'N VERGEL YKENDE STUDIE VAN ENKELE ASPEKTE VAN DIE ONDERWYSSTELSELS VAN SUID-AFRIKA EN SUID-KOREA. deur ANNA MARYNA METSELAAR

Transcription

1 'N VERGEL YKENDE STUDIE VAN ENKELE ASPEKTE VAN DIE ONDERWYSSTELSELS VAN SUID-AFRIKA EN SUID-KOREA deur ANNA MARYNA METSELAAR voorgele ter vervulling van die vereistes vir die graad MAGISTER EDUCATIONIS in die vak VERGEL YKENDE OPVOEDKUNDE aan die UNIVERSITEIT VAN SUID-AFRIKA STUDIELEIER: DR A P BERGH JUNIE ~~ ~ ~~I~ I~

2 INHOUDSOPGAWE OPSO:MMING.ABSTRACT BEDANKINGS AFKORTINGS viii ix x xi HOOFSTUK 1 INLEIDING INLEIDING Vrae oor die vermoe en effektiwiteit van Suid- Afrikaanse onderwys Die Oosterse Tiere Onderwys as wonderkuur vir sosiale en ekonomieee probleme PROBLEEMSTELLING METODOLOGIE VAN VERHANDELING HOOFSTUKINDELING 14 HOOFSTUK 2 TEORETIESE RAAMWERK VIR DIE ANALISE VAN ONDERWYSVOORSIENING INLEIDING VERSKILLEND~ BENADERINGS TOT DIE ANALISE VAN ONDERWYSVOORSIENING Teoriee binne die ekwilibriumbenadering Moderniserings- en menslike kapitaalteorie Strukturele funksionalisme en sisteemteorie Teoriee binne die konflikbenadering 21 22

3 Ontwikkelingsteoriee: Marxistiese, bevrydings- en afhanklikheidsteorie Reproduksieteoriee Benadering in hierdie studie DIE AARD VAN ONDERWYSSTELSELS STRUKTURE EN FUNKSIES VAN 'N ONDERWYSSTELSEL Onderwyskundige struktuur Beheer- en administratiewe struktuur Ondersteunende dienste Finansieringstruktuur Belanghebbendes in die onderwys ONDERWYS IN WISSELWERKING MET DIE SAMELEWING Kontekstuele faktore SAMEVATTING 34 HOOFSTUK 3 LEWENS- EN WeRELDBESKOUING AS KONTEKSTUELE FAKTOR IN ONDERWYSVOORSIENING INLEIDING OMSKRYWING VAN TERMINOLOGIE Grondmotief Mentaliteit BELANGRIKE DIMENSIES VAN 'N GRONDMOTIEF Die grondmotief as groepaangeleentheid Invloed van grondmotief op menslike aktiwiteite Waardes en norme binne 'n grondmotief en lewensen wereldbeskouing Verskuiwings in grondmotief en lewens- en wereldbeskouings CONFUCIAANSE EN AFRIKA-LEWENS EN WeRELDBESKOUINGS Confucianisme Leerstellings Grondmotiewe Grondmotiewe in Afrika Tydsbegrip Verbondenheid met die voorvaders 53 ll

4 Groepsgebondenheid Veranderinge Vergelyking DIE WESTERSE INDUSTRieLE MENTALITEIT Enkele kenmerke van die industriele mentaliteit Verwereldl.iking en rasionaliteit Pre-okkupasie met ekonomiese groei Geografiese, sosiale en geestelike mobiliteit Kenmerke wat met die Westerse kultuur ooreenstem Verskille met en invloed op pre-industriele mentaliteite DIE INVLOED VAN INDUSTRIALISASIE EN VERANDERDE LEWENS- EN WeRELDBESKOUINGS OP ONDERWYSVOORSIENING Onderwysdoelstellings Kurrikulum Kernkurrikulum Verborge kurrikulum Die rol van waardes by die bepaling van 'n kurrikulum SAMEVATTING 74 HOOFSTUK 4 KONTEKSTUELE FAKTORE WAT ONDERWYS IN SUID-KOREA EN SUID-AFRIKA BEiNVLOED INLEIDING 4.2 ALGEMENE ORieNTERING : SUID-KOREA Geografie Demografie en taal Algemene geskiedenis Politieke stelsel Lewens- en wereldbeskouing 4.3 INDUSTRIALISASIE IN SUID-KOREA 4.4 GESKIEDENIS VAN DIE KOREAANSE ONDERWYS Inleiding Tradisionele onderwys Westerse invloed Onderwys onder Japannese heerskappy m

5 4.4.5 Grondslaglegging van die huidige onderwysstelsel na ALGEMENE ORieNTERING : SUID-AFRIKA Geografie Demografie en taal Algemene geskiedenis Politieke stelsel Lewens- en wereldbeskouing INDUSTRIALISASIE IN SUID-AFRIKA GESKIEDENIS VAN DIE SUID-AFRIKAANSE ONDERWYS Inleiding Tradisionele onderwys Westerse invloed Onderwys ender Britse invloed Die apartheidsonderwysstelsel vanaf 1948 tot Veranderinge in die onderwys na 1976 Grondslaglegging van die nuwe onderwysstelsel na S.AMEVATTING 107 HOOFSTUK 5 ENKELE ASPEKTE VAN FORMELE ONDERWYSVOORSIENING INLEIDING KE USE VAN TEMAS Voorskoolse onderwys Beroeps- en tegniese Onderwysersopleiding Morele onderwys Ouerbetrokkenheid onderwys VOORSKOOLSE ONDERWYS Voorskoolse onderwysinrigtings in Suid-Korea Kindertuin Saemaulkleuterskole Privaatkleuterskole Kinderversorgingsfasiliteite Die voorskoolse kurrikulum Voorskoolse onderwys in Suid-Afrika Gevolgtrekking IV

6 5.4 SEKONDeRE ONDERWYS : BEROEPS- EN TEGNIESE ONDERWYS Voorsiening in Suid-Korea Voorsiening in Suid-Afrika Gevolgtrekking ONDERWYSERSOPLEIDING Suid-Korea Opleiding vir voorskoolse onderwys Opleiding vir prim.ere onderwys Opleiding vir sekondere onderwys Opleiding vir beroeps- en tegniese onderwys Indiensopleiding Suid-Afrika Gevolgtrekking ONDERWYS VAN MORELE WAARDES Confucianisme en morele opvoeding in Suid-Korea Inleiding Algemene doelstellings Onderrigwyse Onderwysersopleiding Evaluering Beplanning vir die toekoms 'n Veranderde siening van morele en godsdiensopvoeding in Suid-Afrika Gevolgtrekking OUERBETROKKENHEID Suid-Koreaanse ouers se bydrae tot opvoeding en onderwys Ouerbetrokkenheid in Suid-Afrika Gevolgtrekking SLOT 152 HOOFSTUK 6 AFSTANDS- EN VOLWASSENE-ONDERWYS INLEIDING AFSTANDSONDERWYS IN SUID-KOREA Agtergrond Af standsonderwysinstellings Doelstellings 157 v

7 Kursusse Beheer, administrasie en koordinering Koordinering van verskillende Onderrig Probleme ins tellings Finansiering Streekskantore en evaluering Onderrigmetodes Evaluering in af standsonderwys GEMEENSKAPSONDERWYS IN SUID-KOREA Saemaul Undong ("Nuwe Gemeenskap"-beweging) Gesinsbeplanning Geletterdheid AFSTANDS- EN GEMEENSKAPSONDERWYS IN SUID-AFRIKA GEVOLGTREKKING 170 HOOFSTUK 7 FINANSIERING VAN ONDERWYS INLEIDING ONDERWYSFINANSIERING IN SUID-KOREA Bronne van onderwysinkomste Staa t OUers Privaatsektor Finansiering van privaatonderwys Die onderwysbegroting Finansieringsadministrasie Meer finansiele onafhanklikheid aan plaaslike onderwys Redes vir die relatief kleiner onderwysbesteding van die staat ONDERWYSFINANSIERING IN SUID-AFRIKA Inleiding Bronne van onderwysinkomste Staat ouers Finansiering van privaatskole Onderwysbegroting Finansieringsadministrasie V1

8 7.4 GEVOLGTREKKING 183 HOOFSTUK 8 SAMEVATTING INLEIDING 8.2 MOONTLIKE REDES VIR SUID-KOREA SE ONDERWYSSUKSES 8.3 AANBEVELINGS TEN OPSIGTE VAN SUID-AFRIKA 8.4 ASPEKTE VIR VERDERE NAVORSING 8.5 SLOT LITERATUURLYS 198 DIAGRAMME 2.1 Kontekstuele faktore wat onderwysvoorsiening in 'n land bei.nvloed Opsomrning van grondmotiewe Verskillende tipes voorskoolse onderwys in Suid-Korea Opsomrning van wette en antler dokumente rakende voorskoolse onderwys in Korea Opsomrning van kontekstuele faktore en onderwysaspekte soos bespreek ten opsigte van Suid-Korea en Suid- Afrika 188 KAARTE Suid-Korea 78 Suid-Afrika 94 vu

9 OPSOMMING Teen die agtergrond van die sosiale en ekonomiese probleme van Suid-Afrika word in hierdie verhandeling ondersoek ingestel na sekere aspekte van die relatief suksesvolle onderwysstelsel van Suid-Korea met die oog op die verkryging van moontlike insigte vir die herstrukturering van die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel en die invloed van onderwys op die samelewing. Die verhandeling berus hoofsaaklik op 'n literatuurstudie. In die interpretasie en vergelyking van gegewens is daar gebruik gemaak van 'n struktureel-funksionalistiese en sisteembenadering tot onderwysvoorsiening, met besondere klem op Confucianistiese, Afrika- en Westerse lewens- en wereldbeskouings (mentaliteite). In die verhandeling word die kontekstuele faktore wat 'n invloed het op die verbesondering van die onderwysstelsels van Suid-korea en Suid-Afrika bespreek. Daar word ook 'n ondersoek gedoen na voorskoolse onderwys, beroeps- en tegniese onderwys, onderwysersopleiding, morele onderwys, ouerbetrokkenheid, afstands- en volwassene-onderwys in die twee lande, asook die finansiering van onderwys. Sekere gevolgtrekkings en aanbevelings ten opsigte van Suid-Afrikaanse onderwys word laastens gemaak. Vlll

10 ABSTRACT Against the background of the social and economic problems of South Africa, certain aspects of the relatively successful education system of the Republic of South Korea are examined in this thesis with the purpose of gaining insight into the restructuring of the South African educational system and the influence that education has on society. The thesis is based mainly on a literature study. In the interpretation and comparison of information the structural-functional and systems approaches to educational provision were used, with the emphasis on the Confucian, African and Western ways of thinking (mentalities). In the thesis the contextual factors which influence the particularisation of the South Korean and South African educational systems are discussed, with specific reference to pre-school education, vocational and technical education, teacher training, moral education, parental involvement, distance and adult education and the financing of education. Certain conclusions and recommendations regarding South African education are also made. Key terms: Korean education; Mentality; Morality; Values; Parent involvement; Adult education; Distance education; Pre-school education; Technical education. IX

11 BE DANK ING Die skryf van 'n verhandeling is nie 'n taak wat alleen aangepak word nie. Hiermee wil ek graag die volgende persone en instansies bedank: - Dr Anne-Marie Bergh, sander wie se hulp, motivering en algemene onderskraging hierdie verhandeling nooit voltooi sou gewees het nie. - Die Departement van Opvoedkunde (Unisa) vir die toekenning van 'n studiebeurs. - Die bibliteekpersoneel van Unisa, vir die flink diens en bereidwilligheid om altyd op kart kennisgewing te help. - Gene, vir sy hulp met die rekenaarprogram. x

12 AFKORTINGS ANC AOS APE ID BNP EDC COTEP IM KEDI KLKU NEPI NIER NKR NRO PPASA RSA SAIDE Technisa UNESCO UNI SA VOS WNNR African National Congress Algemene Onderwyssertifikaat Asia and the Pacific Programme of Educational Innovation for Development Bruto Nasionale Produk Education Information Centre Committee on Teacher Education Policy Industriele Mentaliteit Korean Education Development Institute Koreaanse Lug- en Korrespondensie-universiteit National Education Policy Investigation National Institute for Educational Research Nasionale Kwalif ikasieraamwerk Nieregeringsorganisasie Planned Parenthood Association of South Africa Republiek van Suid-Afrika South African Institute for Distance Education Tegniese Kollege van Suid-Afrika United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation Universiteit van Suid-Afrika Verdere Onderwyssertifikaat Wetenskaplike Navorsings- en Nywerheidsraad

13 HOOFSTUK 1 INLEIDING 1.1 INLEIDING Vrae oor die vermoe en effektiwiteit van Suid-Afrikaanse onderwys Die Oosterse Tiere Onderwys as wonderkuur vir sosiale en ekonomiese probleme PROBLEEMSTELLING METODOLOGIE VAN VERHANDELING HOOFSTUKINDELING 14 1

14 HOOFSTUK 1 INLEIDING 1.1 INLEIDING Hierdie studie het 'n aanvang geneem in die jare 1994 tot 1996 toe Suid-Afrika finaal op die pad van politieke demokratisering geplaas is. In hierdie tyd was daar heelwat mediaberigte oor by watter lande Suid-Afrika watter "lesse" kon leer vir die toekoms. 'n Land wat telkens genoem is, is Suid-Korea. Een van die vrae wat dus hierrondom ontstaan het, is hoe die Suid-Koreaanse onderwysstelsel lyk, hoe onderwys in daardie land help om samelewingsprobleme aan te spreek en hoe die situasie daar met die in Suid-Afrika vergelyk. Aanvanklik is veral op mediaberigte gekonsentreer om enkele van die dringende maatskaplike probleme te identifiseer waarvoor daar dikwels openbare oproepe gemaak word dat meer en beter onderwys die antwoord is. In hierdie proses het 'n verdere dimensie bygekom: die media het nie net gevra hoe Suid Afrika by ander lande kon kers opsteek nie, maar daar was ook die verwagting, by gelndustrialiseerde sowel as Afrikalande, dat Suid-Afrika die moontlike dryfkrag vir die ekonomiese en maatskaplike vernuwing van die hele vasteland kon wees. Die land is selfs beskou as 'n simbool vir rekonsiliasie, as 'n voorbeeld vir ander konflikareas soos Noord-Ierland en die Midde-Ooste. Sir Leon Brittan, die Europese Kommissaris vir Eksterne Ekonomiese Verhoudinge, het byvoorbeeld in die Sunday Times (2 Oktober 1994:24) gese dat Europeers belndruk was deur die spoed en vasberadenheid waarmee die Suid-Afrikaanse nasie 2

15 'n moeilike verlede afgeskud het om 'n belowende toekoms te bou Vrae oor die vermoe en effektiwiteit van Suid-Afrikaanse onderwys Baie Suid-Afrikaners voel dat toestande teen 1997 nog nie veel verander het nie en 'n mens hoor dikwels vrese dat die land binnekort as net nog 'n Afrikaland bestempel sal word met 'n "ongeneeslike siekte" van anargie, chaos en hongersnood as tiperende kenmerke. Hierdie soort uitsprake laat dus soms twyf el ontstaan oar die land se vermoe om, soos allerwee verwag word, die dinamo vir die herstel van Afrika te wees. Sake wat dikwels in hierdie verband genoem word, is die feit dat Suid-Afrika een van die hoogste misdaad- en geweldsyfers in die wereld het, dat die land 'n mekka vir dwelmhandelaars geword het en dat daar moontlik 'n werkloosheidsyfer van tussen 40 en 50 persent is. Behalwe die moontlike politieke en ekonomiese oorsake vir die bogenoemde pessimisme, word die verandering in en verbrokkeling van gesinstrukture en die gepaardgaande verwaarlosing, molestering en geweld oak dikwels in hierdie verband gemeld. Ander verskynsels wat die prentjie nie juis rooskleuriger laat lyk nie, is armoede en behuisingsnood, die snelle bevolkingsgroei, 'n hoe persentasie tienerswangerskappe, stakings en wegbly-aksies, lae ekonomiese produktiwiteit en steeds grater wordende looneise. Teen hierdie agtergrond is dit dus geen wonder nie dat sommige mense begin vra na die vermoe van die skoal om 'n bydrae te lewer tot kinders se begeleiding tot volwassenheid en tot burgerskap. Heese (1992a:vii) noem dat skoolverlaters tegrrologies ongeletterd is en onkundig ten opsigte van basiese vaardighede wat benodig word in 'n moderne samelewing. Hy meen ook 3

16 dat skole te min doen om die land se swak werksetiek te verbeter en dat produktiwiteit gevolglik laag bly. Kennedy Maxwell, voorsitter van die Vereniging van Myneienaars, se in 'n artikel in The Sowetan (1 November 1990:7) dat die toekoms van Suid-Afrika 'n wedvaart tussen onderwys en 'n ramp behels. Prominente sakemanne het hul ook uitgespreek oor die kritiese tekort aan vaardigheid wat nodig is om 'n welvarende gemeenskap te skep. Brian Clark, destydse president van die WNNR, beklemtoon in dieselfde artikel dat die wetenskap en tegnologie die noodsaaklike dryfkragte is agter ekonomiese groei. Hierdie uitspraak kan weer in verband gebring word met werkgewers se klagtes dat skoolverlaters nie gereed gemaak is vir die arbeidsmag ten opsigte van basiese vaardighede soos funksionele taalgebruik en kennis van basiese ekonomiese vereistes soos lojaliteit, stiptelikheid, inisiatief, verantwoordelikheid en toegewydheid nie. In die hoofberig van Finansies en Tegniek (4 Julie 1994:8) is geskryf dat 'n groot gedeelte van die verhoogde begroting vir onderwys vermors gaan word, aangesien 'n groot deel van die skoolopleiding wat leerlinge ontvang in die mededingende wereld buite die skool nie veel werd gaan wees nie. Terwyl die wereld se sukseslande reeds jare op beroeps- gerigte onderwys konsentreer, is Suid-Afrika nog ver van daar- die punt af. Aan die ander kant is daar ook talle werklose afgestudeerdes in besit van grade, onder andere as gevolg van die irrelevansie daarvan. Dan bestaan daar ook nog baie vrese oor die moontlike standaardverlaging van opvoedkundige inrigtings. Dit word aangewakker deur uitsprake soos die van die voorsitter van die Raad van die Universiteit van Wes-Kaap wat in 1994 gese het dat studente nie by universiteite of kolleges weggewys kan word op grond van akademiese probleme nie (Die Burger, 1 September 1994:14). Die redakteur waarsku in hierdie berig dat akademiese 4

17 instellings onvermydelik agteruit sal gaan indien die studente voortgaan om sake te dikteer. Hy verwys na die "toi-toiende studentegepeupel wat hul met hul amokmakery en dreigemente" aan die owerhede van onderwysinstansies opdwing en self die regulasies wil neerle. Benewens die vraag na relevansie is daar dus ook 'n vraag na die gehalte van skoolonderwys en die feit dat groat getalle jeugdiges nog nooit behoorlike onderwys ontvang het nie. Volgens David Maepa, destydse voorsitter van die Soweto Onderwyskoordineringskomitee, was daar in 1991 in Soweto jongmense (tussen 13 en 25 jaar oud) wat die minimum of geen onderwys gehad het nie (Financial Mail, 22 November 1991:30). 'n Voormalige Minister van Nasionale Opvoeding en Onderwys noem in Die Burger (14 Oktober 1993:9) dat sowat kinders van skoolgaande ouderdom nie op skoal was nie as gevolg van 'n tekort aan klaskamers en ander geriewe. Kinders wat wel skool bywoon, is ook nie altyd verseker van goeie onderwys nie omdat onderwysers dikwels onder- of ongekwalifiseerd is. Volgens Kim (1993:26) word die grondslag vir toekomstige effektiewe opvoeding en onderwys in die voorbasiese onderwysfase gele, dit wil se van geboorte tot die begin van formele skoolonderwys. Hierdie soort onderwys is in 1992 aan slegs ses persent van Suid-Afrikaanse voorskoolse swart kinders voorsien en aan nege persent van alle Suid-Afrikaanse voorskoolse kinders (Bergh & Nieder-Heitmann 1996:3). Talle kinders wat dus wel skool bywoon, is onvoorbereid en kan nie altyd met die onderrigtempo byhou nie. Hier ontstaan dan die bose kringloop van druiping, swak skoolbywoning, vroee skoolverlating, opstandigheid oor hul eie onvermoe, ongeletterdheid, werkloosheid en dalk misdaad en geweld. 5

18 Dit is teen bogenoemde agtergrond dat daar na antwoorde gesoek word op die probleme van Suid-Afrika Die Oosterse Tiere Teenoor Af rikalande waar hongersnood, geweld en anargie aan die orde van die dag is (Die Burger, 19 Augustus 1994:9), staan die Oosterse Tiere, die nuutontwikkelde lande van die Verre Ooste, wat met hul onafhanklikheidwording uit die spreekwoordelike as opgestaan en uitstekend daarin geslaag het. Hierdie lande se grootste bate is hul inwoners; hulle het nie veel natuurlike hulpbronne nie en tog het die bevolking dit omskep in welvarende modelstate, waarin misdaad, werkloosheid, armoede en ander maatskaplike probleme grotendeels die nekslag toegedien is (Die Burger, 16 Augustus 1994:12). Volgens Singh (1991:389) is die idee van onderwys as medium vir ontwikkeling diep gesetel in hierdie nuutontwikkelde Oosterse lande. Veral as gevolg van die afwesigheid van natuurlike hulpbronne word onderwys beskou as basis vir die industriele ontwikkeling en as die dryfkrag agter verandering en vooruitgang. Singh noem dat sekere doelwitte ten opsigte van industrialisasie gestel is en dat die onderwysstelsel deur middel van hersiende kurrikula telkens by die industrialisasiebeleid aangepas is. So kon die nodige vaardighede voorsien word. In aansluiting hierby noem McGinn et al (1980:61) dat die Koreaanse nasie byvoorbeeld feitlik almal geletterd is. Alle kinders voltooi primere onderwys en 'n indrukwekkende persentasie van ouer leerlinge woon ook sekondere skole of tersiere inrigtings by. 6

19 Die ekonomiese groeikoers van Suid-Korea toon dat die land in die afgelope dekades geweldig vooruitgegaan het. In vergelyking met Suid-Afrika het die per kapita-inkomste as volg gegroei: Suid-Korea Rl 132 R7 855 Suid-Afrika R2 869 R3 685 (Finance Week, April 1992:23-29) Suid-Korea, wat aan die begin van hierdie eeu nog hoofsaaklik 'n landbouland was, het sedert sy onafhanklikheidswording in die vyftigerjare een van die vinnigs-ontwikkelende lande geword, hoofsaaklik as gevolg van 'n reeks vyfjaarplanne gemik op ekonomiese en sosiale vooruitgang. Die onderwys is ook telkens aangepas by die veranderende omstandighede en het tot 'n groot mate bygedra tot die land se vooruitgang (Kwak 1992:198). Alhoewel verskillende opinies oor die dryfkrag agter die groei en ontwikkeling bestaan, word daar tot 'n groot mate saamgestem dat die onderwys, formeel en nieformeel, 'n sleutelrol gespeel het om die eens armlastige lande in welvarende lande te omskep. In Suid-Korea, byvoorbeeld, het die geweldige ekonomiese groei ook meegebring dat ander maatskaplike probleme makliker aangepak kon word (Singh 1991:398). Die tipes probleme wat ten opsigte van Suid-Afrika bespreek is, kom op 'n veel kleiner skaal daar voor en die land word algemeen beskou as 'n voorbeeld vir ontwikkelende state (Die Burger, 16 Augustus 1994: 12). 7

20 Omdat Korea as gevolg van bogenoemde faktore so dikwels in die media geopper word as toonbeeld van 'n uiters vooruitstrewende land met uitstekende onderwysresultate, hoe produktiwiteit en heelwat minder sosiale probleme as Suid-Afrika, kan hul onderwysstelsel Suid-Afrika moontlik tot voorbeeld dien. Suid-Korea word ook deur Chalker en Haynes in World Class Schools (1994) as een van die tien lande met wereldklasskole beskou. In 'n studie van hierdie "wereldklasskole" het sekere bevindinge lig gewerp op die sukses van die Suid-Koreaanse onderwysstelsel. Daar is onder andere bevind dat die volgende aspekte 'n baie belangrike bydrae tot die sukses van 'n skool maak: 'n nasionale kurrikulum wat onderrig in waardes (morele onderrig) insluit (p 123); - 'n stabiele ouerhuis met ondersteunende ouers (p 194); - toegewyde onderwysers wat die agting wat hul in die Suid-Koreaanse samelewing geniet, verdien (p 125); - positiewe gemeenskapsinvloed met gepaardgaande positiewe waardes (p 191). Daarteenoor speel die aspekte waaroor dikwels ontevredenheid bestaan 'n aansienlike kleiner rol as wat algemeen in Suid Afrika aanvaar word, soos die hoeveelheid geld wat die staat daarvoor begroot of die onderwyser-leerling-verhouding en die werklike gemiddelde klasgrootte. Laasgenoemde word gestaaf deur die feit dat Suid-Korea van die tien wereldklasskole die laagste persentasie van sy Bruto Nasionale Produk (BNP) aan onderwys bestee (Chalker & Haynes 1994:44) en ook die hoogste aantal leerlinge per onderwyser het (Chalker & Haynes 1994:67). 8

21 Nogtans vaar Koreaanse leerlinge die beste in internasionale wiskunde- en wetenskapkompetisies, wat onder andere 'n belangrike maatstaf van sukses op onderwysgebied is (Chalker & Haynes 1994:40) Onderwys as wonderkuur vir sosiale en ekonomiese probleme Die vraag ontstaan dus of 'n verandering in onderwysvoorsiening in Suid-Afrika 'n verbetering op sosiale, ekonomiese en persoonlike vlak vir die hele bevolking of 'n groat deel van die mense kan meebring. Die vraag is verder wat Suid-Afrika van die Suid-Koreaanse suksesstorie kan leer. Dit moet egter ook in gedagte gehou word dat onderwys vandag nie meer allerwee beskou word as die wonderkuur vir 'n land se probleme nie. Coombs (in Cookson et al 1992:3) stel dit so: "The aura of euphoria that had surrounded all things educational in the earlier Age of Innocence had by now been transmuted into a Crisis of Confidence." Aan die ander kant erken hy egter ook dat die meeste lande agteruit sal gaan indien hul nie onderwysaanpassings en -hervormings maak nie, veral as hul in die wereldmark wil meeding (Coombs, in Cookson et al 1992:13). Cookson et al (1992:13) verwys daarna dat onderwys alleen nie kulturele en strukturele probleme kan oplos nie en dat die kulturele, religieuse, historiese, politiese en ekonomiese altyd in gedagte gehou moet word wanneer van onderwyshervorming gepraat word (Cookson et al 1992:4). Hulle waarsku dat dit altyd onthou moet word dat formele onderwys nie die enigste of belangrikste medium van sosiale verandering is nie. Die gesin, jeugorganisasies, ouderdomsgroepe, sport, kulturele instellings, films, teater en sosiale dienste speel ook 'n belangrike karaktervormende rol (Cookson et al 1992:14). 9

22 Daar bestaan ook vandag twyfel oor wat werklik met die opvoedingsdoel bedoel word. Volgens Thomas (1992:8) word die ekonomiese groei te dikwels as hoofkriterium gesien by die bepaling van die ontwikkelingsvlak van 'n nasie. Hy meen dat die uiteindelike doel van onderwys en ontwikkeling die mens se welsyn moet wees. Fagerlind en Saha (1989:30) beaam dit en se dat die lewenstoestand van die bevolking 'n beter aanduiding kan gee van die ontwikkelingsvlak. Volgens hulle kan 'n hoe ekonomiese groeikoers steeds gepaard gaan met 'n verswakking van lewensomstandighede. Bulle is ook van mening dat werkloosheid in 'n ontwikkelde sowel as onontwikkelde land sal voorkom, afgesien van watter vaardighede op skool aangeleer word; hul staan dus skepties teenoor die relevansie van skoling vir spesif ieke tipes werk (Fagerlind & Saha 1989:57). Hoe koste verbonde aan onderwysvoorsiening kan ook teenproduktief wees, want hoe meer benodig word, hoe minder sal beskikbaar wees vir maatskaplike dienste soos gesondheid en welsyn (Fagerlind & Saha 1989:55). Volgens Wielemans en Chan (1992:13) dien onderwys wat hoofsaaklik op ekonomiese groei gerig is, 'n gemeenskap wat in wese gefragmenteerd en nutsgeorienteerd is. Die persoonlike groei en welsyn van 'n persoon geniet dan nie genoeg aandag in die opvoedingsproses nie. Die goue middeweg behoort dus gesoek te word. Alhoewel ekonomiese groei mag plaasvind as gevolg van meer tegnologiese en wetenskaplike kennis, is die geestelike dryfkrag en ingesteldheid egter ook van groot belang om bogenoemde probleme uit te skakel. Produktiwiteit hang nou saam met hierdie geestelike motivering. Hindson (1992:160) noem dat daar in die 1980's deur vergely - kende ondersoek tot die gevolgtrekking gekom is dat daar geen enkele betroubare en aanvaarbare teoretiese raamwerk is vir 'n 10

23 kurrikulum wat gemik is op ontwikkelende lande nie. Volgens horn neem die reeds bestaande onderwysmodelle nie die kompleksiteit van interaksies tussen onderwys en ontwikkeling in ag nie. Hy meen 'n onderwysmodel moet die spesifieke en plaaslike agtergrond van die land verreken. Die veralgemening wat voorkom in onderwysbeplanning behoort vermy te word; 'rt praktyk wat in een land werk sal nie noodwendig in 'n ander suksesvol wees nie. Alhoewel kritiek op alle onderwysteoriee en -konsepmodelle uitgeoefen word, beteken dit nie dat 'n ontwikkelende land nie kan baat vind by die voorbeeld van 'n suksesvolle land nie. Alhoewel daar geen perfekte model bestaan nie, impliseer dit nie dat alle hoop vir 'n verbetering van genoemde toestande in Suid-Afrika laat vaar moet word nie. Daarom sal sekere aspekte van Suid-Korea, wat verband hou met die onderwysvoorsiening, bestudeer word. 1.2 PROBLEEMSTELLING Die doel met hierdie navorsing is dus om sekere fasette van die Suid-Koreaanse onderwysstelsel te ondersoek om vas te stel hoe Suid-Afrika moontlik kan baat by die voorbeeld van die Suid Korea om te help met die bekamping van ongeletterdheid, armoede, lae produktiwiteit, werkloosheid, geweld, misdaad, lae moraliteit, 'n hoe bevolkingsaanwas en swakkerwordende maatskaplike dienste. Die probleem wat ondersoek sal word kan dus as volg geformuleer word: Watter rol speel sekere aspekte van die Suid-Koreaanse onderwysstelsel ten opsigte van die sukses daarvan en kan dit die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel as voorbeeld dien, om so uit die kringloop van armoede, werkloosheid en ander maatskaplike probleme te ontsnap? 11

24 Aandag sal onder meer geskenk word aan die volgende vrae: - Hoe funksioneer sekere van die aspekte en komponente van die Suid-Koreaanse onderwysstelsel? - Watter rol speel lewens- en wereldbeskouing in die funksionering van die Suid-Koreaanse onderwysstelsel? - Hoe vergelyk Suid-Afrika met Suid-Korea ten opsigte van bogenoemde vrae? - Watter "lesse" kan Suid-Afrika in hierdie verband by Suid-Korea leer? Alhoewel daar dus in besonder gekyk sal word na enkele aspekte van die Suid-Koreaanse onderwys, sal die Suid-Afrikaanse onderwys ook tot 'n mindere mate ondersoek moet word. Dit moet egter in gedagte gehou word dat laasgenoemde in 'n oorgangsfase is en dat die nuwe stelsel nog geensins gefinaliseer is nie. Dit bring enersyds beperkings vir hierdie studie mee, naamlik dat dit nie altyd moontlik was om insae in sekere aspekte van Suid-Afrikaanse onderwys te kry wat nou nog net in 'n beplanningstadium intern in onderwysdepartemente hanteer word nie. Andersyds bied die "vloeibare" situasie tog die moontlikheid dat sekere idees en gedagtes rakende onderwyshervorming op tafel geplaas en makliker oorweeg kan word. 1.3 METODOLOGIE VAN VERHANDELING Hierdie verhandeling berus hoofsaaklik op 'n literatuurstudie. Boeke en tydskrifte is met behulp van nasionale en internasionale katalogusse en indekse geidentifiseer. Daar is ook gebruik gemaak van regeringspublikasies en ander grys 12

25 literatuur oor Korea in die bronnesentrum van die International Institute for Educational Planning (IIEP) in Parys, Frankryk, asook ongepubliseerde dokumente wat van akademici in Hong Kong bekom is. Beperkende faktore in hierdie studie was dat enkele belangrike Engelse bronne onbekombaar was en dat sekere belangrike bronne ontoeganklik was omdat die navorser nie Koreaans magtig is nie. Hierdie faktore het dan ook bygedra tot: die relatief lang teoretiese uiteensetting in hoofstuk 2 en 3; die uiteindelike keuse van onderwysvoorsieningstemas in hierdie verhandeling; - die "inligtingswanbalans" plek-plek deurdat daar baie feitlike inligting oor sekere temas beskikbaar was en minder oor ander; die gebruik van slegs een bron as verwysing by die bespreking van sekere kwessies. Koerantberigte is ook gebruik om 'n opname te doen van die brandende Suid-Afrikaanse onderwyskwessies. Die tydsverloop tussen die begin en einde van die verhandeling het meegebring dat sake wat in die verlede problematies was intussen in beleidsdokumente opgeneem is as sake wat aandag moet geniet. Die studie het dus tot 'n mate parallel geloop met die ontwikkeling van die regering se beleidsdokumente. Omdat sulke nuwe relevante grys literatuur nog nie in die gebruiklike databasisse opgeneem is nie, of 'n beperkte oplaag en omset het, kon almal nie opgespoor word nie. 13

26 Informele onderhoude met persone wat gemoeid is met die verskillende aspekte van onderwys wat bespreek is, is ook gevoer in 'n paging om konseptualisering te verbeter. Navorsing oor die ontwikkeling en huidige stand van onderwys in Noord-Korea word vir die doel van die ondersoek buite rekening gelaat, onder meer as gevolg van die onbeskikbaarheid van bronne en groot verskille tussen die Noord- en Suid Koreaanse samelewing en onderwysstelsel. Noord-Korea word wel ingesluit wanneer die tydperk voor die verdeling van die land bespreek word. In die res van die verhandeling sal die term "Korea" gebruik word om te verwys na die Republiek van Suid-Korea. Dit moet in gedagte gehou word dat die feit dat die navorser nie binne die Suid-Koreaanse onderwysstel werk nie, noodwendig 'n invloed het op die interpretasie van die inligting wat vanuit 'n bepaalde Westerse gesigshoek gedoen word. 1.4 HOOFSTUKINDELING Die faktore wat aanleiding gegee het tot die ondersoek en die waarde daarvan is in hierdie hoofstuk uiteengesit, sowel as die afbakening van die studieveld en die navorsingsmetodologie. Die verduideliking van terminologie word by die verskillende hoofstukke hanteer soos nodig. In hoof stuk 2 word die teoretiese begronding van die res van die studie gegee. Enkele benaderings tot die analise van onderwysvoorsiening en die aard van 'n onderwysstelsel word bespreek, asook die verskillende kontekstuele faktore wat 'n rol kan speel in die verbesondering van 'n onderwysstelsel. 14

27 In hoofstuk 3 word gefokus op die onderliggende lewens- en wereldbeskouings van die mense van Suid-Korea en Suid-Afrika, wat bepaal word deur verskillende grondmotiewe. Hoofstuk 4 bevat 'n agtergrondoorsig van Suid-Korea en Suid Afrika. Klem word in die besonder gele op politieke faktore en die ontwikkeling van die onderwys, veral om ten opsigte van hierdie aspekte ook verskille of ooreenkomste uit te lig wat 'n rol sou kon speel met betrekking tot die huidige stand van sake in die lande. Omdat industrialisasie 'n belangrike invloed in Suid-Korea uitgeoefen het, word hierdie kontekstuele faktor in meer besonderhede bespreek. Hoofstuk 5 belig die vergestalting van sekere onderwysaspekte soos gevind in die Suid-Koreaanse onderwysstelsel en die situasie in Suid-Afrika ten opsigte van hierdie aspekte word ook kortliks geskets. Volwassene-onderwys en die finansiering van onderwys word onderskeidelik in hoofstuk 6 en 7 bespreek. In hoof stuk 8 word enkele gevolgtrekkings en aanbevelings gemaak. 15

28 HOOFSTUK 2 TEORETIESE RAAMWERK VIR DIE ANALISE VAN ONDERWYSVOORSIENING 2.1 INLEIDING 2.2 VERSKILLENDE BENADERINGS TOT DIE ANALISE VAN ONDERWYSVOORSIENING Teoriee binne die ekwilibriumbenadering Moderniserings- en menslike kapitaalteorie Strukturele funksionalisme en sisteem teorie Teoriee binne die konflikbenadering Ontwikkelingsteoriee: Marxistiese, bevrydings- en afhanklikheidsteorie Reproduksieteoriee Benadering in hierdie studie DIE AARD VAN ONDERWYSSTELSELS 2.4 STRUKTURE EN FUNKSIES VAN 'N ONDERWYSSTELSEL Onderwyskundige struktuur Beheer- en administratiewe struktuur Ondersteunende dienste Finansieringstruktuur Belanghebbendes in die onderwys ONDERWYS IN WISSELWERKING MET DIE SAMELEWING Kontekstuele faktore 2.6 SAMEVATTING

29 HOOFSTUK 2 TEORETIESE RAAMWERK VIR DIE ANALISE VAN ONDERWYSVOORSIENING 2.1 INLEIDING Onderwyskundiges en ander navorsers ontleed onderwysstelsels, onderwyshervormings en die rol van onderwysvoorsiening vanuit verskillende perspektiewe. Hierdie teoriee verskil ten opsigte van die uitgangspunte oor die samelewing en die mens. In hierdie hoof stuk sal gekyk word na enkele van die meer algemene benaderings wat oorweeg is vir hierdie studie; daar sal ook meer spesifiek gekyk word na die benadering wat in hierdie studie gebruik gaan word. 2.2 VERSKILLENDE BENADERINGS TOT DIE ANALISE VAN ONDERWYSVOOR SIENING Op grond van bogenoemde verskille word teoriee wat verband hou met onderwysvoorsiening vir die doel van hierdie verhandeling in twee groepe verdeel, naamlik die wat deel vorm van die ekwilibriumbenadering of -paradigma en die wat deel vorm van die konf likbenadering of -paradigma (Berkhout & Bondesio 1992:12). Basiese verskille tussen die twee tipes benaderings kan as volg opgesom word: - Ekwilibriumbenadering: Die teoriee is gebaseer op die aanname dat die samelewing 'n geordende, selfregulerende geheel is waarbinne veranderings plaasvind om stabiliteit te verseker (Bergh 1994:49). Bondesio en Berkhout (1992:75) dui aan dat die ekwilibriumparadigma hoofsaaklik behels dat verskillende sub- 17

30 stelsels of subsisteme (byvoorbeeld die kerk, staat, gesin) in die samelewing beskou word as verskillende afdelings wat noodsaaklike funksies vir die instandhouding en ewewig van die totale stelsel vervul. Een van hierdie subsisteme is die onderwysstelsel wat onder meer deur die skool as institusie sigbaar word en wat samelewingsfunksies en -behoeftes moet vervul om te kan bydra tot die stabiliteit van die totale organisme. Funksionele stelsels van die samelewing is voortdurend in onderlinge wisselwerking en beinvloed mekaar wedersyds. Soos differensiasie en spesialisasie ten opsigte van samelewingsfunksies toeneem, moet ook die onderwysstelsel aanpas en meer gedifferensieerd en gespesialiseerd funksioneer (Bondesio & Berkhout 1992:76). - Die konflikbenadering: Die teoriee is gebaseer op die uitgangspunt dat die samelewing gedurig in konf lik is en dat sommige groepe ander domineer; slegs radikale sosiale veranderinge kan onderwysverandering tot gevolg he (Bergh 1994:49). Konf likteoretici bevraagteken byvoorbeeld die beweerde verband tussen vaardighede en kundighede wat via die onderwysstelsel verwerf word enersyds en beroep en inkomste andersyds. Hul meen ook dat die houdings en waardes wat deur die onderwysstelsel oorgedra word ongelykhede en hierargies-geordende posisies van mense bevorder. Verder sien hulle die skool as instrument in diens van die dominante groep wat nie in die algemene belang van die samelewing as geheel funksioneer nie (Berkhout & Bondesio 1992:128). Volgens Bergh (1994:50) sluit teoriee binne die ekwilibriumbenadering onder andere die volgende in: - Moderniseringsteorie - Menslike kapitaalteorie - Strukturele funksionalisme 18

31 - Sisteemteorie Teoriee binne die konflikbenadering behels onder meer: - Marxistiese teorie - Bevrydingsteorie - Afhanklikheidsteorie - Reproduksieteoriee Teoriee binne die ekwilibriurnbenadering Hierdie teoriee kan verdeel word in ontwikkelingsteoriee, (byvoorbeeld die moderniserings- en menslike kapitaalteorie) en samelewingsteoriee (byvoorbeeld die strukturele funksionalisme en die sisteemteorie). Eersgenoemde teoriee het te make met die verband tussen ekonomiese ontwikkeling van 'n samelewing en onderwysvoorsiening. Samelewingsteoriee hou verband met die strukture en funksies van 'n onderwysstelsel, asook met die wisselwerking tussen die samelewing en die onderwysstelsel Moderniserings- en menslike kapitaalteorie Moderniseringsteorie behels die aanname dat die individuele waardes wat deur die meerderheid van 'n land se bevolking besit word, bepalend is of die land sal moderniseer en ontwikkel. Daar word dus ook veronderstel dat moderne of Westerse waardes wat op skool aangeleer word, tot ekonomiese ontwikkeling behoort te lei (Fagerlind & Saha 1989:17). Volgens hierdie teorie word aangeneem dat sosiale veranderinge plaasvind as gevolg van veranderende individuele waardes en norme (Bock 1982:88) en dat ekonomiese vooruitgang die massas voordelig sou belnvloed ten opsigte van werkverskaf f ing en ander ekonomiese geleenthede (Hindson 1992:152). Fagerlind en Saha (1989:17) 19

32 noem egter dat hoewel navorsing tot dusver nie bewys het dat daar 'n verband is tussen moderne waardes en ekonomiese ontwikkeling nie, hierdie konsepmodel dominant is in ontwikkelingsli teratuur. Enkele fasette van hierdie teorie sal ook sydelings in latere besprekings gehanteer word. Menslike kapitaalteorie fokus op die produktiewe kapasiteit van mensekrag; die verbetering van die menslike arbeidskrag word gesien as 'n tipe kapitale belegging (Hindson 1992:152). Mensekragbeplanning het dan ook onderwysteoriee in die meeste ontwikkelende lande gedomineer (Hindson 1992:154), want daar is van die standpunt uitgegaan dat 'n opgevoede nasie die tipe arbeid moet verskaf wat benodig word vir industriele ontwikkeling en ekonomiese groei (Fagerland & Saha 1989:18). Saam met die moderniseringsteorie het die menslike kapitaalteorie 'n groot invloed uitgeoefen op onderwysbeplanning. Sekere Oosterse lande, soos Suid-Korea, word as voorbeeld voorgehou waar die oorname van Westerse industriele waardes (via onderwys en opleiding) ekonomiese sukses tot gevolg gehad het en lande omskep het in mededingende vervaardigingslande (McGinn et al 1980:99). Onderwysbeplanning wat op moderniserings- en menslike kapitaalteoriee gebaseer is, het egter nie oral die gewenste uitwerking gehad nie en alhoewel sommige lande aanvanklik 'n hoer ekonomiese groei gehad het as voorheen, het die lewenstandaard van 'n groot gedeelte van die bevolking onveranderd gebly en selfs gedaal, volgens Sharp (in Hindson 1992:155). Die voortbestaan van die gaping tussen ryk en arm, ongelykheid, werkloosheid en die nie-vervulling van basiese behoeftes het twyfel laat ontstaan oor die "education leads to economic growth"-teorie (Hindson 1992:155). Hoewel onderwysgeleenthede in Derdewereldlande grootliks uitgebrei is, is min aandag gegee aan die werklike onderwysproses self (Hindson 1992:155). 20

33 Strukturele funksionalisme en sisteemteorie Volgens die strukturele funksionalisme word die samelewing beskou as 'n stelsel wat bestaan uit verskillende dele, soos godsdiens, onderwys, politieke strukture en die gesin, wat verband hou met mekaar. Hierdie strukture behoort in voortdurende harmonie en balans te wees. Nienormatiewe gebeure verbreek hierdie konsensus en veroorsaak spanning; dan streef die verskillende strukture weer daarna om in ekwilibrium te kom (Fagerlind & Saha 1989:14). Berkhout en Bondesio (1992:13) beklemtoon dat dit hier gaan om die harmonieuse verband tussen die komponente van sosiale sisteme. Volgens Talcott Parsons (in Berkhout & Bondesio 1992:13) is skole inrigtings wat nie outonoom funksioneer nie, maar staat maak op hulpbronne uit die samelewing. Net so is die gemeenskap weer afhanklik van skole om die sosialiseringsproses wat tuis begin is, voort te sit. Kritiek teen hierdie teorie sluit in die beskuldiging dat daar uitsluitlik op die status quo van die samelewing gefokus word, tot nadeel van verandering en vooruitgang. Konflik, wat tot veranderinge kan lei, word vermy (Fagerlind & Saha 1989:15). Volgens die sisteembenadering word die onderwysstelsel as een van die funksionele subsisteme van die samelewing beskou. Hierdie subsisteme is in voortdurende wisselwerking met mekaar en elke sisteem kan slegs oorleef indien dit in balans is met die samelewing waarbinne dit bestaan (Bondesio & Berkhout 1992:76). Wedersydse belnvloeding vind plaas, want die "toevoer" uit die verskillende samelewingstelsels word deur die skoolstelsel geprosesseer en die "afvoer" word weer na die onderskeie stelsels teruggevoer (Bondesio & Berkhout 1992:76). Elke stelsel behoort dus so doeltreffend as moontlik te reageer 21

34 op toevoere, sodat dit in ewewig kan bly met die samelewing waarbinne dit bestaan. Die onderwysstelsel staan dus nie ge1soleerd nie, maar funksioneer in samewerking met ander stelsels in die samelewing. Volgens Bondesio en Berkhout (1992:90-91) word die subsisteme van die samelewing gerealiseer in samelewingsinstitusies, wat beter georganiseerd is en meer gebind is aan reels en bestaande tradisies. Voorbeelde hiervan is die gesin, skool, beroepsorganisasies, staat, kerke en kulturele organisasies. Hierdie institusies stem in 'n groot mate ooreen met die belanghebbende strukture waarvan Van Schalkwyk (1986:148) melding maak, naamlik maatskaplike organisasies, sportliggame, gesinne, kerke en so meer Teoriee binne die konflikbenadering Voorstanders van hierdie benadering het 'n kritiese siening van die bestaande strukture van 'n gegewe samelewing; hul bevraagteken die doeltreffendheid van hierdie strukture en hoop op die fundamentele verandering daarvan (Berkhout & Bondesio 1992:127). Teoriee binne die konflikbenadering kan ook in twee groepe verdeel word. Die ontwikkelingsteoriee sluit in Marxistiese teoriee, afhanklikheidsteorie en bevrydingsteorie. Die samelewingsteoriee in hierdie paradigma sluit onder andere die verskillende reproduksieteoriee in Ontwikkelingsteoriee: Marxistiese, bevrydings- en afhanklikheidsteoriee Volgens Marxistiese teoriee is die twee essensiele komponente van 'n ontwikkelingsprogram massageletterdheid en ideologiese bewusmaking waardeur die onderdruktes bewus gemaak word van 22

35 hul uitbuiting (Fagerlind & Saha 1989:21). Die afwesigheid van duidelike klassestrukture in baie minderontwikkelde gemeenskappe het die toepassing van hierdie teorie egter bemoeilik (Fagerlind & Saha 1989:22). Die onderliggende veronderstelling van die bevrydingsteorie is dat lede van onderontwikkelde gemeenskappe onderdruk word deur die wat die mag besit en beheer uitoefen oor ekonomiese bronne soos grond, industriee en rykdom. Onderwys behoort dus die onderdruktes bewus te maak van hul staat van onderdrukking (Fagerlind & Saha 1989:26). Hierdie perspektief word gekritiseer op grond van die utopiese optimistiese siening van die onderwys as bemiddelaar van sosiale verandering (Paulston, in Fagerlind & Saha 1989:27). Afhanklikheidsteoriee word as alternatiewe ontwikkelingteoriee gebruik wat 'n verklaring bied vir ekonomiese onderontwikkeling. Die onderontwikkeling in een streek of samelewing word gesien as die teenpool van die ontwikkeling van 'n ander streek of samelewing. Die term "afhanklikheid" verwys juis na die verhouding tussen die ontwikkelde gemeenskap en die onderontwikkelde een, waar die ryk lande die armer lande domineer en uitbuit (Fagerlind & Saha 1989:69). Ondersteuners van hierdie teorie reken dat die tipe onderwys wat gewoonlik verskaf word, die afhanklikheid van minder ontwikkelde samelewings hoofsaaklik versterk (Fagerlind & Saha 1989:70) Reproduksieteoriee Ekonomiese reproduksieteoriee veronderstel dat die onderwysstelsel die bestaande ongelykhede op grond van 'n arbeidshierargie help handhaaf (Berkhout & Bondesio 1992:130). Aanhangers van hierdie teorie bevraagteken dus die rol van 23

36 onderwysstelsels in die handhawing van die status quo. Hulle redeneer dat indien strukturele veranderinge in 'n samelewing nie plaasvind nie, sal die onderwysstelsel voortgaan om die bestaande sosiale verhoudinge te reproduseer en dus ook die bestaande ongelykhede te bevestig (Berkhout & Bondesio 1992: 130). Volgens die kulturele reproduksieteorie reflekteer die kultuur wat deur die skoal oorgedra word, die belange van die heersende klasse, deurdat dit die houdings, denkwyse en ingesteldheid van hierdie klasse beklemtoon. Ongelykheid ten opsigte van die minderheidsklasse word dus bevorder (Berkhout & Bondesio 1992: 135) Benadering in hierdie studie Hoewel daar aanvanklik oorweeg is om die verklaringsmoontlikhede van beide paradigmas ten opsigte van die onderwysstelsels van Suid-Afrika en Suid-Korea te ondersoek, het die gegewens wat oor die Koreaanse onderwysstelsel bekom kon word, hulle meer geleen tot 'n interpretasie vanuit die ekwilibriumparadigma. Om hierdie rede is daar dus besluit op 'n interpretasieraamwerk gebaseer op die sisteem- en die struktureelfunksionalistiese benadering. Omdat Korea nie beskou word as 'n ekonomies onderontwikkelde land nie en Suid-Afrika 'n lang tydperk van internasionale ekonomiese isolasie agter die rug het, bied konflikteoriee ook nie baie verklaringsmoontlikhede ten opsigte van die onderwysstelsels se bydrae tot ekonomiese ontwikkeling nie. In die ordening van die stof is daar veral gebruik gemaak van insigte uit die werk van en Bondesio en Berkhout (1987), Berkhout en Bondesio (1992), Dekker en Van Schalkwyk 24

37 (1989,1995) en Stone (1981). In hierdie verband sal daar vervolgens aandag gegee word aan die onderwysstelsel en gekollektiveerde onderwys, die strukture en funksies van 'n onderwysstelsel en onderwys in wisselwerking met die samelewing. 2.3 DIE AARD VAN ONDERWYSSTELSELS In moderne geindustrialiseerde gemeenskappe word formele onderwys deur nasionale onderwysstelsels voorsien. Om te verwys na hierdie onderwys wat nie spontaan ontstaan nie, maar gekoordineerd daargestel word, gebruik Bondesio en Berkhout (1987:36) die term gekollektiveerde onderwys. Hulle omskryf dus 'n onderwysstelsel as 'n "eenheid van onderling geordende vasgestelde eenvormige aktiwiteite vir die kollektiewe voorsiening van onderwys in 'n bepaalde geografiese gebied" (Bondesio & Berkhout 1992:76-77). Hierdie definisie sluit aan by die van Van Schalkwyk (1989:3) wat 'n nasionale onderwysstelsel sien as 'n "tipe sosiale struktuur wat oor eienskappe beskik wat daaraan 'n eie aard en identiteit besorg en dit uniek en anders as enige ander sosiale struktuur maak". Alhoewel alle onderwysstelsels uit dieselfde tipes komponente saamgestel is en soortgelyke funksies het, verskil hulle tog van land tot land. Bondesio en Berkhout se definisie verwys na aktiwiteite van onderwysvoorsiening, terwyl Van Schalkwyk die klem le op eienskappe wat die struktuur verbesonder. Omdat albei definisies impliseer dat onderwysstelsels uniek is, kan afgelei word dat sowel die aktiwiteite van onderwysvoorsiening as die meer statiese eienskappe of komponente wat deel uitmaak van die onderwysstelsel, bydra tot die verbesondering daarvan. Wanneer die onderwysstelsels van lande bestudeer word, behoort dus na 25

38 sowel die statiese komponente as die funksies daarvan gekyk te word. Bondesio en Berkhout (1992:76-77) dui aan dat verskille in onderwysvoorsiening bepaal word deur die onderlinge verhoudinge tussen die verskillende samelewingstelsels en samelewingsbehoeftes. In aansluiting hierby noem Bock (1982:90) dat onderwys dikwels as die belangrikste sosialiseringsagent beskou word om nie-volwassenes op te lei om die waardekonsensus van 'n samelewing te aanvaar. Afgesien daarvan word leerders ook onderrig in die nuwe vaardighede wat voldoen aan die behoeftes van die snelveranderende samelewing. Van Schalkwyk (1989:4) stem saam met Stone (1972:21; 1981:65) dat leefwereldverskille, soos geografiese, politieke, kulturele, historiese en religieuse faktore, 'n bepalende rol speel in die verbesondering van onderwysstelsels en onderwysvoorsiening. Stone (1981:65) verdeel die aspekte in kulturele en natuurlike faktore en onderskei, soos Dooyeweerd, onder andere ook biotiese, psigiese, logiese, etiese, estetiese en juridiese aspekte van die werklikheid as bepalende faktore. Hieruit blyk dit dus dat al die genoemde aspekte van die leefwereld gedurig in ag geneem moet word by die beplanning van en in onderwysstelsels. Uit bogenoemde kom daar nou twee fasette na vore wat in berekening gebring kan word wanneer die onderwysstelsel van 'n land in oenskou geneem word, naamlik die universele of algemene aard van die onderwysstelsel en die individuele of spesifieke aard daarvan (Pretorius 1992:30; Van Schalkwyk 1989:3; Stone 1981:54). Lynch (1989:29) verwys ook in 'n ietwat ander konteks na die twee aspekte, maar meen dat universaliteit te doen het met die voorsiening van onderwys, terwyl partikulariteit te doen het met die verbruik van onderwys. 26