15% en eindig sterk. Wees bewus van die uitwerking van tyd en risiko op beleggings. Môre gáán aanbreek; berei jou daarop voor. Lê nou reeds dissipline aan die dag. Gebruik n begro tingsbeplanner om jou uitgawes te bestuur en spaargeld te maksimeer. Begryp wat behoeftes is en wat begeertes en volg n meer spaarsamige benadering tot die lewe. Ken jy die gesegde wat lui die beste dinge in die lewe is verniet? Soms is dit waar! Laastens, wees gulsig vir kennis. Finansiële opvoeding is die sleutel tot finansiële vryheid vir jou, jou kinders en jou gemeenskap. Skep só n erflating. Nigel Willmott, Citadel Hoof van Werknemervoordele Kontak: nigelw@ citadel.co.za

26 I GEMEENSKAPSBOUI > Deur Felicia Mlanjana < BEVOORDEEL DIE GEMEENSKAP PEREGRINE BELÊ IN ONS GEMEENSKAPPE Die Peregrine-groep staan nie net aan die spits van gesonde beleggings namens ons kliënte nie; die groep belê ook in die samelewing om te sorg vir betekenisvolle groei in die gemeenskappe waar ons woon en werk. Felicia Mlanjana, Peregrine Bemarkingsbestuurder Kontak: GESONDE OPBRENGSTE vir ons kliënte geniet voorrang by die Peregrine-groep. Ons is ook bewus van die noodsaaklikheid daarvan om by te dra tot die bevordering van die breër sosioekonomiese ontwikkeling van Suid- Afrika. Ons het ons dus verbind tot beleggings wat gemeenskappe ten diepste raak, sowel as om volhoubare verandering in voorheen agtergeblewe gemeenskappe teweeg te bring. Bo en behalwe die liefdadigheidsinisiatiewe wat deur ons personeel onderneem word, streef Peregrine daarna om 1% van sy Suid-Afrikaanse dogtermaatskappye se netto wins ná belasting te bestee aan inisiatiewe in die gemeenskappe waar die meeste van ons werknemers woon. Bewilliging aan begunstigdes word bepaal deur die groep se sosio-ekonomiese ontwikkelingsforum (SED-forum) wat saamgestel is uit verteenwoordigers van Peregrine SA Holdings, Citadel-groep, Peregrine Securities, Peregrine Capital en Java Capital. Die SED-forum het nie slegs n matriks ontwikkel om projekte regverdig te keur nie, maar hul visie en passie om n verskil te maak het daartoe gelei dat hulle hul verbind het tot groter samewerking tussen hulle en die ander belanghebbendes. Gedurende boekjaar 2016 is bydraes aan die volgende begunstigdes gelewer: 1 Atlantic Hope 2 Brain Boosters 3 Ditshego Pre-school 4 FSB Consumer Education Foundation Project 5 Jewish Holocaust and Genocide Centre 6 Novalis House 7 ORT SA 8 Philile Foundation 9 SA Medical and Education Foundation 10 Sa-Yes 11 Seeds of Light 12 Women of the World (WOW) in collaboration with Imfundo Likusasa Lethu Hierdie niewinsgewende organisasies se passie vir en toewyding aan volhoubare verandering eggo dié van ons, en dit is Peregrine se voorreg om met hulle saam te werk. Hul projekte het ook binne die Peregrine-groep n kultuur van bewustheid vir minderbevoorregtes geskep. Dit was so suksesvol dat personeellede uit die hele groep die forum nou oorval met projekvoorstelle. Die vennootskappe het ons ook gewys wat bereik kan word deur die omsigtige toekenning van beperkte fondse. Die instelling is oral dieselfde, van die skole in landelike Mpumalanga tot n vondelinghuis in Kaapstad: Elke enkele skenking, ongeag hoe klein, help baie om n verskil te maak. Dit is om hierdie rede dat die SED-forum daartoe verbind bly om te verseker dat die Peregrine-groep voortgaan om n aktiewe rol te speel in die samelewing en sodoende n beduidende verskil te maak in die gemeenskappe waar ons woon en werk. Besoek ons webtuiste, vir meer inligting omtrent die Peregrinegroep se begunstigdes en die bydraes wat ons gelewer het.

27 I BOEDELBEPLANNING: TESTAMENTE 101 I DIE VRYHEID WAT JOU LAASTE WENSE BIED Die dood en testamente is onderwerpe wat die meeste van ons liefs vermy. Dit kan egter daartoe lei dat ons erflating onnodige koste en moontlike spanning vir ons geliefdes beteken. Dit kan so maklik anders wees indien ons ons testamente gereeld hersien. DEUR JAN DAWID LUTTIG OF ONS OUD OF JONK is, enkellopend of in n verhouding, gesond of siek, ryk of arm... ons almal moet n geldige testament hê. As jy sonder n geldige testament sterf, is die kanse goed dat jy intestaat sterf, wat beteken dat jou boedel beredder word ooreenkomstig die Wet op Intestate Erfopvolging, 81 van In teenstelling met die algemene opvatting beteken dit nié dat jy jou bates aan die staat sal verbeur nie. Dit beteken wel dat jy, sonder n testament, jou testamentêre vryheid verbeur om te besluit wie wat erf, wie as jou eksekuteur moet optree, en wie die erflating van jou minderjarige kinders moet administreer. Jy is dit aan jou geliefdes verskuldig om hulle te vrywaar van die persoonlike en finansiële risiko s wat met so n situasie en gebrek aan sekerheid gepaard gaan. Die Suid-Afrikaanse regstelsel erken die beginsel van testeervryheid. In eenvoudige taal beteken dit dat n persoon wat n testament opstel die vryheid het om (onder andere) enige persoon en/of instansie te benoem om op te tree as die eksekuteur van die boedel en trustee van enige testamentêre trust wat geskep is ooreenkomstig daardie testament, sowel as om enige erfgenaam van die bates wat deel van die boedel vorm te benoem. Hierdie beginsel hou ook in dat jy toegelaat word om jou spesifieke wense uit te spreek wanneer dit kom by sake soos verassing en orgaanskenking en of jy op lewensondersteunende masjiene gehou moet word (die sogenaamde lewende testament -konsep). Hoewel bogenoemde beginsel goed verskans is in ons reg, is dit egter (en tereg so) onderhewig aan beperking. Hou in gedagte dat enige benoeming van n eksekuteur, trustee en erfgenaam, sowel as jou wense met betrekking tot verassing, begrafnis, orgaanskenking en n lewende testament nie op enige wyse onwettig of onbehoorlik mag wees of teen die algemeen aanvaarde morele opvattings van die gemeenskap mag indruis nie. Indien enige van hierdie beperkings van toepassing is, loop jy die risiko van ongeldigheid wat kan lei dat die bepalings van die Wet op Intestate Erfopvolging van toepassing is wanneer jou boedel gelikwideer moet word. Na ons mening is n testament waarskynlik een van die belangrikste dokumente wat jy ooit kan opstel. Daarom vorm dit n kritieke deel van jou omvattende boedelplan. In die meeste gevalle is die fundamentele doel van boedelbeplanning jou erflating. Behoorlike beplanning loop uiteindelik uit op n testament wat sorgvuldig beplan is en geldig tot stand gekom het. Volgens Artikel 4 van die Wet op Testamente, 7 van 1953, kan enige persoon van 16 jaar en ouer n geldige testament opstel, tensy hulle verstandelik nie in staat is om die aard en uitwerking van hul regsaksies in die uitvoering van n testament te verstaan nie. Die Wet op Testamente bepaal ook al die wetlike formaliteite betrokke by die opstel van n geldige testament. Jy moet byvoorbeeld die testament in die teenwoordigheid van twee onafhanklike getuies onderteken. Ons begryp dat beplanning met die oog N TESTAMENT IS WAARSKYNLIK EEN VAN DIE BELANGRIKSTE DOKUMENTE WAT JY OOIT KAN SAAMSTEL. op die dood nie maklik is nie, maar dit is baie belangrik dat jy tyd daaraan afstaan. Nie een van ons wil ons geliefdes opsaal met verwarring, onnodige koste en potensiële spanning nie. Hier is n paar belangrike riglyne om te volg by die oorweging van jou testament in die konteks van jou totale boedelplan: BETREK N DESKUNDIGE Maak seker dat jy professionele hulp kry, nie net ter wille van die nakoming van al die nodige wetgewing nie, maar ook om te verseker dat jou testament jou wense weerspieël en uit n belastingsperspektief optimaal is. Swak opgestelde testamente loop nie net die risiko van ongeldigheid sowel as ondoeltreffendheid in terme van boedelbeplanning en belastingdoeltreffendheid nie, hulle kan ook geskille en onsekerhede veroorsaak wat in die hof kan beland wat altyd n duur saak is. BENOEM DIE REGTE EKSEKUTEUR(S) Die eksekuteur is die persoon en/of instansie wat verantwoordelik is vir die bereddering van jou boedel en uitvoering gee aan die bepalings vervat in jou testament. Dit is raadsaam om iemand te kry wat jy vertrou en wat met absolute eerlikheid, integriteit en professionaliteit sal optree in die uitvoering van jou laaste wense. Statutêr gesproke is n eksekuteur geregtig op gelde van 3,5% van die waarde van jou boedel. Dit kan aansienlik lyk, maar dit is die geld werd indien jy die moontlike vertragings en frustrasies in ag neem wat kan volg op die optrede van iemand wat nie professioneel is nie en nie die nodige ervaring het om hierdie kritieke rol behoorlik te vervul nie. NEEM DIE UITWERKING VAN BELASTING IN AG In Suid-Afrika is die dood die sneller van n reeks moontlike belastings: van boedeltot kapitaalwinsbelasting en hereregte. n Professionele persoon kan jou help om n behoorlike en omvattende boedelplan op te trek wat rekening hou met al die relevante belastings en sorg vir die optimale toepassing van die onderskeie belastingwette wat verband hou met die bepalings van jou testament. Die Davis Belastingkomitee en die Wysigingswetsontwerp op die Konsepbelastingwet stel sekere veranderinge voor vir die huidige wetgewing wat betrekking het op boedels en trusts in Suid-Afrika, in die besonder ten opsigte van belasting. Hierdie hangende veranderinge en hul onvermydelike implikasies beklemtoon, na ons mening, die belangrikheid daarvan om n deskundige te betrek om as deel van jou testament aan jou boedelbeplanning aandag te skenk. Byvoorbeeld, nie almal weet dat aftreevoordele nie deel van jou boedel vorm nie en dus vrygestel is van boedelbelasting en eksekuteursgelde. Hierdie tipe besonderhede is van deurslaggewende belang en beklemtoon die voordele daarvan om n professionele persoon te raadpleeg. GEREELDE HERSIENING By Citadel is ons benadering dat jou testament deel vorm van korttermynbeplanning en as sodanig gereelde hersiening verg ten minste een keer per jaar. Veranderinge in wetgewing, nuwe ontwikkelings in regspraak, die huwelik, geboorte, aanneming, aftrede, egskeiding, die dood en ander lewensgebeurtenisse is belangrike mylpale wat jou beplanning en bestaande strukture beïnvloed. Dit moet jou aanspoor om jou testament opnuut te bekyk en onder die leiding van n professionele persoon te hersien. Jan Dawid Luttig, Citadel Fidusiêre spesialis Kontak: jandawidl@citadel.co.za

28 I DEURDAGTE SKENKINGS I GAWES WAT WAARLIK N VERSKIL MAAK Jean de Villiers, in sy rol as Hoof van Filantropie by Citadel, kan nou heeltyds sy formidabele leierskaptalente daaraan wy om aan die samelewing terug te gee en n verskil te maak. Dit is iets waarna hy nog sy hele rugbyloopbaan gestreef het. ONS WIL ALMAL op die een of ander manier, groot of klein, n positiewe invloed hê en van die wêreld n beter plek maak. Ná my aftrede uit rugby, gekonfronteer met opvallende ongelykhede wêreldwyd en vasberade om n verskil te maak, het ek besluit om my energie voltyds daaraan te wy om terug te gee aan die samelewing. Toe die geleentheid hom voordoen om Citadel se afdeling vir filantropie te ontwikkel en te laat groei, kon ek dit dus nie van die hand wys nie. My rol as Hoof van Filantropie by Citadel stel my in staat om die verskil te maak waarvan ek nog altyd gedroom het, maar op n groter skaal as wat ek ooit gedink het moontlik is. Die Citadel Filantropiese Stigting is die eerste van sy soort in Suid-Afrika. Hoewel daar baie finansiële diensteverskaffers oor die wêreld is wat skenker-geadviseerde fondse aanbied, waar die skenker ook as adviseur optree, is hierdie stigting die eerste wat dié soort diens aan private skenkers beskikbaar stel. Citadel help skenkerkliënte om hul filantropiese doelwitte as deel van n holistiese welvaartbestuursplan te identifiseer en te verfyn. Ons interne kundiges werk dan oor die lang termyn baie nou saam met kliënte om te verseker dat hul filantropiese doelwitte bereik word. Dit is my taak om die afdeling en sy hulpbronne só te posisioneer dat dit verandering in ons land bevorder, grotendeels deur jong mense te inspireer, hulle die geleentheid te bied om hul potensiaal te bereik en hulle, in die proses, te help om dít te behaal wat hulle voorheen gedink het onmoontlik is. As pa is dit vir my besonder belangrik om die jeug op te hef, en die verbetering van toegang tot gehalte-onderwys is n saak wat my baie na aan die hart lê. Ek glo vas dat onderwys en opleiding die enigste is wat n positiewe uitwerking op die agtergeblewe jeug en ons land sal hê. Verder werk Citadel se Filantropiese afdeling ook daaraan om Suid-Afrikaners op elke lewensterrein te verenig om die droom van n inklusiewe, geïntegreerde samelewing te verwesenlik waar almal in mekaar se suksesse deel. Dit is op grond van hierdie denke dat die Citadel Filantropiese Stigting beoog om langtermynvolhoubaarheid aan projekte in onderwys en opleiding, gesondheid, behuising, gemeenskappe en bewaring te verleen. Met dié doel het Citadel vyf trusts geskep: die Citadel Onderwysstigting, die Citadel Gesondheidstigting, die Citadel Behuisingstigting, die Citadel Gemeenskapstigting en die Citadel Bewaringstigting. Voormalige Springbokkaptein en professionele rugbyspeler Jean de Villiers het nog altyd sterk gevoel oor filantropie. Hy het hom oor die jare vir baie sake beywer en was die ambassadeur van Let s Play (SuperSport se nie-winsgewende organisasie) sowel as van die Laureus Sport for Good-stigting. Jean de Villiers, Citadel Hoof van Filantropie Kontak: jdv@citadel.co.za DIT IS N KWESSIE VAN REPUTASIE OM DIE REGTE LIEFDADIGHEIDS- VENNOOT EN -ONTVANGER OP TE SPOOR. FILANTROPIE: DIE KORPORATIEWE OPLOSSING In Suid-Afrika word maatskappye verplig om tot sosio-ekonomiese ontwikkeling (SEO) by te dra, wat weer tot n maatskappy se telling vir Breedgebaseerde Swart Ekono miese Bemagtiging (BGSEB) bydra. Plaaslike maatskappye word volgens wet verplig om een persent van hul netto wins ná belasting aan SEO te bestee met die doel om volhoubare toegang tot die ekonomie te bevorder. Ondernemings bestee jaarliks ongeveer R8 miljard aan SEO. Dit is absoluut noodsaaklik dat hierdie fondse korrek bestuur word om n maksimale sosiale impak oor n volhoubare tydperk te verseker. Ondernemings word ook toenemend bewus van hoe belangrik dit is om n positiewe invloed op die omgewing, sowel as op verbruikers, gemeenskappe en belanghebbendes te hê. Gevolglik is maatskappye dikwels ook by die een of ander Korporatiewe Maatskaplike Investeringsprojek (KMI) van hul eie betrokke. Korporasies staar soortgelyke uitdagings as private skenkers in die gesig: hoe om die doeltreffendste uitwerking te hê. Daarbenewens moet gesonde handelsmerk- en fiskale bestuur ook in ag geneem word. Dit is met ander woorde, n kwessie van reputasie om die regte liefdadigheidsvennoot en -ontvanger op te spoor en te verseker dat jou skenkings goed bestuur word. Citadel se filantropie-oplossing bied maatskappye in alle opsigte gemoedsrus. Ons interne fidusiêre afdeling verskaf professionele steun en verlig skenkers se sakerisiko. Daar word ook na bemarking en verslagdoeningsvereistes omgesien, wat die reputasierisiko verminder en meer krag aan bemarkingsveldtogte vir die maatskappy se SEO- en KMI-inisiatiewe verleen. Die filantropie-oplossing het die bykomende voordeel dat dit die administrasiekoste verbonde aan die maatskappy se SEO s verminder en maatskappye in staat stel om op hul kernsakebedrywighede te konsentreer. Daarby het maatskappye die buigsaamheid om op uitreikdae aan projekte te werk wat aanklank vind by hul personeel. Daarbenewens ontvang alle skenkers n brief van erkenning by Citadel wat in die maatskappy se BGSEB-ouditproses en -tellingberekening gebruik kan word. Die trusts kan as BGSEB-aandeelhouers optree en sodoende breedgebaseerde swart bemagtiging en maatskaplike verandering verseker, sowel as geleenthede vir besteding aan ekonomiese ontwikkeling bepaal. Die trusts kan ook eenmalige of maandelikse skenkings van individue aanvaar en n Artikel 18A-sertifikaat sowel as n belastingvrystellingsertifikaat sal aan skenkers uitgereik word. Dit baan die weg vir personeel om skenkings in hul persoonlike hoedanigheid te doen, indien hulle wil, en sodoende die goeie werk van die breër bedryf te bevorder. Ons verstaan ook dat die uitvoering van omsigtigheidsondersoeke en die evaluering van liefdadigheidsorganisasies n hoogs gespesialiseerde veld is. Om hierdie rede werk Citadel baie nou saam met kundiges op dié gebied en maak ons op hul gespesialiseerde kennis staat om projekte met vertroue by skenkers te kan aanbeveel. By Citadel glo ons dat ons deur ons gedeelde identiteit as Suid-Afrikaners en ons gesamentlike pogings betekenisvolle verandering kan teweeg bring. Deur terug te gee, word elke Suid-Afrikaner se sukses ons sukses. * Lees meer oor Citadel Filantropie op ons webwerf,

29 I VROUE-ENTREPRENEURS I PRAAT MINDER EN DOEN KERNKWESSIES MOET REGGESTEL WORD SODAT VROUE-ENTREPRENEURSKAP KAN OORLEEF EN FLOREER. het en n sakeryk opgebou het een wat so pas vir die sewentiende agtereenvolgende jaar aangewys is as die beste spysenieringsmaatskappy in Johannesburg. Die maatskappy loop soos n geoliede masjien en is winsgewend genoeg dat Famous Brands ( n maatskappy wat bekend staan vir sy strategiese opgraderings) pas n 49,9%-aandeel daarin gekoop het. Nog nooit het die Suid-Afrikaanse ekonomie die vermoëns van vroue-entrepreneurs nodiger gehad nie en tog is ons steeds agter in vergelyking met die res van die wêreld as dit kom by die bemagtiging van vroue-entrepreneurs. DEUR KERRY KING DAAR IS, aldus die Global Entrepreneurship Monitor (GEM), 126 miljoen vroue-entrepreneurs in 67 ekonomieë wêreldwyd. Daar word dikwels op hierdie syfers geroem, maar ek dink nie dit is geregverdig nie. Hier en daar is daar wel uitmuntende prestasies, maar in die geheel skiet ons ver tekort. As ons kyk na die groot aantal vroue in daardie ekonomieë, is 126 miljoen n klein persentasie. Die ekonomiese voordele van ondernemings met vroue aan die hoof word dikwels aangehaal. So ook die ontwikkeling van vroue-entrepreneurs. Ongelukkig dink ek nie dit is al n werklikheid nie. Tydens n onlangse gesprek met Karen Short, stigter van By Word of Mouth, het sy bevestig dat sy ook nie daarvan bewus is nie. Ons kan dit dus maar eintlik as praatjies vir die vaak beskou en aanvaar dat, soos in die verlede, vroue grootliks aan hulself oorgelaat word om hul eie potjie te krap as dit kom by sake-ontwikkeling en eienaarskap. Behoefte-gebaseerde entrepreneurskap waar mense letterlik iets moet aanpak om hulself en hul gesin te voed is steeds die grootste dryfveer agter entrepreneurskap in Suid-Afrika, en in die besonder agter ondernemings wat deur vroue bestuur word. N AFNAME IN ENTREPRENEURS Die GEM-verslag dui aan dat die aantal entrepreneurs van albei geslagte tussen 2015 Die Global Entrepreneurship and Development Institute se 2015-Vroueentrepreneurskapsindeks wat die stand van sake in 77 lande meet en punte van 0 tot 100 toeken, plaas Suid-Afrika 36ste met n telling van 44,2, na die eerste geplaaste Verenigde State (82,9), Australië (74,8) en die Verenigde Koninkryk (70,6); en voor die 53ste geplaaste Botswana (36,4), Nigerië in 57ste plek (32,8), Tunisië 61ste (30,7), Zambië 64ste (29,1) en Egipte 66ste (27,7). Ongelukkig het Suid-Afrika sedert 2014 met twee plekke geval, met die laagste aanwysers vir die internet en netwerke, en die hoogste vir tegnologiese integrasie. Vir my is dit n duidelike teken dat nóg vroue nóg mans voldoende entrepreen 2016 afgeneem het. Die feit is, Suid- Afrikaners is tans 50% minder geneë om hul eie besighede te begin as in 2010, en is 3,6 keer laer as die gemiddeld vir Afrika wat entrepreneuriese gerigtheid betref. GEM dui aan dat daar te wyte aan hoë werkloosheid, swak ekonomiese groei en n gebrek aan formele vooruitsigte sedert 2014 n toename van 18% was in sakeondernemings wat uit noodsaak begin is. Dit is onwaarskynlik dat hierdie entrepreneurs n duik sal maak in die land se hardnekkige werkloosheidsyfer. Daar was ook n afname in vroue-entrepreneurs; in 2014 was vroue 2,6 keer meer geneig om met n besigheid te begin. In 2015 het hierdie syfer gedaal tot 1,6 keer. neurskapsleiding kry of op hierdie moeilike reis ondersteun word. Dit is grootliks n geval van lewe van die hand in die tand. Mense doen dit omdat hulle móét, eerder as omdat dit hul passie is, was Karen se woorde aan my. Sy het nog n waarheid beetgehad toe sy gesê het: As n mens vrouedae bywoon, is die vroue wat daar is meestal van korporatiewe instellings. Daar is baie min vroue-entrepreneurs daar buite. POTENSIAAL OM TE GROEI Dit het implikasies vir die hele entrepreneuriese toevoer in die land. As daar nie nuwe klein ondernemings kom nie, sal jy nie later groot name kry nie. Opgradering vir behoefte- gebaseerde entrepreneurs is ook n probleem. Vroue is dikwels huiwerig om hierdie volgende stap te neem selfs wanneer die onderneming hul passie is en die moontlikheid het om te groei. Karen het my vertel van n vrou in Somerset-Wes wat wonderlike bevrore etes maak. Sy het haar onderneming begin as n manier om, ter wille van haar jong gesin, van haar huis af te werk en het n klein, maar geoliede onderneming geskep. Ek is so beïndruk met haar, het Karen gesê, maar sy wil dit nie na die volgende vlak neem nie omdat sy nie uit haar huis wil verskuif nie. Karen is een van die min Suid-Afrikaanse vroue-entrepreneurs wat die sprong gewaag het. Hiermee sluit sy aan by n elite-klub dinamiese vroue waaronder dr. Cynthia Thandi Ndlovu, groep- uitvoerende hoof van Motheo Construction Group; Susan Huxter, die dryfkrag agter die wêreldbekende Le Quartier Français-restaurant in Franschhoek; en die dinamiese duo Lesley Waterkeyn en Lele Mehlomakulu van die geïntegreerde bemarkingsagentskap Colourworks. Wat maak die verskil? Wat was die vonk vir vroue soos Karen wat met R200 in haar sak van Durban af Johannesburg toe gekom VERTROUE EN KOLLATERAAL Tydens die vrystelling in 2014 van daardie jaar se GEM-verslag, het Mike Herrington, die man agter die studie, opgemerk: Die raaksien van geleenthede om n sake-onderneming te begin, en die vertroue in jou vermoë om dit te kan doen, bly kommerwekkend laag [in Suid-Afrika] vergeleke met ander Afrikalande suid van die Sahara. Op daardie tydstip het Herrington melding gemaak van die paternalistiese kultuur in Afrika en n gebrek aan ondersteuning vir vroue-entrepreneurs: In baie lande het vroue nie die kollateraal om entrepreneurs te word nie. In baie gevalle is die man in pas met kulturele norme in beheer van die geld. Dit moet verander, en een van die eerste plekke waar ons n verskil kan maak, is wat befondsing betref. Terwyl Suid-Afrika aansien lik verbeter het ten opsigte van staatsen private kweekhuise vir sake ( business incubators ) en steunsentrums vir entrepreneurs soos Seed Academy, Simodisa Start-up en The Innovation Hub is daar, anders as byvoorbeeld in die VSA en Israel, geen vrouespesifieke kweekhuise en befondsing vir vroue-entrepreneurs nie. Is dit nie miskien nou die tyd om as vroue in die sakewêreld te besin oor wat die uitwerking van sulke programme op ons eie land kan wees nie? Soos Karen Quintos, senior visepresident van Dell, opgemerk het: As die vermoëns van vroue-entrepreneurs benut word, kan dit n dramatiese uitwerking op n land se ekonomie hê. Navorsing ondersteun duidelik die stelling dat kernkwessies reggestel moet word sodat vroue-entrepreneurskap kan oorleef en floreer. Kerry King, Citadel Raadgewende Vennoot Kontak: kerryk@citadel.co.za

30 I PEREGRINE FX I Die Suid-Afrikaanse rand het n spesiale plek in die valutamark en is wêreldwyd onder die geldeenhede wat die meeste verhandel word. By Peregrine FX sorg ons dat ons die rand verstaan en sodoende aan die voorpunt van tesouriebestuursdienste bly. DIE RAND VAN NADERBY DEUR BIANCA BOTES WISSELVALLIGHEID in valutamarkte is sedert die wêreldwye resessie in 2008 n groot bron van kommer vir baie beleggers. Plaaslik het die rimpeleffek van die soge naamde Nenegate (toe Suid-Afrika drie ministers van finansies binne vier dae gehad het) die rand in die valutakollig geplaas. Maar dit is belangrik om daarop te let dat die rand nie net nog n geldeenheid is nie; dit het n spesiale plek in die valutawêreld en is onder die geldeenhede wat wêreldwyd die meeste verhandel word. As jy dit snap, sal jy die rand se bewegings verstaan. By Peregrine FX sorg ons dat ons die rand verstaan. Dit boei ons, betower ons en maak ons bowenal opgewonde. Baie mense wat dit hoor, wonder dalk hoekom. Van julle dink dalk selfs ons is heeltemal die kluts kwyt. Dit is juis daarom dat ons graag ons insigte oor die rand en wat dit aandryf met julle deel. DIE RAAISELAGTIGE RAND Dit is die moeite en tyd werd om die frustrerende, raaiselagtige rand beter te verstaan. Die rand is 18de op die ranglys van geldeenhede wat wêreldwyd die meeste verhandel word en maak 1,1% uit van globale handel van VS$60 miljard, met verhandelingsvolumes wat oor die afgelope drie jaar met n allemintige 108% gestyg het. Interessant genoeg vind net 0,3% van dié transaksies van 1,1% binne Suid-Afrika se grense plaas, terwyl bykans 50% van alle randverhandelings in die Verenigde Koninkryk plaasvind. Toe die rand in 1961 bekendgestel is, het dit die Britse pond vervang en teen n wisselkoers van 2:1 verhandel. Randnote is tot en met 1966 in beide Engels en Afrikaans gedruk. Beweeg vinnig vorentoe na 2012 en n nuwe geslag randnote word deur president Jacob Zuma bekendgestel. Dit was die eerste belangrike verandering vir die randnoot, wat nou in denominasies van 10, 20, 50, 100 en 200 gedruk word. Die rand word in al die grootste finansiële markte en selfs die sogenaamde algemene monetêre gebied verhandel, wat Lesotho en Swaziland insluit. Suid-Afrika is die 27ste grootste wêreldekonomie en word beskou as een van die belangrikste ontluikende markte in die globale sektor. Boonop maak Suid-Afrika DIE GEHEIM IS N ONBLUSBARE PASSIE VIR EN ONLESBARE DORS NA INLIGTING EN KENNIS. meer as 25% uit van bruto binnelandse produk (BBP) vir die Afrika-vasteland as geheel. Met ons deursigtige monetêre stelsel, gesofistikeerde bankgeriewe en doeltreffende finansiële markte, het die rand n verskansingsinstrument vir talle Afrikalande geword wat nie die finansiële bedrewenheid het wat n dinamiese, voortdurend veranderende verhandelingsomgewing verg nie. AAN DIE VOORPUNT Die rand is n weerspieëling van Suid-Afrika se welstand. Dit getuig van die vertroue wat beleggers in die land en sy finansiële instrumente het. Weens die aansienlike impak van die rand op die ekonomie, moet dit so bestuur word dat dit ekonomiese groei aanwakker sonder om sy waarde en koopkrag prys te gee. Deviesebeheerregulasies word dikwels, soos die wisselvallige rand, as negatief beskou, maar dit is allesbehalwe die waarheid. Die regulasies is instrumente wat die Suid-Afrikaanse Reserwebank gebruik om valutavloei te bestuur en ekonomiese stabiliteit te verseker deur spekulasie en markmanipulasie deur Suid-Afrikaanse entiteite en individue te beperk en die uitvloei van kapitaal te bestuur. Die rand mag dalk n fassinerende, ryk gekiedenis hê, maar die verhandeling van valuta, veral die rand, is nooit maklik nie. By Peregrine FX verstaan ons dat elke oomblik, transaksie en sent tel. Ons unieke diensaanbieding plaas ons aan die voorpunt van tesouriebestuursdienste. Teen die agtergrond van n voortdurend veranderende verhandelingsomgewing, is dit gepas om die woorde van die Amerikaanse sakeman Paul Tudor Jones in ag te neem: Die geheim van sukses, uit n verhandelingsperspektief, is om n onblusbare passie vir en onlesbare dors na inligting en kennis te hê. Bianca Botes, Peregrine FX Korporatiewe Tesouriebestuurder. Kontak: biancab@peregrinefx.co.za > Oplossings < DIENS GEFOKUS OP VALUTA Met gekombineerde ondervinding van meer as 80 jaar, bied Peregrine FX die gespesialiseerde vaardighede en insigte wat valutabestuur verg. Ons holistiese oplossing voorsien kliënte van n end-tot-end-diens, van die heel eerste stap om die regte wisselkoers te verkry tot verslagdoening en voltooiing van die transaksie dít alles meer kostedoeltreffend aangebied as tradisionele bankopsies. Peregrine FX het die regte oplossing vir jou, hetsy jy jou individuele toelae wil benut of jou maatskappy se tesouriefunksie wil optimaliseer. Ons unieke driedimensionele waardeproposisie onderskei ons van tradisionele valutaverskaffers deurdat ons: 1 n Tesouriediens bied wat die volgende insluit: korporatiewe risikobestuur, verskansingstrategieë, kantoorbestuur (voor en agter), individuele toelae vir buitelandse beleggings, raad oor valutabeheer, SA Reserwebank-aansoeke en ekonomiese marknavorsing. 2 Ons n tesouriebestuurstelsel bied wat valutarisikobestuur, rentekoers optimalisering en kontant- en likiditeitsbestuur verseker. 3 Ons dienste bied soos SWIFTakkreditasie en hulp om korporatiewe ondernemings SWIFT-gereed te maak danksy ons interne beleggings- en batebestuurders, ekonome en tesourie-opleidingsbeamptes. Vir meer inligting oor Peregrine FX, gaan na

31 I TRUSTS EN SKYNTRUSTS I N SKYNTRUST KAN JOU OOK VAN JOU BATES SKEI n Skyntrust ( sham trust ) wat in stand gehou word as die alter ego van een van die gades kan n nare verrassing tydens n skeisaak oplewer. Dit is waarom behoorlike administrasie, beheer en bestuur van n trust deurslaggewend is. DEUR YOLANDE WESSELS SKEI N EGPAAR, is dit dikwels n kwessie: moet trustbates in- of uitgesluit word in die boedelbepaling van n party? Die Suid- Afrikaanse reg bepaal dat n trustee nie die eienaar van trustgoed word nie, maar bloot dié eiendom tot voordeel van die begunstigdes hou. Dis waarom trusteiendom nie beskou word as deel van n persoon se boedel as dit kom by die bepaling van die waarde van n boedel tydens n egskeiding nie. Die fout wat egter die meeste in hierdie verband voorkom, is dat die vereiste nie nagekom is nie dat trustbates gehou, besit en geadministreer moet word afsonderlik van die persoonlike bates van die trustees (in hul hoedanigheid as trustees). Dit, ondanks die feit dat sodanige bates beskou en wetlik erken word as deel van die trust en nie as deel van die boedel van die skepper of trustees nie. In n aantal uitsprake is beslis n hof kan bevind dat sekere substansiële bates in trust gehou is deur een van die partye wat die trust as n alter ego gebruik het. In 2006 het die hof in die bekende Badenhorst v. Badenhorst-saak bevind dat indien dit bewys word dat die trust as die alter ego van n party bedryf word, die bates in die trust ingesluit moet word in die bepaling van die vermoëns van so n party. Daar moet dus ook bewys word dat daar de facto-beheer van die trustbates was. In hierdie geval het die hof beslis dat hoewel dit gelyk het of die bates in trust gehou is, hulle in werklikheid onder die beheer van mnr. Badenhorst was. Hy was een van die trustees, maar het alleen al die besluite ten opsigte van die trust geneem, ondanks die aanstelling van medetrustees. Die twee belangrikste elemente wat in hierdie geval uitgelig is, was eerstens dat dit bewys moet word dat die trust gebruik word as n alter ego deur die ander eggenoot en onder beheer van daardie eggenoot is (ongeag die bepalings van die trustakte). Hier moet die hof bewyse in ag neem van hoe die sake van die trust tydens die huwelik bestuur is. Tweedens moet bewys gelewer word dat die eggenoot wat die trust as n alter ego bestuur het sonder die trust steeds die bates in sy of haar eie naam sou bekom en besit het. In hierdie geval het die hof mnr. Badenhorst beskou as die persoonlike besitter van die trust en beslis dat hy dit met sy vrou moes deel as deel van die skikking. In n onlangse Appèlhof-geval, WT en Ander v. KT, was n man en vrou binne gemeenskap van goedere getroud. Gedurende hul egskeiding het die vrou n 50%-aandeel geëis in hul woonhuis op grond daarvan dat dit deel uitgemaak het van die gemeenskaplike boedel. Die man het geweier en aangevoer dat die huis nie deur hom besit word nie, maar deur n diskresionêre familietrust waarvan hy en sy broer die enigste twee trustees was. Voorts het die klas begunstigdes bestaan uit die kinders van die partye wat deur die trustees in hul absolute diskresie gekies moes word. Die partye het in die huis ingetrek voordat hulle getroud is en die trust het die huis sowat twee jaar later gekoop. n Jaar later is die partye getroud en het hulle die volgende nege jaar tot hul egskeiding in die huis gewoon. Die vrou het aangevoer dat die bates van die trust binne die gemeenskaplike boedel val; haar man het haar mislei deur te sê die eiendom is in n trust geregistreer bloot om dit te beskerm teen sy sakekrediteure en dat, indien hulle sou skei, die huis verkoop en die opbrengs tussen hulle verdeel sou word. Sy het ook aangevoer dat die trust haar man se alter ego was in die sin dat hy dit beheer het tot sy persoonlike voordeel en verryking. Die Hooggeregshof het die vrou gelyk gegee en beslis dat die bates van die trust in die gemeenskaplike boedel val. Die Appèlhof het egter die appèl toege laat op grond daarvan dat daar geen bewyse was vir enige van die vrou se beskuldigings nie. Selfs al was die trust die man se alter ego, was die vrou nie n begunstigde of n transaksionele derde party nie en as sodanig het sy geen status gehad om haar man se bestuur van die trust teen te staan nie. Die uiteinde was dat die trust toegelaat is om die huis te behou en dat die eksvrou die man se regskoste moes betaal. In gevalle soos dié sal die hof gewoonlik net gelas dat die gedeelde bates van die gemeenskaplike boedel gelykop verdeel moet word. So ook het die hof wat betref n huwelik binne gemeenskap van goedere geen diskresie om die bates van n derde party in te sluit by die gemeenskaplike boedel nie. In elk geval bepaal die Wet op Egskeidings in hierdie verband spesifiek dat bates wat deur n trustee in trust gehou word nie deel uitmaak van die persoonlike eiendom van sodanige trustee nie. VOORDAT JY TROU, is daar twee dinge wat hieruit geleer kan word. Ten eerste, maak seker dat n huwelik binne gemeenskap van goedere jou beste opsie is. Jul huweliksvoorwaarde-kontrak moet jul onderskeie regte stipuleer ten opsigte van jul regte op enige bates (enige rente op trusts inkluis) in die geval van n egskeiding. Ten tweede, as n trustee, verseker dat jy jou trust streng volgens wetlike vereistes bestuur, met spesifieke verwysing na die vereiste dat beheer van die bates van die trust duidelik geskei word van die gebruik daarvan. n Gade sou die hof kon nader met n afsonderlike regsgeding om n trust te verklaar tot n alter ego of skyntrust, wat inhou dat die trust nie wettig erken sou word nie, soos aangedui in die gevalle hierbo. Daarbenewens ken die Wet op Egskeidings diskresie aan die howe toe om die bates te herverdeel in die geval van n egskeiding waar die huwelik voor 1 November 1984 buite gemeenskap van goedere aangegaan is. In sulke gevalle kan n hof n meer penaliserende herverdeling of onderhoudsbevel as normaalweg toestaan, indien die hof van mening is dat een gade in beheer is van aansienlik meer trustbates. Let daarop dat die hof nie n bevel teen

32 I TRUSTS EN SKYNTRUSTS I Met boedelbeplanning wat steeds gesofistikeerder word, kom al hoe meer trusts tot stand. Terselfdertyd styg die egskeidingsyfer met sowat 8,6% per jaar, wat die waarskynlikheid vergroot dat n trust in n egskeiding of in die verdeling van boedels in die gedrang sal kom. OP DIE OU END IS DIE TRUST TOEGELAAT OM DIE HUIS TE BEHOU EN DIE EKSVROU MOES HAAR MAN SE REGSKOSTE BETAAL. die verdeling van trustbates toestaan nie, maar dit in ag neem wanneer die verdelingsbevel gemaak word. Dit is dus belangrik dat voornemende gades betyds die nodige regsadvies inwin om die toekomstige misbruik van trusts en die toepassing daarvan op hul gekose huweliksgoederebedeling te beperk of uit te skakel. Eienskappe soos die volgende is tipies van n skyntrust: 1. Die trust is gestig met die spesifieke doel om n gade te bedrieg of te benadeel, veral ten einde die wettige werking van hul spesifieke huweliksgoederebedeling te vermy. 2. Die doel van die trust is vaag, onbepaalbaar of onwettig. 3. Die trustbates is nie gehou of onafhanklik bestuur van die persoonlike boedel van die trustee of skenker nie, met die gevolg dat die trust nie regtig afsonderlik funksioneer nie. 4. Die trust is nie behoorlik geadministreer nie en rekeningkundige rekords, notules en besluite is nie behoorlik opgestel of het nie behoorlik aandag geniet nie. 5. Die de facto-bestuur en administrasie van die trust se bates word hanteer asof hulle steeds deel van die persoonlike boedel van die kurator/stigter uitmaak. 6. Die stigter het nie regtig die voorneme gehad om n trust te stig namens die begunstigdes nie, maar eerder om bates buite sy boedel te hou ten einde die regsgevolge van die huweliksgoederebedeling te vermy. 7. Die stigter het meer regte as sy medetrustees; hy het byvoorbeeld die alleenreg om sy medetrustee(s) te vervang of begunstigdes te verander. 8. Daar is geen onafhanklike trustee nie. Of n hof n trust as n skyntrust sal beskou, sal van die feite afhang. Indien dit geag word as n voorwendsel, word die bates van die trust behandel asof daar geen trust was nie en word dit slegs as deel van die stigter se boedel beskou. Die hof sal die bestaan van die trust ontken en die bates sal nie as trustbates erken word nie, maar slegs as deel van die persoonlike boedel van een of albei gades. Dit beteken dat sodanige bates ook in ag geneem sal word by die verdeling van boedels ooreenkomstig die relevante huweliksgoederebedeling van toepassing op die gades se huwelik. Dit is van die uiterste belang dat n verklarende bevel deur die eiser aangevra moet word om die trust tot n skyntrust te laat verklaar voordat die egskeidingsgeding plaasvind, sodat die bates van die trust in berekening gebring kan word by die verdeling van die onderskeie boedels. Die rede hiervoor is dat dit twee heeltemal afsonderlike regsgedinge is. Net soos n hof n bevel kan uitreik wat verklaar dat n trust n skyntrust is, is daar ook verskeie argumente wat aangevoer kan word ten gunste van n besluit dat n trust nié n skyntrust is nie. Hierdie argumente sal tipies handel oor die redes waarvoor die trust geskep is, naamlik dat dit geskep is om, byvoorbeeld, die kinders te beskerm. Daar sal aangevoer word dat die bates as trustbates erken moet word, afsonderlik van die gades se persoonlike boedels. Daarom behoort dit dus nie deel te vorm van die boedels wat ooreenkomstig die huweliksgoederebedeling verdeel moet word nie. Dit is nogal algemeen dat albei gades trustees van hul familietrust is. In so n geval, veral waar die eiser n geruime tyd vóór die egskeidingsgeding as n trustee opgetree het, sal dit waarskynlik moeilik wees om te bewys die betrokke trust moet as n skyntrust verklaar word sodat die bates beskou kan word as deel van die een of albei gades se boedels. Om op te som: Die beslissings hierbo bevestig dat die behoorlike administrasie, beheer en bestuur van n trust van deurslaggewende belang is. Dit is belangrik om te verseker dat jou trust korrek opgestel word, met n behoorlike oogmerk van die stigter om n trust te skep wat afsonderlik bestuur word van sy/haar eie boedel. Sodra die trust geskep is, maak seker dat dit behoorlik in stand gehou word, dat die stigter nie effektiewe beheer oor die trust het nie, dat al die trustees betrokke is by die besluitneming en dat behoorlike rekeningboeke gehou word. Yolande Wessels, Fidusiêre Vennoot Kontak: yolandel@citadel.co.za

33 WEG VAN DIE WERK > Terug na die natuur < 64 MY JARE IN DIE WILDERNIS Daar ís lewe anderkant kantoorure. Scott Ramsay vertel hoe hy drie jaar lank wildtuine sy woonplek gemaak het (bl. 64) en ons kies uithalerbergfietsroetes wat jou nader aan die natuur gaan bring. Gesteld op jou gerief? Gaan maak dan n draai by die varsproduktemarkte wat ons aanbeveel, slaan voet deur Kroasië of gaan kampeer luuks nader tuis. Vir leergieriges is daar n hand vol inspirerende boeke. Die tyd en geld wat jy belê in dit wat vir jou as volledige mens belangrik is, is n belegging duisend wat goeie vrugte sal afwerp.

34 I SUKSESVERHAALI > Gevra en Beantwoord < BOER VAN DIE JAAR Jy is pas deur die SA Landbouskrywers as Boer van die Jaar in die Wes-Kaap aangewys. Vertel ons meer van wat julle doen. Hier op Langhoogte Plase naby Caledon boer ons met wolskaap en verbou droëlandgraan op ons eie grond, sowel as op grond wat ons byhuur, altesaam sowat 2,700 ha. In die somer wei die vee op die afgeoeste lande en in die winter op aangeplante weiding. Netjiese swaelstertvoeg! Die weiding bou weer jou grond op en help om siektes en onkruid te beheer. So maak ons seker die boerdery bly volhoubaar Die beleggings wat ons buite die landbou doen, is deel van ons strategie vir groei en diversifikasie. Wanneer het jy begin boer? My opleiding het miskien reeds daardie dag in 1975 begin toe ek as tweejarige seuntjie saam met my pa in sy bakkie geklim het. Ek is al die vierde geslag Le Roux wat hier op Langhoogte boer en neem hierdie verantwoordelikheid baie ernstig op. Daar is sekere dinge oor die stukkie aarde waarop jy boer wat geen universiteit of handboek jou kan leer nie, maar dit beteken nie jy hoef nie te gaan leer nie. Ek het my Nasionale Hoër Diploma in Landboubestuur aan die Technikon Vrystaat verwerf voor ek in 1995 saam met my pa begin boer het. Tien jaar later is my pa onverwags oorlede en moes ek die boerdery oornag oorneem. Vir my is dit belangrik dat ek dit wat my pa aan my toevertrou het, in n beter toestand laat as waarin ek dit ontvang het. n Mens erf mos nie n plaas van jou ouers nie, jy leen dit by jou kinders. Sy liefde vir boerdery en n diepe verbondenheid aan die Le Roux s se erf-plaas, Langhoogte, saam met n goed ontwikkelde sakesin, het Josias le Roux van die Overberg een van die land se voorste boere gemaak. Boer jy anders as jou voorgeslagte? Ek het mettertyd my boerderymetodes en bestuurspraktyke so aangepas dat ek die heel beste uit die plaas haal sonder om my hulpbronne te benadeel. Trouens, my hele benadering is daarop ingestel om my hulpbronne te verbeter en nie net te bewaar nie. Ek boer só dat ek die beste inkomste in elke afdeling verseker. Ons het byvoorbeeld van hoofsaaklik koring na gars en ander wisselbougewasse soos kanola, lupiene en hawer oorgegaan, sowel as na n nuwe wisselboustelsel tussen die grane en weidings. Oor die jare het ek my eie tipe Dohne Merino geteel en wegbeweeg van bemarking aan voerkrale na direkte bemarking aan abattoirs. TOPBOER DEEL SY SUKSES- RESEP

35 I SUKSESVERHAALI Josias le Roux span tegnologie en gesonde bestuurspraktyke in om die meeste uit sy plaas te haal. Hy is die vierde geslag wat boer en is geheg aan die land, maar besef dis voordelig om sy beleggings te diversifiseer. Ons maak ook deeglik gebruik van tegnologie, soos die jongste presisieboerdery-tegnieke. Dié veranderinge het die inkomste uit die boerdery so laat toeneem dat ek die afgelope 10 jaar elke jaar n behoorlike belegging buite die landbou kon aangaan. Dit wat ek nie vir die jaar se bedryfskapitaal nodig het nie, word belê om sekuriteit buite die landbou op te bou. Waarom is beleggings buite die boerdery om vir jou belangrik? Oor die jare het hierdie beleggings tot n aansienlike neseier aangegroei. Buiten dat dit as sekuriteit dien teen onvoorsiene gebeurlikhede, kan dit ook gebruik word vir die koop van grond en om verdere uitbreidings op die plaas te finansier. Een van die moontlikhede is n bierbrouery vir craft beer. My vrou, Fredine, is n opgeleide wynmaker en n bierbrouery sal n nuwe dimensie aan die boerdery gee, sowel as om werksgeleenthede vir die vroue op die plaas te skep. Fredine behartig ook die kantoor- en personeeladministrasie. Ons is tevrede dat ons die boerdery tot n kontantboerdery kon opbou. Dit gee groter bedingingsmag om ook oor afslag op goed soos saad, kunsmis en brandstof en selfs werktuie te kan onderhandel. Jou benadering ten opsigte van risiko? Ervaring leer jou hoe jy n risiko moet vermy of bestuur. In elke besluit moet daar goeie balans tussen dié twee wees. Dis al tweede natuur by boere om vir verandering voorsiening te maak en so die risiko in jou boerdery te verminder. Die uitdagings en daarmee ook die risiko s waarmee boere te kampe het, kom uit baie rigtings: die natuur (vloede, sterk winde of droogtes); die ekonomie (dus ook rentekoerse en wisselkoerse); veediefstal en rondloperhonde; en dan natuurlik ook politieke onstabiliteit wat onsekerheid onder burgers én bedrywe veroorsaak. Party van die risiko s is onvoorspelbaar, maar in ander gevalle kan ons verandering vooruit sien aankom en betyds optree om die risiko te versag, of dit nou is deur op die regte oomblik te begin bemark, te bespuit of te begin voer gee. Dit is belangrik om nie te wag tot sake n krisispunt bereik nie en om berekende, ingeligte besluite te neem wat op goeie navorsing en beredenering berus. Dit is soms klein dinge wat risiko s uitskakel, soos skuiling in lamtyd om lamverliese te voorkom en skadu in die warm somermaande om die produksie van die kudde te verbeter. Kortom, jy verminder jou risiko s deur so ver moontlik voorkomend op te tree. Hoe lyk die toekoms vir jou boerdery? Ek stel nie op die oomblik daarin belang om die boerdery horisontaal uit te brei deur die aankoop van meer grond nie. Ons brei eerder vertikaal uit deur onder meer die grond te verbeter en só hoër opbrengste te verseker. Ons huur wel grond by omdat dit ekonomies meer sin maak. Huurkoste beloop tans sowat R2,000 per hektaar teenoor die JY VERMINDER JOU RISIKO S DEUR SO VER MOONTLIK VOORKOMEND OP TE TREE. Josias le Roux WAT DOEN JY OM JOU STRATEGIESE DOELWITTE TE BEREIK? In n sekere sin is ek konserwatief maar dit beteken nie ek gaan nie die jongste tegnologie toepas nie. Een tot 1,5 jaar se bedryfskoste word in likiede vorm weggesit terwyl enigiets meer as dit in samewerking met ons finansiële bestuurders oordeelkundig belê word. Daar word nie onnodig skuld aangegaan nie. Aankope (bv. saad en kunsmis) word só gedoen en geskeduleer dat die beste pryse benut kan word. Daar word nie onnodige aankope gedoen nie veral nie ter wille van belastingbesparing nie. R70,000 per hektaar as jy grond moet koop. Ek sal wel op twee voorwaardes grond koop: as dit naby ons huidige plaas is, verkieslik aangrensend, en ons ons werkers daardeur kan bemagtig. Ons beleggings buite die landbou het ons in staat gestel om voldoende reserwes op te bou om saam met ons werkers n geskikte plaas te kan koop as dit beskikbaar word. Ek kan dan as mentor vir die werkers optree en die bemagtigingsplaas kan bestaande werktuie gebruik. Watter rol speel goeie arbeidspraktyke? n Goeie plaas sonder goeie werkers is soos n goeie masjien sonder brandstof. Langhoogte se werkerspan bestaan uit 15 permanente werkers en tot agt tydelike werkers (afhangende van die behoefte) en dan kontrakspanne vir take soos skeer, draadspan en om klippe uit die lande te ry. Ons personeel woon gereeld opleidingsdae by en jaarliks nomineer ons werkers vir die Overberg se Plaaswerker van die Jaar. Van hulle word gereeld as kategoriewenners aangewys. HOEKOM HY N WENNER IS Josias het lede van Landbouskrywers SA beïndruk met sy puik benutting van die natuurlike hulpbronne (sonder besproeiingswater). Sy voer- en kontantgewasstelsel is veral hoog aangeprys en so ook sy vermoë om waarde toe te voeg daar waar hy n premieprys kan kry. Ons was baie trots daarop dat Josias ons streek in die nasionale Boer van die Jaar-kompetisie verteenwoordig het. Adele Engelbrecht, voorsitter van Wes-Kaapse tak van Landbouskrywers SA Die plaas spaar elke maand vir elke werker n bedrag gelykstaande aan 10% van sy salaris en lewer aan die einde van elke jaar verslag oor die groei van hierdie belegging. n Onafhanklike maatskappy hanteer die administrasie van die belegging. Rentevrye lenings word aan werkers beskikbaar gestel om onder meer meubels te koop en afbetalings word so gereël dat die kinders nie daaronder ly nie. Al ons werkers is ook trustees van SOILL, die Canola Development Trust van Southern Oil. Eindig julle verantwoordelikheid by die mense in julle diens? Nee, die opvoeding van die kinders op die plaas is vir ons ontsettend belangrik en ons waak soos valke dat kinders nie onnodig uit die skool gehou word nie. Ons het ook onlangs n gedeelte van die werkers se ontspanningsaal in n minibiblioteek omskep waar kinders kan huiswerk doen en aan take kan werk. My groot droom is dat elke plaaskind in die Overberg sal weet daar is n groter plan vir hul lewe. Ons neem ook deel aan die Overberg Agri Personeel en Plaaswerkers Trust wat ons werkers se kinders toegang tot beurse gee. Julle is ook sterk by natuurbewaring betrokke, nie waar nie? Natuurbewaring lê my en Fredine na aan die hart. Ons vorm deel van projekte wat die natuurlike renosterveld en kraanvoëls bewaar en het ook uilhokke en -pale op die plaas opgerig om nagmuise op n natuurlike manier te beheer. In samewerking met bewaringsgroepe is 85 ha renosterveld, wat eintlik primagrond is, vir bewaring omhein en word dit skoongehou van indringerplante en teen brand beskerm. Die kraanvoëls kan nogal lastig wees by die lammers se kos, maar ons aanvaar dit so.

36 I IN DIE NATUUR I > Deur Scott Ramsay < N AFRIKA- AVONTUUR MY JARE IN DIE WILDERNIS Scott Ramsay het die grootste deel van sy vroeë loopbaan geboordjie en gedas in n kantoor in die stad deurgebring. Die roepstem van die wildernis het egter gelei tot n swerftog van drie jaar deur ons beroemde nasionale wildtuine en reservate. In sy boek, South Africa s Wildest Places, deel hy sy indrukke en foto s met ons.

37 I IN DIE NATUUR I SUID-AFRIKA SE WILDSTE PLEKKE South Africa s Wildest Places is ʼn koffietafelboek met asembenemende foto s van Suid-Afrika se belangrikste nasionale parke en natuurreservate, deur die fotograaf, skrywer en avonturier Scott Ramsay. Dit beskryf die land se belangrikste en mooiste beskermde gebiede en sluit al 19 nasionale parke en 11 provinsiale natuurreservate in. Die boek wat 400 bladsye beslaan en drie kilogram weeg, is dié fotografiese naslaanwerk van Suid-Afrika se beroemde natuurerfenis, diverse natuurlewe en ontsagwekkende natuurwonders. Daar is meer as 1,000 foto s in van ʼn verskeidenheid onderwerpe: landskappe, oseane, blomme, insekte en die mense wat in die parke werk. Die fotografie word aangevul met inspirerende beskrywings van waarom elke park so belangrik is. Die boek sluit ook wenke vir die neem van foto s in, plus n reisgids vir besoekers aan elke park. > Die boek is beskikbaar by groot boekwinkels, en aanlyn by Dit kos R890, BTW ingesluit (plaaslike koerierkoste deel van prys, internasionaal ekstra). Scott Ramsay het sy suksesvolle werk in die stad laat vaar om meer tyd in die natuur deur te bring. Hy het drie jaar lank Suid-Afrika se nasionale parke en reservate deurkruis, foto s geneem en met veldwagters, navorsers en gemeenskappe gepraat. Ons het die wildernis nodig, sê hy. DIT WAS n Dinsdagoggend in die Kgalagadi toe die sidderende gebrul van n leeu my wakker gemaak het. Uit my daktent kon ek n groot swartmaanhaarleeu meters van my af sien verbyloop. Met die hemel nog goud in die ooste en die laaste sterre gloeiend in die weste, het ek met ontsag gesien hoe Afrika se ikoniese roofdier in my rigting kyk en hom met n gebrul weer aan die wêreld bekend stel. My soort wekker, het ek gedink. Ek was alleen in een van Afrika se laaste wildernisgebiede, getuie van n tydlose ritueel ouer as dié van die moderne mens. Ek het n paar foto s geneem. Wat Dinsdagoggende betref, sou jy hierdie een moeilik kon klop. Om eerlik te wees, ek het nie eens besef dat dit Dinsdag was nie. Dit was eers later daardie oggend toe ek na die datum op die foto s van my Kalaharileeu kyk, dat ek besef het watter dag dit was. Die grootste deel van my vroeë loopbaan het ek in n kantoor in die stad gewerk, geboordjie en gedas. Ek was redelik suksesvol, gemeet aan aanvaarde standaarde van n moderne, stedelike, kapitalistiese samelewing. Nou bevind ek my op n Dinsdagoggend in die middel van die Kgalagadi, met n koppie koffie in die hand, besig om eiers te bak onder n pers hemel terwyl n leeu op die kruin van n duin naby my lê. DAGDROME Ek het in die kantoor al begin dagdroom oor olifante, leeus en kremetartbome. Maar op die ou end kon ek nie die roepstem van die wildernis weerstaan nie. Ek het my kantoorloopbaan vaarwel toegeroep en die wildernis aangedurf. Drie jaar lank het ek die dertig beste parke en natuurreservate in Suid-Afrika verken en gefotografeer. Danksy die steun en ondersteuning van die Suid-Afrikaanse Nasionale Parke en ander bewaringsorganisasies, was ek bevoorreg om maande aaneen op die mooiste en mees biodiverse plekke in die land deur te bring. Ek het onderhoude gevoer met wildbewaarders, navorsers en gemeenskappe wat hul stories vertel het: waarom hierdie ongerepte plekke saak maak, waarom ons die wildernis nodig het. Ek is self in verwondering oor die mensdom se prestasies op tegnologiese en kunsgebied, maar vir my is daar niks beters as om na die gehuil van gevlekte hiënas onder n volmaan te luister nie. FRAGMENTE Suid-Afrika se parke is slegs fragmente van die wildernis wat eens op n tyd bestaan het. Jagters het in die 19de en 20ste eeu miljoene wilde diere doodgeskiet en in die proses die groot wildtroppe en die meeste roofdiere uitgeroei. Die grootste deel van die natuurlike habitat is vernietig deur stedelike ontwikkeling, landbou, plantasies en oorbevissing. Die doel is nou om te verseker dat meer van ons land en oseane beskerm word, of ten minste onder private bewaringsbeheer kom. WIE ONS IS Al hoe meer Suid-Afrikaners begin besef dat ons nasionale identiteit nóú verwant is aan die welsyn van hierdie land en sy oseane en wilde diere. In baie opsigte word ons gedefinieer deur die leeu, die olifant, die renoster, die luiperd en die tallose ander dieresoorte wat ons land uniek maak. ONS WEET REEDS DAT ONS DIE PLANEET MET MEER RESPEK MOET BEHANDEL. WAT ONS AAN DIE AARDE EN SY DIERE DOEN, DOEN ONS UITEINDELIK AAN ONSSELF. Miljoene besoekers kom van heinde en verre na plekke soos die Krugerwildtuin om die wondere van die natuur te aanskou, en te besef dat ons almal ten nouste met mekaar verbind is. Ons weet reeds dat ons die planeet met meer respek moet behandel. Wat ons aan die aarde en sy diere doen, doen ons uiteindelik aan onsself. Die ongerepte ruimtes en die wilde diere van Suid-Afrika en die res van die vasteland het my wese gevorm. Ek is doodeenvoudig versot op hulle. My jongste boek is n poging om iets daarvan met ander te deel. Ek hoop dat dit jou sal aanspoor om self die ongerepte Suid-Afrika te ervaar.

38 I KROASIË I > Deur Richard Holmes < O P REIS N HEDENDAAGSE EDEN Kroasië bied baie meer as net die eeue-oue stad Dubrovnik wat George Bernard Shaw se asem weggeslaan het. Dié fassinerende land se skilderagtige skoonheid en ryk geskiedenis is n fees vir die sintuie. En jy word ook genooi om dit te geniet. Vanweë sy pragtige geboue, stemmingsvolle straatjies en eeue oue stadsmure staan Dubrovnik bekend as die Pêrel van die Adriatiese See.

39 I KROASIË I KROASIË OP DIE SKERM Moenie verbaas wees as Kroasië bekend lyk en voel nie. Die land se natuurskoon en ryk argitektoniese erfenis sorg dat dit dikwels in Hollywood-treffers asook gewilde televisieprogramme te sien is. Zagreb was die agtergrond vir Jackie Chan se wilde skoppe in Armour of God asook vir die bekende Bond-film, From Russia with Love. Vroeg in 2016 is besoekers wat langs Dubrovnik se skilderagtige Stradun-promenade wou stap, teleurgestel toe die filmspan van Star Wars VIII n paar blokke van die historiese middestad beset het. Maar Kroasië het die meeste bekendheid verwerf as King s Landing in die televisiereeks Game of Thrones (GoT). Toeriste stroom na Dubrovnik om die bekendste plekke te sien waar die trefferreeks geskiet is. Daar is spesiale begeleide toere vir toeriste wat selfies buite die Red Keep of die House of the Undying wil neem. n Besoek aan die nabygeleë Lokrum-eiland, die stad Qarth in die trefferreeks, is ook die moeite werd. Seisoen sewe van GoT is vanaf middel 2017 op ons televisieskerms te sien. S JY HEMEL OP AARDE wil sien, kom na Dubrovnik. Want die skoonheid daar sal jou ademloos laat. Wanneer jy op die kruin van die berg Srđ staan, is dit moeilik om nie met die Engelse dramaturg en skrywer George Bernard Shaw saam te stem nie. Want aan jou voete lê die Kroatiese stad met sy terracotta-teëldakke en keisteenstrate afgeëts teen die kobaltblou Adriatiese See. Die Ou Stad word deur n eeue-oue muur omring en plesierbote laat wit spore op die water terwyl hulle hul weg na die vergeleë Elafiti Eilande baan. Jy sal ook ietwat uitasem wees indien jy die kronkelpaadjie aangepak het wat van die stad se strate na die Keiserlike Fort 400 m bo seevlak lei. Die meeste besoekers kies die maklike uitweg en neem die kabelkar tot bo, maar die voetpad bied avontuurlustige besoekers wonderlike uitsigte van begin tot einde. Die Keiserlike Fort is n goeie plek om asem te skep terwyl jy jou verlustig in die skoonheid van die stad aan die voet van die berg. Dis moeilik om te glo hierdie prentjiemooi stad, wat in 1979 tot n Unescoerfenisgebied verklaar is, is gedurende die bitter oorlog om onafhanklikheid van Joego-Slawië gebombardeer en beleër. Maar kyk mooi na die dakke doer onder: die gebleikte oranje teëls is die oorspronklikes, terwyl geboue wat gedurende die oorlog beskadig en herbou is aan hul helder oranje teëldakke uitgeken kan word. Die verhaal word boeiend in die Museum van die Kroatiese Vryheidsoorlog in die fort uiteengesit. Kloksgewys van links: Kroasië is veral bekend vir sy allerfraai kusdorpies wat per boot verken kan word; betowerende mosaïekwerk in die sesde-eeuse Sint Eufrasius-basiliek in Poreč; die standbeeld van Gregorius van Nin in Split; beeldskone beeldhouwerk in Dubrovnik. Neem liefs die kabelkar terug na die stad, want daar lê nog baie ure se stap voor. Verreweg die beste manier om jou in die klanke, kleure en geure van Dubrovnik te verdiep, is om te voet langs die ou stadsmuur rond te dwaal. Hoewel die oorspronklike muur uit die negende eeu dateer, is dit vyf eeue later aangebou en versterk om die stad teen die Turke se plundertogte te beskerm. Maar vandag is die ergste aanslag wat jy te wagte kan wees die hordes passasiers wat van die plesierbote af stroom. Dit kan in die somer warm en vol raak op die muur. Kom dus vroeg aan die gang en luister na plaaslike inwoners se raad: Pile is die indrukwekkendste van die drie poorte wat na die muur lei en die een wat die beste op Instagram vertoon, maar begin eerder by Ploče om die steilste staptog aan te pak voor dit te warm word. En sorg dat jy genoeg water saamneem dis duur as jy dit by die uitgeslape straatverkopers koop. Buiten die muur, is daar geen tekort aan ander afleiding in Dubrovnik nie. Stap langs die bekoorlike Stradun-promenade in die hart van die stad. Bewonder die Fransiskaanse Monnikeklooster se pragtige laat-romaanse galery. Of kyk goed na die koepel van die Katedraal van die Mariahemelvaart wat uiteindelik in 1713 voltooi is. Terwyl alle eerste besoekers aan Kroasië Dubrovnik moet sien, sal die res van die land gou wink. SPOGGERIGE SPLIT Die hawestad Split behoort volgende op jou lys te wees. Anders as droommooi Dubrovnik, voel Kroasië se tweede grootste stad meer werklik en ingeleef. Die Unesco-gelyste Diokletianus-paleis en die Katedraal van

40 I KROASIË I Kloksgewys van heellinks: Lubenice is n klein dorpie met n asemrowende sandstrand; Kroatiese argitektuur is bekoorlik; die stad Poreč dateer uit Romeinse tye en is gewild by toeriste; beeldhouwerk in die geskiedkundige stad van Sibenik; sedert die jaar 972 word Sint Blasius, die beskermheilige van Dubrovnik, in dié stad vereer. AS JY NIE DEUR DIE SKOONHEID VAN DALMASIË VERLEI WORD NIE, MOET JY LIEFS JOU PASPOORT OPSKEUR EN TUIS BLY. St Domnius maak dit steeds erfenisryk, maar jy kan ook die stad se energie geniet in die studentekuierplekke naby die ou stadsmuur. Die Marjan-woudpark aan die westelike punt van die Split-skiereiland bied n voorsmaak van die berge wat die stad omring. En as jy in geskiedenis belangstel, moenie die geleentheid misloop om oor die ruïnes van die Klis-fort te klouter nie dit dateer uit die Illiriër- en Romeinse tye 2,500 jaar gelede. Split is vir baie mense die afspringplek na die Dalmatiese Eilande. Met honderde eilande gestrooi oor die ongelooflike turkooisblou see, is dié streek n eilandbestaan-droom wat bewaarheid word. Ouwêreldse hawes? Reg. Afgeleë strande? Reg. Landelike blyplekke en pragtige natuurskoon? Reg. As jy nie deur die skoonheid van Dalmasië verlei word nie, moet jy EIESOORTIGE ZAGREB En wat gemaak as jy n regte stadsjapie is? Zagreb lyk dalk na die minder glansryke familiefs jou paspoort opskeur en tuis bly. Gereelde veerbote maak dit maklik en goedkoop om van een eiland na die volgende te reis, terwyl seilbootvaarte, wat wissel van basies tot luuks, n romantieser en rustiger manier is om die eilande te verken. Waar begin jy? Die keuse is so te sê onbeperk. Mljet Nasionale Park is binne maklike trefafstand van Dubrovnik en n paradys vir voël- en natuurliefhebbers. Vis is bekend vir sy seekos wat hoofsaaklik op die tradisionele manier van ispod čripnje of onder die klok voorberei word. Die gereg word stadig onder n klok van erdewerk of metaal gaargemaak en aan tafel gedeel. As jy vir watersport lief is, sal jy dol wees oor Brac, terwyl Hvar met sy polsende naglewe n bekende (ook berugte) kuierplek vir glansmense is. KOEL KUIERPLEKKE Hvar se lewendige kuierplekke en kafees bied n uitstekende geleentheid om Kroasië se wyne te ontdek. Wingerde word reeds sedert voor die Romeinse tye in die streek aangeplant en daar is landwyd meer as 300 wynstreke. Meer as twee derdes van Kroasië se wynproduksie bestaan uit witwyn en deel van jou wynproe-avontuur sal gewy word aan die streek se eie kultivars. Grk, Pošip, Maraština en Bogdanuša is van die bekendste variëteite dwarsoor die eilande. Verkies jy rooi? Bestel n glas Plavac Mali; dit is familie van Zinfandel en die tradisionele rooiwyn van die Dalmatiese kusstreek. Dit is moeilik om nie in vervoering te raak oor Dalmasië nie, maar moenie die talle bekoorlikhede van Kroasië se binneland misloop nie. Die land is geseën met verskeie nasionale parke en bewaringsgebiede, waarvan die bekendste sekerlik die merkwaardige Plitvice Mere Nasionale Park is met mere en watervalle wat n mosaïek van bewegende water skep. Dit sal amper n volle dag in beslag neem om die gebied te voet te verken, maar die parke verskaf ook gratis vervoer in die vorm van bote en busse. Kano- en kajakvaart, wandelpaaie en bergfietsry maak dié gebied n paradys vir avontuursoekers en plaasverblyf is ook n al hoe gewilder opsie. lielid van Wene of Boedapest, maar dit het n lewendige kafee- en kunslewe. Dis geen wonder die stad is deesdae n gewilde naweekwegbreek onder slim Europese reisigers nie. Zagreb is n kompakte stad en ideaal om te voet te verken. Met sy uitgebreide permanente en tydelike kunsversamelings van honderde kunswerke, talle deur Kroatiese kunstenaars, uitgestal oor 17,000 vierkante meter, behoort die treffende Museum van Kontemporêre Kuns eerste op jou lys te wees. Die gebou is ontwerp deur die plaaslike kunstenaar Igor Franić en is op sigself die moeite werd om te besoek, veral danksy die dakkonserte wat elke Saterdag gedurende die somer aangebied word. Die stad het ander eiesoortige interessanthede. n Besoek aan die Museum van Gebroke Verhoudings met sy melankoliese aandenkings bied iets anders as die gewone. Melankolie en skoonheid is ook in pas aan die voet van die berg Medvednica wat maklik van die middestad per bus of trem bereikbaar is. Hier is die Mirogoj-begraafplaas die laaste rusplek vir talle van Zagreb se bekendes en die uitleg met sy stil paadjies en elegante koepels bied nog n besonderse geleentheid om hierdie opkomende wêreldstad beter te verstaan. Daar is altyd iets wat wag om ontdek en verken te word. Want al is Dubrovnik en Dalmasië met goeie reg bo-aan die meeste besoekers se lys, bied Kroasië meer as net die antieke stad wat George Bernard Shaw se asem weggeslaan het. VOOR JY VERTREK... VLUGTE: Daar is geen regstreekse vlugte tussen Suid- Afrika en Kroasië nie, maar n groot verskeidenheid goedkoop en voldiens- Europese rederye bedien Zagreb, Dubrovnik en Split. Turkse Lugredery bied uitstekende aansluitings en pryse van Suid-Afrika. WANNEER OM TE GAAN: Met warm weer en n welkome gebrek aan massas mense is Mei, Junie en September die beste maande om die Dalmatiese kus te besoek. Vermy die spitsseisoen in Julie en Augustus. Zagreb het n bekoorlike, feestelike atmosfeer in die winter en daar is sneeu in die ski-oorde in die noorde. VISUMS: As jy n Suid-Afrikaanse paspoort het, moet jy n visum kry om Kroasië te besoek. Gaan na As jy n geldige Schengen-visum met veelvuldige toegange het, het jy nie n Kroatiese visum nodig nie. GELDEENHEID: Die Kroatiese kuna is die amptelike geldeenheid. Jy sal vir twee rand ongeveer een kuna kry.

41 I KAMPEER IN GERIEF I > Deur Magriet Kruger < WEELDE- WEGBREEK KAMP 1 HOANIB SKEDELKUSKAMP, NAMIBIË Wil jy ná aan die natuur leef sonder om ongerief te verduur? Geniet die beste geriewe onder seil by hierdie vyf glansterreine. LUUKSE IN DIE WILDERNIS DIT SOU VERSTAANBAAR wees as jy dink hierdie stylvolle kamp is n lugspieëling in die woestyn. Oënskynlik in die middel van nêrens staan daar agt ruim tente rondom n groot Bedoeïene-tent met ʼn swembaddek aan die voorkant. Die meubels is eenvoudig en sober om die barre skoonheid van die omgewing te weerspieël. Elke tent spog met n koningsgrootte bed, sagte stoele, n en-suite-badkamer met n dubbele wasbakeenheid, en n skadudek waar jy kan ontspan. Hoewel die binnekant kan meeding met dié van n vyfsterhotel is die grootste luukse die geleentheid om aan die moderne wêreld te kan ontsnap. Die tentkamp is in een van die mees afgesonderde gebiede van die Kaokoland geleë. Toegang geskied met ʼn klein vliegtuig en daar is geen konnektiwiteit nie. Dit beteken dat jy kan afskakel en die rus en vrede geniet. Jy kan die maanverligte landskap te voet onder die leiding van ʼn kundige gids verken of op ʼn wildrit gaan om woestyndiere te besigtig. Gaste kry dikwels die geleentheid om saam met een van die natuurlewenavorsers uit te gaan en meer oor hul werk te wete te kom. Wat jy ook al doen, moenie die dagreis na die Skedelkus misloop nie. Jy ry oor die glimmende sandduine na die kus om die robbekolonies en skeepswrakke te bekyk voordat jy in ʼn ligte vliegtuig terugkeer. Die uitsig van bo af op die kus en woestynoases is aangrypend. Vanaf R8,190 per persoon per nag Kloksgewys van links: Elk van Hoanib-kamp se tente het n skadudek; binne n woonwa by Old Mac Daddy; n outydse Airstream-woonwa in die Overberg; die swembaddek by Hoanib-kamp in Namibië. STADSUITVLUG Verruil n gewone stadsvakansie vir iets besonders en gaan kampeer in die betonoerwoud. Die Grand Daddy Hotel in die hartjie van Kaapstad het n stylvolle woonwapark op sy dak en sewe outentieke Airstream-woonwaens om uit te kies. Elk het n koningingrootte bed, stort en kuierplek met yskassie en TV. R2,595 per standaardwoonwa buiteseisoen, R3,695 in hoogseisoen KAMP 2 OLD MAC DADDY, ELGIN DAAR IS GEEN twyfel daaroor nie: ouskool is cool. Die 12 klassieke Airstream-woonwaens waaruit hierdie plaasstyl-wegkruipplek bestaan, is anders as enigiets wat jy nog ooit in n woonwapark teëgekom het. Elke woonwa is ingerig deur n Kaapse kunstenaar en vertoon n eie styl: van die monochroom-sjiek van die Victoriaans geïnspireerde Life Before Colour-sleepwa tot die wa-wa-wroem-pienk van die een uit Mills & Boon. Die een ding wat jy nie hoef te vrees nie, is beknopte leefruimte omdat die woonwaens almal met massiewe ingeboude beddens spog. Benewens die binnesitplek het baie ELKE WOONWA IS INGERIG DEUR N KAAPSE KUNSTENAAR EN VERTOON N EIE STYL. HOE ROMANTIES is dit nie om in die hart van die bosveld in die ope lug wakker te word en uit jou hemelbed te kyk hoe die wêreld om jou van pienk na goud verander nie! Of om by n knetterende kampvuur te sit, die hemel swaar van die sterre... en dan terug te stap na jou private suite in n vyfstertent. Afrika se houvas op die wilder deel van ons menswees kan onweerstaanbaar wees, maar die werklikhede van kampeer kan steeds onaantreklik wees. As jy hou van die idee om meer tyd in die manjifieke natuurskoon deur te bring, maar die gedagte om van jou geriewe afstand te doen jou nie aanstaan nie soos slaap op die grond, strompel na die ablusiegeriewe aan die ander kant van die kampterrein dan is jy gereed vir iets beters in die vrye natuur. Dink aan tente wat ruimer is as die deursneehotelkamer. Gerieflike dubbelbeddens opgemaak met die beste Egiptiese katoenlakens. En-suite-badkamers met wegsakbaddens of private buitestorte. Welkom in die wêreld van glanskampering ( glamping ). Glanskampering word ál hoe gewilder by reisigers wat soek na afsondering en rustigheid, maar nie hul gerief wil prysgee nie. Glanskampe wissel van safaritente met beskeie luukshede soos beddens en dakwaaiers tot vyfster-tentsuites met verruklike dekor en lugversorging. Dis ook nie tot tente beperk nie. Ander gewilde maniere om die nag in die natuur deur te bring, sluit in boomhuise en Airstream-woonwaens, en variasies op tente, soos teepees en joerte. Wat almal gemeen het, is dat hulle hotelge rief bied met die natuur op jou drumpel. Ons het vyf van die uitsonderlikste glanskamp -bestemmings vir ons lesers uitgekies. FOTO S: WILDERNESS SAFARIS/DANA ALLEN; DADDY S ADVENTURES woonwaens aangeboude wooneenhede en dekke om die uitsig oor die meer ten volle te benut. Elke woonwa het n pragtige en-suite badkamer met stort. Daar is ook lugversorging, n koffiestasie en n minikroeg. In ooreenstemming met die plaasatmosfeer geniet gaste hul etes in die Barn, wat spesialiseer in houtvuurpizzas en ook wyn en bier uit die gebied in voorraad het. Old Mac Daddy is die beste basis vir die verkenning van die streek se wynplase en bergfietsroetes, maar jy kan ook by die swembad of op die dek ontspan en die uitsig op die meer geniet. Vanaf R1,195 per woonwa (bed en ontbyt),

42 I KAMPEER IN GERIEF I KAMP 5 NAMAQUA FLOWER BEACH-KAMP, NAMAKWA NASIONALE PARK DIE BOOMHUIS SIT HOOG IN DIE BLAARGEWELF BÓ DIE SABIERIVIER WAAR SEEKOEIE IN DIE WATER SNORK EN OLIFANTE AAN JONG LOTE PEUSEL. KAMP 3 TINYELETI TREEHOUSE, GROTER KRUGER NASIONALE PARK JOU VERBLYF begin voor sononder wanneer flikkerende paraffienlampe jou verwelkom, n belofte van wat later op jou wag. Tinyeleti beteken baie sterre en jy sal die geleentheid kry om te sien hoeveel jy onder ʼn oop hemel uit jou hemelbed kan tel. Maar eers moet jy die gloeiende rooi-pers naghemel aanskou terwyl jy aan n skemerkelkie teug. Die boomhuis sit hoog in die blaargewelf bó die Sabierivier waar seekoeie in die water snork en olifante aan die jong lote van die bome op die rivieroewer peusel. Aandete is n gourmet-piekniek op n tafeltjie in n hoek van die ruim 50m 2 -dek. Daarna kan jy die muskiet- net om die bed drapeer, agteroor lê en die rustigheid van n nag onder die sterre geniet. Sonop kom maar al te gou, maar die blote skoonheid daarvan sal vergoed vir die feit dat jou verblyf amper verby is. Tinyeleti is een van drie boomhutte in die Lion Sands Wildreservaat wat deel uitmaak van die Groter Kruger Nasionale Park. Dis ʼn onvergelyklike ervaring om n nag onder die blote hemel in die veld deur te bring, maar let net daarop dat dit as ʼn bykomende aktiwiteit beskou word, bo en behalwe die kamertarief. R3,850 per persoon vir die boomhuis (piekniek-aandete ingesluit), akkommodasie by Lion Sands vanaf R9,975, Kloksgewys van links: Een van die tente by Namaqua Flower Beach-kamp met n blik op die Atlantiese Oseaan; Namakwaland is bekend vir plate blomme in die lente; die smaakvolle en gerieflike interieur van n tent by Nxabega-kamp in Botswana. DIE WINTERREËNS omskep die dorre weste van Suid-Afrika in n tuin van veldblomme so ver as wat die oog kan sien. Op Groenrivier in die Namakwa Nasionale Park bevind jy jou in die middel van twee paradysstreke: aan die een kant die Atlantiese Oseaan wat aanspoel op suikersandstrande; aan die ander kant, plate inheemse blomme in al die kleure waaraan jy kan dink. Op hierdie afgeleë en pragtige plek slaan Chiefs Tented Camps slegs vir een maand per jaar kamp op. Met slegs 12 koepeltente en geen kinders onder 12 toegelaat nie, is die kamp n stil en rustige toe vlugsoord. Die binnekant van die tente is nie naastenby die gewone kampeerervaring nie. Die beddens het sagte duvets en elektriese komberse teen die koue nagte. Lanterns verlig die voetpaaie wat van die tente af lei na die sentrale besoekersgebied waar driegangmaaltye en lewendige musiek saans aangebied word. Van Flower Beach-kamp af kan jy die park op jou eie verken: loop tussen die madeliefies rond, ry met jou bergfiets of maak piekniek op die strand. As jy op reis is in n 4x4, ry jy al langs die asemrowende kuslyn af tot by die Spoegriviergrotte en robkolonie. Niemand sal jou dit kwalik neem as jy ook net in n stoel oor die see wil sit en staar en die stilte wil geniet nie. 18 Augustus tot 17 September 2017, R2,250 per persoon wat deel (ontbyt, middagtee ( High Tea ) en aandete ingesluit), Links: Hoe sou dit voel om in n hemelbed onder die sterre te slaap? In die Tinyeleti-boomhuis word hierdie droom waar. Bo: By Nxabega is die Okavango Delta op jou drumpel. KAMP 4 NXABEGA OKAVANGO TENTED CAMP, BOTSWANA IS DIÉ NIE miskien die toppunt van n twee-in-een-safari-ervaring nie? Nxabega kombineer wildritte in die grasvlaktes met uitstappies op die waterweë van die Okavango Delta. Jy kan ook ʼn opwindende kampeerervaring hê... so luuks soos kan kom. Die kamp is onder manjifieke ebbehoutbome geleë en kyk uit op n strandmeer waarin die blou Botswana-lug weerspieël word. FOTO S: LION SANDS GAME RESERVE; ANDBEYOND.COM; CHIEFS TENTED CAMPS Daar is nege luukse tent-suites, en hulle is só rondom die belangrikste besoekersgebied versprei dat elkeen steeds privaatheid geniet. n Massiewe bed staan voor in die middel van jou tent, sodat jy kan wakker word met n ongelooflike uitsig oor die Delta. Gaasskerms laat die beelde en klanke van die bos in. n Ruim dek bied n verskeidenheid private ruimtes waar jy kan ontspan die beste hiervan is n stoepswaai wat uitkyk op jou eie stukkie paradys. As die behoefte jou beetpak, kan jy n spa-behandeling op die dek kry of vir n intieme ete reël. Dae begin vroeg met koffie en beskuit met sonsopkoms voordat jy die vloedvlaktes en grasvlaktes op n wildrit verken. Na n gul ontbyt kan jy in die kamp ontspan daar is selfs n swembad! Jy kan verkies om op n begeleide staptoer te gaan. Vir die tipiese Botswana-ervaring moet jy die waters in n mokoro aandurf. Omdat hierdie tradisionele bote stil en stadig seil, kan jy die lechwe, sitatunga, olifante en seekoeie goed sien. Vanaf US$755 (ongeveer R10,650) per persoon per nag, N MASSIEWE BED STAAN VOOR IN DIE MIDDEL VAN JOU TENT, SODAT JY KAN WAKKER WORD MET N ONGELOOFLIKE UITSIG OOR DIE DELTA.

43 I BERGFIETS-AVONTURE I BERGFIETSRY is vir n groeiende aantal Suid-Afrikaners die toppunt van ontvlugting. Roetes van wêreldgehalte deurkruis ons landskap en avontuur wag by elke drif en draai. Om als te wete te kom van die beste roetes in die land, het ons gesels met Conrad die Grotman Stolz, wenner van talle nasionale en internasionale kampioenskapstitels in verskeie fietsrydissiplines. Een van die talentvolste en mees ervare veelsydige ryers op twee wiele, bestuur Conrad ook sy eie roetebou-maatskappy in Stellenbosch waar hy sy kundigheid oor die bou van goeie bergfietsroetes toepas. Van beproefde en getoetste plaaslike gunstelinge, tot juwele wat jy nie op enige kaart sal kry nie; een van sy top roetes sal jou en jou fiets na die wildernis toe lok. Conrad vertel in sy eie woorde wat hulle besonders maak. SES VAN DIE BESTES CONRAD STOLZ SE GUNSTELINGROETES Suid-Afrika bied bergfietsryers alles wat hulle kan begeer: n pragtige omgewing, geesdriftig mederyers en n outentieke fietsrykultuur. DEUR JAN VAN DER AHEE GARDEN ROUTE TRAIL PARK, KNYSNA Dit was nie maklik om my ses beste bergfietsroetes te kies nie. Dit is soos om jou gunstelingliedjie te kies dit hang af van die luim waarin jy is! Maar hier is n gewilde roete met iets van alles. Die roete is op n melkplaas gebou en strek oor n handgeboude enkelbaan van 20 km. Dié slim ontwerp spog met vloeiende draaie, berme, rollers en rivierkruisings. Wat visuele trefkrag en die verskeidenheid natuurtonele betref, kan min roeteparke hierdie een klop. En daar is baie om te verken: van gelyk, maar modderige landerye vol beesspore, tot yslike rotspoele, watervalle en rotse. Die roete is só gebou dat dit toeganklik is vir ryers van alle vaardigheidsvlakke maar tog baie vir die adrenalienverslaafde bied. Daar is selfs n vertikale lus ( loop-deloop ) en n sprong van 30 m.

44 I BERGFIETS-AVONTURE I HOLE IN THE GROUND, TRUCKEE, KALIFORNIË Een van my gunstelinge is in Amerika te vinde: tussen die Sierra-berge, op die grens tussen Kalifornië en Nevada. Dis n hoogs tegniese roete, maar dit gee die ryer n goeie voorsmaak van die uitgestrektheid van die Amerikaanse Weste. Dit begin op n hoogte van ongeveer 2,500 meter en die roete bestaan feitlik heeltemal uit graniet. Esteties gesproke, is hierdie een ook moeilik om te klop. Ryers word vergas op die mooiste uitsigte: van enorme dennebome, tot die massiewe bergmere wat tipies is van hierdie streek. Hierdie roete is lank en moeilik genoeg om bykans enige ryer uit te daag, maar nie moeilik genoeg om die gemiddelde ryer af te skrik nie. Die blik op die Sierra-berge van die rant waarlangs jy ry, maak fietstrap die moeite werd. JONKERSHOEKVALLEI ROETE, STELLENBOSCH Op soek na opwinding en n bietjie gevaar? Dan hoef jy nie verder te soek as die Black Trail (ook bekend as The Plumber ) in Jonkershoek nie. Genoem na die plaaslike bergfietsryer Paul The Plumber Glen, is hierdie een net vir die ervare en dapper ryer. Dit is baie gewild onder plaaslike ryers, selfs al beskou sommige ryers dit as n intimiderende uitdaging. Steil en klipperig, sal hierdie een jou vaardighede toets. Dit begin met n steil hoek en die middelste gedeelte is byna geheel en al rotsagtig, maar die eindlopie beloon jou met platter veld en hope geleenthede om n paar spronge te waag. Jy sal soos n wafferse waaghals voel. Die roete is naby waar ek bly, dus het ek dit al dikwels gery. Die laaste keer was n paar maande gelede en op die ou end het ek my rug gebreek... wees dus gewaarsku! Ek is nog steeds besig om die moed bymekaar te skraap om terug te keer. SOMMIGE VAN DIE BESTE ROETES IS NIE OP N KAART TE KRY NIE. SOMS WIL HAKAHANA ROETE, PRETORIA Ek het kennis gemaak met die Hakahana Roete omtrent 15 km wes van Pretoria op die pad na die Hartbeespoortdam toe ek aan die Dual-Xvelddriekamp deelgeneem het. Dit is n hoogs tegniese roete met baie rotsriwwe, opdraandes en afdraandes. Langs die Magaliesbergrante sien jy baie akasias, doringbome en ander flora tipies van Gauteng. Ek het hier grootgeword (en het n sagte plekkie vir die Rocky Mountain-rante), en ek vind Hakahana skilderagtig en verbeeldingryk. Dit is beslis die beste plek in Gauteng om te ry. STRANDFONTEIN BERGFIETSROETE, WESKUS Een van die lekker dinge van bergfietsry is dat sommige van die beste roetes nie op n kaart te kry is nie. Soms wil jy ry net om te ontspan en jou gedagtes te laat gaan. Ek noem dit fietsry vir die siel. Hierdie roete, naby Strandfontein aan die Weskus, loop suidwaarts met die strand langs tot by Doringbaai. Langs die ou vistermanne se voetpaaie ry jy verby die mooiste ronde rotse aan die een kant en n ongelooflike blik op die oseaan aan die ander kant. Daar s volop fassinerende vetplante, vars Weskus-lug en epiese sonsondergange! JY RY NET OM TE ONTSPAN EN JOU GEDAGTES TE LAAT GAAN. EK NOEM DIT FIETSRY VIR DIE SIEL.

45 I BERGFIETS-AVONTURE I PIKET-BO-BERG BERGFIETSROETE, PIKETBERG Indien ek een enkele gunsteling moes kies, sou dit hierdie een wees. n Groep boere het saamgespan en gedeeltes van hul grond in n bergfietsroete omskep. Die natuurskoon is die eerste wat jy raaksien. Met n meer as 80 km handgeboude enkelbaan is dit bergfietsry op sy beste. Daar is baie afwisseling en dit is onwaarskynlik dat jy verveeld sal raak. Op hierdie roete vlieg jy oor rotse, seil deur rotssplete en flits by vrugteboorde verby. Piket-Bo-Berg is nie altyd oop vir die publiek nie, maar samekomste word dikwels hier gehou en ryers van alle vaardigheidsvlakke word aangemoedig om deel te neem.

46 I VARS PRODUKTE I > Deur Mila Crewe-Brown < KOSBARE VONDS DIE MARK- VERSLAG Varsproduktemarkte in Suid-Afrika skiet deesdae soos paddastoele op en voldoen vrolik aan die behoeftes van die bewuste koper. Hier is n hand vol uitsoekmarkte, van die kus tot in die binneland. ONS WIL STEEDS meer en meer te wete kom van die kos wat ons eet: hoe dit berei word en waar dit vandaan kom. Om mark toe te gaan, het deel geword van hierdie bewuste leefstyl. Die spektrum van keuses is verbysterend. Jy kan kies uit veganistiese geregte, huiskos, Banting, tradisionele geregte of kos wat sta-aaadig gaargemaak is. Probeer verder ook vrylopende, rou, organiese, gluten- en koring vry produkte. Varsproduktemarkte is waarheen jy koers kies in die wete jou behoeftes sal bevredig word. Mandjie onder die arm gaan doen gesondheidsbewustes dus nou hul kosinkopies op skoolterreine, kwekerye, plase of in stedelike industriële geboue waar ook al hul buurtmark gehou word. As jy een van dié is wat wil weet jou kos kom uit jou omgewing en wat die gejaagde lewe vir n rukkie opsy wil skuif, dis hier waar jy van die land se gewildste kosmarkte sal vind.

47 I FRESH PRODUCE I Hazel Food Market Market on Main Suid-Afrikaanse ambagbiere pas uitstekend by kos. Met name soos Gypsy Mask, Moedersmelk en The Scallywag IPA kan jy altyd iets interessants verwag. By markte soos die Hazel Food-nagmark kan jy tussen 17:00 en 21:00 uitsoekbier, wyn, skemerkelkies en lekker kossoorte koop. Banting-mark Hazel Food-nagmark Market on Main beskikbaar is. Hul Oh Poppyseed veganistiese pizza met sampioenbiltong is n wenner! t Real Food weekliks op Saterdae; Vegan maandeliks op laaste Sondag w facebook.com/jozirealfoodmarket t e whitespace@mweb.co.za Karkloof Boeremark JOHANNESBURG BRYANSTON ORGANIESE EN NATUURLIKE MARK, BRYANSTON Die tydlose Bryanston-mark is die moeder van alle organiese markte. Sedert dit meer as 40 jaar gelede geopen het, is dit ingestel op die verkoop van organiese en natuurlike kosse sonder kunsmatige bymiddels. Die mark het n groot gevolg, waaronder ook Rastas en dromers. Ondersteuners kom hierheen vir die plaasvarsprodukte, rou en veganistiese gesondheidskos, vleis van vryloopdiere en kunsvlyt. Kraut and Krunch is n treffer vir kliënte op soek na suurkool, kimchi, kombucha en blaargroente. t Weekliks op Donderdae en Saterdae; openbare vakansiedae, asook n maandelikse maanligmark w bryanstonorganicmarket.co.za t e enquiries@bryanstonorganicmarket.co.za MARKET ON MAIN, MABONENG As middestadmarkte jou ding is, sal Market on Main dié adres vir jou wees. Hierdie mark in n ou industriële gebou in die lewendige Maboneng-buurt spog met al die gewone fynproewers- en ontwerpersprodukte sowel as n weergalose kosmopolitiese atmosfeer. Wees avontuurlustig en val in by een van hul nagmarkte. t Weekliks op Sondae, plus n maandelikse nagmark Wild Oats Market w marketonmain.co.za t e jhb@marketonmain.co.za BLUBIRD WHOLEFOOD-MARK, ATHOL Is jy op soek na die beste uit verskeie wêrelddele? Dan is dié mark net die plek vir jou. Dit word nou wel op die grondverdieping van n boetiek-inkoopsentrum bedryf, maar hierdie fynproewersmark dek alle aspekte van bewuste lewenstyl van eet en drink tot plantjies koop en kompos maak. t Weekliks op Sondae w blubird.co.za/market.aspx t e wholefoodmarket@gmail.com JOZI REAL FOOD- EN VEGAN-MARKTE, GREENSIDE Hierdie sustermarkte word bedryf van die Pirates Sportklub in Greenside. Jozi Real Food-mark bied n tuiste vir klein plaaslike sakeondernemings om tuisgemaakte, gesonde kosse van organies grootgemaakte skrophoenders tot graan- en glutenvrye muesli en superkos. Maak seker dat jy Heartwood Smokehouse Bacon Jam proe as jy lus is vir iets ongewoons. Die Jozi Vegan-mark is nuut en die eerste in sy soort in Johannesburg waar buitengewone veganistiese produkte DIE NEIGHBOURGOODS-MARK, BRAAMFONTEIN Die oorspronklike hipster -mark van Woodstock in Kaapstad het n sustermark in Johannesburg wat ewe vrolik en byderwets is. Dink aan tuisgemaakte bier, cappuccino, wêreldkos en fantastiese modes. Gaan vroeg; teen 09:30 wemel dit al van koelkatte en toeriste. Terwyl jy daar is, vul jou voorraad aan met Princess Pesto se heerlike deliprodukte. t Weekliks, Saterdae w neighbourgoodsmarket.co.za/johannesburg e bobby@neighbourgoodsmarket.co.za PRETORIA BANTING-MARK PRETORIA, PRETORIA BOTANIESE TUINE Dit is die mark vir Banters... vandaar die naam. Die spesialisstalletjies se inventaris van lae-koolhidraat-hoë vet-produkte sluit alles in wat aan dié dieet voldoen. Vul jou voorrade aan met organiese vleis en (so word beweer) die beste plaaslike biltong en cabanossi by Ons Kombuis. Hou dan later n piekniek onder die bome en luister na die lewendige orkes. t Maandeliks, eerste Saterdag w bantingmarketpretoria.co.za t e karin@bantingmarketpretoria.co.za HAZEL FOOD MARKET, MENLO PARK Hierdie buitenshuise mark met sy vriendelike gesinsatmosfeer spog al die afgelope ses jaar met een van die grootste verskeidenheid kosstalletjies in die land sowat 70. Elke stalletjie is toegewy aan heilsame, tradisionele, tuisgemaakte produkte van buitengewone gehalte, en die ware wissel van bereide vleis tot fyngebak. Die mark SEDERT DIE BRYANSTON-MARK MEER AS 40 JAAR GELEDE GEOPEN HET, IS DIT INGESTEL OP DIE VERKOOP VAN ORGANIESE EN NATUURLIKE KOSSE. is alombekend vir die ongewone goedere wat aangebied word, soos die Frooz veganistiese vrugteroomys en katayef, gevulde Persiese soetgebak. Glo my, die grondboonbotterkaaskoek van Aux Petit Four is onvergeetlik. Daar is ook nagmarkte as jy op soek is na n sosiale ervaring. t Weekliks op Saterdae w t e info@hazelfoodmarket.co.za PRETORIA BOEREMARK, SILVERTON Hang uit in Afrikaans! Dié een is so tradisioneel soos wat kan kom en die mark het n reputasie vir die beste kopies in die omtrek. Vroegopstaners (marktyd is van 05:30 tot 09:30) en liefhebbers van outentieke plaasmarkte sal alles kry waarna hulle soek; van kraakvars vrugte, groente en proteas tot plaaslike geure soos kaiings, moerkoffie en roosterkoek. Verwag om vellies en kortbroeke eerder as stywe denims en sonbrille te sien. t Weekliks op Saterdae w pretoriaboeremark.co.za t e ptaboeremark@tlu.co.za Bryanston Organiese en Natuurlike Mark

48 I GLAMPING I Karkloof Boeremark KWAZULU-NATAL KARKLOOF BOEREMARK, HOWICK Hier kry jy al jou groente en vars produkte van die omliggende Middellande-produsente. Tuisgemaakte pasteie, organiese groente, Hollandse kaas en tuisgebakte tradisionele brode is n paar van die ware wat te koop aangebied word by hierdie groot onderdakmark wat ook spog met n inheemse kwekery en aktiwiteite vir kinders. t Weekliks op Saterdae w karklooffarmersmarket.co.za t e andrea@karklooffarmersmarket.co.za THE MORNING TRADE, DURBAN Beslis n koel mark! The Morning Trade, die suster van Durban se gewilde I Heart-mark, is vol atmosfeer en spesialiseer in plaaslike, tuisgemaakte en organiese groente en vars produkte. Die mark is die geesteskind van sjef-restauranteienaar Anna Savage in die byderwetse Station Drive-buurt. Dit gaan oor meer as net om die yskas en spens vol te maak... dit gaan ook oor kuiers saam met vriende oor n flat white en pain au chocolat. t Weekliks op Sondae w facebook.com/themorningtrade e info@themorningtrade.co.za SHONGWENI BOEREMARK, SHONGWENI Hierdie ontspanne plattelandse mark wat reeds 18 jaar aan die gang is, bied nou meer as 150 stalletjies met plaaslike en tuisgemaakte eetware, drank en handwerk. Danksy hierdie groot verskeidenheid kan jy jou voorraad van weeklikse noodsaaklikhede opbou en jou na hartelus verwonder aan kundig-vervaardigde huisware, bykomstighede en selfs meubels. Maak seker jy eet ontbyt daar die geregte en ware is uitstekend. t Weekliks op Saterdae w shongwenimarket.co.za t e info@shongwenimarket.co.za Shongweni Boeremark THE MORNING TRADE IS DIE GEESTESKIND VAN SJEF-RESTAURATEUR ANNA SAVAGE. HIER GAAN DIT OOR KUIERS SAAM MET VRIENDE. The Morning Trade Hazel Food Market The Morning Trade Wild Oats Market on Main Kosmarkte word ál gewilder soos wat mense toenemend bewus raak van die belangrikheid van die oorsprong van vars produkte en gretig is om nuwe smake en geure te probeer. Hierdie markte het hul natuurlike bymekaarkomplek geword. WES-KAAP ORANJEZICHT BOEREMARK, GRANGERBAAI Hierdie progressiewe stedelike boerderyinisiatief, geleë op n erfenisplaas in Oranjezicht, bied n weeklikse markdag in Grangerbaai aan. Die fokus hier is op seisoenale, organiese, vars produkte van kleinboere. Ons hou daarvan dat hulle praatjies en toere aanbied wat die publiek inlig oor stedelike landbou en volhoubaarheid. t Weekliks op Saterdae w ozcf.co.za t e cityfarm@ozcf.co.za SLOW FOOD-MARK, STELLENBOSCH Meer as 100 stalletjies van volhoubare, organiese, plaaslike en eties-vervaardigde kos, drank en ontwerpersware is te vinde by dié gewilde Stellenbosse mark. Hierdie mark, op die pragtige en historiese Oude Libertas-landgoed in die hartjie van die wynland, is gegrond op die Slow Food Movement, wat beteken dat alles wat aangebied word die produk is van ʼn gewetensvolle The Morning Trade produsent of boer, van die vryloophoenders tot die handgemaakte sjokolade. t Weekliks op Saterdae w slowmarket.co.za t or e admin@slowmarket.co.za HERMANUS KONTREIMARK, HERMANUS n Vriendelike kusmark waar Overberg-produsente, dorpsmense en toeriste weekliks saamkom. Hermanus Kontreimark is dié plek vir handgemaakte kase, onweerstaanbare pasteie, groot stukke biltong, organiese produkte en nog baie meer. Jy sal jammer wees as jy Carole Dods se sappige lamsvleis en tzatziki souvlaki en Sue Preece se tuisgemaakte spekvleis-op- n-stok misloop. Die dik baslaag onder jou voete, die houtstalletjies en die nabygeleë Raed Na Gael-bergreeks dra alles by tot die atmosfeer. t Weekliks op Saterdae w hermanuscountrymarket.co.za t e farmersmarket@hermanus.co.za WILD OATS, SEDGEFIELD Hierdie hoogs etiese onderneming staan bekend as n ouderwetse kontreimark en dit is duidelik waarom: die streng locavore -beginsels, die ywerige ondersteuning van die plaaslike gemeenskap en boer-tot-verbruiker-interaksie is alles deel van die sukses daarvan. Besoekers aan die Tuin roete neem n blaaskans in die rustige atmosfeer en die indrukwekkende aanbieding van seisoenale produkte, gebak, deli-produkte, organiese vleis, blomme en inheemse plante. Die Brazilian Kitchen se straatkos en Garden of Aidan se kaaskoek is glo te lekker vir woorde. t Weekliks op Saterdae w wildoatsmarket.co.za t or e wildoatsmarket@gmail.com Shongweni Boeremark

49 I NEEM BESTEK I > Boeke < DURF EN DAAD Het jy inspirasie nodig? Wil jy uitstyg bo middelmatigheid? Dis deur boeke dat jy jou moontlikhede in n nuwe lig kan sien, en nuwe insigte en vaardighede ontwikkel. GRIT: THE POWER OF PASSION AND PERSEVERANCE Deur Angela Duckworth Wat is daardie ontwykende element en geheim tot uitmuntende prestasie? Talent? Briljantheid? Sielkundige Angela Duckworth het dit vasgepen as n spesiale kombinasie van passie en deursettingsvermoë, iets wat sy grit noem. Dit het sy by baie doodgewone mense gevind; mense soos jong vlootkadette wat sukkel met n veeleisende kursus of by onderwysers wat in gure omgewings skoolhou. Sy het ook onderhoude gevoer met uitblinkers en mense wat hulle in hoëdrukomgewings bevind, van die beste finansiële maatskappye tot professionele sport. Sy kombineer hierdie persoonlike onderhoude met uitgebreide navorsing en maak n oortuigende saak uit vir dié soort deursettingsvermoë wat sukses binne die bereik van die toegewydes plaas. QUENCH YOUR OWN THIRST: BUSINESS LESSONS LEARNED OVER A BEER OR TWO Deur Jim Koch Wat ook al jou passie is, as jy geesdriftig met toewyding en ywer daarna streef, sal jy jou uitsonderlikheid bereik. Dit is in wese die boodskap wat Jim Koch, stigter van die Boston Beer Company, bring in sy boek oor sy passie ambagbier wat hy in n suksesvolle maatskappy omskep het. Hy het n winsgewende werk as n bestuurskonsultant vaarwel toegeroep en begin om by kroeë en restaurante met sy bier te smous. In die proses het hy n pionier van die ambagbierrevolusie geword. Koch deel brokkies sakewysheid, realistiese raad en passie. n Goeie model vir enige entrepreneur. WARREN BUFFETT S GROUND RULES: WORDS OF WISDOM FROM THE PARTNERSHIP LETTERS OF THE WORLD S GREATEST INVESTOR Deur Jeremy C Miller Nog n boek oor Warren Buffett? Sy lewensverhaal is al herhaaldelik vertel, maar, Warren Buffett s Ground Rules is iets anders. Dit is die onvervalste Buffett, nie die Buffett wat deur ander ontleed is nie. Die inhoud van hierdie boek kom uit die perd se bek, n kompendium van die Berkshire Hathaway-voorsitter se menigte briewe aan sy sakevennote, geskryf tussen NOG NIE GELEES NIE? ELON MUSK: TESLA, SPACEX, AND THE QUEST FOR A FANTASTIC FUTURE Deur Ashlee Vance Die buitengewone visioenêr en eertydse landgenoot, Elon Musk, herskep die toekoms en fassineer ons met sy waagmoed. Joernalis Ashlee Vance het onderhoude met Musk en talle medewerkers gevoer in n poging om meer insig te kry in sy denke en die toekoms soos dit in sy verbeelding leef en 1970, toe hy op sy toppunt was. Die briewe belig Buffett se denke, diversifikasie-strategieë, doelwitte en plan van aksie om markresultate met ten minste 10% jaarliks te verhoog. Nét die boek vir ondernemende geeste. BE OBSESSED OR BE AVERAGE Deur Grant Cardone Die keuse is joune. Passievolle mense word raakgesien, kry die belangrike projekte, word bevorder. As jy bietjie woema nodig het, is daar niks beters om te doen as om jou te verdiep in hierdie hoë-oktaaninspirasieboek nie. Jy kan natuurlik ook maar bly net soos jy is EVERYBODY MATTERS Deur Bob Chapman en Raj Sisodia Ons soek almal n bietjie waardering. Ons wil saak maak en wil voel dat die werk wat ons doen ook saak maak. Ons wil aangemoedig word om ons talente te ontwikkel. Inspirerende leiers vind dat hulle op die lang duur maatskappye se prestasie verbeter deur almal te laat besef hulle lewer n belangrike bydrae. Hierdie boek daag tradisionele denke en die stok-en-wortel-benadering uit, en gee leiding oor die transformasie van jou werkplek, of jy nou ʼn paar mense of n paar duisend lei. > LEES HIERDIE MEESTERSTUK WEER THE MILLIONAIRE NEXT DOOR Deur dr. Thomas J Stanley en dr. William D Danko Sekere boeke word nooit irrelevant nie, en The Millionaire Next Door is een van hulle. Doktors Stanley en Danko het net die regte kuur vir die wel en wee van ons geldsake en bestaan. Hul voorskrifte dek n groot verskeidenheid onderwerpe. Soos hulle dit stel: Hierdie boek sal jou nie enige beleggingswenke gee oor hoe om sakke vol geld te maak nie, maar eerder oor n lewenswyse wat welvaart skep.

50 OP DIE DREMPEL VAN JOU LEWENSROEPING, MAAK DIE HANDELSMERK OP JOU KLERE REGTIG SAAK? By Citadel begin elke nuwe kliëntverhouding met n persoonlike gesprek ons wil meer as net jou finansies verstaan. Ons spesialis navorsingspan sal natuurlik al die opsies en verskillende bateklasse deeglik ondersoek. Maar, ons wil ook tyd daaraan besteë om jou unieke aspirasies te leer ken, jou potensiaal te ontdek en ja, om oor jou drome te gesels. Welkom by linker-breinregter-brein beleggings. STREWE NA UITNEMENDHEID Citadel Beleggingsdienste Eiendoms Beperk is n gemagtigde finansiële diensteverskaffer.

Die netto waarde van die onderneming en die rekeningkundige vergelyking *

Die netto waarde van die onderneming en die rekeningkundige vergelyking * OpenStax-CNX module: m25006 1 Die netto waarde van die onderneming en die rekeningkundige vergelyking * Siyavula Uploaders This work is produced by OpenStax-CNX and licensed under the Creative Commons

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week DB Tracker USA (DBXUS) 17 Januarie 2014

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week DB Tracker USA (DBXUS) 17 Januarie 2014 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week DB Tracker USA (DBXUS) 17 Januarie 2014

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Steinhoff International Holdings Ltd. 11 Julie 2014

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Steinhoff International Holdings Ltd. 11 Julie 2014 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week Steinhoff International Holdings Ltd 11

More information

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus rd Rondte lb Langbeen alsalleen Agterste lus

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus rd Rondte lb Langbeen alsalleen Agterste lus Mandala Madness Kopiereg: Helen Shrimpton, 2015. Alle regte voorbehou. Deur: Helen at www.crystalsanlbrokset.com US terme word deurgaans gebruik. Deel 6 Afkortings st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Aspen Holdings. 9 Mei 2014

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Aspen Holdings. 9 Mei 2014 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week Aspen Holdings 9 Mei 2014 Disclaimer: The

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Combined Motor Holdings Ltd. 4 April 2014

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Combined Motor Holdings Ltd. 4 April 2014 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week Combined Motor Holdings Ltd 4 April 2014

More information

Rut: n Liefdes Verhaal

Rut: n Liefdes Verhaal Bybel vir Kinders bied aan Rut: n Liefdes Verhaal Geskryf deur: Edward Hughes Ge-illustreer: Janie Forest Aangepas deur: Lyn Doerksen Vertaal deur: Yvonne Kriel Vervaardig deur: Bible for Children www.m1914.org

More information

Prosesse wat gevolg word om sake op te volg op distriksvlak. Processes used to follow up on cases at district level

Prosesse wat gevolg word om sake op te volg op distriksvlak. Processes used to follow up on cases at district level Prosesse wat gevolg word om sake op te volg op distriksvlak Processes used to follow up on cases at district level Januarie 2018 / January 2018 Lizette Smith HULP MET DIENSVOORWAARDES Die SAOU staan lede

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Vodacom Group Ltd. 14 Februarie 2014

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Vodacom Group Ltd. 14 Februarie 2014 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week Vodacom Group Ltd 14 Februarie 2014 Disclaimer:

More information

BenguFarm Bestelvorm

BenguFarm Bestelvorm BenguFarm Bestelvorm Advanced Livestock Management Software Voorletters & Van of Besigheidsnaam: Posadres: Poskode: BTW no: Taalkeuse: BenguFarm Kliënt Nommer (indien bestaande BenguFarm kliënt): BPU Stamboek

More information

Laerskool Olifansvallei LSO Kwartaal 1 - ASSESSERINGSPROGRAM

Laerskool Olifansvallei LSO Kwartaal 1 - ASSESSERINGSPROGRAM Laerskool Olifansvallei LSO Kwartaal 1 - ASSESSERINGSPROGRAM Privaatsak X2, Citrusdal, 7340 E-pos: citrushs@mweb.co.za Tel: (022) 921 2100 Faks: (022) 921 3931 Liewe Ouer of Voog Sien asseblief onderaan

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Nestlé. 11 Oktober 2013

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Nestlé. 11 Oktober 2013 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week Nestlé 11 Oktober 2013 Disclaimer: The opinions

More information

Week in oorsig Aandeel van die week Zeder Investments ltd. 19 April 2013

Week in oorsig Aandeel van die week Zeder Investments ltd. 19 April 2013 Week in oorsig Aandeel van die week Zeder Investments ltd. 19 April 2013 Disclaimer: The opinions expressed in this document are the opinions of the writer and not necessarily those of PSG and do not constitute

More information

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus alleenlik

st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste lus alleenlik Kopiereg: Helen Shrimpton, 2015. Alle regte voorbehou. Deur: Helen at www.crystalsandcrochet.com US terme word deurgaans gebruik. Deel 11 Afkortings st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste

More information

MODULE 2 ALLE RISIKO S. Toepaslike Eenheidstandaarde

MODULE 2 ALLE RISIKO S. Toepaslike Eenheidstandaarde MODULE ALLE RISIKO S Toepaslike Eenheidstandaarde 10011 Apply knowledge of personal all risk insurance 10118 Underwrite a standard risk in short term personal insurance 1011 Apply technical knowledge and

More information

Beloftes maak skuld NUUSBRIEF (2014/09)

Beloftes maak skuld NUUSBRIEF (2014/09) PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands,Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 Beloftes maak skuld NUUSBRIEF (2014/09) Marius Cornelissen CFA Portefeulje Bestuurder

More information

In Groenewald v Van der Merwe (1) (1917 AD ), Innes CJ described delivery with the long hand as follows:

In Groenewald v Van der Merwe (1) (1917 AD ), Innes CJ described delivery with the long hand as follows: ANSWERS ANTWOORDE: STUDY UNIT / STUDIE EENHEID 5 Question 4 pg 136 / Vraag 4 bl 137 S can only succeed with the rei vindicatio if he can prove that X and Y in fact transferred ownership to him by means

More information

SIZA takes the sting out of auditing

SIZA takes the sting out of auditing SIZA takes the sting out of auditing INTRO: The fruit industry s ethical trade programme, the Sustainability Initiative of South Africa (SIZA), not only allows fruit growers to remedy weaknesses in their

More information

INHOUDSOPGAWE. Inleiding... 7 DEEL EEN: SEISOENE IN ONS LEWE

INHOUDSOPGAWE. Inleiding... 7 DEEL EEN: SEISOENE IN ONS LEWE INHOUDSOPGAWE Inleiding... 7 DEEL EEN: SEISOENE IN ONS LEWE Seisoene is belangrik vir groei... 15 Wat van die mens?... 17 Lente... 20 Somer... 23 Herfs... 28 Winter... 42 Gevolgtrekking... 68 DEEL TWEE:

More information

Uittree-Annuïteitsplan. Planbeskrywing

Uittree-Annuïteitsplan. Planbeskrywing Uittree-Annuïteitsplan Planbeskrywing 'n Persoon wat uittree-annuïteitsvoordele wil ontvang, moet 'n lid van 'n uittreeannuïteitsfonds wees. Die uittree-annuïteitsfonds het 'n plan vir die lid om die voordele

More information

Direkte en indirekte rede *

Direkte en indirekte rede * OpenStax-CNX module: m24032 1 Direkte en indirekte rede * Siyavula Uploaders This work is produced by OpenStax-CNX and licensed under the Creative Commons Attribution License 3.0 1 AFRIKAANS HUISTAAL 2

More information

LIDMAATSKAP AANSOEK MEMBERSHIP APPLICATION

LIDMAATSKAP AANSOEK MEMBERSHIP APPLICATION Member Number Reg. 2103/02 LIDMAATSKAP AANSOEK MEMBERSHIP APPLICATION 1. Ons is 'n geregistreerde Brandbeskermingsvereniging (BBV) vir die Groter Overberg-streek (Overberg Distriksmunisipaliteit area).

More information

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRAKSVAALSE PROVINSIALE AFDELING)

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRAKSVAALSE PROVINSIALE AFDELING) IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (TRAKSVAALSE PROVINSIALE AFDELING) SAAKNOMMER: CC ^S2/S5 DELMAS 1987-06-18 DIE STAAT teen: PATRICK MABUYA BALEKA EN T 21 AXDER VOOR: SY EDELE REGTER VAN DIJKHORST ASSESSOR

More information

NUUSBRIEF / NEWSLETTER (2013/5)

NUUSBRIEF / NEWSLETTER (2013/5) PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands,Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 NUUSBRIEF / NEWSLETTER (2013/5) DIE RAND DIE SLEGTE EN DIE GOEIE het. Wat my veral bekommer

More information

Maandagoggend Vooruitsig 21 November 2016

Maandagoggend Vooruitsig 21 November 2016 Maandagoggend Vooruitsig 21 November 2016 In hierdie Maandagoggend Vooruitsig bied Prestige Bulletin u die volgende: 1. Wees versigtig die JSE is uiters gevaarlik. 2. Verlede week op aandeelmarkte. 3.

More information

Uit Moerdijk se pen Man en Media

Uit Moerdijk se pen Man en Media MOERDIJK DIE MENS Agtergrond en familie geskiedenis Tweede Anglo Boere-oorlog Studiejare VROë LOOPBAAN Robertsons Deep Myn Johannesburg jare Kerkgeboue vir Suidafrika (1919) KERKGEBOUE VIR SUIDAFRIKA dit

More information

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Distell Groep Beperk. 13 September 2013

MENLYN. Week in oorsig Aandeel van die week Distell Groep Beperk. 13 September 2013 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands, Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Week in oorsig Aandeel van die week Distell Groep Beperk 13 September 2013 Disclaimer:

More information

OEFENVRAESTEL VRAESTEL 2 WISKUNDE GELETTERDHEID GRAAD 10

OEFENVRAESTEL VRAESTEL 2 WISKUNDE GELETTERDHEID GRAAD 10 OEFENVRAESTEL VRAESTEL 2 WISKUNDE GELETTERDHEID GRAAD 10 75 PUNTE INSTRUKSIES 1. Hierdie is SLEGS n oefenvraestel met voorbeelde van die tipe vrae wat n n Gr 10- jaareindvraestel verwag kan word. Dus is

More information

Provincial Gazette Provinsiale Koerant

Provincial Gazette Provinsiale Koerant The Province of Gauteng UNITY IN DIVERSITY Die Provinsie Van Gauteng Provincial Gazette Provinsiale Koerant EXTRAORDINARY BUITENGEWOON Selling price Verkoopprys: R2.50 Other countries Buitelands: R3.25

More information

33 J.N. Visser. daar was onderbrekings gewees, wat hy tee gedrink het, en

33 J.N. Visser. daar was onderbrekings gewees, wat hy tee gedrink het, en 2010 33 J.N. Visser. daar was onderbrekings gewees, wat hy tee gedrink het, en waar hy geset het en koeldrank gedrink het, en gerook het. Ek sien. GEEN VERDERE VRAE DEUR PROF SMITH ADV HAASBRCEK ROEP:

More information

SHAREMAX GESINDIKEERDE MAATSKAPPYE OPGEDATEERDE KOMMUNIKASIE

SHAREMAX GESINDIKEERDE MAATSKAPPYE OPGEDATEERDE KOMMUNIKASIE SHAREMAX GESINDIKEERDE MAATSKAPPYE OPGEDATEERDE KOMMUNIKASIE 21 Julie 2011 Bykomend tot vorige kommunikasie, is die direksies van die Sharemax gesindikeerde maatskappye ( Maatskappye ) onder direktiewe

More information

GRAAD 11 NOVEMBER 2013 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1

GRAAD 11 NOVEMBER 2013 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11 NOVEMBER 2013 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1 PUNTE: 150 TYD: 3 uur Hierdie vraestel bestaan uit 9 bladsye. 2 INLIGTINGSTEGNOLOGIE V1 (NOVEMBER 2013) INSTRUKSIES EN INLIGTING

More information

PROVINCIAL GAZETTE EXTRAORDINARY, 23 APRIL LOCAL AUTHORITY NOTICE PLAASLIKE BESTUURSKENNISGEWING LOCAL AUTHORITY NOTICE 106 GREATER TZANEE

PROVINCIAL GAZETTE EXTRAORDINARY, 23 APRIL LOCAL AUTHORITY NOTICE PLAASLIKE BESTUURSKENNISGEWING LOCAL AUTHORITY NOTICE 106 GREATER TZANEE 2 1354 PROVINCIAL GAZETTE EXTRAORDINARY, 23 APRIL 2007 CONTENTS INHOUD Page Gazette LOCAL AUTHORITY NonCE PLAASLIKE BESTUURSKENNISGEWING 106 Town-planning and Townships Ordinance (15/1986): Greater Tzaneen

More information

Kolossense. die nuwe ou volkome onvolmaakte jy. leiersgids vir. inspirasie. Edi Bajema

Kolossense. die nuwe ou volkome onvolmaakte jy. leiersgids vir. inspirasie. Edi Bajema inspirasie leiersgids vir Kolossense die nuwe ou volkome onvolmaakte jy Edi Bajema Oorspronklik uitgegee deur Faith Alive Christian Resources. Kopiereg 2010 Faith Alive Christian Resources. Kalamazolaan

More information

Provincial Gazette Provinsiale Koerant

Provincial Gazette Provinsiale Koerant The Province of Gauteng UNITY IN DIVERSITY Die Provinsie Van Gauteng Provincial Gazette Provinsiale Koerant EXTRAORDINARY BUITENGEWOON Selling price Verkoopprys: R2.50 Other countries Buitelands: R3.25

More information

ks Kettingsteek dlb Dubbelslaglangbeen vhk Voorste hekkie gs Glipsteek drieslb Drieslaglangbeen ah Agterste hekkie

ks Kettingsteek dlb Dubbelslaglangbeen vhk Voorste hekkie gs Glipsteek drieslb Drieslaglangbeen ah Agterste hekkie Kopiereg: Helen Shrimpton, 2015. Alle regte voorbehou. Deur: Helen at www.crystalsandcrochet.com US terme word deurgaans gebruik. Deel 16 Afkortings st, sts Steek, Steke hlb Halwe Langbeen vslalleen Voorste

More information

Mandala Madness Deel 2

Mandala Madness Deel 2 Mandala Madness Deel 2 Hierdie week gaan julle almal verander word in mooi sterretjies, so laat jou kreatiwiteit glinster en blink. Moenie vergeet om jou werk met ons te deel nie, sommer op facebook waar

More information

"FASCINATION WOOD" Welcome to the 8 th WOOD CONFERENCE PROGRAM. holzbau. Thursday, 15 th February 2018 at CTICC, Cape Town

FASCINATION WOOD Welcome to the 8 th WOOD CONFERENCE PROGRAM. holzbau. Thursday, 15 th February 2018 at CTICC, Cape Town www.woodconference.co.za holzbau Thursday, 15 th February 2018 at CTICC, Cape Town Welcome to the 8 th WOOD CONFERENCE WOOD Conference the knowledge platform for architects, engineers, quantity surveyors

More information

Finansieel Gesproke. 2. Hoe marktoestande. fonds-prestasie beïnvloed. 4. n Plek vir kontant. 5. Het ons n winteruitverkoping?

Finansieel Gesproke. 2. Hoe marktoestande. fonds-prestasie beïnvloed. 4. n Plek vir kontant. 5. Het ons n winteruitverkoping? julie 2008 Finansieel Gesproke 1 IN HIERDIE UITGAWE 2. Hoe marktoestande fonds-prestasie beïnvloed 4. n Plek vir kontant 5. Het ons n winteruitverkoping? 7. Doen die regte keuse (InvestRight TM ) 2 julie

More information

IN DIE ARBEIDSHOF VAN SUID AFRIKA (GEHOU TE KAAPSTAD)

IN DIE ARBEIDSHOF VAN SUID AFRIKA (GEHOU TE KAAPSTAD) SAAKNOMMER: C 185/99 IN DIE ARBEIDSHOF VAN SUID AFRIKA (GEHOU TE KAAPSTAD) In die saak tussen: IMATU APPLIKANT EN KOMMISSIE VIR VERSOENING, BEMIDDELING EN ARBITRASIE RESPONDENTE U I T S P R A A K BASSON,

More information

DIE BEOEFENING VAN n BEDRYF MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE TOESTAAN VAN LENINGS DEUR HOUERMAATSKAPPYE AAN FILIALE OF GEASSOSIEERDES

DIE BEOEFENING VAN n BEDRYF MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE TOESTAAN VAN LENINGS DEUR HOUERMAATSKAPPYE AAN FILIALE OF GEASSOSIEERDES DIE BEOEFENING VAN n BEDRYF MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE TOESTAAN VAN LENINGS DEUR HOUERMAATSKAPPYE AAN FILIALE OF GEASSOSIEERDES deur Suzanne Marais Tesis ingelewer ter gedeeltelike voldoening aan

More information

Vraag en aanbod * Siyavula Uploaders. 1 EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE 2 Graad 7 3 EKONOMIESE BEGINSELS 4 Module 2 5 VRAAG EN AANBOD

Vraag en aanbod * Siyavula Uploaders. 1 EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE 2 Graad 7 3 EKONOMIESE BEGINSELS 4 Module 2 5 VRAAG EN AANBOD OpenStax-CNX module: m24583 1 Vraag en aanbod * Siyavula Uploaders This work is produced by OpenStax-CNX and licensed under the Creative Commons Attribution License 3.0 1 EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE

More information

Finansieel Gesproke INHOUD. September n Gebeurtenisvolle jaar. Aandelemarkte verder opgedryf

Finansieel Gesproke INHOUD. September n Gebeurtenisvolle jaar. Aandelemarkte verder opgedryf Finansieel Gesproke September 2014 INHOUD n Gebeurtenisvolle jaar Pieter Hugo Aandelemarkte verder opgedryf Rian le roux stadige rotasie nog aan die gang maar risiko s is volop PETER brooke Versterking

More information

OFFICIAL GAZETTE. AG.Goewermentskennisgewing. AG. Government Notice VAN SUIDWES-AFRIKA UITGAWE OP GESAG EXTRAORDINARY OF SOUTH WEST AFRICA

OFFICIAL GAZETTE. AG.Goewermentskennisgewing. AG. Government Notice VAN SUIDWES-AFRIKA UITGAWE OP GESAG EXTRAORDINARY OF SOUTH WEST AFRICA PUBLISHED BY AUTHORITY OFFICIAL GAZETTE EXTRAORDINARY OF SOUTH WEST AFRICA BUITENGEWONE OFFISIELE KOERANT VAN SUIDWES-AFRIKA UITGAWE OP GESAG R0,30 Wednesday I November 1989 WINDHOEK Woensdag I November

More information

MENLYN. Weekly in oorsig Aandeel van die week Barloworld ltd. 5 Julie 2013

MENLYN. Weekly in oorsig Aandeel van die week Barloworld ltd. 5 Julie 2013 PSG Menlyn Building B Ground Level; 261 Lois Avenue, Newlands,Pretoria Tel: +27 (12) 368 1778 Fax: +27 (12) 368 1770 MENLYN Weekly in oorsig Aandeel van die week Barloworld ltd 5 Julie 2013 Disclaimer:

More information

Kwartaalverslag 30 Junie 2015

Kwartaalverslag 30 Junie 2015 Kwartaalverslag 30 Junie 2015 INHOUD FONDS VERWIKKELINGE... 2 MARKOORSIG... 3 OPBRENGSTABELLE... 5 BATEALLOKASIE... 6 1 FONDS VERWIKKELINGE Die Verso effektetrustfondse se naam het in Julie 2015 na Naviga

More information

Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Graad 7. By: Siyavula Uploaders

Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Graad 7. By: Siyavula Uploaders Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Graad 7 By: Siyavula Uploaders Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Graad 7 By: Siyavula Uploaders Online: < http://cnx.org/content/col11024/1.1/ > C O N N E X I O N S Rice

More information

DIE PROSES VAN DISSIPELSKAP

DIE PROSES VAN DISSIPELSKAP DIE PROSES VAN DISSIPELSKAP ARNO MARIANNE CLAASSEN N VARS NUWE DENKE OOR GEMEENTEWEES! (DEEL 11) 2 KOPIEREG 2010 ARNO & MARIANNE CLAASSEN LIFEWISE CONSULTANTS UITGEGEE DEUR: LIFEWISE UITGEWERS ABSA, Takkode

More information

REËLS VIR DIE BENOEMING, VERKIESING, AANWYSING EN AANSTELLING VAN RAADSLEDE

REËLS VIR DIE BENOEMING, VERKIESING, AANWYSING EN AANSTELLING VAN RAADSLEDE REËLS VIR DIE BENOEMING, VERKIESING, AANWYSING EN AANSTELLING VAN RAADSLEDE Verwysingsnommer Verantwoordelike uitvoerende bestuurder Eienaar van beleid Verantwoordelike afdeling Status Goedgekeur deur

More information

HOOFSTUK 5 GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS

HOOFSTUK 5 GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS HOOFSTUK 5 GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS 5.1 INLEIDING Met die navorsing is daar ondersoek ingestel na die effek van Gestaltspelterapie op die selfbeeld van die leergestremde leerder. In Hoofstuk 1 is

More information

Finansieel Gesproke 1

Finansieel Gesproke 1 jan 2009 Finansieel Gesproke 1 IN HIERDIE UITGAWE 2. Ontmoet ons nuwe BD 3. Oorsig van wêreldwye krisis 4. Ekonomiese vooruitsig 6. Hoe u geld bestuur word in 2009 2 jan 2009 Nuwe Besturende Direkteur

More information

Hoe om krag te spaar

Hoe om krag te spaar = Hoe om krag te spaar Grondslagfase (Graad R) Opvoedersgids Huistaal, Wiskunde, Lewensvaardighede + Hoe om krag te spaar Grondslagfase (Graad R) Opvoedersgids Huistaal, Wiskunde, Lewensvaardighede # Powering

More information

Verso Multi Bestuurder (Edms) Bpk Kwartaalverslag 31 Desember Voorberei deur Kobus Sadie Hoof Beleggingsbeampte

Verso Multi Bestuurder (Edms) Bpk Kwartaalverslag 31 Desember Voorberei deur Kobus Sadie Hoof Beleggingsbeampte Verso Multi Bestuurder (Edms) Bpk Kwartaalverslag 31 Desember 2011 Voorberei deur Kobus Sadie Hoof Beleggingsbeampte INHOUD MULTI BESTUURDER FONDSE... 2 MARKOORSIG... 3 OPBRENGSTABELLE... 4 SAMESTELLING

More information

Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education

Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education ambridge International Examinations ambridge International General ertificate of Secondary Education *2709373978* FRIKNS S SEOND LNGUGE 0548/02 Paper 2 Listening October/November 2016 pprox. 35 45 minutes

More information

GESPROKE FINANSIEEL INHOUD OKTOBER 2013 BLY RELEVANT IN N VERANDERENDE WÊRELD PIETER HUGO OP PAD NA N STADIGE HERSTEL JOHANN ELS

GESPROKE FINANSIEEL INHOUD OKTOBER 2013 BLY RELEVANT IN N VERANDERENDE WÊRELD PIETER HUGO OP PAD NA N STADIGE HERSTEL JOHANN ELS FINANSIEEL GESPROKE OKTOBER 2013 INHOUD BLY RELEVANT IN N VERANDERENDE WÊRELD PIETER HUGO OP PAD NA N STADIGE HERSTEL JOHANN ELS OLD MUTUAL INVESTORS FUND PETER LINLEY DIE GROOT ROTASIE PETER BROOKE BLY

More information

KANTOOR VAN DIE MUNISIPALE BESTUURDER BERGRIVIER MUNISIPALITEIT POSBUS 60 PIKETBERG 7320

KANTOOR VAN DIE MUNISIPALE BESTUURDER BERGRIVIER MUNISIPALITEIT POSBUS 60 PIKETBERG 7320 KANTOOR VAN DIE MUNISIPALE BESTUURDER BERGRIVIER MUNISIPALITEIT POSBUS 60 7320 20 OKTOBER 2015 OM 11:00 IN DIE RAADSAAL, MUNISIPALE KANTORE, KERKSTRAAT, TEENWOORDIG RAADSLEDE Rdh J Raats [DA] Speaker Rdl

More information

NOTULE VAN DIE ALGEMENE JAARVERGADERING OP DIE PLAAS 8 Augustus 2009 om 11h00

NOTULE VAN DIE ALGEMENE JAARVERGADERING OP DIE PLAAS 8 Augustus 2009 om 11h00 NOTULE VAN DIE ALGEMENE JAARVERGADERING OP DIE PLAAS 8 Augustus 2009 om 11h00 1. Verwelkoming Die voorsitter open die vergadering om 11h00 deur alle aandeelhouers te verwelkom en rig n spesiale woord van

More information

3024. hulle praat van n persoon wat so onlangs heengegaan het, meer klem te le op die goeie nie? -- Dit is inderdaad so

3024. hulle praat van n persoon wat so onlangs heengegaan het, meer klem te le op die goeie nie? -- Dit is inderdaad so 3024. --- Ek sou aanvaar dat dit n invloed het Edelagbare. Is daar nie *11 menslike geneigdheid by mense om wanneer hulle praat van n persoon wat so onlangs heengegaan het, meer klem te le op die goeie

More information

moenie stres nie! moenie stress book.indd 1 08/04/ :22

moenie stres nie! moenie stress book.indd 1 08/04/ :22 moenie stres nie! moenie stress book.indd 1 08/04/2014 16:22 moenie stress book.indd 2 08/04/2014 16:22 moenie stres nie! Positiewe boodskappe vir Suid-Afrikaners, deur Suid-Afrikaners Alan Knott-Craig

More information

EXTRAORDINARY BUITENGEWOON PROVINCIAL GAZETTE PROVINSIALE KOERANT

EXTRAORDINARY BUITENGEWOON PROVINCIAL GAZETTE PROVINSIALE KOERANT North West Noordwes EXTRAORDINARY BUITENGEWOON PROVINCIAL GAZETTE PROVINSIALE KOERANT Vol. 258 MAHIKENG, 21 AUGUST 2015 AUGUSTUS No. 7522 We oil Irawm he power to pment kiidc Prevention is the cure AIDS

More information

NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11

NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 11 WISKUNDIGE GELETTERDHEID V1 MODEL 2007 PUNTE: 100 TYD: 2½ uur Hierdie vraestel bestaan uit 10 bladsye en 3 diagramvelle. Wiskundige Geletterdheid/V1 2 INSTRUKSIES

More information

DESEMBER 1) FINSOLNET NUUS IN HIERDIE UITGAWE. Sygnia mandate:

DESEMBER 1) FINSOLNET NUUS IN HIERDIE UITGAWE. Sygnia mandate: Bl. 1 DESEMBER Insurance House Edwardstraat 126 BELLVILLE 7530 Posbus 3547 TYGERVALLEI 7536 Tel: (021) 9196916 Faks: (021) 9199718 Epos: peterjon@rsabrokers.co.za Webtuiste: www.rsabrokers.co.za IN HIERDIE

More information

Nienakoming van die voorgeskrewe prosedures na indiening van n direksiebesluit om met ondernemingsredding te begin: Is

Nienakoming van die voorgeskrewe prosedures na indiening van n direksiebesluit om met ondernemingsredding te begin: Is Nienakoming van die voorgeskrewe prosedures na indiening van n direksiebesluit om met ondernemingsredding te begin: Is Panamo Properties (Pty) Ltd v Nel die (regte) antwoord? Anneli Loubser Anneli Loubser,

More information

HOOGSTE HOF VAN APPEL In die saak tussen: DIE KOMMISSARIS VAN BINNELANDSE INKOMSTE Appellant en W J VAN DER HEEVER Respondent Coram: Smalberger,

HOOGSTE HOF VAN APPEL In die saak tussen: DIE KOMMISSARIS VAN BINNELANDSE INKOMSTE Appellant en W J VAN DER HEEVER Respondent Coram: Smalberger, HOOGSTE HOF VAN APPEL In die saak tussen: DIE KOMMISSARIS VAN BINNELANDSE INKOMSTE Appellant en W J VAN DER HEEVER Respondent Coram: Smalberger, Grosskopf, Nienaber, Plewman ARR en Farlam Wnd AR Verhoordatum:

More information

Tariewe

Tariewe Tariewe 2019 014 001 7014 marula.bookings@wisurf.co.za www.marulaoase.co.za INLIGTING 2019 Met aanvaarding van kwotasie is daar n 50% nie-terugbetaalbare deposito betaalbaar. Bewys van betaling moet groot

More information

SPLUMA QUESTIONS AND ANSWERS

SPLUMA QUESTIONS AND ANSWERS Centre for Conveyancing Practice Page 1 SPLUMA QUESTIONS AND ANSWERS DISCLAIMER The answers provided are based on general principles and do not take into account the facts and circumstances of specific

More information

Misleading marketing material - n aantal onlangse gevalle uit die lêers van die Ombudsman vir Langtermynversekering.

Misleading marketing material - n aantal onlangse gevalle uit die lêers van die Ombudsman vir Langtermynversekering. 1 Misleading marketing material - n aantal onlangse gevalle uit die lêers van die Ombudsman vir Langtermynversekering. CR190 Bemarkingsmateriaal moet mens maar altyd met n knippie sout neem. Maar daar

More information

IN DIE Hoë HOF VAN SUID-AFRIKA (NOORD-KAAPSE AFDELING, KIMBERLEY)

IN DIE Hoë HOF VAN SUID-AFRIKA (NOORD-KAAPSE AFDELING, KIMBERLEY) Sekere persoonlike/private besonderhede van partye of getuies in die dokument is geredigeer in ooreenstemming met die wet en SAFLII se beleid. IN DIE Hoë HOF VAN SUID-AFRIKA (NOORD-KAAPSE AFDELING, KIMBERLEY)

More information

(TRASSVAALSE PRQVINSIALE ATDELIS'G)

(TRASSVAALSE PRQVINSIALE ATDELIS'G) '"'?"/"" : " IK DIE HOOGGEREGSBOF VAX SUID-AFRIKA (TRASSVAALSE PRQVINSIALE ATDELIS'G) SAAKSOMMER: CC DELMAS 1987-04-29 DIE STAAT teen: PATRICK MABITA BALEKA EN 21 ANDER VOOR: SY EDELE REGTER VAN DIJKHORST

More information

Be gees terde werknemers as boublok vir n gesonde samelewing Spirited employees as building block for a healthy society

Be gees terde werknemers as boublok vir n gesonde samelewing Spirited employees as building block for a healthy society Navorsings- en oorsigartikels / Research and review articles (1): Voorwaardes vir n gesonde samelewing (gemeenskap) 525 Be gees terde werknemers as boublok vir n gesonde samelewing Spirited employees as

More information

Die impak van bedingingsraadooreenkomste op kleinsakeondernemings binne die ingenieursbedryf

Die impak van bedingingsraadooreenkomste op kleinsakeondernemings binne die ingenieursbedryf Die impak van bedingingsraadooreenkomste op kleinsakeondernemings binne die ingenieursbedryf deur P C Payne BA, LLB Studentenommer: 20727755 Skripsie ingedien ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes

More information

Hermanusdoorns Aandeleblok Bpk

Hermanusdoorns Aandeleblok Bpk Hermanusdoorns Aandeleblok Bpk NOTULE VAN DIE ALGEMENE JAARVERGADERING GEHOU TE HERMANUSDOORNS OP 11 Augustus 2012 OM 11H00 1. Welkom Die Voorsitter open die vergadering om 11h00 en verwelkom alle aandeelhouers

More information

2016 SACAI-WINTERSKOOL GESKIEDENIS NOTAS

2016 SACAI-WINTERSKOOL GESKIEDENIS NOTAS 2016 SACAI-WINTERSKOOL GESKIEDENIS NOTAS Vraag-terminologie Ontleed Breek 'n probleem op in sy samestellende dele. Kyk in diepte by elke deel met behulp van stawende argumente en bewyse vir en teen, asook

More information

Faan: Totsiens, Dominee!, en dankie vir n besielende gesprek! Ek sal daarvan werk maak om ou Bart weer in die oggenddiens te kry!

Faan: Totsiens, Dominee!, en dankie vir n besielende gesprek! Ek sal daarvan werk maak om ou Bart weer in die oggenddiens te kry! Stad sonder mure n Toneel deur Theo de Jager Faan Louw, suksesvolle ginekoloog Bart Kruger, voormalige Blou Bul-flank, in n rystoel In Bart se woonkamer, matig luuks. Faan stoot die voordeur toe. Faan:

More information

NUUSBRIEF JUNIE 2008

NUUSBRIEF JUNIE 2008 NUUSBRIEF JUNIE 2008 ONS KANTOOR TE EDWARDSTRAAT 126, BELLVILLE, KAAPSTAD INHOUDSOPGAWE: 1. Allan Gray - geselekteerde Finansiëlebeplanners 2. Finsolnet Nuus 3. Ekonomiese Barometers 4. Plaaslike Rentekoerse

More information

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA (GAUTENG AFDELING, PRETORIA)

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA (GAUTENG AFDELING, PRETORIA) SAFLII Note: Certain personal/private details of parties or witnesses have been redacted from this document in compliance with the law and SAFLII Policy IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA (GAUTENG AFDELING,

More information

PRETORIA-OOS. Beleggingsaanbieding 8 Maart : Week 5. Weeklikse nuusbrief

PRETORIA-OOS. Beleggingsaanbieding 8 Maart : Week 5. Weeklikse nuusbrief 2018: Week 5 PRETORIA-OOS Weeklikse nuusbrief Beleggingsaanbieding 8 Maart 2018 Die VSA se ekonomiese groei is tans baie sterk. Dit kan in hulle baie hoë ISM (Institute for Supply Management) syfer, asook

More information

ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT (EIA): 12/12/20/944 ESKOM: PROPOSED NUCLEAR POWER STATION AND ASSOCIATED INFRASTRUCTURE

ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT (EIA): 12/12/20/944 ESKOM: PROPOSED NUCLEAR POWER STATION AND ASSOCIATED INFRASTRUCTURE 150mm x 200mm ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT (EIA): 12/12/20/944 ESKOM: PROPOSED NUCLEAR POWER STATION AND ASSOCIATED INFRASTRUCTURE AVAILABILITY OF DRAFT ENVIRONMENTAL IMPACT REPORT AND ASSOCIATED SPECIALIST

More information

Waardering van oorname-teikens deur middel van finansiële simulasie

Waardering van oorname-teikens deur middel van finansiële simulasie Waardering van oorname-teikens deur middel van finansiële simulasie deur CWH BOSHOFF 29136939 Ingehandig ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die graad BACCALAUREUS IN BEDRYFSINGENIEURSWESE

More information

Finansieel Gesproke. September 2015 N INNOVERENDE HOOFSTUK VIR OLD MUTUAL UNIT TRUSTS MARKONBESTENDIGHEID IN PERSPEKTIEF

Finansieel Gesproke. September 2015 N INNOVERENDE HOOFSTUK VIR OLD MUTUAL UNIT TRUSTS MARKONBESTENDIGHEID IN PERSPEKTIEF Finansieel Gesproke September 2015 INHOUD N INNOVERENDE HOOFSTUK VIR OLD MUTUAL UNIT TRUSTS MARKONBESTENDIGHEID IN PERSPEKTIEF RENTEKOERSVERHOGINGS REGOOR DIE WÊRELD ONTSENU BELEGGERS Rian le Roux SIENING

More information

HOOFSTUK 4 Bestuursmodelle, met spesifieke verwysing na die bedryf- en besigheidsaspekte van oop afstandsleer

HOOFSTUK 4 Bestuursmodelle, met spesifieke verwysing na die bedryf- en besigheidsaspekte van oop afstandsleer HOOFSTUK 4 Bestuursmodelle, met spesifieke verwysing na die bedryf- en besigheidsaspekte van oop afstandsleer 4.1 Inleiding Die doel met hierdie hoofstuk is om vanuit die literatuur die aard van bestuursmodelle

More information

FINANSIEEL GESPROKE INHOUD SEPTEMBER 2016

FINANSIEEL GESPROKE INHOUD SEPTEMBER 2016 FINANSIEEL GESPROKE SEPTEMBER 2016 INHOUD BELEIDVORMERS VERSKERP POGINGS OM WÊRELDEKONOMIE WEER AAN DIE GANG TE KRY EN GOEIE PLAASLIKE DATA GEE SA HUPSTOOT RIAN LE ROUX & TINYIKO NGWENYA WÊRELDWYE SOEKE

More information

BY DIE WERK. Die kuns van geluk. Hoekom is almal so behep met Pokémon Go? Kopspeletjies hoekom ons nie kan spaar nie. Nóg wetgewing regtig?

BY DIE WERK. Die kuns van geluk. Hoekom is almal so behep met Pokémon Go? Kopspeletjies hoekom ons nie kan spaar nie. Nóg wetgewing regtig? Kopspeletjies hoekom ons nie kan spaar nie AUGUSTUS 2016 Die kuns van geluk BY DIE WERK Is 2018 die einde van die tradisionele finansiële adviseur? Kan jy die golf van verandering ry om steeds relevant

More information

In uitvoering van n ooreenkoms bereik by die Reël 37 samespreking is. aan die begin van hierdie verhoor beveel dat die quantum van eiser se

In uitvoering van n ooreenkoms bereik by die Reël 37 samespreking is. aan die begin van hierdie verhoor beveel dat die quantum van eiser se IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA (ORANJE VRYSTAATSE PROVINSIALE AFDELING) In die saak tussen: Saak Nr. 3134/2002 NEWCASTLE KINGS HOTEL (EDMS) BPK SPOT ON AIR Eerste Eiser Tweede Eiser en SAFCAM (EDMS)

More information

PROPERTY VALUATION ACT WET OP EIENDOMSWAARDASIE

PROPERTY VALUATION ACT WET OP EIENDOMSWAARDASIE REPUBLIC OF SOUTH AFRICA PROPERTY VALUATION ACT REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA WET OP EIENDOMSWAARDASIE No 17, 14 ACT To provide for the establishment, functions and powers of the Office of the Valuer-General;

More information

Regsrekeningkunde-opleiding van prokureurs in Suid-Afrika: Enkele empiriese bevindings

Regsrekeningkunde-opleiding van prokureurs in Suid-Afrika: Enkele empiriese bevindings 2001 Tydskrif vir Regswetenskap 26(2): 52-66 Kronieke / Chronicles Regsrekeningkunde-opleiding van prokureurs in Suid-Afrika: Enkele empiriese bevindings 1. Inleiding en probleemstelling Die vierjarige

More information

ALTERATION, SUSPENSION, REMOVAL OF RESTRICTIONS

ALTERATION, SUSPENSION, REMOVAL OF RESTRICTIONS TOWN PLANNING AND ENVIRONMENT DEPARTMENT ALTERATION, SUSPENSION, REMOVAL OF RESTRICTIONS Application for Alteration, Removal or Suspension of Restrictions in terms of Removal of Restrictions Act (No. 84

More information

INHOUD: Die SIZA Program 1 Monitering en Evaluasie 3 SIZA / GRASP Nakoming 1 Koolstofvoetspoor Werkswinkels 5 Die SIZA Platvorm 2

INHOUD: Die SIZA Program 1 Monitering en Evaluasie 3 SIZA / GRASP Nakoming 1 Koolstofvoetspoor Werkswinkels 5 Die SIZA Platvorm 2 Nuus Volume 4, Uitgawe 5 Augustus 2016 INHOUD: Die SIZA Program 1 Monitering en Evaluasie 3 SIZA / GRASP Nakoming 1 Koolstofvoetspoor Werkswinkels 5 Die SIZA Platvorm 2 SIZA PROGRAM VORDER GOED SIZA lidmaatskap

More information

BEKENDMAKING VAN MIVNIGS-STATUS: 'N GEVALLESTUDIE

BEKENDMAKING VAN MIVNIGS-STATUS: 'N GEVALLESTUDIE BEKENDMAKING VAN MIVNIGS-STATUS: 'N GEVALLESTUDIE deur PAUL1 RICHARDS BA (MW) (PU vir CHO) Manuskrip voorgele ter gedeeltelike nakoming van die vereistes vir die graad MAGISTER ARTIUM (MAATSKAPLIKE WERK)

More information

Brandmure, rookverklikkers, brandblussers, nooduitgange is almal kwessies. Wat doen die administrasie hieroor? Prof Russel Botman (Rektor en

Brandmure, rookverklikkers, brandblussers, nooduitgange is almal kwessies. Wat doen die administrasie hieroor? Prof Russel Botman (Rektor en 1 Gesprek met personeellede van die Wilcocksgebou 1-2 nm, 10 Februarie 2011, Fismersaal Opmerkings deur prof Russel Botman, rektor en visekanselier, Universiteit Stellenbosch, gevolg deur n vraag-enantwoordsessie

More information

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA IN THE HIGH COURT OF SOUTH AFRICA

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA IN THE HIGH COURT OF SOUTH AFRICA Verslagwaardig: Sirkuleer Aan Regters: Sirkuleer Aan Landdroste: JA / NEE JA / NEE JA / NEE IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID AFRIKA IN THE HIGH COURT OF SOUTH AFRICA (Noord Kaapse Afdeling / Northern Cape

More information

Potchefstroomse U niversiteit vir Christelike Hoer Onderwys

Potchefstroomse U niversiteit vir Christelike Hoer Onderwys Potchefstroomse U niversiteit vir Christelike Hoer Onderwys WETENSKAPLIKE BYDRAES REEKS H: INOUGURELE REDE NR. 150 BASEL, TYDSDUUR EN WAARDE OP RISIKO Prof. P Styger Publikasiebeheerkomitee Potchefstroomse

More information

Pasteur en Lister oorwin kieme *

Pasteur en Lister oorwin kieme * OpenStax-CNX module: m24216 1 Pasteur en Lister oorwin kieme * Siyavula Uploaders This work is produced by OpenStax-CNX and licensed under the Creative Commons Attribution License 3.0 1 SOSIALE WETENSKAPPE:

More information

APOCRYPHA VAN DIE KING JAMES BYBEL 1611 GEBED van AZARIAH & amp; LIED van die drie Jode. Gebed van Azariah en die lied van die drie Jode

APOCRYPHA VAN DIE KING JAMES BYBEL 1611 GEBED van AZARIAH & amp; LIED van die drie Jode. Gebed van Azariah en die lied van die drie Jode APOCRYPHA VAN DIE KING JAMES BYBEL 1611 GEBED van AZARIAH & amp; LIED van die drie Jode www.scriptural-truth.com Gebed van Azariah en die lied van die drie Jode Die gebed van Azariah {1:1} en hulle loop

More information

BROODBOOMVERENIGING VAN SUID-AFRIKA CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA 1. NAAM 1. NAME

BROODBOOMVERENIGING VAN SUID-AFRIKA   CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA   1. NAAM 1. NAME CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA www.cycadsociety.org BROODBOOMVERENIGING VAN SUID-AFRIKA www.cycadsociety.org 1. NAME The Society shall be known as the CYCAD SOCIETY OF SOUTH AFRICA, hereafter referred to

More information

IN DIE NOORD GAUTENG HOë HOF, PRETORIA (REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA) REINETTE DEE SOUSA JARDIM...Eerste Applikant

IN DIE NOORD GAUTENG HOë HOF, PRETORIA (REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA) REINETTE DEE SOUSA JARDIM...Eerste Applikant SAFLII Note: Certain personal/private details of parties or witnesses have been redacted from this document in compliance with the law and SAFLII Policy IN DIE NOORD GAUTENG HOë HOF, PRETORIA (REPUBLIEK

More information

1. FUNKSIES EN STRUKTUUR VAN DIE KANTOOR VAN DIE PENSIOENFONDSBEREGTER

1. FUNKSIES EN STRUKTUUR VAN DIE KANTOOR VAN DIE PENSIOENFONDSBEREGTER 1. FUNKSIES EN STRUKTUUR VAN DIE KANTOOR VAN DIE PENSIOENFONDSBEREGTER Die Kantoor van die Beregter vir Pensioenfondse is gestig met ingang vanaf 1 Januarie 1998 om ondersoek in te stel na en besluite

More information

n Vergelyking van die oorgrens-insolvensiewetgewing van Suid-Afrika met die van die Verenigde State van Amerika

n Vergelyking van die oorgrens-insolvensiewetgewing van Suid-Afrika met die van die Verenigde State van Amerika n Vergelyking van die oorgrens-insolvensiewetgewing van Suid-Afrika met die van die Verenigde State van Amerika Mini-skripsie ter gedeeltelike voltooiing van die vereistes vir die graad Magister Legum

More information

2 No GOVERNMENT GAZETTE, 15 DECEMBER 2017 Contents / Inhoud Legal Notices / Wetlike Kennisgewings SALES IN EXECUTION AND OTHER PUBLIC SALES GER

2 No GOVERNMENT GAZETTE, 15 DECEMBER 2017 Contents / Inhoud Legal Notices / Wetlike Kennisgewings SALES IN EXECUTION AND OTHER PUBLIC SALES GER Vol. 630 Pr t ri 15 December 2017 e 0 a, Desember No. 41320 LEGAL NOTICES WETLIKE KENNISGEWINGS SALES IN EXECUTION AND OTHER PUBLIC SALES GEREGTELIKE EN ANDER QPENBARE VERKOPE 2 No. 41320 GOVERNMENT GAZETTE,

More information

WEET W Ê RELD WAARHEEN DIE OPPAD IS

WEET W Ê RELD WAARHEEN DIE OPPAD IS 360 Nuusbrief van The Core Group Uitgawe 20 3 de Kwartaal September 2018 Newsletter of The Core Group Issue 20 3 nd Quarter September 2018 WEET WAARHEEN DIE W Ê RELD OPPAD IS INDEKS Vyf BTW-foute wat klein

More information